WB ეკონომიკური ზრდის პროგნოზს აკეთებს

მოამზადა ლინა ეპიშევამ

გასული თვეს ერაყის საბჭოს პროამერიკული დროებითი მმართველი, იზედდინ სალიმი ტერორისტებმა სიცოცხლეს გამოასალმეს, ხოლო თურქეთში ტონი ბლეერის ჩამოსვლას ინგლისური ბანკის HSBS-ის ოფისთან აფეთქებების სერიით დახვდნენ. ყოველივე ამან სახელგანთქმული “გეოპოლიტიკური” რისკებით შეწუხებული ფინანსური ბაზრების დესტაბილიზაცია გამოიწვია.

ამერიკის სახელმწიფო მდივნის, კოლინ პაუელის საჯარო გამოსვლასთან დაკავშირებულმა სკანდალმა, ერაყელი პატიმრების წამების ისტორიის გაგრძელებამ, ისრაელსა და ერაყში შექმნილმა მდგომარეობამ სიტუაცია დაძაბა და ექსპერტებს მხოლოდ ეკონომიკურ ფაქტორებზე კონცენტრირების საშუალება არ მისცა.

ახალი აფეთქებების “საპასუხოდ” ბაზრებზე ნავთობის და ოქროს ღირებულება გაიზარდა, ხოლო დოლარის და საფონდო ბაზრების კურსი, პირიქით, დაეცა. ამერიკულ ჭთI ნავთობზე ფიუჩერსებმა 20-წლიანი მაქსიმუმი აჩვენა და ერთ ბარელზე დაახლოებით 42 დოლარი შეადგინა. მსოფლიო ბაზარზე ნავთობზე მოთხოვნა მიწოდებას კვლავინდებურად აღემატება. მიუხედავად იმისა, რომ ოპეკის ქვეყნებმა, ფაქტიურად, გადაწყვიტეს მოპოვების მოცულობის ზრდა, სიტუაციის შეცვლა მაინც ძნელია, რადგან მთავარი პრობლემა არა ნედლი ნავთობის ნაკლებობა, არამედ ნავთობგადამუშავების მცირე სიმძლავრეებია. მათი სწრაფი გაზრდა შეუძლებელია.

ნავთობზე ფასების ზრდა მსოფლიო ეკონომიკის მთავარი მოვლენაა. ცოტა ხანში ნავთობის ღირებულება ისტორიულ მაქსიმუმებს მიაღწევს და მაშინ ნავთობი ნამდვილად გახდება “შავი ოქრო”. ლონდონის ბირჟაზე ბრენტ მარკის ნავთობის ფასმა 38,49 დოლარს მიაღწია, რაც 1990 წლის ოქტომბრიდან ყველაზე მაღალი მაჩვენებლია. ნიუ-იორკში ფასები უფრო მაღალია: Light Sweet მარკის ნავთობის ფასი ერთ ბარელზე 41 დოლარს აღემატება, რაც 1990 წლის ოქტომბრიდან მაქსიმუმს წარმოადგენს. ზოგიერთი ექსპერტის პროგნოზით, ეს ჯერ ბოლო ზღვარი არ არის – ამ წელს ნავთობის ფასებმა ერთ ბარელზე შეიძლება 70-80 დოლარს მიაღწიოს. ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს, ძირითადი, კი ე.წ. სპეკულაციაა. “ფაქტიურად, ფასების ზრდა შესაძლოა სპეკულაციური თამაშით აიხსნას. მეორე მხრივ კი, ზოგიერთი ქვეყანა ნავთობის მარაგის გაზრდას ახლა ცდილობს, – განაცხადა ფინმარკეტის სააგენტოს მოწინავე ანალიტიკოსმა, ანდრეი ლუსნიკოვმა და დასძინა, – ფასების ზრდა, უპირველეს ყოვლისა, გამოწვეულია ახლო აღმოსავლეთში შექმნილი არასტაბილურობით. თანაც, ბაზარი სულ უფრო ხშირად უარყოფითად რეაგირებს ოპეკის მაღალჩინოსანი პირების განცხადებებზე. მდგომარეობა დაძაბული და არასტაბილურია, ამიტომაც იზრდება ფასები”.

ამ მოკლევადიანი ფაქტორების გარდა, არსებობს უფრო სერიოზული და ფუნდამენტური პროცესები, რომლებიც ნავთობის ფასების ვარდნას აფერხებენ. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის მსოფლიო ეკონომიკის ზრდა. ნავთობის ბაზარზე უფრო დიდი ზეგავლენა შეიძლება მოახდინოს ჩინეთმა. საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს ანგარიშში წერია, რომ ნავთობის მოხმარება ამ ქვეყანაში სწრაფი ტემპებით იზრდება და დაასკვნა, რომ ნავთობზე მოთხოვნის ასეთი გაზრდა სწორედ ამის ბრალია. ჩინეთი ნავთობის მოხმარების ტემპებით მეორე ადგილზე გავიდა (მის წილზე მოდის მსოფლიო მოთხოვნის დაახლოებით ერთი მესამედი), ამ მოხმარების ზრდის ტემპები არ მცირდება, ხოლო ქვეყნის მარაგი არასაკმარისია. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის პროგნოზების მიხედვით, უახლოეს 10 წელიწადში ნავთობის იმპორტი ქვეყანაში წელიწადში 10%-ით გაიზრდება. ექსპერტების შეფასებით, 2010 წლისაკენ ჩინეთის ნავთობმოხმარების ნახევარი უზრუნველყოფილი იქნება იმპორტის ხარჯზე.

დოლარის ვარდნა წინასწარ პროგნოზირებადი იყო. ამაში დიდი როლი ითამაშა ამერიკული ვალუტისთვის ნაკლებად ხელსაყრელმა ეკონომიკურმა მაჩვენებლებმა. მაგალითად, იაპონიაში 2004 წლის პირველ კვარტალში მშპ 2003 წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით, 5,6%-ით გაიზარდა. თუ ევროპის ცენტრალური ბანკი არ შეამცირებს საპროცენტო განაკვეთებს, პირიქით, როგორც ყველა სხვა დანარჩენი ცენტრალური ბანკი, განაკვეთების გაზრდას დაიწყებს. ანალიტიკოსების აზრით, ეს შეიძლება მოხდეს 2004 წლის მესამე კვარტალში. რაც შეეხება ინგლისის ბანკს, ის კვლავ აპირებს განაკვეთების გაზრდას: როგორც ცნობილია, სავალუტო პოლიტიკის კომიტეტის წევრთა ბოლო სხდომაზე განხილული იყო საპროცენტო განაკვეთების 0,50%-ით გაზრდის შესაძლებლობა, თუმცა ბოლოს გადაწყვეტილი იყო უფრო ზომიერი 0,25%-იანი ზრდა.

თუმცა, ყველაფერი ასე ერთგვაროვანი არ არის. მაგალითად, ZEW-ის ინსტიტუტის მიერ გათვლილი გერმანული ბიზნეს-მოლოდინების მაისის ინდექსში მორიგი ვარდნა აღინიშნებოდა, თანაც დეკემბერთან შედარებით, ის 40%-მდე დაეცა. გარდა ამისა, დოლარის ვარდნას ტექნიკური ფაქტორებიც აფერხებენ: ევრომ 1,2050 ნიშნულს მიაღწია. თუ ერთიანი ევროპული ვალუტა ამ დონეს ვერ გადალახავს, მოსალოდნელია მორიგი ვარდნის ტალღა. თუმცა, “ანტიამერიკული” მოძრაობის მოდუნება სხვა დანარჩენ ბაზრებზეც აღინიშნება: აქციათა და ობლიგაციათა კურსის ვარდნა აშკარად შენელდა.

მსოფლიო ბაზრებზე ზეგავლენას ამერიკის ეკონომიკური მოვლენებიც ახდენდა. თუმცა ეკონომიკურ სტატისტიკურ მონაცემებში განსაკუთრებული არაფერი აღინიშნებოდა პენსილვანიის, ნიუ-ჯერსის და დელავერის შტატებში საქმიანი აქტოვობა მაისის ინდექსი 8-თვიან მინიმუმდე დაეცა. ერთდროულად, ექსპერტებისთვის ძალზე საინტერესო კომპონენტები სწრაფად გაიზარდა: ნედლეულზე და მაკომპლექტებლებზე ფასების ინდექსმა 16-წლიანი მაქსიმუმი, ხოლო დასაქმების ინდექსმა 31-წლიანი მაქსიმუმი აჩვენა. ეს ყველაფერი საპროცენტო განაკვეთების გაზრდის შესაძლებლობას ქმნიდა, მით უმეტეს, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემის ჩინოვნიკების განცხადებები ნაკლებად თავშეკავებული ხდება.

ფედერალური სარეზერვო ბანკის უფროსმა, დალას რობერტ მაქტირმა ღიად განაცხადა, რომ ინფლაციური წნევა სერიოზულ საფრთხეს იწვევს. დღემდე ამ რანგის წარმომადგენლები ამტკიცებდნენ, რომ ფასებს არაფერი ემუქრებათ. მაქტირის კოლეგა, ალფრედ ბროადუსმა ჟურნალისტებთან საუბარში განაცხადა: “როგორც ჩანს, უკვე დროა კარგად გავწმინდო ინფლაციური ქორის (რადაც თქვენ ოდესღაც მიგაჩნდით) ბუმბული”.

ანალიტიკოსებს სჯერათ, რომ საპროცენტო განაკვეთები სწრაფად გაიზრდება. ამერიკული სახაზინო ობლიგაციათა ბაზრის პირველადი დილერების ბოლო შეფასებით, 2005 წლის ბოლოსკენ ფედერალური ბონდების მიზნობრივი განაკვეთი (რომელიც ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ რეგულირდება) 4,0%-ს მიაღწევს, ე.ი. ახლანდელ დონესთან შედარებით, 4-ჯერ გაიზრდება. აშშ-ის გრანდიოზული საბიუჯეტო დეფიციტის დონის გათვალისწინებით, ეს ძალზე მნიშვნელოვანი პროცესია: რაც უფრო მაღალია განაკვეთები, მით უფრო დიდია ობლიგაციათა შემოსავლიანობა და შესაბამისად, ვალის მომსახურების ღირებულება. თუნდაც ვალდებულებათა მთლიან თანხიდან ბანკების დავალიანებას თუ გამოვაკლებთ, ამერიკის ვალდებულებათა ერთობლივი ტვირთი 23-35 ტრლნ დოლარს შეადგენს. ვალის საშუალო ღირებულების წელიწადში 6%-ის მომსახურეობის პირობებში ეს ნიშნავს, რომ ყოველწლიურად მხოლოდ პროცენტებით 1,4-1,5 ტრლნ დოლარი უნდა იყოს გადახდილი, ე.ი. ნომინალური მშპ-ის 13%. რადგან ამერიკას მშპ-ის რეალური ზრდის ტემპს წელიწადში 13%-ის მიღწევის არანაირი შანსი არ აქვს, ზემოაღნიშნული რიცხვები უბრალოდ ნიშნავს, რომ ვალის მომსახურეობის მიზნით აშშ იძულებულია თავისი ეროვნული სიმდიდრე “გაანიავოს”, თანაც გრანდიოზული ტემპებით, რომელიც წელიწადში 1 ტრილიონ დოლარს აღემატება.

დღემდე აშშ-ის მევალეთა პოლიტიკა მარტივი იყო – სესხის აღება ძველი კრედიტების მომსახურების მიზნით. ასე მოქმედებდნენ სახელმწიფოები, კორპორაციები და კერძო პირები. საპროცენტო განაკვეთების ზრდა ასეთ სტრატეგიას საშიშროების ქვეშ აყენებს, რადგან ახალი სესხის აღება ძალზე ძვირი ჯდება. ამ პირობებში განსაკუთრებულ ყურადღებას ამერიკულ აქტივებში უცხოური ფულის შენაკადი იპყრობს, რაც გრანდიოზული მიმდინარე (საბიუჯეტო და სავაჭრო) დეფიციტების დაფინანსების საშუალებას იძლევა. Aმიტომ, ექსპერტები დიდი ინტერესით ელოდნენ ფედერალური სარეზერვო სამსახურის მონაცემებს მარტის თვეში შტატების აქტივებში უცხოური დაბანდებების ბალანსის შესახებ. მონაცემები იმედისმომცემი არ არის: უცხოელების ნეტტო-დაბანდებების მოცულობა თებერვლიდან 83 მილიარდი დოლარიდან 78,6 მილიარდამდე დაეცა. საინტერესოა განაწილება კომპონენტების მიხედვით: ამერიკული აქციების ნეტტო-გამყიდველები უცხოელები იყვნენ. ეს არის ამერიკული საფონდო ბაზრიდან უცხოური ფულის რეკორდული უკუდენა, რომელიც 20%-ით აღემატება აქციებიდან უცხოური სახსრების გამოტანის მაჩვენებელს (2001 წლის სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ). დაბანდებები იპოთეკური სააგენტოების ობლიგაციებში ნეტტო-დადებითი დარჩა, მაგრამ თებერვალთან შედარებით 6-ჯერ დაეცა და 3,9 მილიარდ დოლარამდე დავიდა.

მსოფლიო ბანკის ანგარიშის თანახმად, 2004 წელს განვითარებად ქვეყნებში მოსალოდნელია ინვესტიციების მოზიდვა. ამ წელს იწყება ეკონომიკური ზრდის პიკი: მსოფლიოს მშპ 3,7%-ით გაიზრდება, ხოლო განვითრებად ქვეყნებში – 5,4%-ით. სამაგიეროდ, ზრდა შენელდება 2005-2006 წლებში. დსთ-ს ქვეყნებიც არ იქნებიან გამონაკლისი. ეს დაკავშირებული იქნება ნავთობზე ფასების ვარდნით.

საინტერესო მდგომარეობა აღინიშნება ფინანსურ ნაკადებში. განვითარებადი ქვეყნები, რომლებიც ადრე კაპიტალის იმპორტიორები იყვნენ, მის ექსპორტიორებად გადაიქცნენ. აშშ-ის უზარმაზარი 540 მილიარდ დოლარიანი საბიუჯეტო დეფიციტის დაფარვა ხდება ამერიკული ხაზინის მიერ ფასიანი ქაღალდების გამოშვების ხარჯზე. განვითარებადი ქვეყნები საკუთარი რეზერვების განთავსების მიზნით ფასიან ქაღალდებს შეისყიდიან. გასულ წელს საკუთარი ოქროსა და სავალუტო რეზერვები (30 მილიარდ დოლარამდე) მხოლოდ რუსეთმა გაზარდა. “აშშ-ის საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი განვითარებადი ქვეყნების ფინანსურ ნაკადებს შეიწოვს, რაც ხელს უშლის მათ სტაბილური განვითარებას”, – აცხადებს მსოფლიო ბანაკის მოწინავე ეკონომისტი, ჰანს ტიმერი. მსოფლიო ბანკი აღიარებს, რომ მიმდინარე ბალანსის პროფიციტის შენარჩუნება არის გონიერი პოლიტიკა, მაგრამ ხანგრძლივი პერიოდით ეს პოლიტიკა ძვირია და არასტაბილური. აშშ-ის სახაზინო ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთები განვითარებადი ქვეყნების დავალიანების პროცენტებთან შედარებით ძალიან მცირეა. ამის გარდა, ეს განაკვეთები ძალიან მცირეა შიდა პროექტებიდან მოგებასთან შედარებით. “ძნელია რეზერვების დაზოგვა საკუთარი ფულადი მასის გაბერვის გარეშე”, – ამბობს ტიმმერი, მაგალითად, ჩინეთი, სადაც რეზერვების 10%-ით ზრდის შეთხვევაში ფულადი მასა 20%-ით გაიზარდა. ჩინეთი და ინდოეთი ტყუილუბრალოდ არ ცდილობენ საკუთარი ოქროსა და სავალუტო რეზერვების შემცირებას.

განვითარებად ქვეყნებში ინვესტიციებთან დაკავშირებული მდგომარეობა მარტივი არ არის. როგორც ჰანს ტიმმერმა განაცხადა, რეალურად არ ხდება ამ ქვეყნების ეკონომიკების აღდგენა. ინვესტიციების დიდი წილი არ არის პირდაპირი დაბანდებები, არამედ სესხი სავალო ქაღალდებზე და კრედიტებზე. რუსეთში ინვესტიციების მთლიანი მოცულობით ობლიგაციური სესხის (მათი დახმარებით 2003 წელს მოზიდული იყო 8,5 მილიარდი დოლარი) და კრედიტების წილი (6,5 მილიარდი) ძალიან მაღალია, ეს წილი უფრო მაღალია მექსიკასა და ბრაზილიაში. რუსეთის ეკონომიკაში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მშპ-ის 1%-ზე ნაკლებია (ანუ 4 მილიარდი დოლარი), რაც ძალიან ცოტაა. ამასთან, ინვესტიციების ნახევარი ნავთობის სექტორში მიემართება, რაც, რა თქმა უნდა, ეკონომიკის დივერსიფიკაციას არ უწყობს ხელს.

ეკონომიკური თანამშრომლებისა და განვითარების ორგანიზაციის ექსპერტთა აზრით, უახლოეს ორ წელიწადში შესაძლებელია მსოფლიო ეკონომიკის ზრდა. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის შეფასების თანახმად, ოცდაათი წევრი ქვეყნის ეკონომიკის ერთობლივმა ზრდამ ამ წელს შეიძლება 3,4%-ს მიაღწიოს, ხოლო მომავალ წელს – 3,3%-ს. ამასთან, ორგანიზაციის ექსპერტები აფრთხილებენ, რომ ეკონომიკური ზრდა ჯერჯერობით არასაკმარისად ბალანსირებული დარჩება.

ექსპერტთა აზრით, დღესდღეობით აშშ-ისა და ჩინეთის ეკონომიკა “გადახურებასთან” ახლოს დგას, მაშინ როცა ევროზონის ეკონომიკის აღდგენა ჯერ კიდევ არ დაწყებულა.

ეკონომიკური თანამშრომლობის და განვითარების სპეციალისტთა განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს ნავთობზე ფასების ზრდა და ამერიკული საგარეო სავაჭრო დეფიციტის მოცულობა. თუ ამერიკის ხელისუფლება ვერ შეძლებს კონტროლზე აიყვანოს საბიუჯეტო დეფიციტი და საგარეო სავაჭრო დეფიციტი, მოხდება გრძელვადიანი საპროცენტო განაკვეთების მკვეთრი ზრდა, რაც უარყოფითად აისახება მთელი მსოფლიოს საინვესტიციო აქტიურობაზე.

გარდა ამისა, აღნიშნული იყო ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მხრიდან ნედლ საქონელზე მოთხოვნის ზრდა, რაც ინფლაციურ წნევას აძლიერებს.

ექსპერტთა თქმით, ისინი ელოდებიან აშშ-სა და ჩინეთის ცენტრალური ბანკების მხრიდან საპროცენტო განაკვეთების გაზრდას ამ ქვეყნებში ეკონომიკური ზრდის შენელების მიზნით. ამასთან, ორგანიზაციაში იმედოვნებდნენ, რომ საერთაშორისო ვაჭრობის გაცოცხლების პირობებში ექსპორტიორი კომპანიების მოქმედება ხელს შეუწყობს ევროზონაში ეკონომიკის აღდგენას.

ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების მთავარი ეკონომისტის, ჟან-ფილიპ კოტისის თქმით, ეკონომიკის აღდგენა ევროზონაში ჯერჯერობით არ დაწყებულა, სადაც შიდა მოთხოვნა და სამომხმარებლო ხარჯების სიდიდე კვლავინდებურად სუსტი რჩება. “მთავარი საშიშროება იმაში მდგომარეობს, რომ მსოფლიო ეკონომიკის აღდგენა უფრო არათანაბარი აღმოჩნდება, ვიდრე მოველოდით,” – ამბობს კოტისი.