პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკა: მიზნები, საშუალებები და საზღვრები

რევაზ გველესიანი, თსუ ეკ. პოლიტიკის ქართულ-გერმანული ინსტიტუტის დირექტორი, სრული პროფესორი

ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზი ეკონომიკურ-პოლიტიკური გადაწყვეტილებების გამტარებლებს აწვდის მნიშვნელოვან ინფორმაციებს არსებულ სიტუაციებზე, მათ გამომწვევ მიზეზებზე და იწვევს მათ კონფრონტაციას მომავალში მოსალოდნელ განვითარებასთან.

თუკი შეფასებითი მოსაზრებები მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს, მიღწეული იქნება პოზიტიური ეკონომიკის საზღვრები. ამით საკითხის დასმის სახე იცვლება. გამოკვლევების სიმძიმის ცენტრი არსებული სიტუაციის აღწერიდან და ახსნიდან ინაცვლებს ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნებისაკენ.
ნორმატიული ეკონომიკა განიხილავს – რა უნდა იყოს. იგი არის ეკონომიკურ ცხოვრებაზე მორგებული ეთიკა. პოზიტიური ეკონომიკის შესახებ გამონათქვამებს თუ დავუკავშირებთ ერთმანეთს, მაშინ ეთიკური პრინციპებიდან მივიღებთ მეტნაკლებად კონკრეტული მიზნების მყარ სისტემას: ეკონომიკური პოლიტიკის კონცეფციას.
ეკონომიკურ-პოლიტიკური კონცეფცია არის საყოველთაო (გენერალური) ორიენტაციის ჩარჩო, რომლითაც ხელმძღვანელობენ ეკონომიკურ-პოლიტიკური ღონისძიებების გამტარებლები მიმდინარე გადაწყვეტილებების მიღებისა და განხორციელების პროცესში. იგი წარმოადგენს ძირეული და ხანგრძლივად დასახული მიზნების კატალოგს და ამით ადგენს მიზნობრივ-კონფორმული წესრიგის პრინციპებს ცალკეული ეკონომიკური გადაწყვეტილებებისა და მოქმედების არეალთა განსაზღვრისათვის.
საზოგადოების მიზანთა სისტემის ანალიზი წარმოადგენს ნორმატიული ეკონომიკის საყრდენს. საკითხის ასეთი დასმა უნებლიედ წამოწევს ღირებულებათა შეფასების როლს ეკონომიკურ მეცნიერებაში. ამდენად მოსაზრებები, რომლებსაც საყოველთაოდ პოზიტიური ეკონომიკის სფეროს აკუთვნებენ, უნდა იქნას განხილული ღირებულებათა შეფასების კუთხით. მაგრამ რადგან ღირებულებათა ასეთი შეფასება ყველა ეკონომიკურ გამონათქვამში (განსაკუთრებით მიზეზთა ანალიზისას) გვხვდება, ამიტომ მკვეთრი შეფასება ხშირად შეუძლებელია. საგანთა შეფასების საპირისპიროდ ღირებულებების შეფასება დამოკიდებულია ნორმებზე და არა იმაზე, თუ რამდენად უნდა იყოს დაშვებული იგი ეკონომიკურ მეცნიერებაში.
ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნების განსაზღვრა შეიძლება საზოგადოებრივ მიზანთა საფუძველზე. დღემდე დაიმსხვრა ყველა ცდა, რომ ეკონომიკური პოლიტიკის ერთიანი მიზანი მივიღოთ წმინდა ეკონომიკური თვალსაზრისიდან გამომდინარე. ეს წარუმატებლობა ეხება აგრეთვე კეთილდღეობის ეკონომიკას, რომელიც ცდილობს პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკის უზენაესი მიზნის ფორმულირებასა და კვანტიფიცირებას. მან ვერ მოახერხა შინაარსობრივად ზუსტად განესაზღვრა საზოგადოებრივი კეთილდღეობის მაქსიმიზაციის მიზანი და ეჩვენებინა შესაძლებელი მიახლოება ამ მიზანთან. ერთმნიშვნელოვანი სოციალური კეთილდღეობის ფუნქცია, რომელიც იქნებოდა ეკონომიკური პოლიტიკის მასშტაბი, არ არსებობს. ამის სანაცვლოდ ამოდიან პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნების პლურალობიდან, რომელიც გამომდინარეობს საზოგადოებრივი ფასეულობებიდან (როგორიცაა თავისუფლება, გარანტიები და ა.შ.). საზოგადოებრივი ფასეულობების ფორმულირება ზოგად ხასიათს ატარებს. ეკონომიკურ-პოლიტიკურ სივრცეში გადასატანად (მაგალითად, საგადასახადო და სოციალურ პოლიტიკაში) ისინი უნდა დაკონკრეტდნენ და დაზუსტდნენ. ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნები, მართალია, მჭიდროდ არის დაკავშირებული საზოგადოებრივ ფასეულობებთან, მაგრამ ისინი იძულებით გამომდინარეობენ მათგან. საზოგადოებრივ ფასეულობებსა და ეკონომიკურ მიზნებს შორის კავშირები უფრო კარგად აიხსნება მიზან-საშუალება-პრობლემატიკის დახმარებით.
პრაქტიკულ ეკონომიკურ პოლიტიკას განსახორციელებელი აქვს მთელი რიგი მიზნები. ამასთან ეკონომიკური პოლიტიკა მხოლოდ იმ პირობით იქნება რაციონალური, თუ პოლიტიკოსები გაითვალისწინებენ ეკონომიკის დარგში სხვა მიზნებზე თავიანთი ცალკეული გადაწყვეტილებების ზემოქმედების შესაძლებელ შედეგებს და გვერდით მოვლენებს. ამის წინაპირობაა მიზანთა ურთიერთდამოკიდებულების რაობის ცოდნა. მიზნები არ იმყოფებიან ერთ სიბრტყეზე და ან იზოლირებულად ერთმანეთის მიმართ. მათ შორის არსებობს უფრო მიზეზობრივი, დროითი და იერარქიული დამოკიდებულებები. იერარქიული ასპექტის გათვალისწინებით შეიძლება გამოვყოთ ურთიერთობათა ორი ზოგადი ჯგუფი: მიზანთა ჰორიზონტალური და ვერტიკალური დამოკიდებულება.
ჰორიზონტალური დამოკიდებულება არსებობს იმ მიზნებს შორის, რომლებიც რანგით თანაბრად ითვლებიან. ეს მიზნები მდებარეობენ ერთ სიბრტყეზე. ეკონომიკური პოლიტიკის თეორიაში განასხვავებენ 5 ჰორიზონტალურ მიზანურთიერთობას (იდენტურობა, ჰარმონია, ნეიტრალიტეტი, კონფლიქტი, კონტრადიქცია), რომელთა თვისებები დამახასიათებელია მიზან-საშუალებათა ურთიერთობისათვის. ჩვენ გვსურს შემოვიფარგლოთ სამი ძირითადი ურთიერთობით, რადგანაც ისინი პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკისათვის მნიშვნელოვანია:
1) მიზნის ნეიტრალურობა მდგომარეობს იმაში, რომ ერთი მიზნის განხორციელება სხვა მიზნებს არც ეწინააღმდეგება და არც ასტიმულირებს. მაშასადამე, ერთი მიზნის მიღწევა არავითარ გავლენას არ ახდენს სხვა მიზნებზე, ისინი არ არიან ერთმანეთთან კავშირში. თუმცა მიზნის ნეიტრალურობა ეკონომიკურ პრაქტიკაში გვხვდება მხოლოდ ორ, ერთმანეთთან იზოლირებულად განხილულ მიზანთან მიმართებაში. მიზნების კომპლექსურ სისტემაში თითქმის არ არსებობს მიზანი, რომელიც კავშირში არ იქნება სხვა მიზნებთან.
2) მიზანთა ჰარმონიის შემთხვევაში (მიზნის კომპლემენტარულობა) ერთი მიზნის მიღწევა დადებითად მოქმედებს სხვა მიზნებზე. ის, მაშასადამე, ხელს უწყობს (გარკვეულ ხარისხამდე) სხვა მიზნების განხორციელებას. მიზან-საშუალების ურთიერთობიდან გამომდინარეობს ის, რომ ქვემიზნად დეფინირებული საშუალება გამოდგება ზემიზნის განხორციელებისათვის.
3) მიზანთა კონფლიქტი (მიზანთა კონკურენცია) არსებობს მაშინ, თუ ერთი მიზნის განხორციელება შესაძლებელია ერთი ან მრავალი სხვა მიზნის ხარჯზე. ამ კონფლიქტის გადაჭრა ხშირად შესაძლებელი ხდება ეკონომიკურ-პოლიტიკური კომპრომისებით. ერთი საქონლის ჭარბწარმოება ყოველთვის მეორე საქონლის ხარჯზეა შესაძლებელი. არსებულ პირობებში საქონლის ოპტიმალური წარმოება უნდა მოხდეს ეკონომიკურ-პოლიტიკური კომპრომისების საფუძველზე, კერძოდ, განისაზღვროს საქონელთა წარმოების შესაძლებელი (ოპტიმალური) რაოდენობრივი კომბინაციები.
ჰორიზონტალური მიზანურთიერთობების თვალსაჩინო მაგალითია მაგიური პოლიგონი. ამასთან, ჩვენ ამოვდივართ, პირველ რიგში, ოთხი ერთნაირი ეკონომიკური მიზნიდან: ფასთა სტაბილური დონე, დასაქმების მაღალი ხარისხი, საგარეო-პოლიტიკური წონასწორობა, ეკონომიკის მუდმივი და ზომიერი ზრდა. ისინი, როგორც ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნები, თანაბარუფლებიანი არიან ერთმანეთის გვერდით. ეს მაგიური ოთხკუთხედი სხვა თანაბარი რანგის მიზნების დამატებით შეიძლება გადაიქცეს (გაფართოვდეს) მაგიურ პოლიგონად. მიზანთა ტრადიციული კატალოგის შევსება სხვა მიზნებით, როგორიცაა გარემოს დაცვა, ხაზს უსვამს მიზნებისა და მიზანთა სისტემების პერსპექტიულ ურთიერთობებს, რომლებიც ამ მრავალკუთხედის მიზნებს შორის არსებობს, ისინი მრავალფეროვანი და ნაწილობრივ წინააღმდეგობრივი ხასიათისაა.
ეკონომიკის მუდმივი და ზომიერი ზრდა და დასაქმების მაღალი ხარისხი შეიძლება დახასიათდეს, როგორც ჰარმონიული მიზნები. ეკონომიკურმა ზრდამ ამის შედეგად სულ უფრო მეტად მიგვიყვანა უმუშევრობის შემცირებამდე. ეს იძულებითი კავშირი დღესდღეობით, როგორც ჩანს, აღარ არსებობს. მცირე ეკონომიკური ზრდის ტემპით უმუშევრობამ არ იკლო. იგი, პირიქით, გაიზარდა. როგორც ჩანს, უმუშევრობის შემცირებისათვის ზრდის უფრო მაღალი ტემპებია საჭირო.
ფასთა სტაბილური დონე უდავოდ ხელს უწყობს მივუახლოვდეთ განაწილების მიზანს. ამასთან უნდა ვიფიქროთ განაწილების არასასურველ ეფექტებზეც, რომლებიც შეიძლება ინფლაციის (ფასთა სტაბილურობის მიზნის საწინააღმდეგო დარღვევა) შედეგად წარმოიშვას.
მიზანთა ჰარმონიასთან შედარებით, უფრო ხშირად წარმოიშობა მიზანთა კონფლიქტები. ხშირად იღებენ მიზანთა კონფლიქტს სრულ დასაქმებასა და ფასთა დონის სტაბილურობას შორის. ამასთან საქმე ეხება ემპირიულად გამოვლენილ კავშირს ფასთა ზრდის წილსა და უმუშევრობის სიდიდეს შორის. კონფლიქტები შეიძლება წარმოიშვას ასევე გარემოს შენარჩუნების, გარემოს დაცვის და ეკონომიკური ზრდის მიზნებს შორის ან საგარეო-ეკონომიკურ წონასწორობას, დასაქმების ხარისხსა და ფასთა სტაბილურობას შორის. ასე, მაგალითად, დევიზებზე მოთხოვნის გაზრდით (საგადასახადო ბალანსის დეფიციტი მტკიცე გაცვლითი კურსის დროს) და იმავდროულად შიდა მაღალი უმუშევრობით კონტრაქტული ეკონომიკური პოლიტიკის საჭირო ღონისძიებებმა შეიძლება განაპირობოს შრომის ბაზარზე პრობლემების გამწვავება. მტკიცე გაცვლითი კურსის პარიტეტის შენარჩუნება დევიზების ჭარბი მიწოდების პირობებში (ფულის შიდა რაოდენობის გაზრდით) წარმოშობს კონფლიქტს საგარეო-ეკონომიკური წონასწორობისა და ფასთა სტაბილურობის მიზნებს შორის.
ვერტიკალურ მიზანურთიერთობებში (მიზანი-საშუალებები) მიზნები არ მდებარეობს ერთ სიბრტყეზე. ისინი არ არიან თანაბარი რანგის. ურთიერთობები ავლენენ უფრო მეტად იერარქიულ ხასიათს (მიზანთა იერარქია). დაქვემდებარებული მიზნები უფრო მაღალ მიზნებთან მიმართებაში შუალედური ხასიათისაა. ამის შედეგად უფრო კორექტულად გვეჩვენება, რომ ვერტიკალურ მიზანურთიერთობებს ვუწოდოთ მიზან-საშუალებათა ურთიერთობები. მხოლოდ მაშინ შესრულდება დაქვემდებარებული მიზნები (ქვედა და/ან შუალედური მიზნები), როცა მიღწეული იქნება უფრო მაღალი მიზნებიც (უმაღლესი მიზანი).
ეკონომიკური კეთილდღეობის ამაღლება ჩვენი უზენაესი მიზანია. მას მხოლოდ მაშინ მივაღწევთ, თუ განხორციელდება მთელი რიგი შემდგომი მიზნები (შუალედური მიზნები): ერთ სულ მოსახლეზე რეალური შემოსავლის ზრდა, ეს კი თავის მხრივ, იწვევს დასაქმების ხარისხის ზრდას და/ან გადასახადების შემცირებას (ქვედა შუალედური მიზნები) და ა.შ.
ეკონომიკურო პოლიტიკის თეორია არა მარტო აღწერს და ხსნის ეკონომიკურ მდგომარეობას, არამედ ის აღიქმება, როგორც მოძღვრება ხელოვნების შესახებ, რომელიც ასევე პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნებსა და საშუალებებს განსაზღვრავს. ასეთი ხელოვნების თეორიის იდეალი ითვალისწინებს ყველა სავარაუდო მიზან-საშუალების ურთიერთობებს და ყველა ალტერნატივისათვის მზად აქვს ეკონომიკურ-პოლიტიკური რეცეპტი.
მოძღვრება ხელოვნების შესახებ ცდილობს უპასუხოს შეკითხვას ოპტიმალური საშუალებების შემოტანის შესახებ (მიზან-საშუალების კომბინაცია). ამასთან, პირველ რიგში, საქმე ეხება იმ საშუალებებს, რომლებიც არსებობს მოცემულ და სასურველ მდგომარეობებს შორის სხვაობის გადასალახავად (ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნები) და მეორეც, ამ საშუალებათა გამოყენების ეფექტიანობას.
არსებული და სასურველი მდგომარეობის შედარების საფუძველზე წარმოიშობა ეკონომიკურ-პოლიტიკური პროგრამა, რომელიც ეკონომიკურ-პოლიტიკური კონცეფციისაგან განსხვავებით, მოქმედების კონკრეტულ გეგმას წარმოადგენს. ეს გეგმა მოიცავს მოცემული პერიოდისათვის დასახულ მიზნებსა და საშუალებებს, რომელთა მეშვეობითაც ეს მიზნები უნდა იქნას მიღწეული. ეკონომიკურ-პოლიტიკური პროგრამა რაციონალური ეკონომიკური პოლიტიკის მოთხოვნებს რომ შეესაბამებოდეს, სულ მცირე სამ კრიტერიუმს მაინც უნდა პასუხობდეს. პირველ რიგში, იგი (სიტუაციისათან მიმართებაში) უნდა ეთანხმებოდეს შესაბამის ეკონომიკურ-პოლიტიკურ კონცეფციას (კონცეფციის კონფორმულობა). მეორეს მხრივ, უნდა განმტკიცდეს ღონისძიებათა მიზნების კონფორმულობა და მესამეც, უნდა მოხდეს მიზნების ოპერაციონალიზება. მაგრამ ვიდრე ეკონომიკურ-პოლიტიკური პროგრამა შედგება, უნდა განხორციელდეს ალტერნატიულ მიზან-საშუალებათა კომბინაციების ანალიზი (ზემოქმედების ანალიზი).
მდგომარეობის ანალიზი და სტატუს-კვო პროგნოზები გვაწვდიან ინფორმაციებს ამჟამინდელი სიტუაციისა და მოსალოდნელი შედეგის შესახებ (მოქმედებაზე უარის თქმის შემთხვევაში). დასახული მიზნების შედარება წყვეტს მოქმედების მოთხოვნის საჭიროებას. თუ ამ არსებული და მოსალოდნელი შედეგების შედარების დროს დადასტურდება მოქმედების პოტენციური მოთხოვნა, მაშინ რაციონალური ეკონომიკური პოლიტიკის ინტერესებიდან გამომდინარე, ალტერნატიული მოქმედების საშუალებები (ზემოქმედების პროგნოზები) უფრო ზუსტად უნდა იქნას განხილული. საშუალებების შერჩევისას (ეკონომიკური პოლიტიკის ინსტრუმენტები) გასათვალისწინებელია შესაძლებელი შეზღუდვები, რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას მიზანთა კონფლიქტების შედეგად. მოსალოდნელი გვერდითი და შედეგის მოვლენები უნდა შევიტანოთ შესარჩევი საშუალებების შეფასებაში. ეს საშუალებები უნდა გადამოწმდეს მათი მიზნის კონფორმულობაზე. შემდგომში უნდა დაისვას საკითხი საშუალებების შეტანის დოზირების, დროის სწორი მონაკვეთის და მოვლენების შესაძლებელი დაყოვნების შესახებ.
ხშირად მიმართავენ ცდას შესაძლებელი მიზან-საშუალების კომბინაციები ეკონომეტრული მოდელების დახმარებით გაანალიზდეს. აქ ეკონომიკის პოლიტიკოსებმა თავისი მიზნები პრეფერენციების საფუძველზე რაოდენობრივად ზუსტად უნდა განსაზღვრონ. პროგრამირების მოდელის შედეგად ცხადი ხდება იმ ინსტრუმენტების სახეობა, დროის მონაკვეთი და დოზირება, რომლებიც უზრუნველყოფენ მიზნის ოპტიმალურ განხორციელებას. ამის საპირისპიროდ მოვლენის პროგნოზის დროს არსებული კვანტიფიცირებული ინსტრუმენტების შედეგი განისაზღვრება გარკვეული ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნებით. პროგრამირების და პროგნოზების მოდელებს შეუძლია მნიშვნელოვანი დახმარება გაგვიწიოს ეკონომიკურ-პოლიტიკური საკითხების გადაჭრისას, მაგრამ მათი პრაქტიკული ღირებულება როგორც უკვე წარმოვაჩინეთ, იზღუდება მთელი რიგი პრობლემებით.
მოქმედების ანალიზის შედეგებზე დაყრდნობით, პროგრამის ფორმულირების ფაზაში ვადგენთ ეკონომიკურ-პოლიტიკურ პროგრამას. ეს ამოცანა აღარ ეკუთვნის ეკონომიკური პოლიტიკის თეორიას, არამედ გადადის პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში. ამასთან ეკონომიკის პოლიტიკოსმა უნდა შეარჩიოს მოქმედების სხვადასხვა ალტერნატივები და გადაწყვიტოს თავისი მოქმედება ღონისძიებათა კონკრეტული კატალოგის სასარგებლოდ, რომელშიც მიზნები და საშუალებების გამოყენება (თერაპია) საბოლოოდ დგინდება. ხშირად ამ ფაზაში მოქმედებს ახლადწარმოშობილი წინააღმდეგობები და დაბრკოლებები (ინტერესთა ერთიანობის კრიტიკა, ღონისძიებათა უარყოფა უცხოელი პარტნიორების მიერ, ცვლადი უმრავლესობა მთავრობასა და პარლამენტში, არარსებული საკანონმდებლო ბაზა და ა.შ.), ასე რომ უმნიშვნელოვანესი კონცეფციისა და მიზნის კონფორმულობის პროგრამა იშვიათად, მაგრამ მაინც გარდაიქმნება. ასეთ ვითარებაში ეკონომიკურ-პოლიტიკურმა პროგრამებმა თავიანთი პოლიტიკური და პრაქტიკული რეალიზება უნდა შეძლოს.
როგორც კი ეკონომიკურ-პოლიტიკური პროგრამა, მიუხედავად ყველა პრობლემისა (შეძლებისდაგვარად კომპრომისების ფორმით) მიღებული იქნება, იწყება ღონისძიებათა განხორციელება (პროგრამის რეალიზება). ამ ფაზაშიც შეიძლება წარმოიშვას წინააღმდეგობები და დაბრკოლებები. პროგრამის რეალიზების ფაზაში უნდა დაინერგოს შედეგის კონტროლი. ის არსებითად ორ ასპექტს მოიცავს. პირველ რიგში საქმე ეხება შედეგის გაზომვას ანუ მიზნის განხორციელების ხარისხი უნდა იქნას განსაზღვრული. მხოლოდ ასე შეიძლება საბოლოოდ ვიმსჯელოთ ეკონომიკურ-პოლიტიკური ღონისძიების წარმატებასა და წარუმატებლობაზე. ამ განსჯას უნდა დაექვემდებარონ ეკონომიკური პოლიტიკის გამტარებლები. მეორე, შედეგების წინასწარი კონტროლი საშუალებას იძლევა დროულად გამოვიცნოთ მცდარი ნაბიჯები (გადახრების მაჩვენებლები). მისი მიზანია გამოვასწოროთ შესაძლო გადახრები გამოყენებული ეკონომიკურ-პოლიტიკური ინსტრუმენტების მოსალოდნელი შედეგებიდან (პროგრამული ვერსია), ასევე შევანელოთ მოულოდნელი გვერდითი მოვლენები. მიზნიდან გადახრის შემთხვევაში უნდა განისაზღვროს არასწორი განვითარების მიზეზები (გადახრების ანალიზი).
შედეგთა კონტროლი ამ ამოცანას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეესაბამება, თუ ეკონომიკურ-პოლიტიკური პროგრამის მიზნები ნათლად იქნება ფორმულირებული. სასურველი განვითარების ზოგადი მიზანმიმართულების მონაცემები (მაგალითად, უმუშევრობის შემცირება, ეკონომიკის ზრდის ტემპის დაჩქარება) არ არის საკმარისი. ეკონომიკური მიზნების შინაარსი, მოცულობა (დოზირება) და დროითი თანაფარდობა ზუსტად უნდა იყოს განსაზღვრული. მიზანთა ასეთ დაკონკრეტებას ოპერაციონალიზებას უწოდებენ. მაგალითისათვის ავიღოთ დასაქმების მიზნის ოპერაციონალიზება. დასაქმების მაღალი ხარისხის ფორმულირება საჭიროებს კონკრეტიზაციას, მან უნდა გაითვალისწინოს სამი ასპექტი:
თვისობრივი ოპერაციონალიზება ანუ მნიშვნელოვანი ინდიკატორების დაქვემდებარება მიზნის შინაარსობრივი განსაზღვრულობისადმი;
რაოდენობრივი ოპერაციონალიზება ანუ კვანტიფიცირებული მიზანღირებულებების მონაცემები;
დროითი ოპერაციონალიზება, ე.ი. დროის მონაკვეთის დადგენა, რომელშიც უნდა მოხდეს მიზნების რეალიზება.
პოლიტიკოსები მართალია უპირატესობას ოპერაციონალიზებული მიზნების მონაცემებს ანიჭებენ, რადგანაც ამით ეკონომიკური პოლიტიკის შედეგები კონტროლირებადი ხდება, მაგრამ მხოლოდ გაზომვადი მიზნების საფუძველზეა შესაძლებელი მიზნის მიღწევის ან მიზნიდან გადახვევის ხარისხის განსაზღვრა და შესაბამისად დროულად საჭირო კორექტივების შეტანა.
ეკონომიკური პოლიტიკის გამტარებლები არიან სახელმწიფო პირები და დაწესებულებები, რომლებიც საზოგადოების (ამომრჩევლების) მიერ მათთვის მინიჭებული კომპეტენციის საფუძველზე პასუხისმგებელნი არიან მიიღონ ეკონომიკურ-პოლიტიკური გადაწყვეტილებები და რომლებსაც ერთდროულად აქვთ ლეგიტიმური სახელმწიფოებრივი ძალაუფლება ამ გადაწყვეტილებების დასამკვიდრებლად.
რომელიმე ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკა ყალიბდება არა მარტო ეკონომიკური პოლიტიკის ადგილობრივ გამტარებელთა მიერ. ეკონომიკური და პოლიტიკური ინტეგრაციის პროცესში საერთაშორისო/სუპერნაციონალური დაწესებულებები სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენენ. ეს განსაკუთრებით ნათლად აისახება ევროპული ინტეგრაციის პროცესში. ამ შემთხვევაში ევროკავშირის წევრი ქვეყნები უარს ამბობენ გარკვეულ ეროვნულ უფლებებზე და გადააქვთ ისინი სუპრანაციონალურ ორგანოებზე (მაგალითად, ევროპული მინისტრთა საბჭო, ცენტრალური ევროპული ბანკი). მაგრამ ეს ძალაშია მხოლოდ პოლიტიკის შერჩევითი სფეროებისათვის და სრულიად სხვადასხვა დონით.
ევროპული კონსტიტუციის რეფორმასთან დაკავშირებით მსჯელობენ კომპეტენციათა ხელახალ გადანაწილებაზე ევროკავშირსა და მის წევრ ქვეყნებს შორის. ასე მაგალითად, ევროპარლამენტის რეგიონული კომიტეტი მოითხოვს, რომ ევროკავშირი რეგიონულ პოლიტიკაში შემოიფარგლოს კომპეტენციებით და დეტალების განსაზღვრა, ასევე უკვე არსებული ხელშემწყობი საშუალებების გამოყენება გადააბაროს წევრ ქვეყნებს. უნდა დაველოდოთ იქნება თუ არა საერთოდ გათვალისწინებული და რამდენად ხელშეწყობის სხვა პირობები და ევროპული ინტეგრაციის პროცესისათვის აქედან რა ახალი იმპულსები მიიღება.
პრაქტიკული ეკონომიკური პოლიტიკა გულისხმობს ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნების პლურალობას. ცალკეული მიზნების მიღწევადობა ფაქტორების გამო, რომელზეც გავლენას ვერ მოახდენენ, კითხვის ნიშნის ქვეშ რჩება. ასე მაგალითად, მოსახლეობაში შემოსავლის და ქონების უფრო სამართლიანი განაწილების მიზანს უპირისპირდება სხვა გარემოებათა არათანაბარი განაწილება (ინტელიგენტურობა, მოხერხებულობა, დამკვიდრების უნარი და ა.შ.), რომლებსაც წარმატების საფუძველზე ბოლოსდაბოლოს მივყავართ შემოსავლის ზრდისა და ქონების შეძენისაკენ. მიზანთა კონფლიქტების შედეგად მიზნები ყოველთვის არ რეალიზდება ყოვლისმომცველად და ერთდროულად. ამიტომ მიზანთა სისტემის შიგნით უნდა დაისახოს პრიორიტეტები, მაგრამ რის საფუძველზე უნდა მოხდეს ეს? საურველი იქნებოდა, რა თქმა უნდა, ფართო საზოგადოებრივი კონსესუსი, რითაც მთელი რიგი ეკონომიკურ-პოლიტიკური მიზნები მაქსიმალური სარგებლიანობის მიღებამდე მიგვიყვანდა. მართალია, თითოეულმა თვითონ უნდა გადაწყვიტოს რომელი მიზნის განხორციელება სურს მას ყველაზე სწრაფად. მაგრამ ინტერპერსონალური სარგებლიანობის შედარების მოხდენა შეუძლებელია, რადგანაც ეკონომიკის თითოეული სუბიექტი ფლობს ინდივიდუალურ/სუბიექტურ პრეფერენციულ სტრუქტურას. ინდივიდუალურ სარგებლიანობათა ჯამმა იძულებით არ უნდა მიგვიყვანოს საზოგადოებრივი სარგებლიანობის მაქსიმუმამდე. ამიტომ კითხვის ნიშნის ქვეშ რჩება საკითხი – მოხდება თუ არა ფართო საზოგადოებრივი კონსესუსი.
ეკონომიკის პოლიტიკოსის ყურადღება უფრო ხშირად მიპყრობილია იმ მიზნებისაკენ, რომელთა დროსაც არასწორი განვითარება (არსებული სიტუაციის გადახრა სასურველი სიტუაციიდან) ყველაზე ძლიერ შეიგრძნობა. ასეთი, უფრო მწვავე მოთხოვნებზე ორიენტირებული, პოლიტიკა იძულებით უგულებელყოფს კონცეპტუალურ ასპექტს. პარტიებისა და საზოგადოებრივ ინტერესთა ჯგუფები ახდენენ დამატებით უფრო მძლავრ გავლენას. ამით იქმნება საშიშროება, რომ პოლიტიკური ოპორტუნიზმი (საარჩევნო საჩუქრების პოლიტიკა) დომინირებს რაციონალურ ეკონომიკურ პოლიტიკასთან მიმართებაში.
ამასთან, პოლიტიკა ეკონომიკურ-პოლიტიკური ინსტრუმენტების გამოყენების დროს იზღუდება. თეორიული კავშირ-ურთიერთობები ყოველთვის საკმარისად არ არის გააზრებული (თეორიის დეფიციტი). მას ხშირად აკლია ადაპტაცია ახალ ვითარებასთან. ეკონომიკურ-პოლიტიკური ინსტრუმენტების ათვისება ნაწილობრივ სადავოა (მაგალითად, ფისკალური ინსტრუმენტების უარყოფა მონეტარულით). ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნები შეიძლება იყოს შეუქცევადი. თუ ინსტრუმენტების გამოყენება სწორი დოზით და სწორი დროის მონაკვეთში არ მოხდა, მაშინ მათი ქმედითუნარიანობა შემცირდება. ცალკეული ინსტრუმენტების ქმედითუნარიანობას შეიძლება თავი ავარიდოთ. ასე მაგალითად, გადასახადების შემდგომმა მომატებამ არსებული მაღალი საგადასახადო სისტემის პირობებში შეიძლება მიგვიყვანოს ჩრდილოვანი ეკონომიკის გაფართოებამდე. ზოგიერთი ინსტრუმენტი მოქმედებს მხოლოდ გაშუალებულად. ამ ეკონომიკურ-პოლიტიკური ღონისძიებების მოქმედებისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა ბოლოს ენიჭება კერძო სექტორის რეაქციას. ის შეიძლება თავიდან ავიცილოთ დაზარალებულთა წინააღმდეგობით. მაგალითად, გადასახადების შემცირების დროს მოსალოდნელია, რომ საწარმოებსა და შიდა მეურნეობებში დამატებით არსებული შემოსავლები გამოყენებულ იქნას არა ინვესტიციებისა და სამომხმარებლო საქონლის გაზრდისათვის, არამედ კრედიტების დასაფარად ან ფინანსური რესურსების შესაქმნელად.
ეკონომიკური ურთიერთობების ინტერნაციონალიზაცია გავლენას ახდენს ეროვნულ ეკონომიკურ პოლიტიკაზე, რომელიც სულ უფრო მეტად იზღუდება. ევროპული ინტეგრაციის ფარგლებში ეროვნული გადაწყვეტილების მიმღებთა მოქმედების არეალი შეზღუდულია. პოლიტიკის ბევრ სფეროში (აგრარული პოლიტიკა, მეთევზეობის პოლიტიკა, ნახშირისა და ფოლადის და საგარეო ვაჭრობის პოლიტიკა) დღესდღეობით მისდევენ ერთობლივ ევროპულ ეკონომიკურ პოლიტიკას. ევროსივრცის ფარგლებში წევრმა ქვეყნებმა თავიანთი ნაციონალური კომპეტენცია ფულად პოლიტიკაში გადასცეს ევროპის ცენტრალურ ბანკს. ამ სუპრანაციონალური გავლენების გვერდით ეკონომიკური პოლიტიკა დამატებით ექვემდებარება საერთაშორისო ნორმებს (მოვალეობები საერთაშორისო სავალუტო ფონდში, საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაციებში და ა.შ.) და მოთხოვნებს, რომლებიც გამომდინარეობენ გლობალიზაციის პროცესიდან.
ევროპული ცენტრალური ბანკის ავტონომიამ, რომლის ძირითადი ამოცანაა, პირველ რიგში, ფულის ღირებულების სტაბილურობის განმტკიცება, შეიძლება მიგვიყვანოს იმ ფედერალურ მთავრობასთან კონფლიქტებამდე, რომელიც ვალდებულია სტაბილურობის ყველა მიზანი განახორციელოს. ეკონომიკური პოლიტიკა, მაშასადამე ხვდება სამართლებრივ საზღვრებს. მეორე მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ კონსტიტუციაში ჩადებული დამსაქმებლებისა და პროფკავშირების სატარიფო ავტონომია.
ეკონომიკური პოლიტიკის გამტარებლებს შორის შეიძლება წარმოიშვას ინტერესთა კონფლიქტები სხვადასხვა დონეზე. დიდი პრობლემები შეიძლება გაჩნდეს ასევე ფინანსური შეზღუდვების გამო, როცა მაგალითად, სახელმწიფოს დიდი დავალიანება ზღუდავს ბიუჯეტის ფორმირებას და მთავრობის მოქმედების არეალს.
და ბოლოს, სახელმწიფო აპარატის არაქმედითუნარიანობაც და სახელმწიფო ბიუროკრატიის პირადი ინტერესებიც (მაგალითად, აქტიური ან პასიური წინააღმდეგობა) ხელს უშლის ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელებას. სახელმწიფო ადმინისტრაციის გონიერება და მოქნილობა კი ეკონომიკური პოლიტიკის ეფექტური რეალიზების უმნიშვნელოვანესი პირობაა.