ეკონომიკური პოლიტიკისა და რელიგიის ურთიერთკავშირი

მარიამ ღარიბაშვილი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაკალავრიატის მეორე კურსის სტუდენტი
marrygharibashvili@gmail.com

რეზიუმე: განვითარების თანამედროვე ეტაპის ერთ-ერთი ძირეული თავისებურება არის ის გარემოება, რომ დღეს ყველა მოქმედი რელიგია ადამიანის ზნეობრივი სახისა და მოქმედების ყველა შესაძლო არეალიდან საზოგადოების, სახელმწიფოს არა მხოლოდ იდეურ-პოლიტიკური სახის განმსაზღვრელი გახდა. ეკონომიკურ პოლიტიკასა და რელიგიას შორის არ არსებობს მხოლოდ ცალმხრივი მოძრაობა, აქ გარკვეული აზრით სახეზეა “ურთიერთშემხვედრი” დინება. როცა საზოგადოების რელიგიური სიმწიფე რეალურად ხელშესახებია, სწორედ მაშინ, აქ ფორმირებული ეკონომიკური პოლიტიკა ადეკვატურად მოტივირებული, ცხოველმყოფელი და წარმატებულია.

Abstract: One of the basic peculiarities of the modern stage development is the fact, that today all acting religious of human moral face and the validity of all possible areas of public, the state not only kind of determining of ideological-political have become. Between the economic politics and religion does not exist only unilateral motion, here in a certain sense is a “mutual counter” flow. When the public religious maturity is actually tangible, at that time, there formed economic politics is adequately motivated, life-giving and successful.

ეკონომიკურ პოლიტიკაზე ზეგავლენას ახდენს არა მხოლოდ ეკონომიკურ-პოლიტიკური კანონები, არამედ რელიგიური ეთოსი. მაქს ვებერმა ნაშრომებში „პროტესტანტული ეთიკა და კაპიტალიზმის სულისკვეთება“ და „მსოფლიო რელიგიების სამეურნეო ეთიკა“ თვალსაჩინოდ წარმოაჩინა რელიგიისა და ეკონომიკური პოლიტიკის მტკიცე ურთიერთკავშირი. აგრეთვე სერიოზული კვლევები ჩაატარეს ჯ. მილტონ ინგერმა და დევიდ ო. მობერგმა.

თანამედროვე ყოფიერებაში რელიგია წარმოჩნდა არა მხოლოდ ადამიანის ზნეობრივი ღირებულებების განმსაზღვრელი ძირითადი ნიშნული, არამედ სახელმწიფო პოლიტიკისა და ეკონომიკის ფუნქციონირების უმთავრესი ფაქტორი. რელიგიამ ისეთ მნიშვნელოვან სფეროებსაც დააჩნია თავისი კვალი, როგორიც ეკონომიკაა, რომელიც ადამიანთა მრავალსაუკუნოვანი არსებობის განმავლობაში ყოველთვის იყო სახელმწიფოებისა და საზოგადოების განვითარების საფუძველი. თავის მხრივ, ეკონომიკას მოუწია შეეთვისებინა რელიგიური კანონები, რადგან ეკონომიკური პოლიტიკის რელიგიასთან თანხვედრა აუცილებელი გახდა სახელმწიფოს შიდა პოლიტიკურ-ეკონომიკური სტაბილურობისთვის. აღნიშნულის ფონზე საკმაოდ საინტერესოა, როგორ ერწყმის ერთმანეთს რელიგიური კანონები და ეკონომიკის ფუნდამენტური მეთოდები. რელიგიამ განაპირობა ადამიანის ზნეობრივი პრინციპების და მორალური ფასეულობების ჩამოყალიბება, რაც მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს შრომითი მოტივაციის ხარისხს.

ეკონომიკური პოლიტიკის მთავარი მამოძრავებელი ძალა არის ადამიანი. სწორედ ადამიანისეულ კაპიტალზე დაფუძნებული ეკონომიკური პოლიტიკა არის წარმატებული და ეფექტიანი, რამდენადაც ადამიანისეულ კაპიტალში მთელ რიგ ეკონომიკურ, სოციალურ, ფსიქოლოგიურ ასპექტებთან ერთად არსებითია რელიგიური ასპექტი, ამდენად რელიგია ეკონომიკური პოლიტიკის უმთავრესი კომპონენტია. ეკონომიკური პოლიტიკა, როგორც სოციალური მოვლენა ადამიანთა ქცევასა და მორალზე მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული. ამ მიმართებით რელიგიური ფაქტორი, როგორც ადამიანის ე.წ. ზნეობრივი პრინციპების ჩამომყალიბებელი ძირითადი პოსტულატი, ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებისა და რეალიზაციის მთლიან პროცესში უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს, სხვა შემთხვევაში კი, მაგალითად რელიგიური ნიჰილიზმის დროს, რელიგიური ფაქტორი ეკონომიკური პოლიტიკისა და მთლიანად ეკონომიკის ვარდნის ძირითადი მაპროვოცირებელი მიზეზიც კი ხდება.

ეკონომიკურ პოლიტიკას ძალზე უჭირს ადაპტაცია ისეთ შემთხვევებთან, როგორიც არის საქმიანი ურთიერთობების დროს ზნეობრივი პრინციპების გაუთვალისწინებლობა, რაც საბოლოო ჯამში თავის მხრივ ძირეული რელიგიური მოთხოვნებიდან გადახვევის ტოლფასია. მაგალითად, დანახარჯების დაუსაბუთებელი ზრდა, ფასებით მანიპულირება, მონოპოლია სხვადასხვა დარგებში, სახელმწიფო ბიუჯეტის თანხების არასწორი განაწილება, არაკეთილსინდისიერი გზებით პარტნიორების ტექნოლოგიების მითვისება, წვდომა კონკურენტი კომპანიების საიდუმლო მონაცემებზე და ა. შ. მსგავსი სახის ქმედებები ნათლად წარმოაჩენს არა მარტო ეკონომიკური პოლიტიკის არაეფექტურობას, არამედ მის რელიგიურ უზნეობასაც. ამ შემთხვევაში არსებული სიტუაციის თავიდან აცილების ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ გზას ქრისტიანული მცნების: “არ იპარო”-ს შესრულება წარმოადგენს. ეკონომიკური პოლიტიკის მიზანია უკეთესი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შექმნა ქვეყანაში. ეკონომიკურ პოლიტიკაში დაუშვებელია არარეალური, გაუაზრებელი და არასამართლიანი მოქმედებები. ამ შემთხვევაში უსათუოდ გასათვალისწინებელია ათი მცნებიდან ერთ-ერთის – “არ იცრუო”-ს მოთხოვნის ასრულება.

ეკონომიკური პოლიტიკა მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს ეფექტური, როცა იგი უზრუნველყოფს სრულყოფილ საგადასახადო პოლიტიკას, ქმნის საგადასახადო ეკონომიკას, რაც საბოლოო ჯამში, შემოსავლების თანაბარზომიერად განაწილების პროვოცირებას ახდენს. ამდენად, სამართლიანობისა და თანასწორობის პრინციპით გაჯერებული ეკონომიკური პოლიტიკა არის იმ სახის მოცემულობა, რასაც მართლმადიდებელი ქრისტიანობა სრულიად აღიარებს. ეკონომიკური პოლიტიკა სამართლიანია მხოლოდ მაშინ, როცა იგი ეკონომიკურ სამართალს იცავს და სიმართლეს მთელი დატვირთვით მოითხოვს.

აღნიშნულის ფონზე, პროცესში ძალზე ღირებული პოსტულატია შემდეგი რელიგიური მოთხოვნის, “ყველაფერი ღვთისნიერად აკეთე და მასში შენს შემწეს ჰპოვებ“, სრულად გათავისება. ამიტომაც ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირების პროცესში უსათუოდ გასათვალისწინებელია ღირსებისა და მოვალეობის ერთმანეთთან თანხვედრის მაქსიმალიზაცია.

ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირების პროცესში ეკონომიკის შესაბამის დონეებზე რელიგიური ფაქტორის უცილობელი გათვალისწინების კონკრეტულ მოცემულობას წარმოადგენს ამა თუ იმ საკითხისადმი (მაგ. ჯანდაცვის, განათლების თუ უსაფრთხოების და სხვ. საკითხები) ერთნაირი მიდგომის აუცილებლობა. ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებაში რელიგიური ფაქტორის რეალიზაციის პროცესის მოთხოვნის რეალობა ნათლად ჩანს თუ იგი სრულად გაითავისებს და აღიარებს ისეთ მართლმადიდებლურ პოსტულატს როგორიც არის: “გიყვარდეს მოყვასი შენი “. ეკონომიკური პოლიტიკის სოციალურ ნაწილში, და არა მხოლოდ მასში ამ მოთხოვნის სრულად ასახვით ეკონომიკის ზნეობრივი სახე კეთილშობილი ხდება. ამდენად, როცა ეკონომიკური პოლიტიკა ერთი საერთო მოცემულობის ფონზე სრულად აღიქვამს როგორც ინდივიდის, ისე საზოგადოების ყოფით და ზნეობრივ მოთხოვნებს, მაშინ იგი რელიგიურ ფაქტორს სწორედ იმ დატვირთვით იყენებს რამდენადაც ეს უკანასკნელი სრულად მიესადაგება ეკონომიკურ ძლიერებას.

ეკონომიკურ პოლიტიკასა და რელიგიას შორის არ არსებობს მხოლოდ ცალმხრივი მოძრაობა, აქ გარკვეული აზრით სახეზეა “ურთიერთშემხვედრი” დინება. როცა საზოგადოების რელიგიური სიმწიფე რეალურად ხელშესახებია, სწორედ მაშინ, აქ ფორმირებული ეკონომიკური პოლიტიკა ადეკვატურად მოტივირებული, ცხოველმყოფელი და წარმატებულია. თვით ეკონომიკური პოლიტიკა ზნეობრიობის ნიშნულს უახლოვდება და საზოგადოებაც საერთო ღირსების სფეროში „ეფლობა“. აღნიშნული აზრის დამადასტურებელია ისრაელის სახელმწიფო, სადაც რელიგიის მიმართ სახელმწიფოებრივი დამოკიდებულების მოცემულობა და ეკონომიკური პოლიტიკის მიმართ რელიგიური დამოკიდებულების სიმძიმე ერის ღირსებად წარმოჩინდება. აქ არსებული ბიზნესი იდეურ-რელიგიურ ფესვებზე მჭიდროდ არის დაყრდნობილი, ადეკვატურად ეკონომიკაც მსგავს მოცემულობაშია, და საბოლოო ჯამში შედეგიც სავსებით კანონზომიერია. რელიგიური ფაქტორი ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებაში მორალურ-ზნეობრივი ხერხემლის რანგში გამოდის.

სახელმწიფოს რელიგიური ატმოსფერო განსაზღვრავს პოლიტიკური წყობილების ფორმას, ეკონომიკური სისტემის პრიორიტეტულ სფეროებს და, შესაბამისად, პიროვნების პროფესიული მოღვაწეობის შემდგომ მიმართულებას. შესაბამისად რელიგია იქცა მნიშვნელოვან ფაქტორად არა მხოლოდ ქვეყნისთვის, არამედ მან საერთაშორისო დონეზე მნიშვნელოვან ცვლილებებსა და განვითარებას შეუწყო ხელი. ეს განსაკუთრებით ეხება ეკონომიკის განვითარებას მსოფლიოში, რაშიც არსებითია რელიგიის როლი. მაგალითად კათოლიციზმი კაპიტალიზმის და შესაბამისი მეურნეობრივი სისტემის ჩამომყალიბებელი ვერ გახდა, რადგან ის სამარცხვინოდ და დასაგმობად მიიჩვევდა იმას, რაც კაპიტალიზმის არსია, მისი სულის განმსაზღვრელია, სახელდობრ, მოგებისადმი სწრაფვას. კათოლიციზმი სავაჭრო საქმიანობას ღმერთისთვის მიუღებლად თვლიდა, ხოლო თომა აქვინელი, ამ რელიგიის წარმომადგენელი, მოგებისადმი სწრაფვას სამარცხვინოდ, სახელის გამტეხავად და საძრახისად მიიჩნევდა. რაც შეეხება პროტესტანტიზმს, როგორც კათოლიციზმის საწინააღმდეგო რეაქციას, ის ფუნდამენტურად ცვლის კათოლიციზმის არსს და უპირატესობას ანიჭებს ყოფიერებას. ძირითადი პოსტულატის შეცვლა იწვევს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოწყობის და პიროვნული ორიენტირების შეცვლას, შრომისა და ცხოვრების მიზნისადმი, პროფესიისა და მოვალეობისადმი დამოკიდებულების განსაზღვრას რელიგიური იდეებით. პროტესტანტული ეთიკა იყო სწორედ ის ბირთვი, რომელშიც განვითარების შესაძლებლობა მიეცა კაპიტალისტურ ეკონომიკას. პროტესტანტიზმში ამქვეყნიური მოღვაწეობა და საკუთარი პროფესიის ჩარჩოებში კანონიერი მოგებისადმი სისტემური და რაციონალური ლტოლვა, ქრისტიანული იდეის გამოვლენაა. ამ მოსაზრებას დაუპირისპირდა ისტორიის მატერიალისტური გაგება, მარქსიზმი, რომლის თანახმადაც რელიგია წარმოადგენს ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთობების მთავარ პროდუქტს. მარქსის აზრით, წარმოებითი ურთიერთობანი, როგორც ბაზისი, განსაზღვრავს ცნობიერების ფორმებს, მათ შორის, რელიგიას. მარქსისტული პოლიტიკური იდეოლოგია აქცენტს აკეთებს „ადამიან–შემოქმედზე”. ამ ტრადიციის თანახმად, ადამიანები ისტორიის შემომქმედნი არიან და არა მარიონეტები.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი რელიგიის მნიშვნელობის განსაზღვრისა ქვეყნისთვის შეიძლება მოიძებნოს აღნიშნული სფეროების გაერთიანების გზაზეც. კერძოდ გარდა ზემოთ აღნიშნული დებულებებისა, არგუმენტირებას მოითხოვს ის ფაქტიც, რომ რელიგია მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის ჩამოყალიბებასა და შესაბამისად პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ განვითარებაში პარალელური, ურთიერთშემავსებელი, შუალედური ფუნქციის შესრულებაში. ამისი კარგი მაგალითია თურქეთი, რომელიც სეკულარულ სახელმწიფოდ არის შერაცხული, თუმცა აქ რელიგიის როლი თითქმის ყველა პროცესში აისახება. თურქეთის გააქტიურება საგარეო პოლიტიკაში და მისი როლის ზრდა დაიწყო ცივი ომის დამთავრების შემდეგ. თანამედროვე გლობალიზებულ სამყაროში, სადაც იდეები ასეთი მნიშვნელოვანია და სახელმწიფო კარგავს თავის გავლენას, თურქეთი საკუთარი პოზიციების განმტკიცებას ისეთი ზეეროვნული იდეური კავშირებით ცდილობს, როგორებიცაა რელიგია (ისლამი) და კულტურა. თურქეთის არჩევნებში სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის გამარჯვება არა მხოლოდ ეკონომიკური კრიზისისა და არეულობის დამსახურება იყო, არამედ შიშისა, რომ ეროვნული იდენტურობა საერთოდ იკარგებოდა. მოხდა ხელახალი გააზრება თურქული იდენტობისა, რომელსაც საუკუნეების განმავლობაში სწორედ ისლამური ღირებულებები აყალიბებდა. ნათელი იყო, რომ ახალი პარტიის რელიგიური და იდეოლოგიური ხედვა დიდ გავლენას მოახდენდა საგარეო პოლიტიკაზე, რომ მრავალ ქმედებას საფუძვლად რელიგიური მოტივები დაედებოდა, რომ ამიერიდან თურქეთი აღარ შეიკავებდა თავს ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტებში ჩართვისაგან და გულგრილად აღარ შეხვდებოდა მოძმე მუსლიმების სისხლისღვრას. ახლო აღმოსავლეთში თავის გაზრდილ როლთან ერთად (რაც კარგად მჟღავნდება თუნდაც მისი გაზრდილი ჩართულობით ისლამური კონფერენციის ორგანიზაციაში) თურქეთი ცდილობს იტვირთოს დემოკრატიის მქადაგებლის გლობალური როლი. ის მოუწოდებს ისლამურ ქვეყნებს დემოკრატიზაციისაკენ.

ბოლოს, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკისა და რელიგიის ურთიერთობის პრობლემა ისევე ძველია, როგორც თვითონ ეკონომიკური პოლიტიკა და რელიგია, ამიტომ მათი ურთიერთმიმართების შესახებ საკითხი საზოგადოების განვითარების კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ, რადგან რელიგიური წარმომადგენლები სათავეს ჯერ კიდევ პირველყოფილი თემური წყობილებიდან იღებდნენ და ის დღევანდელი ერი-სახელმწიფოების ცხოვრებაშიც აქტიურად ვრცელდება. თუმცა შეუიარაღებელი თვალითაც კარგად ჩანს, რომ რელიგიებს აქვთ უაღრესად დიდი როლი და საკმაო გავლენას ახდენენ მსოფლიო ქვეყნების ეკონომიკურ-პოლიტიკურ ცხოვრებაზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ანდრიაშვილი რ. 1998. ქართული მართლმადიდებლობა და ეროვნული
თვითშეგნება. თბილისი. შპს. “2000”
2.ლია მეზვრიშვილი – ეკონომიკური სოციოლოგია
3. მაქს ვებერი – კაპიტალიზმის სული პროტესტანტიზმში
4. მალხაზ მაცაბერიზე – მაქს ვებერის პოლიტიკური თეორია
5. www.orthodoxy.ge
6. Journal of Markets & Morality
Volume 14, Number 1 (Spring 2011)