გაკოტრება ჩვენებურად

ალექსანდრა ლალიაშვილი 

ფინანსურმა კრიზისმა განსაკუთრებით აქტუალური გახადა საწარმოთა გაკოტრების თემა საქართველოში. ამ სფეროში არსებული ხარვეზების შესახებ აქამდეც ხშირად საუბრობდნენ, მაგრამ გლობალურმა ფინანსურმა რეცესიამ პრობლემის სიმწვავე განსაკუთრებით ნათლად დაგვანახა. მართალია, ეკონომიკური რეფორმების შემდეგ ჩვენს ქვეყანაში ბიზნესის დაწყება მარტივია და ეს დიდი წინგადადგმული ნაბიჯია, მაგრამ საპირისპირო ვითარებაა მაშინ, როცა ბიზნესის მფლობელს მისი გაკოტრებულად გამოცხადება ან დახურვა სურს.
 
      თუმცა, ლიკვიდაციასთან დაკავშირებით სასიკეთო ცვლილებები ქართულ კანონმდებლობაში უკვე არის. თუ აქამდე კომპანიის ლიკვიდაციისთვის 3 წელზე მეტი დრო იყო საჭირო, 2009 წლის 3 ნოემბერს “მეწარმეთა შესახებ” კანონში შესული ცვლილებების მიხედვით, სალიკვიდაციო პროცესის მაქსიმალურ ვადად 4 თვე განისაზღვრა. ამასთან, სალიკვიდაციო განაცხადების მიღებისა და კომპანიათა ლიკვიდაციის რეგისტრაციის უფლება საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოს გადაეცა. 
      ჯერი საწარმოთა გაკოტრების სფეროზეა. 1996 წელს მიღებული საქართველოს კანონი “გაკოტრების საქმეთა წარმოების შესახებ” 2007 წლის 15 აგვისტოდან ძალადაკარგულად გამოცხადდა და ამოქმედდა სრულიად ახალი კანონი “გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ”. მაგრამ როგორც ექსპერტები აცხადებენ, მასაც ბევრი ხარვეზი აქვს. საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციები და ექსპერტები საქართველოს მთავრობას გაკოტრების რეფორმის აუცილებლობაზე მიუთითებენ. 
      ფინანსური კრიზისის პერიოდში საქართველოში გაკოტრების კანონმა ვერ იმუშავა. მაშინ, როცა ევროპასა და ამერიკაში უამრავი კომპანია გაკოტრების რეჟიმში ჩადგა და ამ პროცესით, როგორც კომპანიებმა, ისე ქვეყნების ეკონომიკამ მნიშვნელოვანი საფრთხეები აიცილა. ქართული კომოპანიები მსგავს მეთოდს არ მიმართავენ, რაც ჩვენს ქვეყანაში არსებულ ეკონომიკურ ვითარებას თუ გავითვალისწინებთ, გასაკვირია. 
      მაგალითისთვის, მხოლოდ სამშენებლო სექტორიც გამოდგება. საქართველოში დღეს უამრავი სამშენებლო კომპანიაა, რომელსაც ძალიან დიდი პრობლემები აქვს. ღრმა ფინანსურ ანალიზს რომ თავი დავანებოთ, ამაზე უამრავი შეჩერებული მშენებლობაც მეტყველებს. მომხმარებელი უკვე წლებია ელოდება ბინებს, თანაც ისე, რომ მათ უმეტესობას ფული წინასწარ სრულად აქვს დაფარული. მიუხედავად ამისა, აქამდე არც ერთ კომპანიას თავი გაკოტრებულად არ გამოუცხადებია. მათი გაკოტრების რეჟიმში გადაყვანა აზრად არც კრედიტორებს მოსდით. საინტერესოა, რატომ არ მუშაობს გაკოტრების შესახებ კანონმდებლობა გამართულად ჩვენს ქვეყანაში? 
      ექსპერტები ამის მიზეზად, პირველ რიგში, მოუქნელ საკანონმდებლო სისტემას და ბიზნესმენთა მენტალიტეტს ასახელებენ. პროცედურები, რომელიც კომპანიის მესაკუთრისათვის საკმაოდ ხარჯიანი პროცესია, დროშია გაწელილი და ზოგჯერ მის ბოლომდე მიყვანას წლები სჭირდება. ამავე დროს, კანონი უპირატესად სახელმწიფოს ინტერესებს ითვალისწინებს, რაც იმაში გამოიხატება, რომ გაკოტრების პროცედურების განხორციელებისას, სახელმწიფო სტრუქტურები განსაკუთრებული უფლებებით სარგებლობენ. კერძოდ, თუ სახელმწიფო სტრუქტურები მიიჩნევენ, რომ მეწარმემ საწარმო გაკოტრებულად ვალების ჩამოწერის მიზნით გამოაცხადა, სახელმწიფო ინსტიტუტებს რეჟიმის შეწყვეტის უფლება აქვთ, თუმცა, როგორ და რა პირობებით, ეს პროცესი კანონში გაწერილი არ არის, ანუ კანონი სახელმწიფო სტრუქტურებს თვითნებობის საშუალებას აძლევს. 
      გაკოტრების რეჟიმში მყოფი საწარმოების ვალების გასტუმრება მევალეთა კატეგორიების მიხედვით ხდება. ერთ-ერთი ცვლილების შედეგად, სახელმწიფო პრივილეგირებულ კატეგორიაში ჩააყენეს და ბოლო ადგილიდან მუშა-მოსამსახურეების შემდეგ მეორე კატეგორიაში გადაიყვანეს. დანარჩენი კრედიტორები კი, ქართველი იქნება ის თუ უცხოელი, ერთ თეთრსაც ვერ მიიღებენ. უკეთეს მდგომარეობაში არც კრედიტორთა დაკმაყოფილების განრიგში პირველ ადგილზე მყოფი მუშა-მოსამსახურეები არიან. კანონის მიხედვით, საწარმოს მათ წინაშე 10 წლის დავალიანებაც რომ ჰქონდეს, მხოლოდ სამი თვის ხელფასს მიიღებენ. გარდა ამისა, ბენეფიციართა შორის სოციალურად დაუცველი კრედიტორები საერთოდ არ არიან გათვალისწინებული. კერძოდ, ასეთი ადამიანები საწარმოო ტრავმის მიღების შემთხვევაში, გაკოტრების რეჟიმში მყოფი ობიექტიდან დანიშნულ პენსიას ვერ მიიღებენ.  კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც საქართველოში არა მხოლოდ ამ სფეროში იჩენს თავს, გაკოტრების მმართველებისა და მოსამართლეების არაკვალიფიციურობაა. 
      მნიშვნელოვანია ქართველ ბიზნესმენთა მენტალიტეტიც, ქართველი მეწარმეებისათვის გაკოტრება საწარმოს საბოლოო განადგურებას ნიშნავს და ის ტრაგედიად მიაჩნიათ. ამიტომ, ხშირად გაკოტრების პროცედურებს თავს არიდებენ და საბოლოოდ, საწარმო მართლაც განადგურებამდე მიჰყავთ. სინამდვილეში, გაკოტრება საჭიროა იმისთვის, რომ გადახდისუუნარო საწარმომ ვალები, ხოლო თვითონ კრედიტორმა გადახდისუუნარო დებიტორი მოიცილოს. როდესაც საწარმოს ვალები და, ამასთანავე, არანაირი ფინანსური საშუალება არ აქვს ამ ვალების გასასტუმრებლად, მაშინ იგი უნდა გაკოტრდეს. გაკოტრება ნებისმიერ განვითარებულ ქვეყანაში ცალკეული საწარმოებისა და მთლიანად ეკონომიკის გაჯანსაღების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საშუალებად მიიჩნევა. მაგალითად, ამერიკაში წელიდადში, დაახლოებით, 2 მილიონამდე საწარმო კოტრდება. უახლესი და ყველაზე ცნობილი მაგალითი გავიხსენოთ – საკუთარი კრახიდან ორი წლის შემდეგ საინვესტიციო ბანკი Lehman Brothers-ი კვლავ შემოსავლიანია. იურისტებისა და ბუღალტრების ჰონორარები, რომლებიც ბანკის დარჩენილი აქტივების ლიკვიდაციით არიან დაკავებული, 2 მილიარდ დოლარს მიუახლოვდა. უახლოესი წლების განმავლობაში ეს სპეციალისტები ამ საქმით შემოსავალს კვლავ მიიღებენ. აშშ-ში Lehman-ის აქტივების ლიკვიდაციის ხარჯებმა მილიარდ დოლარს გადააჭარბა. მისი ევროპული აქტივების ლიკვიდაციაზე კი ლონდონში 300 სპეციალისტი მუშაობდა და მათ მთლიანობაში 900 მილიონი გადაუხადეს. შეგახსენებთ, რომ ბანკმა გაკოტრების პროცედურის დაწყების შესახებ ზუსტად ორი წლის წინ, 2008 წლის 15 სექტემბერს განაცხადა. იმ დროისთვის ბანკის ბალანსზე 639 მილიარდი დოლარის აქტივები ირიცხებოდა, ვალდებულებები კი 760 მილიარდს აჭარბებდა. 
      ქართველ ბიზნესმენთა მენტალიტეტი ვახსენეთ და აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ბოლო პერიოდში ამ მიმართულებით დადებითი ძვრები შეინიშნება. პირველ რიგში, ეს ისევ და ისევ სამშენებლო სექტორს ეხება. მსხვილმა დეველოპერულმა კომპანიებმა უკვე დაიწყეს პრობლემების საჯაროდ აღიარება.  
      ცნობილი გახდა, რომ ებრაული ბიზი ჯგუფი” ოთხი ქართული კომპანიის შესყიდვას გეგმავს. ამის შესახებ კომპანიის ქართველმა პარტნიორმა საჯაროდ განაცხადა. ბიზი ჯგუფი” გაკოტრების პირას მყოფი რამდენიმე სამშენებლო კომპანიის მდგომარეობას გაეცნო და არჩევანი ოთხ კომპანიაზე შეაჩერა. ამ ეტაპზე ქართული კომპანიები არ სახელდება, როგორც ებრაული კომპანიის წარმომადგენელი აცხადებს, მათ სახელებს ნოემბრის დასაწყისში გაახმაურებენ. თუმცა ცნობილია, რომ მათ ბიზი გჯუფს” აქტივების მიყიდვა თავად შესთავაზეს, რადგან დაწყებულ მშენებლობებს ვეღარ ამთავრებენ და კომპანიის გაყიდვა ერთადერთ გამოსავალად მიიჩნიეს. ბიზი ჯგუფი” ქართულ სამშენებლო სექტორში 10-დან 100 მილიონამდე ინვესტიციის ჩადებას გეგმავს. 
      ასევე, გაკოტრების პირას მყოფმა “ცენტრ პოინტმა” თავისი კომპანია სამართავად “დექსუსს” გადააბარა. “ცენტრ პოინტის” დამფუძნებელი ბიზნესის მართვაში ახალი კომპანიის შესვლის აუცილებლობას არსებული კრიზისით ხსნის. “კომპანია კრიზისიდან ვერ გამოვიდოდა, თუ ქონების მართვა პროფესიონალების ხელში არ გადავიდოდა” – განაცხადა ცენტრ პოინტის” დამფუძნებელმა 10 სექტემბერს, “დექსუსთან” ხელშეკრულების გაფორმებისას გამართულ საჯარო შეხვედრაზე. შეთანხმების პირობების მიხედვით, ცენტრ პოინტმა” შეწყვიტა ფუნქციონირება და, როგორც იურიდიულ პირს, “დექსუსისათვის” გადაცემულ აქტივებზე რაიმე გარიგების წარმოების უფლება გაუქმებული აქვს. შესაბამისად, ამ აქტივების 100%-იანი მმართველი გახდა დექსუსი”, რომელმაც გადაიბარა ყველა პროექტი სასტუმროების ქსელ რჩეულის” ჩათვლით. 
      საინვესტიციო კომპანიის მენეჯმენტის განცხადებით, გუნდი დეტალურ ბიზნეს-გეგმას 2010 წლის ბოლომდე შეიმუშავებს და ყველა მომხმარებელს და კრედიტორს გააცნობს. განსაკუთრებულ პრობლემას ის კლიენტები წარმოადგენენ, ვისაც ფართები განვადებით აქვთ შეძენილი, თანხის მხოლოდ ნაწილი აქვთ გადახდილი და ახლა დარჩენილი თანხის გადახდას ვეღარ ახერხებენ. საინტერესოა, რა ელით ასეთ კლიენტებს? როგორც კომპანია “დექსუსის” წარმომადგენლები აცხადებენ, ისინი არ აპირებენ კომპანიის კლიენტებისთვის თანხების უკან დაბრუნებას. მათ აქვთ კონკრეტული გეგმა, რომლის მიხედვითაც, მობინადრეს, რომელსაც თანხის 100% აქვს გადახდილი, ახალი შეთანხმების მიხედვით დათქმულ ვადაზე ჩააბარებენ უძრავ ქონებას. ხოლო მას, ვისაც თანხის ნაწილი აქვს გადახიდლი და ვეღარ ახერხებს თანხის სრულად დაფარვას, კომპანია უკვე დაფარული თანხის შესაბამის უძრავ ქონებას შესთავაზებს და გადაუცვლის შენაძენს. თუ კლიენტი არც ერთ პირობაზე არ იქნება თანახმა “დექსუსი” მომხმარებელს შესთავაზებს უძრავი ქონების გაყიდვაში დახმარებას. 
      რაც შეეხება თვითონ კომპანია “დექსუსს” და მისი დაფუძნების ისტორიას. “დექსუსი” ქართული საინვესტიციო კომპანიაა, რომელიც სულ ცოტა ხანია, რაც არსებობს. ის სპეციალურად “ცენტრ პოინტის” მართვის მიზნით შეიქმნა, გარიგების  ხელმოწერამდე რამდენიმე დღით ადრე. დამფუძნებლები არიან გიორგი ქანანაშვილი, ივანე ცაგურია და ირაკლი კილაურიძე. მათი სახელები უკავშირდება კომპანიებს GREMIC და GRDC. კომპანია GREMIC აქამდე უძრავი ქონების ბაზარზე მუშაობდა და მომხმარებელს სხვადასხვა სერვისს სთავაზობდა, მათ შორის, უძრავი ქონების ბაზრის კვლევებს, უძრავი ქონების შეფასებას, ტექნიკურ კვლევებს, არქიტექტურას, უძრავი ქონების მართვას და სხვა. 
      საქართველოს უძრავი ქონების ბაზარზე არსებულ მდგომარეობა კი არცთუ სახარბიელოა და ის 2009 წლის IV კვარტლის შემდეგ უფრო გაუარესდა. ამას მოწმობს ის ანგარიში, რომელიც საქართველოს სტატისტიკის სამსახურმა ივლისის თვეში გამოაქვეყნა. 2010 წლის პირველ კვარტალში სამშენებლო სექტორში ბრუნვის მოცულობა 242,7 მილიონ ლარს გაუტოლდა, რაც გასული წლის ბოლო კვარტალთან შედარებით შემცირებული მაჩვენებელია (ცხრილი #1). თუმცა ეს მაჩვენებელი 29,9%-ით აღემატება 2009 წლის შესაბამისი პერიოდის მონაცემს. 2010 წლის პირველ კვარტალში სამშენებლო სექტორის გამოშვების მოცულობა 233,5 მილიონ ლარს აღწევს (ცხრილი #2). მთლიანობაში კი, 2009 წელს სამშენებლო სექტორის გამოშვების მოცულობამ 1 191,1 მილიონი ლარი შეადგინა. 2010 წლის პირველ კვარტალში სამშენებლო სექტორში დასაქმებულთა რაოდენობამ 26 185 კაცი შეადგინა, რაც 15,1%-ით აღემატება 2009 წლის პირველი კვარტლის მონაცემს (ცხრილი #3). 2010 წლის პირველ კვარტალში დასაქმებულთა საშუალო თვიურმა შრომის ანაზღაურებამ 634,4 ლარი შეადგინა, რაც 6,7%-ით აღემატება წინა წლის ანალოგიური პერიოდის მონაცემს, თუმცა ჩამოუვარდება 2009 წლის IV კვარტლის მაჩვენებელს (ცხრილი #4).