რა ემუქრება საქართველოს იპოთეკურ ბაზარს და ბინათმშენებლობას

რედაქციისაგან

მსოფლიო წამყვანი ეკონომიკები შოკში არიან აშშ-ის იპოთეკური ბაზრის კრიზისის გამო. ბოლო წლებში ეს იყო საერთაშორისო ინვესტიციების ყველაზე სარფიანი და ლიკვიდური ბაზარი.ამერიკელი მოქალაქეები იღებდნენ კრედიტებს თავიანთი ბინის დაგირავებით და აბანდებდნენ ბინათმშენებლობის ბიზნესში ბინებზე ფასების მომატების იმედით. ბინებზე ბიზნესი იმდენად პოპულარული გახდა აშშ-ში (ასევე საქართველოში), რომ ბანკებმა სრულიად ლიბერალური მიდგომები დაამკვიდრეს – სრულად ფარავდნენ ბინათმშენებლობის ღირებულებას პირველადი შენატანის გარეშე და დღეს კრიზისში აღმოჩნდენ. მარტო მერი ლინჩმა ბოლო მონაცემებით 8 მილიარდი დოლარის უიმედო კრედიტი ჩამოწერა.

იგივე სიტუაციაა ინგლისსა და საერთოდ ევროპაში. მაგრამ ამ პროცესმა მთლიანად ლიკვიდურობის პრობლემა გააჩინა მსოფლიო კომერციული ბანკების სისტემაში, მათ შორის ყაზახეთში და სხვაგან, სადაც აშშ-ის ბანკებისაგან მიღებული ჰქონდათ საკრედიტო ხაზები და მათი ნაწილი ასევე საქართველოში იყო დაბანდებული. პრეზიდენტ ბუშის განცხადებით, ის დაეხმარება ზოგიერთ ძალიან გაჭირვებულ მოქალაქეს და შეეცდება ისინი ქუჩაში არ აღმოჩნდნენ. მაგრამ ექსპერტების გათვლით, ეს სულ 10%-ს ეხება, დანარჩენი გაკოტრების პირას არიან. ასე, რომ ეს პრობლემას ვერ მოაგვარებს. ბუნებრივია, ეს ტალღა საქართველოს ბინათმშენებლობასაც ეხება, სადაც მნიშვნელოვანი უცხოური კაპიტალია დაბანდებული და რომლის ზრდის ტემპი რეკორდული იყო ბოლო წლებში. რა პრობლემები და ტენდენციები შეიძლება ჩამოყალიბდეს ამ სფეროში?

გთავაზობთ მსოფლიო ბაზრის მიმოხილვას ოქტომბრის თვის მდგომარეობით ამ მიმართულებით და საქართველოს ბაზრის მიმოხილვას პროფესორ დიმიტრი ჯაფარიძესთან ერთად.
მიზეზები და პირველი სიმპტომები
-დ.ჯ დაახლოებით ივლის-აგვისტოში ამერიკის იპოთეკურ ბაზარზე გაჩნდა პრობლემა – უეცრად აღმოჩნდა, რომ ამერიკის იპოთეკურ ინდუსტრიაში 2 მლნ 200 ათასი იპოთეკური ხელშეკრულება არის დეფოლტის საფრთხის ქვეშ. ამაზე ადრეც მიანიშნებდნენ, საერთაშორისო სავალუტო ფონდიც აკეთებდა მინიშნებებს იმის შესახებ, რომ აშშ-ის იპოთეკურ ბაზარზე იზრდება შესაძლო დეფოლტების რაოდენობა. 2000-დან 2006 წლამდე ამერიკის ბაზარზე იპოთეკური ხელშეკრულების დეფოლტის რაოდენობა წელიწადში 400-450 ათასი იყო. 2007 წლის ბოლოს ეს მაჩვენებელი დაახლოებით 750 ათასს მიაღწევს, ხოლო, 2008 წელს კი 950 ათასს ელოდებიან, ანუ იპითეკური სესხების დეფოლტის მოცულობა მინიმუმ ორჯერ გაიზარდა.
ამერიკის უძრავი ქონების ბაზარზე სამომავლოდ ელიან ფასებთან მიმართებაში დაახლოებით 8-9%-იან კლებას, ამერიკული ბაზრისთვის ეს ძალიან დიდი მაჩვენებელია, რადგან დღევანდელი მდგომარეობით ფასთა კლება 2-დან 3 %-მდეა და შესაბამისად შეშფოთების საფუძველს იძლევა. ბოლო წლებში ამერიკული ბანკები იპოთეკური სესხების გაცემის პრაქტიკასთან მიმართებაში უპრეცენდენტო ლიბერალიზაციაზე წავიდნენ. ისინი დადებითი საკრედიტო ისტორიის მქონე კლიენტებთან ერთად იპოთეკურ სესხებს ასევე აძლევდნენ ისეთ კლიენტურას, რომელთა საკრედიტო ისტორია სარისკო ელემენტებსაც შეიცავდა. ამგვარ კატეგორიას პირველადი შენატანის გარეშე გამოუყოფდნენ შედარებით მაღალი საპროცენტო განაკვეთის ე.წ. სუბ-პრაიმის (სუბ-სტანდარტულ) სესხებს. ეს ტენდენცია 2000 წლიდან 2006 წლამდე გრძელდებოდა. ამ პერიოდში მოსახლეობის უმეტესობამ იპოთეკური სესხების აღება და ინდივიდუალური სპეკულაციური თამაშები დაიწყო, ანუ 2002 წლებში აღებული იპოთეკური სესხი თავისთავად იფარებოდა 2005-2006 წლებში იმ უძრავი ქონების საფასურით რაც მსესხებლის მფლობელობაში იყო და აქ დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ამ პერიოდებს შორის უძრავი ქონების ფასთა სხვაობას. ეს პრაქტიკულად ინდივიდუალური ინვესტირების სერიოზულ წყაროდ იქცა. გარდა ამისა, ბანკების მხრიდან კიდევ ერთი შეცდომა იქნა დაშვებული – ამერიკულმა ბანკებმა loan to value – LTV ratio (სესხის მოცულობის შეფარდება გირაოს საბაზრო ფასთან) კოეფიციენტის მაჩვენებელი 100%-მდეც კი ასწიეს (ანალოგიური მომსახურების გაწევისას ქართული ბანკები მსესხებლებს უძრავი ქონების ღირებულების 50-70%-ს აძლევენ), ანუ აშშ-ს იპოთეკურ ბაზარზე მსვლელობა მიეცა სრული ლიბერალიზაციის პროცესს. ამგვარი ლიბერალიზაციის მიზეზს წარმოადგენდა საფინანსო ინსტიტუტების სრული ნდობა აშშ-ს ეკონომიკური სისტემის, ბაზრისა და შინამეურნეობების კეთილდღეობის შესაძლებლობების მიმართ. ეკონომიკის ციკლური ბუნებიდან გამომდინარე, კონკრეტულ ინდუსტრიებში, კონკრეტულ პერიოდში სტაგნაცია იწყება. შესაბამისად მიმდინარე პერიოდში გადაუხდელი სესხების დიდი რაოდენობა დაგროვდა და ბანკებმა, საინვესტიციო ფონდებმა, საბროკეროებმა და ჰეჯ-ფონდებმა ეს უძრავი ქონება ბაზარზე გასაყიდად გამოიტანეს, რამაც უარყოფითად იმოქმედა უძრავი ქონების საბაზრო ფასებზე.
საიდუმლო გეგმა უოლ-სტრიტიდან
უოლ-სტრიტის საფინასო ინჟინერიამ დაახლოებით 2003-2004 წლებში შეიმუშავა სტრატეგია იმ თვალსაზრისით, რომ სერიოზული კონკურენცია გაეწიათ აზიური ფასიანი ქაღალდებისთვის, რომელთაც გააჩნდათ უკუგების მაღალი მაჩვენებლები და ასევე დაზღვეულები იყვნენ სერიოზული საგირავნო უზრუნველყოფით. ამდენად უოლ-სტრიტის სტრატეგიის შედეგად, საბოლოო ჯამში შეიქმნა ამერიკულ იპოთეკურ ბაზარზე მიბმული ფასიანი ქაღალდების პროდუქტი, რომელიც მაღალი უკუგებით ხასიათდებოდა და ზურგს უმაგრებდა მსოფლიოს ლიდერი სარეიტინგო კომპანიების დადებითი შეფასებები (სტანდარდ ენდ პუურს, მუუდი). პრაქტიკულად ამერიკულ მეორად იპოთეკურ ბაზარზე წარმოიქმნა მსოფლიოში ინვესტირების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება და ფონდებმა დაიწყეს აღნიშნულ ბაზარზე იაფი სახსრების ინექცია ე.წ. carry-trade-ის ტექნოლოგიებით. ამგვარად, გლობალური მასშტაბით, იაფმა საფინანსო რესურსებმა იაპონიიდან, ნიდერლანდებიდან, ბრიტანეთიდან, საფრანგეთიდან და ჩინეთიდან შედინება დაიწყეს ამ ბაზარზე. საინტერესო მაგალითია ჩინეთი, კერძოდ, ჩინეთის სახელმწიფო სავალუტო რეზერვიდან 3 მილიარდი დოლარი პირდაპირ ინვესტირებული იქნა ამერიკულ საინვესტიციო ფონდ ბლექსტოუნ გრუპ-ში. აღნიშნული ინვესტირება განხორციელდა აგვისტოს კრიზისამდე დაახლოებით ორი-სამი თვით ადრე. მოგვიანებით, აგვისტოში აღნიშნული ფონდის საბაზრო ღირებულება დაეცა 30%-ით, რითაც ჩინურმა ინვესტიციამ უმოკლეს ვადაში დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარი დაკარგა. ანალოგიური შემთხვევები მოხდა ფრანგული, ბრიტანული, ჰოლანდიური, გერმანული ფონდების მიმართ ამერიკის ბაზარზე. დღეისათვის ამერიკელები ბრალს დებენ ფრანგულ პარიბა-ს იმაში, რომ ამგვარი ვარდნა გამოიწვია პარიბა-ს განცხადებამ – იგი აჩერებს ამერიკის ბაზარზე მისი სამი საინვესტიციო ფონდის მოქმედებას, რადგან რეალურად ვერ აფასებს მისი აქტივების ღირებულებას. ამგვარი განცხადება თავისთავად იმის მანიშნებელი იყო, რომ აღნიშნული ტიპის აქტივების საფინანსო ბაზარი აშშ-ში რთულად პროგნოზირებადი და შესაფასებელია. ევროპელები კი პირიქით, ამერიკულ ბაზარს ბრალს დებენ იმაში, რომ ბაზრებზე ამერიკული ფასიანი ქაღალდებისა და უძრავი ქონების მიმზიდველობა ზედმეტად და უსაფუძვლოდ გაბერა უოლ-სტრიტმა. ამგვარი ტენდენციების გათვიცნობიერების შემდეგ, ბუნებრივია, საფინანსო ბაზარზე იქმნება ლიკვიდურობის პრობლემა – დაიწყო იმ იაფი რესურსების უკან გადინება, რომელიც ინვესტირებული იყო ამერიკულ ბაზარზე. შესაბამისად ლიკვიდურობის პრობლემა გადაედო ბრიტანულ ბაზარს, რომელიც ყველაზე მეტად არის ინტეგრირებული ამერიკულ ეკონომიკასთან და და იქაც დაიწყო სერიოზული რყევები. ამჟამად სერიოზულ რყევებს განიცდის აშშ-ს საბინაო ბაზარი, რომელიც სავარაუდოდ ასევე მძიმედ აისახება აშშ-ს საფინანსო ინსტიტუტებზეც, რომელთა ჯამური იპოთეკური პორტფელი ერთ ტრილიონ აშშ დოლარს აღემატება. ამ მიზეზით დღეისათვის უკვე თანამდებობები დატოვეს სიტი-გრუპის ხელმძღვანელმა ჩარლზ პრინცმა და მერილ ლინჩის თავკაცმა სტენ ონილმა.
სამთავრობო დახმარება. აშშ-ს და ბრიტანეთის მთავრობებმა, როგორც ბაზრისა და ეკონომიკის მარეგულირებლებმა, თავიანთი პოზიციები დააფიქსირეს. ბრიტანეთის მთავრობის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ სახელმწიფო ჩაერევა ამ კრიზისში, რათა დაარეგულიროს მეანაბრეების პრობლემა. ბრიტანული კანონმდებლობით, ანაბრის 90%-ს სახელმწიფო უწევს გარანტიას და ეს 30-35 ათასი ფუნტი სტერლინგის ფარგლებშია. აშშ-ში კი უმაღლეს დონეზე გაკეთდა განცხადება იმის თაობაზე, რომ ამ ბაზრის კორექტირებაში ჩაერევა მთავრობა და შინამეურნეობებს გაუწევს მაქსიმალურ დახმარებას – სავარაუდოდ 200-220 ათასი იპოთეკური ხელშეკრულება გარკვეულწილად გადარჩება. რაც შეეხება კერძო სექტორის და საინვესტიციო ფონდების პრობლემის გადაწყვეტას, აშშ-ს მთავრობის აზრით, ამგვარი დახმარების აღმოჩენა სახელმწიფო რესურსების ხარჯზე შეუძლებელია. ამ ტენდენციების წარმოშობის მიზეზებისა და ზოგადი ციფრების მიღმა არსებობს საზოგადოებრივი დაკვნა – ამ კრიზისის პროვოცირებაში ყველაზე მეტად დაზარალდა მომხმარებელი, შინამეურნეობები, რომელიც აჰყვა იპოთეკურ ბაზარზე საბანკო სექტორის მიერ შემოთავაზებულ დაკრედიტების ლიბერალურ პოლიტიკას. შესაბამისად, შინამეურნეობები მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი მიმდინარე შემოსავლების გათვალისწინებით ჩაებნენ ძალიან დიდ იპოთეკურ ვალდებულებებში. მაგრამ ზოგადი ეკონომიკური შეფასების თვალსაზრისით უნდა ითქვას, რომ მიმდინარე მომენტისათვის ზემოხსენებული პრობლემები კონცენტრირებულია იპოთეკურ და საკრედიტო ბაზრებზე და სხვა ინდუსტრიებზე ჯერ-ჯერობით არ გადასულა.
რა მდგომარეობაა საქართველოში?
რაც შეეხება საქართველოს ეკონომიკაზე ამ მოვლენების ზემოქმედების შეფასებას, ვფიქრობთ, რამდენიმე ძირითადი მოცემულობებიდან უნდა გამოვიდეთ, კერძოდ, რამდენადაა ინტეგრირებული ამ ეტაპზე გლობალურ ეკონომიკაში ქართული ეკონომიკა და როგორია ქვეყანაში ამ აქტივობის მასშტაბი? ამერიკის საფინანსო ბაზარზე ამ პრობლემის ძირითადი არსია ის, რომ საბანკო აქტივების დაახლოებით 30%-დან 35%-მდე იპოთეკური სესხების წილია. საქართველოში იპოთეკური სესხების საბანკო პორტფელი დაახლოებით 600 მლნ ლარით განისაზღვრება. საბანკო აქტივების მოცულობა დაახლოებით 7 მლრდ-ს აღწევს, შესაბამისად იპოთეკური სესხების მთლიან აქტივებთან შეფარდების კოეფიციენტი 8,5%-ს უდრის, რაც სერიოზული ზემოქმედების ფაქტორად ჯერ-ჯერობით ვერ შეფასდება ამერიკულ 30-35%-იან კოეფიციენტთან შედარებით გარდა ამისა, მთლიან ეროვნულ პროდუქტთან მიმართებით იპოთეკური აქტივობა დაახლოებით 4%-ით განისაზღვრება, ანუ იპოთეკური ინდუსტრიის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში ისეთი მნიშვნელოვანი არ არის, რომ მასზე განსაკუთრებული ზეგავლენა მოახდინოს ამ სექტორში მოკლე ვადიან პერსპექტივაში შესაძლო ცვლილებებმა. ასევე გასათვალისწინებელი ისიც, რომ ქართული ბანკების პრაქტიკა იპოთეკურ სესხებთან მიმართებაში საკმაოდ კონსერვატიულია, რასაც უდიდეს პოზიტიურ ფაქტორად შევაფასებდით. თუნდაც რაიმე სახის სტაგნაციის შემთხვევაში ფინანსურ სისტემაზე უარყოფითი ზეგავლენა შედარებით დაზღვეულია ამერიკული საბანკო ბაზრისაგან განსხვავებით.
რაც შეეხება მოთხოვნა-მიწოდების ფაქტორს, გასათვალისწინებელია, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ მემკვიდრეობით მოგვდევს საბინაო ბაზარზე რესურსების დეფიციტი. თბილისის მაგალითის მიხედვით, ეს ინდუსტრია ჯერ კიდევ დეფიციტურია. საქმე გვაქვს მოთხოვნის დომინირებასთან, თუმცა ასევე აღსანიშნავია, რომ მოთხოვნა სულ უფრო ნაკლებად არის გამყარებული მსყიდველობითუნარიანობით. მოთხოვნა იარსებებს მანამ, სანამ ტრადიციული დეფიციტი არ ამოიწურება და შესაბამისად ხელს შეუშლის უძრავი ქონების ბაზრის განვითარებას მიწოდების თვალსაზრისით.
უძრავი ქონების ფასებთან მიმართებაში უახლოეს მომავალში თეორიულად შესაძლებელია მათი ფასის ზრდის ტემპები შეყოვნდეს. ბოლო 3-4 წლის მანძილზე ეს ფასები 250 დოლარიდან 2500 დოლარამდე გაიზარდა, რაც ინვესტირების უპრეცენდენტო საშუალებაა როგორც კომპანიებისათვის, ასევე შინამეურნეობებისათვისაც.
გაუჩნდებათ თუ არა ლიკვიდურობის პრობლემა ქართულ ბანკებს? ამისთვის ქვეყანაში დაბანდებული საფინანსო რესურსების გენეზისის ანალიზია საჭირო. ამერიკული იპოთეკური ბაზრის მაგალითის მიხედვით დავრწმუნდით, რომ გლობალურმა მოკლევადიანმა საფინანსო რესურსებმა განთავსება მაღალი უკუგების მქონე მეორად იპოთეკურ ბაზარზე დაიწყეს. აღნიშნული მოკლევადიანი რესურსები იპოთეკური ბაზრის კრიზისის დაწყებისთანავე გაიჭედნენ და შესაბამისად საფუძველი ჩაუყარეს ლიკვიდურობის კრიზისს, რაც უარყოფითად აისახა ევროპულ და აზიურ საფინანსო ინსტიტუტების საფინანსო მდგრადობაზე.
ბოლო წლებში საქართველოში განვითარებული საინვესტიციო საქმიანობის მოცულობების ზრდიდან გამომდინარე, საფინანსო რესურსის ბუნება არ არის იმგვარად მოკლევადიანი და ცხელი, როგორც განვითარებულ ფულად საერთაშორისო ბაზრებზე. შესაბამისად, მოკლევადიანი საფინანსო ინსტრუმენტების როლი ამ ბაზარზე ნაკლებია, ხოლო მეორადი იპოთეკური ბაზარი კი საერთოდ ჩანასახოვან მდგომარეობაშია. საინვესტიციო რესურსი, რომელიც საქართველოში შემოდის, იქნება ეს ფულადი თუ სხვა სახით, გარკვეულწილად ეკონომიკის ზრდის პერსპექტივას და რეფორმულ გარემოს უკავშირდება. აღნიშნული რესურსი თავისი ბუნებით შედარებით მშვიდია და ორიენტირებულია ქვეყნაში გრძელვადიან ყოფნაზე. შესაბამისად, დასავლეთის ბაზრებზე არსებული ლიკვიდურობის კრიზისი მასზე რაიმე სახის ზეგავლენას ვერ მოახდენს.
ამგვარად, საქართველოში უძრავი ქონების ბაზარზე მოსალოდნელ კრიზისზე საუბარი არარეალურად მიგვაჩნია. მაქსიმალური, რაც შეიძლება განვითარდეს, ეს ფასების ზრდის ტემპის დავარდნაა. მიუხედავად ამისა, აღნიშნული ბიზნესი ინვესტორებისათვის მაინც მიმზიდველი იქნება მომავალ წლებშიც, ვინაიდან დღეისათვის ამ ბიზნესის ფასწარმოქმნის სტრუქტურაში ჯერ კიდევ საკმაო რეზერვებია უკუგების მაღალი მაჩვენებლის სახით, რაც საშუალებას მისცემს მიმწოდებელს ადგილობრივი ბაზრის რყევები ეფექტურად გააწონასწოროს.

ამერიკა ფსკერისაკენ ექაჩება
აშშ-ში იპოთეკური კრიზისი სულ უფრო მატულობს და პლანეტის ყველაზე დაშორებულ კუთხეებსაც კი ემუქრება.
ამერიკის იპოთეკური ბაზრისა და უძრავი ქონების ბაზრის ნგრევა მთელ მსოფლიო ეკონომიკას უქმნის საფრთხეს. ამის შესახებ აგვისტოში საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელმა როდრიგო დე რატომ განაცხადა, მაგრამ 1998 წლის განმეორების მოლოდინი ჯერ ნაადრევია. ეკონომისტები დღევანდელი კრიზისის განსხვავებას იმაში ხედავენ, თუ როგორ არიან შემზადებულნი მისთვის განვითარებადი ქვეყნები. ისინი შტორმის ხაზზე გაცილებით უფრო მყარად შედიან, ვიდრე 9 წლის წინ. გამორიცხული არ არის, რომ მომავალში ამჟამინდელი პრობლემები დაეხმარება მესამე სამყაროს აქტივებს უფრო ხელსაყრელი ადგილი დაიკავონ საინვესტიციო პორტფელში.
ბოლო წლებში აშშ-ს ეკონომიკური ზრდა მნიშვნელოვნად იყო დამოკიდებული უძრავი ქონების ბაზარზე შექმნილ სიტუაციაზე. ნაწილობრივ ამის მიზეზია იპოთეკის ამერიკული თავისებურება: კრედიტად შესაძლებელია ისეთი თანხის აღება, რომელიც გაცილებით აღემატება ბინის ღირებულებას. როგორც წესი, სხვაობას მსესხებლები ხარჯავენ. ამასთან, საცხოვრებელ ფართებზე ფასების ზრდა და იპოთეკური სესხების მიღების სიადვილე ჩვეულებრივ რიგით მოქალაქეებს საშუალებას აძლევდა კრედიტით ნაყიდი უძრავი ქონების მეშვეობით ფული ეკეთებინათ მისი შემდგომი გადაყიდვის გზით. აშშ-ში ბაზრის ძირითადი ნაწილი ტრადიციულ იპოთეკას უკავია, რომელიც ხელმისაწვდომია სამაგალითო საკრედიტო ისტორიის მქონე ამერიკელებისთვის, დანარჩენები კი შეიძლება ე.წ. subprime mortgage – სარისკო კრედიტის იმედზე იყვნენ. მექსიკელების გამო subprime mortgage-ის ყველაზე დიდი კონცენტრაცია კალიფორნიაშია: აქ თავმოყრილია მთლიანად ქვეყნის სარისკო იპოთეკის 27%, – აღნიშნავს Morgan Stanley-ის ანალიტიკოსი ოუენ რობერტსი.
მსესხებლებს ამგვარი კრედიტების კაბალური პირობებიც კი ვერ აჩერებს. ამ სექტორში ფასწარმოქმნა დამოკიდებულია რისკის ფასზე: ისინი, ვისაც ცუდი საკრედიტო ისტორია აქვთ, უფრო მეტ პროცენტს იხდიან, ვიდრე ნაკლებად სარისკო მსესხებელი, – ამბობს Commerzbank-ის მთავარი ეკონომისტი იორგ კრემერი.
ჩვეულებრივი იპოთეკური კრედიტები გაიცემა LIBOR + მაქსიმუმ წლიური 0.5% განაკვეთით, ასე, რომ მოცემული დროისთვის აშშ-ში ტრადიციული იპოთეკური სესხების განაკვეთები 5-6%-ს აღწევს. სარისკო იპოთეკის მიხედვით განაკვეთებმა შეიძლება 15%-ს მიაღწიოს, ამასთან მათ სიდიდეზე მხოლოდ მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობა ახდენს გავლენას. კომპანიები, რომლებიც მსგავს კრედიტებს გასცემენ, თავიანთ მიზნობრივ სამომხმარებლო ჯგუფს სლენგური აბრევიატურით NINJA-ს უწოდებენ, რაც იშიფრება, როგორც: no income, no job, no assets (არ არის შემოსავალი, არ არის სამუშაო, არ არის აქტივები), ამიტომაც, მაგალითად, 30-წლიანი იპოთეკა შეიძლება გაიყოს ორ არათანაბარ ნაწილად: პირველი 3 წელი კლიენტი იხდის წლიურ 5%-ს, ხოლო შემდგომი 27 წელი კი – 15%-ს. Credit Susse-ის მონაცემებით, ოქტომბერში მოსალოდნელია სარისკო იპოთეკის უფრო მაღალ განაკვეთზე გადასვლა. ამ თვის განმავლობაში გადახდების ზრდა შეეხება 50 მლრდ აშშ დოლარის მოცულობის კრედიტებს. შემდეგ 2008 წლის სექტემბრამდე ზრდაზე ყოველთვიურად გადავა 30 მლრდ აშშ დოლარის მოცულობის კრედიტების განაკვეთები. მთლიანად ამ პერიოდის განმავლობაში გაძვირდება დაახლოებით 1 ტრლნ აშშ დოლარის მოცულობის იპოთეკური კრედიტები, რომლებიც ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში იქნა გაცემული.

ალქიმია დღეს
აშშ-ს სარისკო იპოთეკის ბაზარს ათამდე ყველაზე მსხვილი მონაწილე აკონტროლებს. იაფ რეფინანსირებაზე ხელი მხოლოდ წამყვან საფინანსო ინსტიტუტების (მაგალითად, HSBC Finance და Washington Mutual) ქვედანაყოფებს მიუწვდებათ, დანარჩენები კი მთლიანად არიან დამოკიდებულნი მათ მიერ გაცემული კრედიტების სექიურიტიზაციაზე. არსებითად, სექიუტირიზაცია ახდენს არალიკვიდური აქტივების ტრანსფორმირებას ლიკვიდურ ინსტრუმენტებში, არასაბაზრო სესხებს ჩაანაცვლებს ფასიანი ქაღალდებით, რომლებიც თავისუფლად მიმოიქცევა ბაზარზე. იგი ბაზარზე მაღალი რეიტინგის (AAA რეიტინგისაც კი) ინსტრუმენტების შეთავაზების შესაძლებლობას იძლევა, რომელთაც საფუძვლად მაინც მაღალრიკსიანი აქტივები უდევს.
სარისკო იპოთეკის ფინანსური ზედნაშენის კიდევ ერთი სახესხვაობაა CDO (Collaterized Debt Obligation) -სავალო ვალდებულებებით უზრუნველყოფილი ობლიგაციები. ეს ქაღალდები უზრუნველყოფილნი არიან სხვადასხვა ტიპის სავალო ინსტრუმენტების პულით. მათში ჩადებულ ინვესტიციებს უფრო მაღალი შემოსავალი მოაქვს, ვიდრე იმავე რეიტინგის მქონე სხვა საკრედიტო პროდუქტში ჩადებულ დაბანდებებს. შემოსავლიანობა 1%-ზე მეტია, ხოლო ყოველი დამატებითი პროცენტისთვის კი ნებისმიერი ინვესტორი მზადაა საკუთარი დედაც კი გაყიდოს, – ირონიით აღნიშნავს გლენ ტაქსლერი, Bank of American Securities-ის საკრედიტო დერივატივების განყოფილების მთავარი სტრატეგი. CDO-ზე მოთხოვნა ინვესტორების გამო გაიზარდა, რომელთათვისაც არჩევანი შემოიფარგლება შესასყიდი აქტივების რეიტინგით. ასეთი შეზღუდვები აქვთ მსოფლიოს უმსხვილეს საინვესტიციო და საპენსიო ფონდებს, ამიტომ მათი მხრიდან მოთხოვნის არსებობა ნიშნავს ბაზარზე მრავალმილიარდული დაბანდებების შემოსვლას, რის გამოც გარდაუვალი ხდება მთელი პირამიდის – სარისკო იპოთეკის სეგმენტის საფუძვლის გადახრა.
გარკვეული დროის შემდეგ ქუჩიდან მოსულმა ხალხმა შეწყვიტა კრედიტის გადახდა. შემდგომი სქემა მარტივია: კრედიტორები იძულებულნი არიან მოვალეებს ბინები ჩამოართვან, მაგრამ, რადგან ასეთი ბინების რაოდენობა სულ უფრო მატულობს და მთლიანად აშშ-ს კრედიტით შეძენილი უძრავი ქონების უკვე არა 2%-ს, არამედ 10%-ს შეადგენს, მათი გაყიდვა საბაზრო ფასში შეუძლებელია, – განმარტა Citygroup-ის საფონდო ანალიტიკოსმა ჯეიკობ დიუმ. საცხოვრებელ ფართზე ფასების დაცემის პირობებში საფრთხეში აღმოჩნდნენ არა მარტო სარისკო მსესხებლები, არამედ ისინიც, ვინც ჩვეულებრივი იპოთეკით სარგებლობდნენ. მოცემულ მომენტში მრავალი ამერიკელის იპოთეკური კრედიტის მოცულობა აღემატება მათი სესხების ღირებულებას. მეორადი საცხოვრებელი ფართის ბაზარი ზედმეტად გაჯერებულია: ბოლო 4 თვის მანძილზე გაყიდვები ამ სექტორში ისე შემცირდა, რომ 1989 წლის რეკორდს გადააჭარბა. ივლისში ეს მაჩვენებელი 2006 წლის ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებელთან შედარებით 9%-ით შემცირდა. პირველადი საცხოვრებელი ფართებიც ასევე ძნელად იყიდება: 2007 წლის ივლისის მოცულობა გასულ წელთან შედარებით 10.2%-ით შემცირდა. ამის შედეგად ყველაზე მეტად სამშენებლო კომპანიები დაზარალდნენ. მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისია.

მესამე სამყაროს იმედით
იპოთეკური ბაზრის კრიზისის აშკარა შედეგია აშშ-ს ეკონომიკური ზრდის შენელება. უკვე ზაფხულის ბოლოს ექსპერტები მასობრივად ამცირებდნენ თავიანთ პროგნოზებს ამერიკის მშპ-ის მაჩვენებელთან მიმართებაში. ამჟამად ბაზარი პანიკამ მოიცვა, თუმცა სინამდვილეში ყველაფერი არც ისე საშიშია, – თვლის ოუენ რობერტსი. ეკონომისტების აზრით, ყველაზე დიდი ჩავარდნა 2007 წელს არის მოსალოდნელი: Wachovia Corp. Economics Group-ის ვერსიის თანახმად, აშშ-ს მშპ-ს მაჩვენებელი მხოლოდ 1.9%-ით გაიზრდება, ხოლო Capital Economics -ის პროგნოზის მიხედვით კი – 2%-ით, თუმცა უფრო შორეულ მომავალს ანალიტიკოსები თავშეკავებული ოპტიმიზმით უყურებდნენ. Wachovia-ში იმედი აქვთ, რომ უკვე 2009 წელს ამერიკის ეკონომიკის ზრდა კვლავ 2.9%-მდე აღდგება.
აშშ-ში ეკონომიკის ზრდის შენელება გარდაუვალია. ისმის კითხვა: თავად აშშ-ის გარდა კიდევ ვისზე აისახება ეს პროცესი ყველაზე მტკივნეულად? როგორც ექსპერტები ირწმუნებიან, მსოფლიო ეკონომიკა ამ კრიზისისგან დიდად არ უნდა დაზარალდეს. ასე, მაგალითად, Citygroup-ის პროგნოზით, მსოფლიო ეკონომიკის ზრდა უახლოესი თვეების განმავლობაში შენარჩუნებული იქნება წლიური 3-3.5%-ის დონეზე. ყველაზე მეტად მოსალოდნელია, რომ ხსნა მესამე სამყაროდან გამოჩნდეს. ეს ადვილად აიხსნება: ბოლო წლებში განვითარებადი ქვეყნები ნაკლებად არიან დამოკიდებულნი აშშ-ს ბაზარზე. მათი მშპ-ს მაჩვენებლის ზრდაში ექსპორტი სულ უფრო ნაკლებ ადგილს იკავებს. მაგალითად, ABN Amro-ის გათვლებით, ჩინეთში ექსპორტის წილი 20%-მდეც კი ვერ აღწევს შიდა მოხმარების ზრდის წყალობით. კიდევ უფრო უკეთესი სიტუაციაა CEEMEA-ს რეგიონში (ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპა, მათ შორის რუსეთიც, ახლო აღმოსავლეთი და აფრიკა): Citygroup-ის შეფასებით ამ ჯგუფის ქვეყნების კომპანიების გაყიდვების საერთო მოცულობაში ექსპორტის წილი აშშ-ში 40%-ია.
აღსანიშნავია ისიც, რომ რისკები დაკავშირებულია არა მარტო პირდაპირ აშშ-ს ეკონომიკასთან, არამედ საფინანსო ბაზრებზე შექმნილ სიტუაციებთანაც. განვითარებადი ქვეყნების უპირატესობა ისაა, რომ მკვეთრი ზრდის პერიოდში მათ კარგი საფინანსო მუთაქა დააგროვეს, რომლის წყალობითაც ბევრი მათგანი ნაკლებად გახდა დამოკიდებული გარე დაფინანსებაზე, ხოლო ისინი კი, ვისზედაც კვლავინდებურად დიდ გავლენას ახდენს უცხოელი კრედიტორების გადაწყვეტილებები, წარსულის შეცდომებზე სწავლობენ და ცდილობენ, რომ უფრო ფრთხილად იმოქმედონ. რეფინანსირების საგარეო ბაზრებზე ყველაზე მეტად დამოკიდებულთა შორის აღსანიშნავია ყაზახეთის საბანკო სისტემა. ამ ქვეყნის ბანკები ბოლო წლების განმავლობაში საკმაოდ სწრაფად იზრდებოდნენ, მაგრამ არასასიამოვნო საგარეო კონიუნქტურის გავლენის გამო მათ ხელახლა უნდა გადახედონ თავიანთ გეგმებს, ბიზნესის განვითარებასა და ზოგიერთი პროდუქტის შეფასების პარამეტრებს.
მესამე სამყარო კაპიტალის დაგროვების ფაზაში ჯერ კიდევ რამდენიმე წლის წინ შევიდა – 1998 წლის გაკვეთილს ტყუილად არ ჩაუვლია. ამიტომაც თუკი პროგნოზები შეზღუდული რეცესიის შესახებ გამართლდება, ინვესტორების ნდობა ამ ქვეყნების ბაზრების მიმართ მხოლოდ გაიზრდება. ამის შედეგად, როგორც ჩიტყგროუპ-ის სტრატეგი განვითარებადი ბაზრების სფეროში ენდრიუ ჰოუელი აღნიშნავს, მათი რეიტინგი მომავალში შეიძლება გაიზარდოს განვითარებულ ქვეყნებთან მიმართებაში. მაგალითად, CDO-თან დაკავშირებული ამჟამინდელი კრიზისი რუსეთზე არ აისახება, რადგან მას არ აქვს სარისკო იპოთეკა. პირიქით, მრავალი ინვესტორი სიამოვნებით იძენს რუსეთის სახელმწიფო თუ კორპორატიულ ობლიგაციებს, როგორც განვითარებადი ბაზრის სტაბილურობის ბურჯს.

ნავთობი და ლიკვიდურობა
ჩვენი ქვეყნისთვის დღევანდელი კრიზისი შეიძლება წარსულის ორი ლანდის დაბრუნებას ნიშნავდეს: ნავთობის გაიაფებასა და ფულის გაძვირებას. თუ ნამდვილად წავა რეცესიაზე ლაპარაკი, მაშინ ნედლეულზე ფასები არსებითად შემცირდება, – აღნიშნავს CrediT Suisse-ს ანალიტიკოსი დენის მაკგილი. თუმცა ასეთი სცენარი ნაკლებად სავარაუდოა ორი მიზეზის გამო. ჯერ ერთი, ნავთობისა და გაზის მთავარი ექსპორტიორები ნაკლებად დაზარალდებიან აშშ-ში რეცესიის გამო. ძირითად მოთხოვნას ინდოეთი და ჩინეთი ქმნიან, ამ ქვეყნებში კი არ არსებობს სარისკო იპოთეკა, – ამბობს ჩრედით შუისსე-ს ანალიტიკოსი იენ ლოუსენი. აქედან გამომდინარე, იგი თვლის, რომ ძირითად ნედლეულზე ფასები არ შეიცვლება. მეორეც ის, რომ ნედლეულის აქტივებში სპეკულაციური დაბანდებები არ მცირდება. Citygroup-ის ანალიტიკოსების შეფასებით, ასეთი ინვესტიციების მოცულობა დღეისათვის 300 მლრდ დოლარს აღწევს და კრიზისის ფონზეც კი იგი 10%-ის ფარგლებში მერყეობს, ბოლო 4 წლის განმავლობაში კი ასეთი რყევები იშვიათობა არ იყო.
გაცილებით უფრო მეტ საფრთხეს წარმოადგენს ლიკვიდობის შემცირება და სესხის გაძვირება მთელ მსოფლიოში. ზაფხულში საქმეში ჩარევა მოუხდათ ოკეანის ორივე მხარეს მდებარე ცენტრალურ ბანკებს. ცენტრალური ბანკების სავალუტო ინტერვენციები გაკეთებულია უმსხვილესი ბანკების რეეფინანსირების მიზნით, რომლებმაც თავის დროზე CDO-ში მოახდინეს ინვესტირება. ყველა ინვესტორს, რომელიც რეფინანსირების გარანტიას იძლეოდნენ, უბრალოდ ეშინიათ სარისკო კრედიტების და არ იძლევიან ფულს, – ამბობს იორგ კრემერი. CDO-ს ინსტრუმენტების სირთულის გამო ბოლომდე არავინ იცის, რომელ ინვესტორს რამდენად აღმოაჩნდა სუსტი წერტილი იპოთეკურ ბაზარზე კრიზისის გამო. Transamerica Investment Management-ში საინვესტიციო ფონდის მართველის დერეკ ბრაუნის თქმით, რუსეთის საწარმოების უმეტესობას დასავლეთში ურჩევნიათ კრედიტების მიღება, რაც ადვილად აიხსნება: ასე უფრო იაფია, ვიდრე თვით რუსეთში. შექმნილი სიტუაციის გამო დღეისათვის იქ ობლიგაციის გაყიდვა პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამდენად რუსეთის საწარმოებისთვის დასავლეთის რეფინანსირება აღარ წარმოადგენს შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავალს, სესხები ძვირდება. გარდა ამისა, რუსეთის იპოთეკურმა ბანკებმა სულ ახლახანს დაიწყეს სექიურიტიზაცია, დღეს კი, როგორც ცნობილია, ყოველგვარი სექიურიტიზაცია, რომლის საფუძვლად იპოთეკა დევს, ფაქტიურად, უიმედოა.
იენ ლოუსენის შეფასებით, კრიზისის პერიოდში კრედიტების გაძვირებამ რუსეთის მსხვილი სახელმწიფო კომპანიებისთვის წლიური 0.5-1% შეადგინა. დასავლეთში მესამე ეშელონის კომპანიებისთვის თავად სესხების შესაძლებლობამ იკლო, – ამბობს იგი. ზაფხულში ადგილობრივი ბაზრის რამდენიმე წამყვან მონაწილეს მოუწია ევროობლიგაციების გამოშვების გადადება. მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ ნედლეულის გიგანტები შეძლებენ სესხებზე ფასების ზრდის გადატანას ნავთობსა და გაზზე სტაბილური ფასების პირობებში, ეკონომიკის ახლადჩასახული დივერსიფიცირებული ნაწილის საწარმოებს უკვე საკმაოდ გაუჭირდებათ. სესხების, განსაკუთრებით კორპორაციულის, გაძვირება რა თქმა უნდა, მოხდება, მაგრამ ეს არ არის ფატალური. რუსეთში კორპორატიული ვალი მშპ-ს 26%-ს შეადგენს, რაც სავსებით მისაღებია. დსთ-ს მრავალ ქვეყანაში, კერძოდ კი ყაზახეთში ეს წილი გაცილებით მეტია. ყველაზე პესიმისტური სცენარი, რაც შეიძლება იყოს, არის ეკონომიკური ზრდის შემცირება 3-4%-მდე. რუსეთმა მოასწრო სტაბილურობის დაგროვება, ამიტომ მაქსიმალური საფრთხე სანედლეულო ეკონომიკისადმი დაბრუნებაა.
რუსეთის ბანკების მდგომარეობა ჯერ-ჯერობით არ იწვევს საშიშროებას. 2007 წლის ბოლომდე ბანკებს მოუწევთ 5 მლრდ დოლარის გადახდა უცხოელი კრედიტორებისთვის, 2008 წელს კი შედარებით მეტის – 15 მლრდ დოლარის. საბანკო სისტემისთვის ეს სრულიად ასატანი თანხაა, თუმცა ადვილი და იაფი სახსრების დრო დასრულდა და შექმნილ ვითარებაში სრულიად გამართლებულია სიფრთხილე და კონსერვატიულობა ბიზნეს-პროცესების დაგეგმვისა და გადაწყვეტილებების მიღების დროს. ბევრი რამ კი ხელისუფლებაზე იქნება დამოკიდებული. ბანკებმა სისუსტე შეიძლება გარე ბაზრების ზემოქმედების გარეშეც გამოავლინონ. გარკვეული საფრთხე იმალება სახელმწიფოს მიერ ინფლაციის შეკავების დავალებაშიც. ინფლაციის ერთ-ერთი მოკლევადიანი მაკორექტირებელი ინსტრუმენტია ბანკების ლიკვიდობის სტერილიზაცია და თუ წლის ბოლოს ინფლაციასთან დაკავშირებული გეგმა არ შესრულდება, ამან შეიძლება გავლება იქონიოს რუსეთის ცენტრალური ბანკის პოლიტიკაზე ლიკვიდურობის სტერილიზაციასთან დაკავშირებით.
სექიურიტიზაციის ალქიმიური პროცესი:
ვთქვათ, ჩვენ ვართ იპოთეკური კომპანია, რომელმაც 1 მლრდ დოლარის სარისკო კრედიტი გასცა. ჩვენი აქტივებია პროცენტი, რომელსაც მსესხებელი გადაიხდის და საკუთრივ სესხი. მთლიანობაში იპოთეკის მილიარდი ჩვენი პორტფელია, პულია, რომელზე დაყრდნობითაც ჩვენ უშვებთ ობლიგაციას. შემდეგ საქმე სტატისტიკას ეხება: ვიცით, რომ სარისკო იპოთეკა კარგავს საშუალოდ 5%-ს, ამიტომ ქვედა ტრანშს, რომელიც 0-დან 10%-მდეა, სადაც მოთავსებულია დაუბრუნებლობის რისკი, ჩვენთვის ვიტოვებთ, ხოლო დანარჩენ 90%-ს ვყიდით. ამგვარად ინვესტორი პრაქტიკულად ურისკო პაკეტს იღებს.
სავალო ვალდებულებებით უზრუნველყოფილი ობლიგაციის არსი:
CDO შეიძლება შეიცავდეს სხვადასხვა აქტივს: სარისკო იპოთეკურ კრედიტს, ტრადიციულ იპოთეკას, კორპორატიულ ობლიგაციებს და ა.შ. ისევე, როგორც ჩვეულებრივი სექიურიტიზაციის შემთხვევაში, პაკეტი ვერტიკალის მიხედვით იყოფა, მაგრამ ამჯერად მათემატიკური მოდელის დახმარებით, რადგან ერთ პულში მოთავსებულ აქტივებს რისკის განსხვავებული პროფილი აქვს. CDO-ზე მოთხოვნის ბუმი 2002 წელს დაიწყო, დღეისათვის ეს ქაღალდები უკვე 1 ტრლნ დოლარის მოცულობითაა გამოშვებული. ამასთან ობლიგაციები, რომლებიც სწორედ სარისკო იპოთეკაზე არიან აგებულნი, შეადგენენ ამ ბაზრის 50%-ზე მეტს.

ამერიკული ოცნების გადარჩენა
სახელმწიფო დაეხმარება თავის მოქალაქეებს, რომლებიც ვერ ართმევენ თავს იპოთეკურ სესხებს, – ამ დაპირებით გამოვიდა სექტემბრის დასაწყისში აშშ-ის პრეზიდენტი ჯორჯ ბუში. ჩაძირულთა გადარჩენას შეუდგება სამთავრობო სააგენტო FHA. წარუმატებელი მსესხებლები მისი გარანტიით შეძლებენ რეფინანსირების მიღებას. პროგრამის, რომელსაც FHA შეცურე ეწოდება, მიზნობრივი აუდიტორიაა ოჯახები, რომლებმაც იპოთეკური კრედიტი აიღეს ცვალებადი განაკვეთით. ამჯერად აშშ ამგვარი სესხების გაზრდილ განაკვეთებზე გადასვლის პიკს განიცდის და სწორედ ამ პროცესს უკავშირებენ იპოთეკური სესხების გადაუხდელობის ტალღას. პრესის შეფასებით, ამ პროგრამის იმედი შეიძლება დაახლოებით 60 ათას ადამიანს ჰქონდეს მაშინ, როცა თვით FHA-ს შეფასება 4-ჯერ მეტია, მაგრამ ესეც კი მხოლოდ მცირეოდენი ნაწილია იმ 2 მლნ მსესხებელთა შორის, რომელთაც 2008 წლის ბოლომდე მოუწევთ თავიანთი სესხების გაზრდილ განაკვეთებზე გადასვლის პიკის გადატანა. ეკონომისტების თქმით, ბუშის გეგმა არ არის პანაცეა და მთავარი დასკვნა, რომელიც მათ პრობლემის გადაჭრის შეთავაზებული გზებიდან გამოიტანეს იყო ის, რომ თეთრმა სახლმა უმტყუნა თავის ჩვევას – დაყრდნობოდა მხოლოდ თავისუფალი ბაზრის ინსტრუმენტებს. ამჟამინდელი სიტუაცია ერთ-ერთია იმ მცირეთაგან, როდესაც სახელმწიფო პირდაპირ ერევა მიმდინარე მოვლენაში. გამართლებულია თუ არა ასეთი ზომები – ამას დრო აჩვენებს. ჯერ-ჯერობით კი, Wachovia-ის ეკონომისტების მონაცემებით, განვლილი 6 კვარტალის შედეგად საცხოვრებელ ფართებში ინვესტიციები 116 მლრდ აშშ დოლარით შემცირდა. იგი თითქმის მთლიანად გადაიფარა აშშ-დან ექსპორტის ზრდით, რომელმაც იმავე პერიოდში 109 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. ასე რომ, ჯერ-ჯერობით შტატების ეკონომიკის რეალური სექტორის ზარალი არც ისე დიდია, თუმცა მომავალი იმდენად ბუნდოვანია, რომ ადმინისტრაციამ ყოველი შემთხვევისთვის დაზღვევა არჩია.

ინგლისი პაციენტის როლშია?
პრობლემა – უძრავ ქონებაზე მაღალი ფასი და დამოკიდებულება საფინანსო მომსახურების სექტორზე
არის თუ არა მსოფლიოში ქვეყანა, რომლისთვისაც არსებული იპოთეკური კრიზისი უფრო საზიანო იქნება, ვიდრე აშშ-სთვის? არის და ეს დიდი ბრიტანეთია. სხვა მეზობელი ევროპული ქვეყნების ბაზრებთან შედარებით დიდი ბრიტანეთის ბაზარი ბევრი რამით გავს ამერიკისას, მათ შორის არსებული პრობლემებითაც. იაფმა კრედიტებმა უზრუნველყო უპრეცედენტო ზრდის ათწლეული ყველა პარამეტრის მიხედვით, ამასთან საცხოვრებელ ფართებზე ფასები სამჯერ გაიზარდა, რაც ბევრად აღემატება ამერიკულ ტემპებს. გაიზარდა სამომხმარებლო ხარჯები და ის ქვეყნის ხარჯების 2/3-ს შეადგენს. ამერიკასთან შედარებით, ბრიტანეთის ეკონომიკა უფრო მეტადაა დამოკიდებული საფინანსო მომსახურების სექტორზე.
აქედან გამომდინარე, დიდი ბრიტანეთი ამერიკაზე მეტად დაზარალდება, თუ მიმდინარე საბაზრო კატაკლიზმი უახლოეს პერიოდში არ დასრულდა – აცხადებს დენი გებეი. ქვეყნის მშპ-ის წლიური ზრდა უკანასკნელი წლების 3%-იან მაჩვენებელთან შედარებით შეიძლება ორჯერ შემცირდეს.
ბოლო წლინახევრის მანძილზე ბრიტანეთის ეკონომიკის გაფართოება აღინიშნებოდა საფინანსო და ბიზნეს-მომსახურების სფეროებში, დაწყებული აუდიტით და დამთავრებული იურიდიული კონსულტაციებით თუ უძრავი ქონების ხელშეკრულებებით. ჯამში ეროვნული შემოსავლების 30% ზუსტად ამ სექტორებზე მოდის, ე.ი. ბევრად მეტი, ვიდრე აშშ-ში. თუ კრიზისი საფინანსო მომსახურებას შეეხება, კერძოდ, თუ მოხდება საკრედიტო დერივატივების სეგმენტის ვარდნა, ათასობით სპეციალისტი დარჩება სამსახურის გარეშე, ძირითადად ბანკებში, საინვესტიციო ფირმებსა და სხვა საფინანსო კომპანიებში.
აშშ-ს მსგავსად, დიდ ბრიტანეთშიც ეკონომიკის მამოძრავებელი ძალა მომხმარებლებია, ხოლო ბრიტანელი მომხმარებლები კი მსოფლიოს ყველაზე დიდ მოვალეთა სიაში არიან. საკრედიტო ბარათების, იპოთეკის და სხვა სამომხმარებლო კრედიტების მიხედვით მათი დავალიანება 2.7 ტრლნ აშშ დოლარს შეადგენს, რაც ქვეყნის მშპ-ზე მეტია. ხელთ არსებულ მთლიან შემოსავლებთან მიმართებაში საოჯახო მეურნეობების პროცენტული დავალიანება 166%-ს შეადგენს მაშინ, როცა აშშ-ში ეს მაჩვენებელი 127%-ია. გასაკვირი არ არის, რომ გასულ წელს ბრიტანეთის ბანკებს 18 მლრდ აშშ დოლარის ძირითადად სამომხმარებლო სესხების უიმედო ვალების ჩამოწერა მოუწიათ.
თუ ბინებზე ფასი დაიწევს, ეს ჩამოწერები შეიძლება პირველი მერცხალი აღმოჩნდეს. შემოსავლების შედარებით არც ისე მაღალი ზრდის მიუხედავად, სამომხმარებლო ხარჯები კვლავინდებურად მაღალი რჩება, რადგან ბრიტანელები სულ უფრო მეტ სესხს იღებენ მათი გაძვირებული საცხოვრებელი ფართის უზრუნველსაყოფად. განსაკუთრებული პრობლემა თითქოს არ უნდა წარმოიშვას, თუ მიწოდების დეფიციტის გამო შემდეგი 5 წლის განმავლობაში ბინებზე ფასები კიდევ 40%-ით გაიზრდება – თვლიან საზოგადოებრივი ჯგუფის Natinal Housing Federation-ის სპეციალისტები. მაგრამ ამ ოპტიმიზმს ყველა როდი იზიარებს. იმის გათვალისწინებით, რომ დღეისათვის სახლი საშუალოდ 370 ათასი აშშ დოლარი ღირს, რაც წლიურ ხელფასზე 11-ჯერ მეტია, ბინები ამჟამად გაცილებით უფრო ნაკლებად ხელმისაწვდომი გახდა, ვიდრე უკანასკნელი 15 წლის მანძილზე. აგვისტოს მდგომარეობით, იგი დაახლოებით წლიურად 9.5%-ით ძვირდებოდა, თუმცა მოცემული დროისთვის ტემპები შენელებულია, ხოლო იორკ-შირში და უელსში კი საერთოდ დინამიკა უკუმიმართულებით ვითარდება. თავს იჩენს დაძაბულობის პირველი ნიშნები, რადგან ბინის მფლობელები უკვე გრძნობენ ბოლო წლის განმავლობაში საპროცენტო განაკვეთის 5-ჯერ გაძვირებას – 5.75%-მდე. foreclosure (გირაოს გამოსყიდვაზე უარის თქმა იპოთეკური სესხის ამღებთა მიერ გადახდის უუნარობის გამო) შემთხვევებისა და კერძო გაკოტრებების რაოდენობა 2007 წლის პირველ ნახევარში გასული წლის იმავე პერიოდის ანალოგიურ მაჩვენებელთან შედარებით 30%-ით გაიზარდა.
თითქმის ყველა დარწმუნებულია, რომ ბრიტანეთის ცენტრალური ბანკი უახლოეს პერიოდში არ აწევს საპროცენტო განაკვეთს, მიუხედავად ამისა, იპოთეკური კრედიტების მომსახურების ღირებულება, როგორც ვარაუდობენ, გაიზრდება. საქმე ისაა, რომ საფინანსო ბაზრებზე არსებულმა კრიზისმა გამოიწვია სესხის გაძვირება საკრედიტო დაწესებულებებისთვის, ხოლო მათ, თავის მხრივ, ეს ტვირთი მომხმარებლებზე გადაიტანეს, რომელთა უმრავლესობა მცურავი განაკვეთით ახორციელებს გადახდას. ჯერ მარტო ამ ზაფხულს სუბსტანდარტული კრედიტების საპროცენტო განაკვეთები 2.5 პუნქტით გაიზარდა. მიუხედავად იმისა, რომ ბრიტანეთში სუბსტანდარტული დავალიანება ბაზრის მხოლოდ 10%-ს შეადგენს, აშშ-ში 25%-თან შედარებით, სულ უფრო პოპულარული ხდება დაკრედიტების სქემა, რომლის მიხედვით არ მოითხოვება შემოსავლების დამადასტურებელი საბუთები. ზოგიერთი საბროკერო ფირმის შეფასებით, გასულ წელს გაცემული იპოთეკური კრედიტების დაახლოებით 1/3 სწორედ ამგვარი წესით იყო გაცემული.
სრულიად ნათელია, რომ ბრიტანეთის ეკონომიკის ამ ორი საყრდენის შესარყევად ძალიან მცირეოდენია საჭირო. ეკონომიკა ზედმეტად არის დამოკიდებული მოხმარებასა და სიტიზე, ამიტომ მცირე კატაკლიზმამაც კი შეიძლება უზომოდ სერიოზული შედეგები გამოიწვიოს.