სავალუტო პოლიტიკის თეორიული საფუძვლები განვითარებად და გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში

სამსონ ფხაკაძე
საბჭოთა კავშირში ფუნქციონირებდა სავალუტო პოლიტიკის ერთი ნაირსახეობა – სავალუტო მონოპოლია. ამგვარ პირობებში არ არსებობდა ისეთი ცნება, როგორიცაა საწარმოებისა და მოსახლეობის “სავალუტო უფლებები. საგარეო-ეკონომიკური სფერო განიცდიდა მკაცრ კონტროლს სახელმწიფოს მხრიდან, ხოლო ქვეყნის შიგნით სავალუტო ურთიერთობათა განვითარებაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო.
საბაზრო ეკონომიკის პირობებში სავალუტო პოლიტიკის როლი იზრდება არა მარტო იმიტომ, რომ აუცილებელია ეროვნული სავალუტო სისტემის განვითარება, არამედ იმიტომაც, რომ დღის წესრიგში დგება მსოფლიო მეურნეობაში ქვეყნის ინტეგრაციის აუცილებლობის საკითხი. ეროვნული სავალუტო სისტემის განვითარება გულისხმობს: სრულმასშტაბიანი შიდა სავალუტო ბაზრის შექმნას, ოქროს ბაზრის ჩამოყალიბებას, ეროვნული სავალუტო მექანიზმის ინტეგრირებას მსოფლიო სავალუტო სისტემაში, ქვეყნის სრულუფლებიან მონაწილეობას მსოფლიო ფინანსურ ორგანიზაციათა საქმიანობაში და სხვა. ერთ-ერთი ფაქტორი, რომელიც ხელს უწყობს სავალუტო სისტემის განვითარებას, არის თვით სავალუტო ურთიერთობების განვითარება. სახელმწიფომ უნდა განავითაროს სავალუტო კავშირები სხვა ქვეყნებთან ურთიერთმოქმედების მიზნით. ქვეყნის საზღვრებში სავალუტო ურთიერთობათა განვითარება განაპირობებს მეურნე სუბიექტთა – საქართველოში მოღვაწე კომპანიების, ბანკების მიერ სავალუტო პოლიტიკის ფორმირებას.
სავალუტო პოლიტიკის როლი გაძლიერდა იმ საერთაშორისო საფინანსო ოპერაციათა მოცულობის მკვეთრი მატების გამო, რომლებიც არ უკავშირდება კონკრეტულ საგარეო-სავაჭრო გარიგებებს. სავალუტო-საფინანსო სფერო სულ უფრო მეტად ასრულებს არა მარტო საანგარიშსწორებო ცენტრის როლს, არამედ მზარდი მასშტაბით საფინანსო სახსრების საერთაშორისო გადანაწილების ფუნქციასაც. ამ პროცესთა ზეგავლენით სავალუტო პოლიტიკა აღარაა საგარეო-სავაჭრო სფეროს ინსტრუმენტი და სულ უფრო მეტად იქცევა სახელმწიფოს საგარეო და შიდა ეკონომიკური პოლიტიკის შემადგენელ ნაწილად.
სავალუტო პოლიტიკა წარმოადგენს სახელმწიფოს საგარეო-ეკონომიკური პოლიტიკის შემადგენელ ნაწილს. საგარეო-სავაჭრო პოლიტიკაში გადახლართულია სხვადასხვა (ფინანსური, სავაჭრო, პროფესიონალური და ა.შ.) ჯგუფების ინტერესები. ამიტომ თანამედროვე საგარეო-სავაჭრო პოლიტიკა – ესაა რთული სისტემა, რომელიც ყალიბდება ეროვნული, ეკონომიკური და პოლიტიკური ფაქტორების ზეგავლენით და განიცდის იმ პროცესების ზემოქმედებას, რომლებიც მიმდინარეობს საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობათა მთელ სისტემაში. სახელმწიფო ზეგავლენას ახდენს საგარეო-სავაჭრო ოპერაციებზე რეალურ ეკონომიკურ სფეროში (აგრეთვე ფულადში, კერძოდ კი, სავალუტოში) ჩარევის გზით. საგარეო-ეკონომიკური პოლიტიკა შეეხება დროითსა და სივრცობრივ ასპექტებს. ამ ნიშნით საგარეო-ეკონომიკური პოლიტიკის შემადგენლობაში აერთიანებენ საგარეო-სავაჭრო პოლიტიკას, საგარეო-საინვესტიციო პოლიტიკას, სავალუტო პოლიტიკასა და საბაჟო პოლიტიკას.
საქართველოს თანამედროვე საბანკო პრაქტიკაში არ არსებობს “სავალუტო პოლიტიკის დეფინიციის ერთმნიშვნელოვანი გაგება. ამასთან, სავალუტო პოლიტიკა – ესაა იმ პოლიტიკის მხოლოდ ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი, რომელსაც ახორციელებს ცენტრალური ბანკი თავისი საქმიანობის მეშვეობით. მსოფლიო ბანკის პუბლიკაციაში (ნ. ბრუკის რედაქტორობით) ნათქვამია: “პოლიტიკის შემუშავება და რეალიზაცია ნიშნავს საორგანიზაციო მოთხოვნილებების, წესების, კანონებისა და მმართველობითი ფილოსოფიის ინტეგრაციას. ეს ხელს უწყობს კორპორაციული კულტურის განვითარებას.
სხვადასხვაგვარ ინსტრუმენტთა გამოყენების მიხედვით, შესაძლოა გამოვყოთ სავალუტო პოლიტიკის “პასიური (უპირატესად, ჩაურევლობის) და “აქტიური (ხელისუფლება ცდილობს, მიაღწიოს ამა თუ იმ მიზანს), “თავდაცვითი და “აგრესიული სახეობები. სახელმწიფოთა უმრავლესობისათვის სავალუტო პოლიტიკა ყოველთვის წარმოადგენს საშინაო ეკონომიკის ნორმალურად განვითარებისა და საგარეო ეკონომიკური კავშირების ეფექტიანობის უზრუნველყოფის საშუალებას. ამასთან, ცალკეულ ქვეყნებთან და პერიოდებთან მიმართებაში შეიძლება ვიმსჯელოთ “აგრესიული სავალუტო პოლიტიკის შესახებ, როდესაც ერთი სახელმწიფო ცდილობს გადაწყვიტოს საკუთარი პრობლემები სხვების ხარჯზე, ცალმხრივად გამოიყენოს თავისი ვალუტის უპირატესობები, მისი კურსის ზრდა ან შემცირება1.
სავალუტო პოლიტიკა ხორციელდება ძირითადად ორი – სააღრიცხვო (დისკონტური) და დევიზური ფორმით.
საქართველოში ფართო გავრცელება პოვა სავალუტო პოლიტიკის შემდეგმა ფორმებმა:
1. სავალუტო კურსის რეჟიმისა და ეროვნული ვალუტის კონვერტირებადობის ხარისხის რეგულირება;
2. სავალუტო ინტერვენციები;
3. სავალუტო რეზერვების მართვა.
აღსანიშნავია, რომ ყოველი სახელმწიფოს სავალუტო პოლიტიკის ფორმებისა და ინსტრუმენტების სისტემა შედარებით სტაბილურია, მაგრამ ძალზე იშვიათადაა განმტკიცებული კანონმდებლობის მეშვეობით (თუ არ გავითვალისწინებთ ცალკეულ ელემენტებს).
განვითარებადი და გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში გამოიყენება სავალუტო პოლიტიკის შემდეგი ძირითადი მეთოდები:
1. სავალუტო კურსის რეგულირება სხვადასხვაგვარი (ფიქსირებული, მცურავი, მრავლობითი) რეჟიმების გამოყენების მეშვეობით, აგრეთვე – დევალვაციისა და, იშვიათად, რევალვაციის გზით;
2. სავალუტო შეზღუდვათა სხვადასხვაგვარი ფორმები საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე და ფინანსურ ოპერაციებში. ისინი აქტიურად გამოიყენება ეროვნული ეკონომიკის დაცვისა და საგადასახდელო ბალანსის გაწონასწორების მიზნით;
3. სახელმწიფოთაშორისი საგადასახადო და კლირინგული შეთანხმებების დადება სავალუტო მარაგის დაზოგვის მიზნით (აზიის კლირინგული კავშირი, დასავლეთაფრიკული კლირინგული პალატა და სხვ.);
4. ქვეყნების სავალუტო თანამშრომლობისა და ინტეგრაციის განვითარება საკუთარი სავალუტო დაჯგუფებების, ერთობლივი სავალუტო ფონდების შექმნის გზით (რაც ემსახურება საგადასახდელო ბალანსის დეფიციტის დაფარვის მიზანს), აგრეთვე – განვითარებადი ქვეყნების მიერ იმ სავალუტო დაჯგუფებებში მონაწილეობის წყალობით, რომელთა სათავეშიც დგანან განვითარებული ქვეყნები.
სავალუტო პოლიტიკა რეალიზდება სავალუტო რეგულირების მექანიზმის საშუალებით. ის წარმოადგენს ეკონომიკური რეგულირების ერთ-ერთ მეთოდს. სავალუტო რეგულირება არის ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირების დამოუკიდებელი მეთოდი, ფულად-საკრედიტო, საგადასახადო-საბიუჯეტო და საგარეო-სავაჭრო რეგულირებასთან ერთად. სავალუტო რეგულირება, ერთი მხრივ, დამოკიდებულია ფულად-საკრედიტო რეგულირებაზე, რადგან ვალუტა – ესაა ფული, რომელიც გამოიყენება საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობებში. მეორე მხრივ, სავალუტო რეგულირება სავალუტო კურსის ცვლილების მეშვეობით უშუალოდ ზემოქმედებს საგარეო ვაჭრობაზე, საგარეო-სავაჭრო რეგულირება კი ზეგავლენას ახდენს სავალუტო კურსებზე.
სავალუტო რეგულირება რეალიზდება სავალუტო რეგულირების ინსტრუმენტთა მეშვეობით. პირდაპირი რეგულირების ინსტრუმენტებად ითვლება დევიზური და დისკონტური პოლიტიკა.
დისკონტური პოლიტიკა უნდა განვიხილოთ ორ ასპექტში. პირველი მათგანია საერთაშორისო ასპექტი. საპროცენტო განაკვეთის გაზრდის მეშვეობით, ცენტრალური ბანკი ცდილობს მოიზიდოს ქვეყანაში უცხოური კაპიტალი და განახორციელოს ეროვნულ კაპიტალთა რეპატრიაცია ეროვნული ფულადი ერთეულის კურსის ასამაღლებლად. ამასთან, საპროცენტო განაკვეთის შემცირებისას ცენტრალური ბანკი მიზნად ისახავს ეროვნული ვალუტის შესუსტებას. საპროცენტო განაკვეთის ზემოქმედების მეორე მხარეა შიდა ასპექტი. სარგებლის განაკვეთის გამოყენების მეშვეობით ცენტრალური ბანკი ახორციელებს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის მიზნებს.
დევიზური პოლიტიკა განისაზღვრება, ძირითადად, როგორც სავალუტო კურსებზე ზემოქმედების მეთოდი.
გრძელვადიანი სავალუტო პოლიტიკის ძირითად მეთოდებად აღიარებულია სახელმწიფოთაშორისი მოლაპარაკებები და შეთანხმებები, უპირველეს ყოვლისა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ჩარჩოებში, აგრეთვე – რეგიონალურ დონეზე. გრძელვადიანი სავალუტო პოლიტიკის ღონისძიებებს წარმოადგენს სავალუტო ანგარიშსწორების წესი, ოქროს სარეზერვო ვალუტისა და საერთაშორისო საგადასახადო საშუალებათა გამოყენება.
ეკონომისტებს შორის არ არსებობს ერთიანი თვალსაზრისი ისეთ ცნებებთან დაკავშირებით, როგორებიცაა სავალუტო პოლიტიკის ფორმები, ინსტრუმენტები, მეთოდები, ელემენტები.
ჩვენი შეხედულებით, სავალუტო პოლიტიკის მეთოდი – ესაა ამ პოლიტიკის ხორცშესხმის ჩამოყალიბებული და მკაფიოდ განსაზღვრული ალგორითმი. სავალუტო პოლიტიკის ინსტრუმენტი – საშუალებაა, რომლის წყალობით ხორციელდება სავალუტო პოლიტიკა, ხოლო სავალუტო პოლიტიკის ფორმა – წარმოადგენს მისი შინაარსის, მეთოდის გარეგნულ გამოხატულებას.
სავალუტო რეგულირება არსებით როლს ასრულებს იმ პოლიტიკის რეალიზაციაში, რომელიც მიზნად ისახავს ნებისმიერი ქვეყნის ოპტიმალურ მონაწილეობას შრომის საერთაშორისო განაწილებაში. სავალუტო რეგულირების ღონისძიებები უშუალოდ უკავშირდება ეროვნულ სახელმწიფოთა ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფას. სავალუტო რეგულირების ღონისძიებათა მეშვეობით შეიძლება შეიქმნას იმგვარი პირობები, როდესაც შენარჩუნებული იქნება ეროვნული ვალუტის სტაბილურობა და საგადასახდელო ბალანსის წონასწორობა. ეს ღონისძიებები ფართოდ გამოიყენება ფინანსური სტაბილიზაციის უზრუნველსაყოფად. სავალუტო რეგულირება, აგრეთვე იმის გარანტიაა, რომ შენარჩუნდება ეროვნული ვალუტის სტაბილური მყიდველობითი უნარი შიდა და მსოფლიო ბაზარზე არსებული საქონლისა და მომსახურების მიმართ. საბოლოო ჯამში, სავალუტო რეგულირება წარმოადგენს სტაბილური ეკონომიკური განვითარების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს. როგორი პარადოქსულიც უნდა იყოს, სავალუტო რეგულირების ღონისძიებებმა შეიძლება გადამწყვეტი როლი შეასრულონ დარეგულირების პოლიტიკის განხორციელებისას მაკროეკონომიკურ დონეზე.
ვალუტის გაცვლითი კურსი ის ძირითადი ფაქტორია, რომელიც ქვეყნის ეკონომიკას სხვა ქვეყნებთან აკავშირებს.
მიუხედავად იმისა, რომ სავალუტო კურსების თეორიები, ფორმალური სახით, საკმარისად ახალი, დინამიურად განვითარებადი და ურთიერთდაუკავშირებელი კონცეფციებია, მათ საფუძვლად უდევს სოლიდური თეორიული წანამძღვრები. თითოეული თეორიის აგებისას სხვადასხვა ავტორი ემყარება აქსიომატურ პოსტულატებს, ვარაუდებს, იმისდა მიხედვით, თუ რომელ ეკონომიკურ სკოლას ეკუთვნის ესა თუ ის თეორეტიკოსი.
სავალუტო კურსის თეორიის ობიექტს წარმოადგენს, უპირველეს ყოვლისა, წონასწორობის მოქნილი კურსის, როგორც ეკონომიკური კატეგორიის განსაზღვრა. კეინსის თეორიის ამოსავალი სისტემაა მოდელი IS-LM, რომელიც განვრცობილია მცირე ღია ეკონომიკის წანამძღვართა ჩართვის მეშვეობით. მოცემულ შემთხვევაში გათვალისწინებულია წონასწორობა როგორც სასაქონლო და ფულად ბაზარზე, ასევე – სავალუტოზეც. ამ მოდელის პირველსაწყისი ვარიანტის ფუძემდებლები იყვნენ რ. ა. მანდელი2 და ჯ. მ. ფლემინგი3. რ. ა. მანდელს 1999 წ. მიენიჭა ნობელის პრემია ეკონომიკაში. ჯ. მ. ფლემინგი დაახლოებით იმავე პერიოდში დამოუკიდებლად მუშაობდა და ანალოგიური თეორიული შედეგები მიიღო. ის გარდაიცვალა 1976 წელს. ვინაიდან ნობელის პრემია სიკვდილის შემდეგ არავის მიენიჭება, 1999 წელს ლაურეატთა რიცხვში ფლემინგი არ მოხვედრილა. ცნობილია, რომ რ. ა. მანდელმა ჯ. მ. ფლემინგზე უფრო ღრმად დაამუშავა საანალიზო პრობლემა, მაგრამ ეს სულაც არ აკნინებს ფლემინგის მეცნიერულ მონაპოვართა მნიშვნელობას.
მანდელ-ფლემინგის მოდელის საფუძველზე შემუშავებულ იქნა საგადასახდელო ბალანსის საყოველთაოდ ცნობილი მოდელი, ანუ სავალუტო კურსის განსაზღვრის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდი.
განვითარებად და გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში ეკონომიკური პოლიტიკის გამოცდილება უკანასკნელი 50 წლის განმავლობაში მდიდარია სიტუაციებით, როდესაც მარეგულირებელი ორგანოები იძულებულნი იყვნენ, მიეღოთ გადაწყვეტილება პრიორიტეტის შესახებ საკმარისად კრიტიკულ ვითარებაში. ასე, მაგალითად, სავალუტო ბაზარზე წარმოქმნილი სერიოზული ზეწოლა, რომელიც განაპირობებდა ნომინალურ გაუფასურებას, წარმოშობდა შემდგომ დილემას სავალუტო პოლიტიკის სფეროში. ინფლაციის თავიდან აცილების თვალსაზრისით, მოცემულ მოვლენასთან ბრძოლა თითქოს ერთადერთი მართებული ვარიანტი იყო, რომელიც ხელისუფლებისადმი ნდობის შენარჩუნების საშუალებას იძლეოდა და, საბოლოო ანგარიშში, ხელს უშლიდა დევალვაციურ-ინფლაციური სპირალის დატრიალებას. ამასთან, როდესაც თავს იჩენდა ადგილობრივი ფირმების კონკურენტუნარიანობის ობიექტური შესუსტებით გამოწვეული ფუნდამენტური ტენდენცია, შეუძლებელი იყო იმის გარანტირება, რომ სამომავლოდ საჭირო არ იქნებოდა მაკორექტირებელი (მაგრამ უკვე ფართომასშტაბიანი) დევალვაცია. ამგვარი კორექცია ზოგჯერ იღებდა ქვეყნის საერთაშორისო რეზერვებზე სპეკულაციური იერიშის სტიქიურ ფორმას. ცენტრალური ბანკებისთვის სავალუტო კურსის შენარჩუნების ვალდებულებათა იძულებითი უგულებელყოფა ნიშნავდა ნდობის კიდევ უფრო მეტ დაკარგვას საბაზრო აგენტების მხრივ და კიდევ უფრო ფართომასშტაბიანი დესტაბილიზაციის მაკროეკონომიკურ ეფექტს.
განვითარებადი და გარდამავალი ეკონომიკებისთვის საკმაოდ დამახასიათებელია კიდევ ერთი ტიპიური სიტუაცია, რომელიც მძაფრად უპირისპირებს ერთმანეთს განვითარებისა და ფასების სტაბილურობის პრიორიტეტებს. ეს სიტუაცია უკავშირდება უცხოური კაპიტალის მოდინებას. მსოფლიო ფინანსური ბაზრების გლობალიზაციის შედეგად, 80-იანი წლებიდან მოყოლებული, მესამე მსოფლიოს ქვეყნები იქცნენ პორტფელური ინვესტიციების აქტიურ რეციპიენტებად. ფინანსური რესურსების ფართომასშტაბიანმა გადანაცვლებამ სახელმწიფოთა საზღვრებზე, აგრეთვე – მათმა მგრძნობიარობამ ბევრწილად სუბიეტური ხასიათის ფაქტორებისადმი, მნიშვნელოვნად გაართულა ეფექტიანი სავალუტო პოლიტიკის განხორციელება. მაგალითად, უცხოელ ინვესტორთა აქტივობას ზოგჯერ აღვივებდა ზედმეტად ოპტიმისტური თვალსაზრისი ეკონომიკის განვითარების შესახებ. ამიტომ სახელმწიფოებრივი ან კორპორატიული დავალიანება განიხილებოდა მოკლევადიანი ფენომენის სახით. ასეთ შემთხვევაში სავალუტო რეგულირების ორგანოებისთვის საკმარისად სახიფათო იყო ეროვნული ვალუტის გაძვირება. შიდა წარმოებათა კონკურენტული პოზიციების გაუარესების მეშვეობით, ეს ორგანოები ასუსტებდნენ ქვეყნის განვითარების პოტენციალს და, მაშასადამე, მის გადახდისუნარიანობასაც საშუალოვადიან დროით პერსპექტივაში. გაცნობიერება იმისა, რომ დაბანდებათა შემოსავლიანობა და საიმედოობა გაზვიადებულია, ე.ი. არასწორადაა შეფასებული, იწვევს პანიკას ფინანსურ ბაზარზე და, საბოლოო ანგარიშში, კაპიტალის გატანას, რასაც თან ახლავს ხოლმე მკვეთრი დევალვაცია. ამგვარად, ფინანსური კრიზისი ერთვის სავალუტო კრიზისს და განაპირობებს ინფლაციაზე კონტროლის დაკარგვას.
განვითარებადი და გარდამავალი ეკონომიკებისთვის, რომელნიც დროის საკმაოდ მოკლე ინტერვალში მნიშვნელოვან სტრუქტურულ ძვრებს განიცდიან, გაწონასწორებული რეალური კურსის კონცეფცია (კიდევ უფრო მეტად, ვიდრე განვითარებული ეკონომიკების შემთხვევაში) შეიძლება განისაზღვროს ნორმატიული მოსაზრებებით. ამას ადასტურებს სავალუტო პოლიტიკისადმი მიდგომების ევოლუცია უკანასკნელი ორმოცი წლის განმავლობაში.
90-იან წლებში მსოფლიო ფინანსური ბაზრების არასტაბილურობამ ბევრი ქვეყანა აიძულა, უარი ეთქვათ ეროვნულ ვალუტათა მიმაგრების რეჟიმებზე. შედეგების მიხედვით ყველაზე გლობალური იყო აზიის ქვეყნების ფინანსური კრიზისი 1997-1998 წლებში. ამ კრიზისის შემდეგ ეკონომიკურმა წრეებმა საბოლოოდ აღიარეს, რომ სავალუტო პოლიტიკის ძირითადი ორიენტირის სახით სავალუტო კურსის ფიქსაციის გამოყენება მიზანშეწონილი აღარ იყო.
უფრო მოქნილი სავალუტო რეჟიმების გავრცელების ფაქტს დამაჯერებლად ადასტურებს სტატისტიკური მონაცემები. მაგალითად, 70-იანი წლების დასაწყისში დომინირებდა იმ ქვეყნების წილი, რომლებიც ამა თუ იმ ფორმით მიმართავდნენ ეროვნული ვალუტების მიმაგრებას, ამჟამად კი დიამეტრულად საპირისპირო სიტუაცია ჩამოყალიბდა. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემთა მიხედვით, 1999 წელს იმ ქვეყნების რაოდენობა, რომლებმაც უპირატესობა მიანიჭეს თავიანთი ვალუტების თავისუფალ ან მართულ ცურვას, უმრავლესობას შეადგენდა.
ამჟამად ფართოდ გავრცელებული არაა გამოკვლევები, რომლებშიც განვითარებად და გარდამავალ ეკონომიკათა სავალუტო კურსები განიხილება წონასწორობის მდგომარეობისკენ მათი მოძრაობის კონტექსტში. ეკონომისტების მიერ გამოტანილ ერთმნიშვნელოვან დასკვნებს შეიძლება მივაკუთვნოთ მხოლოდ ის, რომ მყიდველობითი უნარის პარიტეტის (მუპ) კონცეფცია აქ კიდევ უფრო ნაკლებად გამოსადეგია, განვითარებულ ქვეყნებთან შედარებით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რეალური კურსის სტაციონარულობის ფაქტი არ დასტურდება არსებული მონაცემებით4. მითითებული შედეგი მნიშვნელოვანწილად აიხსნება სტრუქტურული წყვეტებით დროით მწკრივებში. შოკური გადახრები უპირატესად წარმოადგენს ცენტრალური ბანკების არაეფექტური საკურსო პოლიტიკის შედეგს. მაგალითად, რეალური კურსის დინამიკის ის პროფილი, რომელიც დამახასიათებელია განვითარებადი ქვეყნებისთვის (თანდათანობითი გამყარების შენაცვლება მკვეთრი გაუფასურებით) მოწმობს იმ მომენტში მიმდინარე სავალუტო კრიზისის შესახებ.
იმის გათვალისწინებით, რომ დევალვაციური ეპიზოდები ფართოდაა გავრცელებული განვითარებადი ქვეყნების პრაქტიკაში, მოცემული ასპექტი, როგორც წესი, პირველ პლანზეა “განვითარებადი თემატიკისადმი მიძღვნილ გამოკვლევებში. უფრო მეტიც, პარალელურად ვითარდებოდა შესაბამისი თეორიული აპარატი. მაგალითად, ფიქსირებული მიმაგრების რეჟიმთა მარცხმა მექსიკაში, არგენტინასა და ვენესუელაში 70-იანი წლების ბოლოს, ბიძგი მისცა სავალუტო კრიზისებისადმი მიძღვნილი ნაშრომების გამოქვეყნებას. პირველი თაობის კრიზისების იმ მოდელთა სტრუქტურა, რომლებიც განიცდიდა კრუგმანის კლასიკური ნაშრომის5 ზეგავლენას, აშკარად ითვალისწინებდა განვითარებად ეკონომიკათა სპეციფიკას. ფულზე მოთხოვნა მათში განისაზღვრებოდა გაუფასურების ტემპებით, რაც მოწმობს ეკონომიკის მაღალ დოლარიზებულობას. ამასთან, სავალუტო კრიზისის სტანდარტულ მიზეზად გვევლინებოდა საბიუჯეტო დეფიციტის ინფლაციური დაფინანსება. წანამძღვარი იმის შესახებ, რომ წყვეტა ბიუჯეტის ხარჯებსა და შემოსავლებს შორის იფარებოდა ფულადი ემისიის ხარჯზე, იმ დროს საკმარისად რეალისტური იყო განვითარებადი ქვეყნების მიმართ.
80-იანი წლებიდან მოყოლებული, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მცდელობების წყალობით, განვითარებადი ქვეყნების მარეგულირებელმა ორგანოებმა უგულებელყვეს მსგავსი პრაქტიკა. ამგვარად, საკუთრივ მონეტარული შოკების ზემოქმედება რეალურ კურსზე თანდათან მეორე პლანზე გადავიდა. ამასთან დაკავშირებით, რეალური კურსის განპირობებულობა რეალური დეტერმინანტებით ყველაზე იოლად გამოვლინდება ემპირიულ დონეზე.
განვითარებადი და გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში სავალუტო რეგულირებას საფუძვლად უდევს სახელმწიფოს ეკონომიკური მართვის ორგანოთა სწრაფვა, მართონ ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსი თავისუფლად კონვერტირებადი ძირითადი ვალუტების მიმართ და აკონტროლონ ეროვნული ვალუტის მეშვეობით განხორციელებულ სავალუტო ოპერაციათა მოცულობა და ხასიათი.
სავალუტო რეგულირების მიზნებია:
შიდა წარმოების განვითარებისათვის ხელსაყრელი პირობების შექმნა და პროდუქციის ექსპორტის სტაბილიზაცია;
უცხოელი ინვესტორებისთვის ქვეყნის მიმზიდველობის ამაღლება;
ძირითადი დანაზოგების განკარგვა ეროვნული ეკონომიკისთვის ხელსაყრელი ფორმით;
ეროვნული ეკონომიკის სტაბილურობისა და პროგნოზირებადობის უზრუნველყოფა;
საქონლისა და კაპიტალის იმპორტის მოცულობისა და სტრუქტურის ოპტიმიზაცია.
ამგვარად, არსებობს სავალუტო რეგულირების სხვადასხვაგვარი ფორმები და მეთოდები. რაციონალურ სავალუტო პოლიტიკაში გამოყენებულ უნდა იქნას ყველა მათგანი არსებული სიტუაციის, აგრეთვე – თითოეული ფორმის უპირატესობებისა და ნაკლოვანებების გათვალისწინებით.
სავალუტო რეგულირების თანამედროვე ტენდენციები ყალიბდება მრავალგვარი ფაქტორების ზეგავლენით. ამ უკანასკნელთ განეკუთვნება ცალკეული ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების სხვადასხვა დონე, გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყანათა განვითარების თავისებურებები, ზენაციონალურ სტრუქტურათა შემდგომი ევოლუცია, 90-იანი წლების დასასრულის ფინანსური კრიზისის შედეგები, არსებითი რეგიონალური ეკონომიკური პრობლემების არსებობა და მრავალი სხვა. მითითებული ფაქტორები სპეციფიკურად ვლინდება ცალკეული ქვეყნების, აგრეთვე – რეგიონალურსა და გლობალურ დონეებზე.