ადამიანური განვითარების ინდექსის მნიშვნელობა ეკონომიკისთვის
ავტორის სტილი დაცულია
არჩილ მეგრელიშვილი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის
III კურსის სტუდენტი
archil.megrelishvili552@eab.tsu.edu.ge
ანოტაცია
თანამედროვე განვითარებულ მსოფლიოში დიდი ყურადღება ექცევა ადამიანთა ყოფასა და თანაცხოვრებას. რაც დრო გადის,უფრო და უფრო ვრწმუნდებით,რომ ადამიანთა წვლილი სამყაროს ფორმირებაში ერთ-ერთი გადამწყვეტია. ნებისმიერი ქვეყანა საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით ცდილობს,მოწინავე პოზიციებს იკავებდეს თუნდაც განათლებით,მთლიანი შიდა პროდუქტით,ასევე იმ ფაქტორთა ერთობლიობით,რომლებიც ერთად სიცოცხლის ხანგრძლივობას აყალიბებენ.ამ შემთხვევაში,საქმე გვაქვს ამ სამი ფაქტორის ერთობლიობასთან – ადამიანური განვითარების ინდექსთან.
მოცემულ სტატიაში ზუსტადაა ახსნილი ადამიანური განვითარების ინდექსის კონცეფცია და მისი მნიშვნელობა ნებისმიერი ქვეყნის განვითარებისთვის, საქართველოს მაგალითის გათვალისწინებით.გარდა ამისა,საუბარია მის გამომწვევ მიზეზებსა და პანდემიის გავლენაზე მასთან მიმართებაში.
Annotation
In the modern developed world, great attention is paid to human existence and coexistence. As time goes on, we become more and more convinced that human contribution to the formation of the universe is one of the decisive ones. Any country, given its socio-economic status, tries to take advanced positions, even in education, gross domestic product, as well as a combination of factors that together shape life expectancy. In this case, we are dealing with a combination of these three factors – the human development index.
This article explains the concept of the Human Development Index and its importance for the development of any country, taking into account the example of Georgia. In addition, we talk about its causes and the impact of the pandemic on it.
ადამიანური განვითარების ინდექსის გაგება
ადამიანის განვითარების ინდექსი (HDI) არის სტატისტიკა,რომელიც შემუშავებულია და შედგენილია გაეროს მიერ სხვადასხვა ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური განვითარების დონის გასაზომად. იგი შედგება ოთხი ძირითადი ინტერესის სფეროსგან: სწავლის საშუალო წლები,სკოლის მოსალოდნელი წლები,სიცოცხლის ხანგრძლივობა და მთლიანი ეროვნული შემოსავალი (GNI) ერთ სულ მოსახლეზე. ეს ინდექსი არის ინსტრუმენტი,რომელიც გამოიყენება განვითარების დონის ცვლილებებზე დასაკვირვებლად დროთა განმავლობაში,ასევე სხვადასხვა ქვეყნის განვითარების დონეთა შესადარებლად.
HDI შეიქმნა იმისათვის, რომ ყურადღება გამახვილდეს ინდივიდებზე ან,უფრო ზუსტად,მათ შესაძლებლობებზე,გააცნობიერონ დამაკმაყოფილებელი სამუშაო და ცხოვრება. ქვეყნის ინდივიდუალური ადამიანური განვითარების პოტენციალის შეფასება იძლევა დამატებით საზომს ქვეყნის განვითარების დონის შესაფასებლად, გარდა ეკონომიკური ზრდის სტანდარტული სტატისტიკის გათვალისწინებით, როგორიცაა მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) .
ეს ინდექსი ასევე შეიძლება გამოვიყენოთ ერების სხვადასხვა პოლიტიკური არჩევანის შესასწავლად; თუ,მაგალითად,ორ ქვეყანას აქვს დაახლოებით ერთი და იგივე GNI ერთ სულ მოსახლეზე,მაშინ HDI დაგვეხმარება შევაფასოთ,თუ რატომ აწარმოებენ მათ ადამიანური განვითარების ფართოდ განსხვავებული შედეგების მიხედვით. HDI-ის მომხრეები იმედოვნებენ,რომ ის შეიძლება გამოიყენონ ასეთი პროდუქტიული საჯარო პოლიტიკის დებატების გასააქტიურებლად. [1]
ადამიანური განვითარების ინდექსის გაზომვა
HDI არის ადამიანის განვითარების ძირითადი მიღწევების დონის შემაჯამებელი საზომი. ქვეყნის გამოთვლილი HDI არის საშუალო ინდექსები ცხოვრების თითოეული ასპექტისთვის,რომლისთვისაც შესწავლილია:ცოდნისა და გაგების, ხანგრძლივი და ჯანსაღი ცხოვრებისა და მისაღები ცხოვრების დონე.ოთხი კომპონენტიდან თითოეული ნორმალიზდება 0-დან 1-მდე მასშტაბით და შემდეგ გამოითვლება სამი კომპონენტის გეომეტრიული საშუალო .
HDI-ის ჯანმრთელობის ასპექტი იზომება სიცოცხლის ხანგრძლივობით,რომელიც გამოითვლება დაბადების მომენტში თითოეულ ქვეყანაში და ნორმალიზდება ისე, რომ ეს კომპონენტი უდრის 0-ს,როდესაც სიცოცხლის ხანგრძლივობა არის 20 და უდრის 1-ს,როდესაც სიცოცხლის ხანგრძლივობა 85-ია.
განათლება ფასდება ორ დონეზე: ქვეყნის მცხოვრებთათვის სწავლის საშუალო წლები,სწავლის მოსალოდნელი წლები და ბავშვის საშუალო ასაკი სკოლის დაწყებისთვის. ეს თითოეული ცალ-ცალკე ნორმალიზებულია ისე,რომ 15 საშუალო სწავლის წელი უდრის 1-ს,ხოლო მოსალოდნელი 18 წელი უდრის 1-ს და გამოითვლება ამ ორიდან მარტივი საშუალო.
ცხოვრების დონის გამოსათვლელად არჩეული მეტრიკა არის GNI ერთ სულ მოსახლეზე დაფუძნებული მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი(PPP), ჩვეულებრივი მეტრიკა კი გამოიყენება საშუალო შემოსავლის ასახვისთვის.ცხოვრების დონე ნორმალიზებულია ისე, რომ ის უდრის 1-ს, როდესაც GNI ერთ სულ მოსახლეზე არის $75,000 და 0-ის, როდესაც GNI ერთ სულ მოსახლეზე არის $100.
საბოლოო HDI ქულა თითოეული ქვეყნისთვის გამოითვლება,როგორც სამი კომპონენტის გეომეტრიული საშუალო,ნორმალიზებული კომპონენტის ქულების პროდუქტის კუბური ფესვის აღებით. [1]
ჰუმანური განვითარების ინდექსის განზომილებები
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეს ინდექსი ემყარება სამ განზომილებას, რომლებიც განიხილება როგორც ფაქტორები,რომლებიც განსაზღვრავენ საზოგადოების სრულად განვითარებას.
სიცოცხლის ხანგრძლივობა. ეს ღონისძიება,ძირითადად, ემყარება თუ რამდენი წელი იცხოვრებს ინდივიდი საშუალოდ.ეს ღონისძიება ასევე მოიცავს ადეკვატურ სამედიცინო სერვისებზე წვდომას,რაც ხელს უწყობს ხანგრძლივ და ჯანმრთელ ცხოვრებას.
განათლება. ადამიანის განვითარების ინდექსში შეფასებული განათლების განზომილება ემყარება ქვეყნის ზრდასრულთა წიგნიერების მაჩვენებელს, მთლიანი მაჩვენებლის კომბინაციას სხვადასხვა დონეზე (დაწყებითი, საშუალო და უმაღლესი) განათლებაში ჩარიცხვებთან, აგრეთვე სავალდებულო სწავლების წლებთან.
ეკონომიკური სიმდიდრე. ეკონომიკური სიმდიდრე იზომება მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) საფუძველზე ერთ სულ მოსახლეზე.
განზომილების ინდექსი = (მიმდინარე მნიშვნელობა – მინიმალური მნიშვნელობა) / (მაქსიმალური მნიშვნელობა – მინიმალური მნიშვნელობა)
ზემოთ მოცემული თითოეული განზომილების ინდექსის მნიშვნელობები არ არის თვითნებური.თუ ქვეყანას ყველაფერში აქვს მაქსიმუმი, მისი HDI არის 1, რაც ნიშნავს, რომ მას განვითარების ძალიან მაღალი დონე აქვს.მეორე მხრივ,თუ ქვეყანას აქვს მინიმუმი ყველაფერში,მისი HDI იქნება 0.
სიცოცხლის ხანგრძლივობის მინიმალური ღირებულებაა 20, რადგან XX საუკუნიდან არსებობს მონაცემები,რომ დედამიწის არცერთ ქვეყანას არ აქვს სიცოცხლის ხანგრძლივობა ამ ასაკამდე. რაც შეეხება მის მაქსიმუმს, 85 წელს,ის გაეროს განვითარების პროგრამის თანახმად,რეალისტურად ითვლება.
როდესაც გაეროს განვითარების პროგრამას გააჩნია მონაცემები თითოეული ქვეყნისთვის,ჯერ უნდა განისაზღვროს განზომილების ინდექსები,ღირებულებები, რომლითაც შესაძლებელი იქნება თავად ადამიანის განვითარების ინდექსის მიღება. თითოეულ ქვეყანას შეუძლია მიიღოს შემდეგი ქულები თითოეული განზომილების ინდექსისთვის:
- ჯანმრთელობა სიცოცხლის ხანგრძლივობა წელიწადებში, 20 წელს (მინიმუმ) და 85 წელს (მაქსიმუმ)
- განათლება. სასკოლო სწავლის სავარაუდო წლები 0 წელი (წთ) და 18 (მაქსიმალური), საშუალო სწავლის წლები 0 წელი (წთ) და 15 (მაქსიმალური)
- მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე (2011 PPP $) 100 (წთ) და 75,000 (მაქსიმალური) [2]
ცხრილი 1 : ტოპ 10 ქვეყნის ჰუმანური განვითარების ინდექსის მაჩვენებლები (2022წ)
წყარო : https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country [3]
ცხრილი 1ში წარმოდგენილი ინფორმაციის საფუძველზე შეგვიძლია ვთქვათ,რომ ჰუმანური განვითარების ინდექსის გათვალისწინებით 2022 წელს ლიდერობს ნორვეგია (0.954) ქულით,ხოლო მე2 და მე3 ადგილებს ინაწილებენ შვეიცარია (0.946) და ირლანდია (0.942) ქულით,რომელთა შორისაც დიდი განსხვავება არაა. ხოლო მე10 ადგილს იკავებს ნიდერლანდები,რომელიც სინგაპურს მხოლოდ (0.002) ქულით ჩამორჩება.
საქართველო და HDI
ადამიანის განვითარების რეიტინგში, რომელიც ადამიანის განვითარების ინდექსის (HDI) მიხედვით დგება, საქართველო 61-ე ადგილზეა.
გრაფიკი 1 : საქართველოს მაჩვენებლები ადამიანური განვითარების ინდექსის მიხედვით (2014-2020წ.წ)
წყარო : https://forbes.ge/blogs/saqarthvelo-humanuri-ganvitharebis-reitingshi-61-e-adgilzea/
ადამიანის განვითარების 2020 წლის ინდექსით საქართველო მსოფლიო რეიტინგში 61-ე ადგილზეა 0.812 ქულით.რეიტინგში საქართველოს მეზობლები ომანი და კოსტა-რიკა არიან.2019 წლის ინდექსში საქართველო 0.786 ქულით 70-ე ადგილზე იყო. ბოლო 6 წელიწადში საქართველოს ქულა 0.068-ით გაუმჯობესდა. 2014 წელს საქართველო 0.744 ქულით მსოფლიოში 79-ე ადგილზე იყო.
ბოლო ანგარიშის მიხედვით საქართველოში სიცოცხლის ხანგრძლივობა 73.8 წელია. ერთი ადამიანი საშუალოდ 15.3 წელს ატარებს სწავლაში – სკოლასა და უნივერსიტეტში.ერთ სულ მოსახლეზე ეროვნული შემოსავალი (GNI) 14,429 PPP დოლარია.ზრდასრულ მოსახლეობაში დასაქმების დონე 58.5%-ია. [4]
Covid 19 და ადამიანური განვითარების ინდექსი
COVID-19 პანდემია არ არის მხოლოდ გლობალური ჯანმრთელობის გადაუდებელი შოკი,არამედ საყოველთაო ადამიანური განვითარების კრიზისი.ის იმეორებს ჩვენს ინტერფეისს ჩვენს გარემოსთან და ჩვენს ეკოსისტემასთან,რომლის ნაწილიც ჩვენ ვართ.ისინი უკვე ახდენენ განვითარების სოციალურ,ეკონომიკურ და პოლიტიკურ განზომილებებს სხვადასხვა საშუალებით.
თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ ადამიანური განვითარებისა და COVID-19-ის კავშირი, ჯერ უნდა გავიგოთ და შემდეგ შევიმუშაოთ პოლიტიკა მგრძნობელობის შესამცირებლად და ამავე დროს ავაშენოთ როგორც მოკლევადიანი,ისე გრძელვადიანი შესაძლებლობები კრიზისების დასაძლევად.
ადამიანური განვითარების ინდექსის მთავარი მიზანია დროებითი ეკონომიკური მოგების გარდაქმნა ადამიანური განვითარების მუდმივ მოგებად. COVID-19-ის პანდემიამ შეკუმშა ადამიანის განვითარების ცნების ერთ-ერთი ძირითადი საფუძველი, ანუ ჯანსაღი და ხანგრძლივი სიცოცხლე. COVID-19-ის გავრცელების პერიოდში გაეროს განვითარების პროგრამის ადამიანური განვითარების ინდექსმა (HDI) აჩვენა თავისი მომენტალური სახე.
ჩვენ შეგვიძლია შევაფასოთ ჯანმრთელობის განზომილება COVID-19-ის დროს სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე ფოკუსირებით,სკოლის წლებისა და მთლიან ეროვნულ შემოსავალზე ერთ სულ მოსახლეზე.შემდეგ სამი HDI ქულა აგრეგირებულია კომპოზიტურ ინდექსში გეომეტრიული საშუალოს გამოყენებით.
მაგრამ, ფაქტია, რომ COVID-19 პანდემია არღვევს ადამიანის განვითარების საკითხებს.მას შემდეგ,რაც COVID-19 ყოველ დღე იზრდებოდა,მსოფლიომ ძალიან მძიმე დარტყმა მიაყენა ადამიანის განვითარების ყველა კომპონენტს. COVID-19-მა ეკონომიკურ და სოციალურ აქტივობებში ყველაზე დიდი ვარდნა გამოიწვია, რომელსაც 2008 წლის გლობალურ ფინანსურ კრიზისზე უარესი შედეგები მოჰყვა.
გარდა ამისა, ჯანმრთელობაზე ზემოქმედება მოიცავს დიდი რაოდენობით დაღუპულთა რიცხვის პირდაპირ გამომწვევ მიზეზებს და სხვა ცუდი შედეგების არაპირდაპირ გამოწვევას. COVID-19მა გამოიწვია დიდხნიანი „დაპირისპირება“ ეკონომიკასა და ტექნოლოგიის, გლობალიზაციისა და ტექნოლოგიის, ადამიანებისა და ეკონომიკის, ღარიბებისა და მდიდრების შემთხვევაში
ეს დაპირისპირება უკვე მართავს COVID-19-ს,ერთი მხრივ, და შემოსავლის უთანასწორობას, მეორე მხრივ. ეს აისახება ადამიანური განვითარების ანგარიშში 2021/22, რომელიც ფოკუსირებულია სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკურ საკითხებზე. [5]
დასკვნა
ზემოთ წარმოდგენილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით,თამამად შეიძლება ითქვას,რომ ადამიანური განვითარების ინდექსი ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური ყოფის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი განმაპირობებელი ფაქტორია. როგორც დავინახეთ,მისი განზომილებები საშუალებას გვაძლევს უფრო ღრმად შევისწავლოთ ქვეყნის განვითარების დონე სხვადასხვა ჭრილში. ასევე,აღნიშნავს იმ რთულ,თუმცა მაინც დაძლეულ პერიოდს,რაც პანდემიის მიერ იყო გამოწვეული,რამაც ბევრი ქვეყანა მნიშვნელოვანწილად დააზარალა და ექსტრემალურ სიტუაციაში ჩააგდო.
გამოყენებული ლიტერატურა
- https://www.investopedia.com/terms/h/human-development-index-hdi.asp
- https://ka.warbletoncouncil.org/indice-desarrollo-humano-7163#menu-2
- https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country
- https://forbes.ge/blogs/saqarthvelo-humanuri-ganvitharebis-reitingshi-61-e-adgilzea/
