საბიუჯეტო რეფორმა: გრძელვადიანი საბიუჯეტო პოლიტიკა: საბიუჯეტო სისტემის კანონპროექტი

რედაქციისაგან

უკანასკნელი წლების განმავლობაში დამკვიდრებულმა დაგეგმილი ბიუჯეტის შეუსრულებლობის პრაქტიკამ სხვა საკითხებთან ერთად დღის წესრიგში საბიუჯეტო და სახაზინო რეფორმა დასვა.

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) საქართველოს და სპეციალურ საბიუჯეტო მისიებთან, საქართველოში მათ წარმომადგენლებთან და ამერიკის შეერთებული შტატების სახაზინო დეპარტამენტის ექსპერტებთან ერთად საბიუჯეტო სისტემების ახალ კანონმდებლობასა და ხაზინის რეფორმაზე დაიწყო მუშაობა.

ხაზინის რეფორმა დისკუსიის ცალკე საგანი იქნება. ამჯერად გვინდა თქვენი ყურადღება საბიუჯეტო სისტემების კანონპროექტზე და მის პარლამენტში განხილვაზე გავამახვილოთ.

სსფ-ს მისიებთან და ფინანსთა სამინისტროში განხილვების შედეგად, არჩევანი საბიუჯეტო რეფორმის ევოლუციურ ვარიანტზე გაკეთდა.

მაგალითად, ამ ეტაპზე არ არის ნავარაუდევი ხარჯების ეფექტურობის შეფასების ინსტრუმენტების შემოღება და პროგრამულ ბიუჯეტზე გადასვლა. თუმცა კანონპროექტი ამზადებს ნიადაგს იმისათვის, რომ მოგვიანებით საბიუჯეტო მართვის უფრო პროგრესული სისტემები იყოს შემოღებული.

თავიდან ნავარაუდევი იყო კანონპროექტისათვის ორგანული კანონის სტატუსის მინიჭება, მაგრამ ამ შემთხვევაში საჭირო იქნებოდა საკონსტიტუციო ცვლილებები, რაც თავის მხრივ, არსებულ პოლიტიკურ ვითარებაში და პარლამენტში ძალთა გადანაწილების პირობებში შეუსრულებელ ამოცანად შეფასდა.

საბიუჯეტო სისტემის კანონპროექტი ეყრდნობა ყოვლისმომცველობის, გამჭვირვალობის, ანგარიშვალდებულების, დამოუკიდებლობის, ერთიანობის, უნივერსალურობისა და კონსოლიდირებულობის ძირითად პრინციპებს.

ამ პრინციპების დაცვა და მათი რეალიზაცია საქართველოში ნორმალური და სტაბილური საბიუჯეტო ცხოვრების დამკვიდრების საწინდარია. კანონპროექტის დებულებები ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება.
ბიუჯეტის დაფარვის არეალი

ე.წ. “სპეცსახსრები” ცენტრალური ბიუჯეტის მთელი შემოსავლების დაახლოებით 15%-ს შეადგენს. ზოგიერთი საბიუჯეტო ორგანიზაციისათვის სპეცსახსრები დაფინანსების ძირითადი წყაროა. ასეთ პირობებში წლიური ბიუჯეტი აღარ აღიქმება სახსრების განაწილების ინსტრუმენტად. ეს ხელს უშლის სახელმწიფო სახსრების ეფექტურ განაწილებას და სერიოზულად აფერხებს მთავრობის ფინანსური ოპერაციების ერთიანობას.

კანონპროექტით, სპეცსახსრები ბიუჯეტის შემადგენელი ნაწილი გახდება. ახალი სისტემით, იგი ბიუჯეტის შემოსავლებში იქნება ასახული და თავს მოიყრის ხაზინის ერთიან ანგარიშზე. საბიუჯეტო ორგანიზაციები “თავიანთ სპეცსახსრებს” წლიური ბიუჯეტის ჩვეულებრივი ასიგნებების გზით სრულად ან ნაწილობრივ დაიბრუნებენ. ეს დამოკიდებული იქნება წლიური ბიუჯეტის მომზადების პროცესზე და საქართველოს პრეზიდენტის მიერ საბიუჯეტო წლისათვის განსაზღვრულ პრიორიტეტებზე.

სპეცსახსრების ბიუჯეტის შემადგენელ ნაწილად გადაქცევა საბიუჯეტო სისტემის ფუნდამენტალური პრინციპების დაცვას ემსახურება. კერძოდ, ყოვლისმომცველობის ბიუჯეტი უნდა ასახავდეს საბიუჯეტო ორგანიზაციის ყველა შემოსავალსა და ხარჯს; გამჭვირვალობის საბიუჯეტო ორგანიზაციის “სპეცსახსრებიც” საზოგადოებისათვის ღია უნდა იყოს; ანგარიშვალდებულების ორგანიზაციის ხელმძღვანელი პასუხისმგებელია, როგორც საბიუჯეტო, ასევე სპეცსახსრების ხარჯვაზე; უნივერსალურობისა დაუშვებელია იყოს განცალკევებული საბიუჯეტო ორგანიზაციას ბიუჯეტისაგან, უნდა ჰქონდეს შავი დღისათვის შემონახული შემოსავლები.

სპეცსახსრების გაუქმების პარალელურად უნდა დაიწყოს საბიუჯეტო ორგანიზაციების რეფორმა. მრავალი მათგანის იურიდიული სტატუსი უნდა შეიცვალოს: საბიუჯეტო ორგანიზაციები უნდა გადაკეთდნენ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად და გადავიდნენ პროგრამულ დაფინანსებაზე, უნდა მიიღონ მეტი დამოუკიდებლობა შიდა საკითხების მართვაში და დაიტოვონ საკუთარი შემოსავლების დამოუკიდებლად მართვის უფლება, მაგალითად, უმაღლესმა სასწავლო დაწესებულებებმა, კულტურის დაწესებულებებმა, საშუალო სკოლებმა და სხვა.

კანონპროექტით, ასევე იკრძალება შემოსავლების კონკრეტული მიზნებისათვის ან დაწესებულებებისათვის განკარგვა, გარდა სახელმწიფო სპეციალური ფონდებისა და დონორების მიერ მიზნობრივად დაფინანსებული პროგრამებისა.

სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების ეფექტურად განაწილებისათვის უმჯობესი იქნებოდა სახელმწიფო სპეცფონდებზე საერთოდ უარის თქმა, როგორც ეს ჩვენს მიერ შემოთავაზებული იყო 2000 წლის აგვისტო-სექტემბერში 2001 წლის საბიუჯეტო პარამეტრებისა და ბიუჯეტის პროექტის განხილვის დროს, მაგრამ, ნათელი იყო, ეს წინადადება ვერ მოიპოვებდა პრეზიდენტისა და მთავრობის მხარდაჭერას.

დონორების მიერ დაფინანსებული მთელი რიგი გრანტები და ტექნიკური დახმარებები ჯერ კიდევ არ არის ასახული სახელმწიფო ბიუჯეტში. კანონპროექტით გათვალისწინებულია დონორების მიერ დაფინანსებული ყველა სახელმწიფო პროგრამის ბიუჯეტში ასახვა. გათვალისწინებული იყო, აგრეთვე, სახელმწიფო საწარმოების წმინდა მოგების და სახელმწიფოს კუთვნილი დივიდენდების ბიუჯეტში ასახვაც.

ბიუჯეტის მომზადება და დამტკიცება

ბოლო წლების განმავლობაში ქრონიკულ პრობლემად იქცა დამტკიცებული საბიუჯეტო პარამეტრების შეუსრულებლობა.

ამას ისიც ემატება, რომ საბიუჯეტო წლის განმავლობაში პარლამენტი და აღმასრულებელი ხელისუფლება ხშირად იღებენ ისეთ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც ზეგავლენას ახდენენ სახელმწიფო ბიუჯეტის ბალანსზე (მაგალითად, ხშირი შესწორებები საგადასახადო კოდექსში), ხოლო ამ გადაწყვეტილებების შედეგები არ აისახება სახელმწიფო ბიუჯეტში.

ფინანსთა სამინისტრო წლიური ბიუჯეტის კანონით დამტკიცებულ ასიგნებებს ყოველთვის ამცირებდა, რათა ისინი ფაქტიური შემოსავლებისათვის შეეხამებინა. ამ პრაქტიკამ, დავალიანებების მუდმივ დაგროვებასთან ერთად, კიდევ უფრო შელახა წლიური ბიუჯეტის კანონის რეპუტაცია.

საბიუჯეტო ორგანიზაციების უმრავლესობა დარწმუნებულია, რომ სტრატეგიულ გადაწყვეტილებებს ბიუჯეტზე იღებს არა პრეზიდენტი, მთავრობა ან პარლამენტი, არამედ ფინანსთა მინისტრი.

განვიხილოთ დღეს არსებული საბიუჯეტო პროცედურები. დასაწყისში ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტრო იხილავს საბიუჯეტო ორგანიზაციების მიზნობრივ პროგრამებს.

საბიუჯეტო ორგანიზაციები ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტროს წარუდგენენ მიზნობრივი პროგრამების განაცხადებს, რომლებიც არ არის შეზღუდული. ეკონომიკის, მრეწველობის და ვაჭრობის სამინისტროში განხილვების შემდეგ, მაისში გამოიცემა პრეზიდენტის ბრძანებულება, რომელშიც ჩამოთვლილია მოწონებული სახელმწიფო პროგრამები.

პროგრამების განხორციელებისათვის საჭირო სახსრების ოდენობა, როგორც წესი, სამ-ოთხჯერ აჭარბებს ბიუჯეტით ამ მიზნებისათვის შესაძლო ასიგნებების რაოდენობას. ასე რომ, ფინანსთა სამინისტროსაგან აგვისტოში მიღებული “ჭერების” შემდეგ საბიუჯეტო ორგანიზაციებს პროგრამების კორექტირება უხდებათ.

საბიუჯეტო პროცესის შემდეგ, მეორე ეტაპზე ფინანსთა სამინისტრო ამზადებს საბიუჯეტო და საგადასახადო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს და 15 მაისამდე მათ განსახილველად პრეზიდენტს წარუდგენს.

როგორც წესი, ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტროს მიერ მომზადებულ ინდიკატურ გეგმას, მის საფუძველზე მომზადებულ სახელმწიფო პროგრამებსა და ფინანსთა სამინისტროს მიერ მომზადებულ საბიუჯეტო და საგადასახადო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს საერთო ცოტა აქვთ.

პრეზიდენტი ძირითად მიმართულებებს პარლამენტის კომიტეტებს განსახილველად 1 ივნისამდე წარუდგენს. საპარლამენტო კომიტეტები 30 ივნისამდე თავიანთ დასკვნებს წარუდგენენ პრეზიდენტს. არც საპარლამენტო კომიტეტების დასკვნები და არც თვითონ ძირითადი მიმართულებები პრეზიდენტსა და მთავრობას რაიმე ვალდებულებებს არ აკისრებს და 1 ოქტომბრამდე წლიური ბიუჯეტის პროექტის პარლამენტში წარდგენამდე ძირითად მიმართულებებში მოცემული პარამეტრები რამდენჯერმე იცვლება.

ამ მხრივ აღსანიშნავია, რომ 2003 წლის ბიუჯეტის ძირითადი მიმართულებები და პარლამენტში საბოლოოდ განხილული და დამტკიცებული წლიური ბიუჯეტი, პრაქტიკულად, ერთმანეთის საწინააღმდეგო დოკუმენტებია.

საბიუჯეტო პროცესის მესამე ეტაპზე ფინანსთა სამინისტროს მიერ მომზადებული “ჭერებისა” და საბიუჯეტო ინსტრუქციების შესაბამისად, საბიუჯეტო ორგანიზაციები საბიუჯეტო განაცხადებს წარუდგენენ ფინანსთა სამინისტროს. აგვისტოს ბოლომდე ფინანსთა სამინისტრო აწარმოებს მოლაპარაკებებს საბიუჯეტო ორგანიზაციებთან და სექტემბრის პირველ დეკადაში პრეზიდენტს შეუთანხმებელ საკითხებს გადასაწყვეტად წარუდგენს.

ამის შემდეგ მზადდება წლიური ბიუჯეტის საბოლოო პროექტი და პრეზიდენტის მიერ პარლამენტს 1 ოქტომბრამდე წარედგინება.

როგორც წესი, პარლამენტში ბიუჯეტის რეალური განხილვის დაწყებამდე წლიური ბიუჯეტის პროექტში კვლავ შედის ცვლილებები.

წლიური ბიუჯეტი საბიუჯეტო წლის დაწყებამდე უნდა დამტკიცდეს პარლამენტის მიერ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ნებადართულია ყოველთვიურად წინა წლის ასიგნებების ერთი მეთორმეტედის ოდენობით ხარჯების გაწევა.

როგორც წესი, ყველა ეს პროცედურა დაყოვნებით მიმდინარეობს.

საბიუჯეტო პროცესის ძირითადი ნაკლოვანებაა მაკროეკონომიკური კომპონენტის სისუსტე და საშუალოვადიანი პერსპექტივის არარსებობა.

ამიტომ, კანონპროექტით გათვალისწინებულია ძირითადი მიმართულებებისა და საბიუჯეტო პოლიტიკის დოკუმენტის მომზადება, რომელიც მოიცავს სახელმწიფო ბიუჯეტისა და ადგილობრივი ბიუჯეტებისათვის საბიუჯეტო და მისი შემდგომი ერთი წლის საშუალოვადიან საბიუჯეტო პროგნოზს, ასევე, საშუალოვადიან მაკროეკონომიკურ ფისკალურ პროგნოზს, საბიუჯეტო და საგადასახადო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს.

ბიუჯეტის მომზადების პროცესში მხარეთა პასუხისმგებლობა ნათლად არაა განსაზღვრული, არც აღმასრულებელი ხელისუფლების შიგნით და არც აღმასრულებელ ხელისუფლებასა და პარლამენტს შორის.

კანონპროექტით, ნათლად განისაზღვრა საბიუჯეტო პროცესის მონაწილეთა ფუნქციები, უფლებამოსილებები და მოვალეობები.

კანონპროექტით, ფინანსთა სამინისტრო ხდება ძირითადი ფისკალური დაწესებულება და ბიუჯეტის მომზადებასა და საბიუჯეტო პროცესის წარმართვაზე – მთავარი პასუხისმგებელი პირი.

კერძოდ, ფინანსთა სამინისტრომ უნდა მოამზადოს ბიუჯეტის მიზნები, საშუალოვადიანი მაკროეკონომიკური ჩარჩო და საშუალოვადიანი ფისკალური პროგნოზები, მოამზადოს ბიუჯეტის ცირკულარი, შექმნას სახელმძღვანელოები და მითითებები ბიუჯეტის მომზადების შესახებ, დეტალურად განიხილოს ყველა საბიუჯეტო განაცხადი და შეადგინოს წლიური ბიუჯეტის პროექტი. ერთი სიტყვით, რომ ჩამოვაყალიბოთ ბიუჯეტის პროცედურები, ის უნდა იყოს ერთიანი და უნდა მოექცეს ფინანსთა სამინისტროს სრული მეთვალყურეობის ქვეშ.

ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტრომ კი, უნდა მოამზადოს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ხუთწლიანი ინდიკატური გეგმა, ქვეყნის განვითარებისა და ინვესტიციების გეგმები, მონაწილეობა მიიღოს მთავრობის პრიორიტეტების განსაზღვრაში და უხელმძღვანელოს მიზნობრივი პროგრამების ტექნიკურ შეფასებას. შესაძლებელია, რომ მან ასევე საექსპერტო შეფასება მიაწოდოს ფინანსთა სამინისტროს მაკროეკონომიკური პარამეტრების შესახებ, რომლებსაც საშუალოვადიანი პროგნოზები და ძირითადი მიმართულებები ეყრდნობა.

კანონპროექტით დგინდება ახალი საბიუჯეტო პროცედურები და კალენდარი (იხ. ჩანართი). აუცილებელია მთავრობის პოლიტიკასა და ბიუჯეტს შორის კავშირის გაძლიერება ან უფრო მართებული იქნება ტერმინი – კავშირის დამყარება. ამ მიზნით, საბიუჯეტო პარამეტრების მომზადების დროს გათვალისწინებულია პრეზიდენტის მიერ საბიუჯეტო პრიორიტეტების განხილვა და დამტკიცება.

საბიუჯეტო პრიორიტეტებისა და პარამეტრების დამტკიცებისას პრეზიდენტი განიხილავს და ამტკიცებს სახსრების განაწილების “ჭერებს” (ზღვრულ მოცულობას) სექტორებისა და საბიუჯეტო ორგანიზაციების მიხედვით.

დადგენილი ჭერების ფარგლებში “საკუთარი” ბიუჯეტის ფორმირებაზე უკვე სამინისტროები არიან პასუხისმგებელნი.

დარგობრივ სამინისტროებსა და ფინანსთა სამინისტროს შორის წარმოშობილი დავები განიხილება და საბოლოო გადაწყვეტილებები პრეზიდენტის მიერ მიიღება. კანონპროექტით დადგენილია ამგვარი დავების მოგვარების დასრულების ვადები.

კანონპროექტით განსაზღვრულია პარლამენტისათვის წარსადგენი ინფორმაციის ხარისხის გაუმჯობესება. საბიუჯეტო კლასიფიკაცია უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სტანდარტებს.

კანონპროექტით უქმდება სახელმწიფო სარეზერვო ფონდი.
ზემოთ აღწერილი მექანიზმი ავტონომიური რესპუბლიკებისა და სხვა ტერიტორიული ერთეულების მმართველობის ორგანოების მიერ ადგილობრივი ბიუჯეტების მომზადებასაც დაედება საფუძვლად. მიუხედავად იმისა, რომ ბიუჯეტები დამოუკიდებელია ერთმანეთისაგან, მათ უნდა ისარგებლონ ერთიანი მიდგომებით, ერთიანი საბიუჯეტო კლასიფიკაციით, ანგარიშთა ერთიანი გეგმით, ფინანსური კონტროლის ერთიანი პრინციპებით.

კანონპროექტით დგინდება პრეზიდენტის ფონდის მოცულობა და გამოყენების წესები. ფონდის მოცულობა არ უნდა აღემატებოდეს საერთო ასიგნებების 2%-ს და მისი სახსრები მხოლოდ საგანგებო მდგომარეობის და პირობითი ვალდებულებების შესასრულებლად გამოიყენება. თუ პრეზიდენტის ფონდის სახსრები არ არის საკმარისი საგანგებო ვითარების დროს არსებული პრობლემების მოსაწესრიგებლად, პრეზიდენტი პარლამენტს წარუდგენს ბიუჯეტში ცვლილებების პროექტს. ასეთ შემთხვევაში პრეზიდენტს, ფაქტობრივად, პარლამენტში შეაქვს წინადადება საგანგებო ბიუჯეტის დამტკიცების შესახებ.

ბიუჯეტში ცვლილებების შეტანა
დაგეგმილი ბიუჯეტის ქრონიკული შეუსრულებლობა იწვევს საბიუჯეტო წლის განმავლობაში წლიური ბიუჯეტის ხშირ და მასშტაბურ ცვლილებებს.

არსებული კანონმდებლობით, ბიუჯეტის შემოსავლების 10%-მდე გარღვევის შემთხვევაში, ფინანსთა მინისტრს უფლება აქვს თავისი ბრძანებით ბიუჯეტის სეკვესტრი განახორციელოს. იგი ამ შემთხვევაში თანაბრად უნდა შეეხოს ყველა საბიუჯეტო ორგანიზაციას.

როცა დამტკიცებული ასიგნებების შეუსრულებლობა უფრო დიდ მასშტაბებს იღებს, პრეზიდენტი ბიუჯეტში შესწორებებს დასამტკიცებლად პარლამენტს წარუდგენს.

ამ მექანიზმების გარდა, ფინანსთა სამინისტრო სახსრების ხარჯვას არეგულირებს ხაზინაში თანხების შემოსვლის მიხედვით.

ბიუჯეტში ცვლილებების შეტანის არსებული პრაქტიკა საგანგებოა და არ ემყარება ბიუჯეტის შესრულების სისტემურ შესწავლას. ბიუჯეტში შესწორებების შესახებ გადაწყვეტილებები მიიღება ბოლო მომენტში და ძირითადად, წარმოადგენს ბიუჯეტის შეუსრულებლობისადმი ნაჩქარევ რეაქციას და არ ითვალისწინებს მთავრობის სახარჯო პრიორიტეტებს საბიუჯეტო წლის განმავლობაში.

ის ფაქტი, რომ ფინანსთა სამინისტროს ან ზოგადად მთავრობას შეუძლია ცვლილებები შეიტანოს ბიუჯეტში სეკვესტრის ან ხარჯების რეგულირების გზით, იმ პრინციპიდან გადახრაა, რომ ბიუჯეტის მიღება და მასში ცვლილებების შეტანა ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა იყოს მხოლოდ პარლამენტის უფლება და პასუხისმგებლობა.

ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით, კანონპროექტით უქმდება სეკვესტრის ცნება. აღმასრულებელ ხელისუფლებას არ უნდა ჰქონდეს უფლება წლის განმავლობაში შესწორებები შეიტანოს წლიურ ბიუჯეტში. ბიუჯეტში შესწორებების ნორმალური გზა უნდა იყოს პარლამენტის მიერ ბიუჯეტში ცვლილებების დამტკიცება.

ამისათვის კანონპროექტით შემოდის ბიუჯეტის შესრულების კვარტალური ანგარიში, რომელსაც პრეზიდენტი კვარტალის შედეგების მიხედვით პარლამენტს წარუდგენს.

თუ ეკონომიკის განვითარების ტემპებმა, შემოსავლების ადმინისტრირების დონემ ან სხვა გარემოებებმა და გადაწყვეტილებებმა შეიძლება ზეგავლენა მოახდინონ წლიური ბიუჯეტის დამტკიცებულ შემოსავლებისა და ხარჯების პროგნოზზე, პრეზიდენტი ყოველკვარტალურ ანგარიშთან ერთად პარლამენტს დასამტკიცებლად ბიუჯეტში შესწორებების პროექტს წარუდგენს.

ფისკალური დისციპლინის შენარჩუნების მიზნით ბიუჯეტში ცვლილებების შეტანას თან არ უნდა მოჰყვეს ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა, ქვეყნის ეკონომიკის ზრდის ტემპის მკვეთრი ვარდნისა და საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან მიღებული შეღავათიანი კრედიტების ოდენობის კორექტირების შემთხვევების გარდა.

ბიუჯეტის შესრულება

კანონპროექტით ხაზინა ფინანსთა სამინისტროს ნაწილია და იგი აღრიცხავს ყველა შემოსულობას. ხაზინის რეფორმის დეტალებზე აუცილებელია ცალკე საუბარი, მაგრამ აქვე უნდა აღინიშნოს რამოდენიმე ძირითადი ელემენტი: ერთიანი სახაზინო ანგარიში, სადაც აღირიცხება ყველა სახელმწიფო შემოსულობა, ვალდებულებების სრული წინასწარი კონტროლი, წინასწარი გადახდების დაბრუნების სისტემის ხაზინის მიერ მართვა.

კანონპროექტით უქმდება “დაცული მუხლების” ცნება.

შემოღებული იქნება ფულადი სახსრების მართვის ყოველთვიური და ყოველკვარტალური გეგმები.

საბიუჯეტო ორგანიზაციას უფლება ეძლევა ფინანსთა სამინისტროსთან შეთანხმებით გამოყოფილი ასიგნებების 10 პროცენტის ფარგლებში მოახდინოს მათი გადანაწილება.

საბიუჯეტო ორგანიზაცია პასუხისმგებელია ასიგნებების შესაბამისი ხარჯის გაწევაზე, მის განკარგულებაში არსებული აქტივებისა და ვალდებულებების, საკუთარი ბიუჯეტის მართვაზე, არსებული პროცედურებისა და წესების დაცვაზე და კონტროლზე. შედეგად მივიღებთ, რომ საბიუჯეტო ორგანიზაცია პრეზიდენტისა და პარლამენტის წინაშე წარდგება გაწეული ხარჯებისა და შესრულებული საქმიანობის ანგარიშით. რაც, თავის მხრივ, მნიშვნელოვანი ნაბიჯია საბიუჯეტო ხარჯების ეფექტურობის შეფასების სისტემის დასანერგად.

ბიუჯეტი მომზადდება და შესრულდება საკასო მეთოდით.
სახელმწიფო ვალი და სესხება

ადგილობრივი ბიუჯეტებს უფლება აქვთ, აიღონ სესხი მხოლოდ ცენტრალური ბიუჯეტისაგან, ან მხოლოდ ფინანსთა სამინისტროს თანხმობით საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მიერ დაფინანსებული პროექტებისაგან.

კანონპროექტით ყოველწლიურად, ბიუჯეტის კანონით სახელმწიფო ვალსა და სესხებზე წესდება ლიმიტები: ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფინანსებლად შიდა და გარე წყაროებიდან მიღებულ სესხებზე; სახელმწიფო ვალის (შიდა და საგარეო) მთლიან მოცულობაზე; წლის განმავლობაში მთავრობის მიერ გასაცემ შიდა და გარე სასესხო გარანტიებზე.

დაწესებული ლიმიტების ფარგლებში ფინანსთა სამინისტრო ერთპიროვნულად მართავს სახელმწიფო ვალთან და სესხებთან დაკავშირებულ საკითხებს.

ფინანსთა სამინისტრომ უნდა უზრუნველყოს სახელმწიფო ვალთან და სესხებთან დაკავშირებული ოპერაციების გამჭვირვალობა.

აღრიცხვა, აუდიტი და ანგარიშგება

საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად ფინანსთა სამინისტრო გასცემს მითითებებს ბუღალტრული აღრიცხვის საკითხებთან დაკავშირებით.

კანონპროექტით შემოთავაზებულია შიდა აუდიტის ინსტიტუტის შემოღება. ფინანსთა სამინისტროს მითითებების საფუძველზე მხარჯავ დაწესებულებებში იმოქმედებს შიდა აუდიტის სამსახური, რომელიც უზრუნველყოფს საბიუჯეტო პროცესში დაშვებული შეცდომებისა და გადახრების გამოვლენას, დაწესებულების ხელმძღვანელის ინფორმირებასა და შესაბამისად, გამოვლენილი ნაკლოვანებების დროულ აღმოფხვრას.

ბიუჯეტის ანგარიშის მომზადება ამჟამად ფინანსთა სამინისტროს მიერ ხორციელდება. შემდგომ, ანგარიში წარედგინება პრეზიდენტს პარლამენტში გადასაგზავნად. შესაბამისად, დღეს არსებული პრაქტიკის მიხედვით, ბიუჯეტის ანგარიშის ავტორად ითვლება მხოლოდ ფინანსთა სამინისტრო, რაც არ არის მართებული.

შემოთავაზებულია, რომ მხარჯავმა დაწესებულებებმა ფინანსთა სამინისტროში უნდა წარადგინონ თავიანთი ბიუჯეტის ანგარიშები, რომელთა საფუძველზეც ფინანსთა სამინისტრო მოამზადებს ერთიან, კონსოლიდირებულ ანგარიშს.

არსებული კანონმდებლობის მიხედვით, ბიუჯეტის ანგარიშის შესახებ თავის დასკვნას კონტროლის პალატა ამზადებს ამ უკანასკნელის პარლამენტში წარდგენის შემდეგ, 15 დღის ვადაში. პრაქტიკულად, გამოდის, რომ კონტროლის პალატის დასკვნა წარედგინება მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს.

კანონპროექტით შემოთავაზებულია, რომ კონტროლის პალატა ბიუჯეტის ანგარიშს პარლამენტში წარდგენამდე შეამოწმებს და თავის დასკვნას წარუდგენს საქართველოს პრეზიდენტს, რომელიც თავის მხრივ ბიუჯეტის ანგარიშს კონტროლის პალატის დასკვნასთან ერთად საქართველოს პარლამენტს წარუდგენს დასამტკიცებლად.

კონტროლის პალატა შეამოწმებს ადგილობრივი ბიუჯეტების ანგარიშებსაც.
კანონპროექტით, მკაფიოდ არის განსაზღვრული წლიური ანგარიშის შინაარსი და მისი შემადგენელი ნაწილები.