კონკურენციის ბუნების მრავალფეროვნება და ეთიკურობა

თამარ ღამბაშიძე, თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ნაირა ღვედაშვილი, თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი

კონკურენციის მსგავსი ფუნდანენტური და ცნობილი ეკონომიკური კატეგორია, შეიძლება ითქვას, რომ არ არსებობს. ტერმინი “კონკურენცია” ეკონომისტების მიერ ხშირად გამოიყენება სხვადასხვა დატვირთვით. ადამ სმიტის მიხედვით, ეს არის ქცევითი კატეგორია, როდესაც ინდივიდუალური მყიდველები და გამყიდველები ბაზარზე მეტოქეობენ უფრო მომგებიანი ყიდვა-გაყიდვისათვის.

ფრანკ ნაიტი კონკურენციას განსაზღვრავს, როგორც სიტუაციას, რომელშიც კონკურენტი ერთეულები ბევრია და ისინი დამოუკიდებელნი არიან. ის აგრეთვე აღნიშნავს, რომ ეს უბრალოდ ინდივიდუალების თავისუფლებაა, რათა საქმე იქონიონ ამა თუ იმ ინდივიდუალებთან და აირჩიონ მათი თვალსაზრისით უკეთესი პირობები შემოთავაზებულებს შორის. იოზეფ შუმპეტერი ამტკიცებდა, რომ ეკონომიკური ზრდის თვალსაზრისით კონკურენცია წარმოადგენს ახლის ძველთან მეტოქეობას.
კონკურენციის პირობებში ბიზნესი მუდმივად მიმართავს თავის ძალისხმევას, რათა შეამციროს დანახარჯები წარმოებაზე და სრულყოს პროდუქციის ხარისხი. ასეთი ქმედებები უცილობლად იწვევს მოგების მატებას. “ისევე როგორც თავდაპირველად ბუნებრივი ძალების ზემოქმედებით დედამიწა დაიყო და დანაწილდა კონტინენტებად და წარმოიშვა მრავალი სანაპირო, კუნძული თუ მთათა სარტყელი, სწორედ ასევე თვალსაჩინო ხდება თანამედროვე ბიზნესის გაფართოება – განშტოების პროცესი” – აღნიშნავს ამერიკელი ეკონომისტი ჯექსონ გრეისონი. როგორც ბუნებაში, ბიზნესისთვისაც დამახასიათებელია რღვევითი, აღდგენითი და შემოქმედებითი პროცესი. თუმცა კონტინენტებისგან განსხვავებით, რომლებიც დანაწევრების შემდეგ აღმოცენდნენ და ერთმანეთს ფიზიკურად დაშორდნენ, სხვადასხვა ქვეყნების ბიზნესები, პირიქით, ერთმანეთს უახლოვდებიან. როგორც იტყვიან, მსოფლიო თანდათან დაემსგავსა ერთ დიდ სოფელს. მოვიყვანოთ რამდენიმე მაგალითი:
ფირმა “ჯენერალ მოტორსის” ავტომობილი “კადეტი”, რომელიც ამზადებს “ოპელ”-ს გერმანიაში თავისივე შვილობილ კომპანიაში, ფირმა “დაევუ”-ს კონვეიერებით გადადის სამხრეთ კორეაში და ექსპორტირდება აშშ-ში. მნიშვნელოვანი მაკომპლექტებელი ნაწილები იმპორტირდება ფირმა “დაევუ”-ს მიერ იაპონიიდან. ფორდის ავტომობილი “მერკური” იწყობა გერმანიაში, ძრავა მოეწოდება ბრაზილიიდან. ავტომობილი “ნივა”, მართალია, ნახევრად ამერიკაში იწყობა, თუმცა მისი მაკომპლექტებელი მასალები იმპორტირდება სხვადასხვა ქვეყნებიდან. ყოველი მე-4 ავტომობილი, რომელიც ამერიკის გზებზე დადის, დამზადებულია საზღვარგარეთ. 1986 წლის ბოლოს ამერიკაში ფუნქციონირებდა 583 ქარხანა, რომელთაგან 405 ეკუთვნოდა იაპონურ კომპანიებს. ინტეგრირდება ასევე პროცესები, რომლებიც მიმდინარეობს რეკლამის, საბანკო საქმის, სადაზღვევო ოპერაციების, სასტუმრო მეურნეობის, მშენებლობის სფეროში. სავალუტო ბიზნესები ერთიანდებიან სატელეკომუნიკაციო არხებით, ამიტომ მათ თანამშრომლობაში არ არსებობს ბარიერები და საზღვრები.
თანამედროვე პირობებში კონკურენტები უფრო აგრესიულები გახდნენ. ისინი თავს იჩენენ ყველაზე გაუთვლელ და უპირობო მიმართულებებში. კონკურენტული ბატალიები ერთნაირად ძლიერად იბრძვიან როგორც მსოფლიო და რეგიონალური ლიდერობისათვის, ასევე ფირმებს შორის კონკურენტ ქვეყნებში ბაზრების გაყოფის თაობაზე. კონკურენტულ ბრძოლაში დღესდღეობით ძალთა განაწილების პროცესი არა ევროპასა და ამერიკაზე, არამედ წყნარი ოკეანის აუზის ქვეყნებზე მოდის. დღეს კონკურენციაში ძირითადად მონაწილეობს 14 ქვეყანა – აშშ, კანადა, ავსტრალია, ახალი ზელანდია და წყნარი ოკეანის 10 ქვეყანა:
1. იაპონია – ერთ სულ მოსახლეზე 17000 დოლარის შემოსავლით;
2. აზიის ახალი ინდუსტრიული ქვეყნები (აიქ) – სამხრეთ კორეა, ტაივანი, სინგაპური, ჰონკონგი – ბიზნესის “ახალი ვეფხვები”, ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში 2000-დან 7400- დოლარამდე შემოსავლით;
3. ასეანის ქვეყნები – ფილიპინები, ტაილანდი, ინდონეზია, მალაიზია – 50-დან 1900 დოლარამდე შემოსავლით ერთ სულ მოსახლეზე;
4. ჩინეთი – ერთ სულ მოსახლეზე დაახლოებით 350 დოლარის შემოსავლით.
ლიდერობისთვის კონკურენციაში წარმატება განისაზღვრება 3 ცვლადით – ცალკეული რეგიონის ან სახელმწიფოს ეკონომიკური სისტემის შემადგენლებით. ესენია: ადამიანური ფაქტორი, ფინანსური პოლიტიკა და ტექნიკა (ტექნოლოგია). გამოკვლევების თანახმად, რომელიც ჩატარდა რუსეთის ფედერაციის სახალხო მეურნეობის აკადემიის კურსებზე განხილული პრობლემების საფუძველზე, გამოვლინდა რიგი კონკრეტული ფაქტორები, რომელთა შორის აღსანიშნავია:
N ნაციონალური ამბიციის გამოვლენის ხარისხი (ნაციონალური ხასიათი);
P შრომის ნაყოფიერების დონე;
D საფინანსო მეურნეობის მდგომარეობა;
L შრომისა და კაპიტალის დაპირისპირების ხარისხი;
H ადამიანური რესურსის პოტენციალი;
V ტექნიკისა და ტექნოლოგიის მდგომარეობის დონე (ხარისხი).
ამ ფაქტორების კომბინაცია საშუალებას იძლევა შედგეს რიგი ფორმულებისა, რომლებიც აღწერენ კონკურენციული ბრძოლის პირობებში პერსონალის ქცევას – ფორმათაშორისი კონკურენცია ხორციელდება 2 ფორმით: იდეალური (პერფეცტ ცომპეტიტიონ) და შეზღუდული (imperfect competition).
კონკურენცია პირველად ტერმინი “ზღვრული (imperfect) კონკურენცია” სამეცნიერო წრეებში შემოიტანა პროფესორმა ჯოანა რობინსონმა თავის წიგნში “ზღვრული კონკურენციის ეკონომიკა” (1933).საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ეკონომისტები, როცა საქმე ეხებოდა კონკურენციას, იყენებდნენ სიტყვათაწყობას “წმინდა კონკურენცია” ან უბრალოდ “კონკურენცია”. ამასთან მხედველობაში ყოველთვის იყო მისაღები, რომ თავისუფალ მეწარმეთა კონკურენცია საკმაოდ სერიოზულად იყო შეზღუდული თავსმოხვეული მდგომარეობებით. “იდეალური” (perfect) კონკურენცია მრავალფეროვანი მყიდველებით და გამყიდველებით წარმოდგენილი და ბაზარზე ერთნაირი საქონლის და მომსახურების რეალიზატორი, პრაქტიკულად არ არსებობს. რეალური კონკურენცია – დაადასტურა თავის წიგნში რობინსონმა, საფუძველშივე არ არის იდეალური. მეწარმეები სხვადასხვა ეშმაკობებით ინარჩუნებენ საქონელზე მაღალ ფასებს და ამით იღებენ გაუმართლებელ მოგებას. მომხმარებელი ასეთ პირობებში დიდ ზარალს ნახულობს.ეს ყველაფერი იწვევს უმუშევრობის და საზოგადოებაში პოლიტიკური არასტაბილურობის ზრდას.ჟოან ღობინსონ.თჰე Eცონომიცს ოფ იმპერფეცტ ცომპეტიტიონ.London (1933)
იდეალური კონკურენცია, როგორც ბრიტანულ გამოცემაშია მითითებული, უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ პირობებს:
1. ბაზარზე მოქმედებენ დიდი რაოდენობით მყიდველები და გამყიდველები და მათგან არც ერთ ჯგუფს ან სხვას არ შეუძლია გავლენა მოახდინოს საბაზრო სიტუაციაზე;
2. გამყიდველებისათვის შემოთავაზებულია ერთი და იგივე საქონელი და მომსახურება;
3. მყიდველებს და გამყიდველებს თავისუფლად შეუძლიათ შესვლა და გამოსვლა ბაზრიდან.
იდეალური კონკურენციის ზემოთხსენებული პროცესები შეადგენს “ყიდვა-გაყიდვის” პროცესის ერთ პოლუსს. მეორე პოლუსად გვევლინება მონოპოლია ან კონკურენციის არარსებობა. ყველაფერი ის, რაც მათ შორის არის მოთავსებული, შეადგენს შეზღუდული კონკურენციის პარადიგმას. როგორც ვნახეთ, თანამედროვე ბიზნესის საქმიანობის ძირითადი “მინდორი” სრულიადაც არ არის იდეალური ტერიტორია. რთული წარმოსადგენი არ არის, თუ როგორი მნიშვნელოვანია ბიზნესმენის ეთიკური მომზადება.
კონკურენცია წარმოადგენს მთელ რიგ პირობებს, რომლებიც ფირმას აყენებენ “მიმღები ფასის” (price taker) მდგომარეობაში. ამ აზრით კონკურენტული ბაზარი შეიძლება განისაზღვროს, როგორც მონოპოლიური სტრუქტურის საწინააღმდეგო. მეორეს მხრივ, კონკურენცია შესაძლოა განსაზღვრულიყო შემდეგი ასოციაციებით: მეტოქეობა, შეჯიბრი.
წმინდა კონკურენცია აღმოცენდება მაშინ, როდესაც მრავალრიცხოვანი მყიდველები და გამყიდველები დასაქმებულნი არიან ჰომოგენური პროდუქციის წარმოებაზე. ასეთ ბაზარზე არ არსებობს სასაქონლო დიფერენციაცია და მყიდველთა და გამყიდველთა მხედველობაში მიღებით, იმოქმედებენ ისინი დამოუკიდებლად თუ მარტოსულად, ვერ შეძლებენ იმოქმედონ საბაზრო ფასებზე. წმინდა კონკურენციას შეიძლება ეწოდოს “ატომისტიკური”, რომელიც ხაზს უსვამს ცალ-ცალკე ოპერირებულ, მაგრამ მრავალრიცხოვანი მყიდველების და გამყიდველების როლის არაარსებითობას. მაგალითისთვის გამოდგება აშშ-ში ფინანსური და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის ბაზრები. უფრო სწორად, ფქვილისა და კერძო დანაზოგების (საშემნახველო) ბაზარი. წმინდა კონკურენციის შედეგად მყიდველები და გამყიდველები ასეთ ბაზარზე გამოდიან, როგორც price-taker-ები, ანუ ფასების მიმღებები, რადგან ისინი გავლენას ვერ ახდენენ ბაზრის ფასებზე და ამ უკანასკნელს არეგულირებს მოთხოვნა და მიწოდება.
სრულყოფილი კონკურენციის დროს დამატებით შემოდის ორი მახასიათებელი: ბაზრის შიგნით რესურსების სრულყოფილი (აბსოლუტური) მობილურობა და მათთვის ბაზარზე შესვლა-გამოსვლისას ბარიერების არარსებობა და მეორე, მყიდველებისა და გამყიდველების სრულყოფილი ცოდნა ბაზრის შესახებ, ანუ როდესაც მთელი ინფორმაცია ხელმისაწვდომია ერთნაირად ყველასათვის და ამავე დროს მთელი მოცულობით. რისკი და განუსაზღვრელობა, რა თქმა უნდა, აქაც არსებობს, მაგრამ როგორც ამბობენ, არ არსებობს საიდუმლოებები. მსოფლიო ეკონომიკაში არ არსებობს სრულყოფილი კონკურენციის მაგალითები წმინდა სახით, თუმცა შესაძლოა რამდენიმე ბაზრის დასახელება, რომლებიც მას ჰგავს. ასეთია ფასიანი ქაღალდების ბაზარი: დიდი რაოდენობა მყიდველებისა და გამყიდველებისა, ფასიანი ქაღალდების ღირებულებაზე ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, ინვესტორების შესაძლებლობა და აქტიური სარგებლობა ერთი ალტერნატიული დაბანდებიდან გადავიდნენ მეორეში ბაზარზე არსებული ცვლილებების შესაბამისად. სრულყოფილი კონკურენციის ბაზრის მახასიათებლები მართლაც მიმზიდველია და გამოიყენება, როგორც სტანდარტი საბაზრო ორგანიზაციის სხვა ფორმების შესაფასებლად. ამას ემატება ისიც, რომ სრულყოფილი კონკურენციის მახასიათებლები ჩანს გრძელვადიან პერსპექტივაში, როდესაც რესურსები და ცოდნა ბაზარზე ფლობს შეფარდებით თავისუფლებას, მოძრაობს რა აბსოლუტურად თავისუფლად, თვალშისაცემი წინააღმდეგობის გარეშე, საბაზრო ფასების ცვლილებების შესაბამისად. ამასთან ცოდნა ერთგვარი კაპიტალია და ფირმამ წმინდა კონკურენციის პირობებში უნდა გამოიყენოს იგი ეფექტურად, ისევე როგორც სხვა რესურსები, თუკი სურს ამ პირობებში არსებობა და გადარჩენა, უფრო სწორად კი ჩაბმა კონკურენტულ ბრძოლაში. გრძელვადიან პერსპექტივაში კი თანდათან ხდება წმინდა და სრულყოფილ კონკურენციას შორის გამოხშირვა.
ეფექტური (რეალური) კონკურენცია აღმოცენდება, როდესაც მყიდველები და გამყიდველები ოპერირებენ დამოუკიდებლად, მაშინაც კი თუ ბაზარი არ წარმოადგენს წმინდა ან სრულყოფილად კონკურენტულს. კონკურენტული სისტემის ეფექტურობიესთვის ის უნდა იყოს ღია და თავისუფალი, მისი მონაწილეები კი მსგავსნი, რამდენადაც არ შეიძლება მდგომარეობას ეწოდოს ნამდვილი კონკურენცია არათანაბარ ძალებს შორის. ასევე ნაკლებად მსგავსია სიტუაცია კონკურენციისა, თუ მასში იგებს უმცირესობა და აგებს ბევრი -ასეთ შემთხვევაში შედეგი იქნება მონოპოლია, თავისი ბუნებით საწინააღმდეგო ეფექტური კონკურენციისა. როგორც ცნობილია, არარეგულირებული მონოპოლია ნაკლებად მიმზიდველია საზოგადოების თვალსაზრისით, ვიდრე კონკურენციის ნებისმიერი ფორმა მისი შედეგების გათვალისწინებით.
მიუხედავად იმისა, რომ თითოეულ ბაზარს მისთვის დამახასიათებელი უნიკალური თავისებურებები აქვს, მაინც არის რაღაც საერთო, თუ როგორ ხორციელდება კონკურენცია სხვადასხვა ბაზრებზე და ეს სრულიად საკმარისია ითქვას, რომ კონკურენციის არსი შეიძლება გამოიხატოს ერთიანი ანალიტიკური კონცეფციით, რომელიც გამოიყენება ინტენსიური კონკურენციის ბუნებისა და შეფასების გამოვლენისთვის.
კონკურენციის სფეროში ავტორიტეტის, ცნობილი ინგლისელი მეცნიერის პორტერის გამოკვლევის თანახმად, კონკურენციის მდგომარეობა განსაზღვრულ ბაზარზე შეიძლება დავახასითოთ 5 კონკურენტული ძალით:
1. კონკურენტულ გამყიდველებს შორის მეტოქეობა;
2. კონკურენცია საქონლის მხრიდან, რომლებიც შემცვლელებად და ფასების თვალსაზრისით კონკურენტუნარიანები არიან;
3. ახალი კონკურენტების გამოჩენის საფრთხე;
4. მომწოდებლების ეკონომიკური შესაძლებლობები და სავაჭრო უნარები;
5. მყიდველთა ეკონომიკური შესაძლებლობები და სავაჭრო უნარები.
კონკურენციის ხუთი ძალის მოდელი, პორტერის თანახმად, წარმოადგენს კონცეპტუალურ საშუალებას კონკურენტული ძალების პრინციპული სტრუქტურული სქემების დიაგნოსტიკისა და ფორმულირებისათვის. საბოლოო ანგარიშით კონკურენციის ხუთი ძალა განსაზღვრავს პირობებს, რომელშიც ფუნქციონირებს თითოეული კონკურენტული ბაზარი და მისი შემადგენელი ეკონომიკური ერთეულები. თითოეული ძალის მდგომარეობა და ერთობლივი მოქმედება განსაზღვრავს კონკრეტული საწარმოო სისტემის შესაძლებლობებს კონკურენტულ ბრძოლაში, მაგრამ, მეორეს მხრივ, ამ ხუთიდან თითოეულის მნიშვნელობა განისაზღვრება დარგის სტრუქტურით, მისი ეკონომიკური და სხვა მახასიათებლებით.
ფირმის კონკურენტული სტრატეგიები ითვალისწინებს გეგმებს საბაზრო წარმატების მისაღწევად და შესაძლებლობის შემთხვევაში კონკურენტული უპირატესობის მიღებას. მოგება ასტიმულირებს კონკურენტებს განავითარონ თავიანთი სტრატეგიები. ფირმის კონკურენტული ურთიერთქმედებები შესაძლოა დავახასიათოთ შემდეგნაირად:
1. ფირმები იბრძვიან მეტ-ნაკლებად მდგრადი წინააღმდეგობით უფრო მომგებიანი საბაზრო პოზიციის მიღწევისათვის. ეს ბრძოლა, უპირველეს ყოვლისა, ვლინდება საკუთარი კლიენტურის მოპოვებით. ამასთან მეტოქეები მუდმივად გადასინჯავენ თავიანთ სტრატეგიებს, იმედოვნებენ რა უზრუნველყონ საკუთარი საბაზრო წილი;
2. კონკურენტული სტრატეგიები, რომლებსაც ქმნიან მეტოქე ფირმები და გზები, რომელთაც ეძებენ ამ სტრატეგიების რეალიზაციისთვის, სხვადასხვაგვარია. ფირმები შეზღუდულნი არიან ძირითადად თავიანთი წარმოდგენებით იმის თაობაზე, თუ რა და როგორ იმუშავებს ამ ბაზარზე (მაგალითად, მყიდველების მხრიდან ზეწოლა, მათი რეაქცია და სხვა) და საერთოდ რა იქნება იურიდიულად მართლზომიერი;
3. ახალი კონკურენტული ძალისხმევები შესაძლოა გამოყენებულ იქნას დრო და დრო ერთი და მრავალი მეტოქის მიერ, რომლებიც განაახლებენ ხოლმე თავიანთ სტრატეგიას პოზიციების გასაუმჯობესებლად ან უკვე მოპოვებულის დაცვის მიზნით. თუ რამდენად დიდი ხნის განმავლობაში არ გადახედავს ფირმა თავის სტრატეგიებს ან კაპიტალური ცვლილებების სიხშირეს, დამოკიდებულია საბაზრო წარმატებაზე (ან წარუმატებლობაზე), ხოლო კონკურენტული ძალისხმევის ხანგრძლივობა ურთიერთდაპირისპირებულ სტრატეგიებში დამოკიდებულია სხვა ფირმა-მეტოქეებზე;
4. ფირმები შესთავაზებენ რა მომხმარებელს რაღაც ისეთს, რაც სწრაფად, ადვილად და იაფად არ დუბლირდება, მიაღწევს არა მხოლოდ საბაზრო წარმატებას, ასევე უნიკალურ კონკურენტულ შედეგებსაც, რა ზემოგებით გამოიხატება;
5. ფირმათაშორისი მეტოქეობა შეიძლება დამთავრდეს როგორც წარმატებით, ასევე წაგებითაც. სტრატეგიულმა წარმატებამ შეიძლება ფირმას მისცეს შესაძლებლობა გავლენა მოახდინოს საბაზრო ძალების მოქმედებებსა და კონკურენტული ძალისხმევის “კონტროლზე”. სტრატეგიულმა წარუმატებლობა კი შეიძლება გამოიხატოს შემდეგნაირად:
შეიცვალოს სტრატეგია;
დაიკარგოს საბაზრო პოზიცია;
გამოიწვიოს დარგიდან წასვლა.
6. მეტოქეობრივი ძალების კონკურენტული სტრატეგიები შეიძლება იყოს როგორც საბაზრო ვითარებების მაკონტროლებლები, ასევე კონკრეტულ საბაზრო ვითარებაზე დაქვემდებარებულნი, ასევე კონკურენტების აქციებისა და კონტრაქციების თანმიმდევრულობა. ფირმა მეტოქეების სტრატეგიები კონკურენტულ ბრძოლაში ზემოქმედებს ბაზარზე, ხოლო ბაზარი თავის მხრივ იძულებულს ხდის ფირმებს მიიღოს და გამოიყენოს ისეთი სტრატეგიები, რომელსაც შეუძლია მოუტანოს წარმატება შექმნილ პირობებში.
ფირმათაშორისი კონკურენტული ბრძოლის ზემოთგანხილული მახასიათებლები ქმნის “თამაშის” სურათს, რომელსაც გადაითამაშებენ ფირმები კონკურენტულ არენაზე (“ცენტრალური რინგი”). თითოეული კონკურენტილი ფირმა ცდილობს საბაზრო სტრატეგიის ისეთ ფორმულირებას, რომელიც სამომავლოდ მოიტანს ამათუ იმ წარმატებას მეტოქეებზე სასურველი უპირატესობის მოპოვებით. ძირითადი სირთულე ისაა, რომ ამ სტრატეგიებიდან ნებისმიერის წარმატება დიდწილად დამოკიდებულია სტრატეგიაზე, რომლითაც შეიარაღებულია მეტოქე. ის, რაც ფირმა -სთვის წარმოადგენს საუკეთესო სტრატეგიას – მიაღწიოს კონკურენტულ უპირატესობას ნაწილობრივ (ან ძირითადად), დამოკიდებულია კონკურენტის მიერ შერჩეულ სტრატეგიაზე.
უმრავლეს შემთხვევაში კონკურენტულ სტრატეგიას აქვს საფასო და არასაფასო ხასიათი, ასევე წარმოადგენს მათ კომბინაციას. ერთის მხრივ არჩევანი ყოველთვის დამოკიდებულია მმართველობითი რგოლის წარმოდგენაზე, თუ როგორ კომბინაციას ექნება დიდი ეფექტი მოცემულ საბაზრო პირობებში და მოცემულ სტრატეგიებში (ან მოსალოდნელ კონტრმოქმედებებში). თუ რამდენად ხანგრძლივად იმოქმედებს ფირმა თავისი სტრატეგიის ცვლილებების გარეშე, დამოკიდებულია საბაზრო წარმატებაზე (ან მეტოქეებზე და იმაზე რამდენად მიესადაგება სტრატეგია კონკრეტულ საბაზრო პირობებს).
ამ შემთხვევაში ძირითადი არსი ისაა, რომ ახალი სტრატეგიის გამოყენება და განხორციელება იწყებს ბაზარზე კონკურენტული შეჯახებების ახალ, ნაწილობრივ ძლიერ რაუნდს. როდესაც ფირმა მიმართავს წარმატებულ სტრატეგიულ მანევრებს, ის სამართლიანად ელოდება დადებით უკუგებას-ბაზარზე სხვისი წილის შემოერთებას და საკუთარის ზრდის ტემპებს. ასეთი სტრატეგიების ინიციატორთა ექსპანსიის სისწრაფე და ზომები დამოკიდებულია პროდუქციის სტანდარტიზაციის (უნიფიკაციის) ხარისხზე, რომელიც მიღებულია უპირატესობათა გამოყენების შესაძლებლობებით და უნარით, ასევე იმით, რამდენად რთულია გამყიდველებისათვის “გადმორთონ” მომხმარებლები თავიანთ მოდელებზე. ამას ემატება ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა ასეთი ინიციატორული სტრატეგიების კოპირების სიმარტივე და ეფექტის შესუსტება.
მოწინააღმდეგეზე ზეწოლა დამოკიდებულია იმაზე, არის თუ არა ფირმა ინიციატორი დომინანტური ფირმა(1), შუამავალი ფირმა საგრძნობი საბაზრო გავლენით(2), ვისი მოქმედებებიც შეიძლება დროებით იგნორირებული იქნას და ფირმა, რომელიც განიცდის ფინანსურ სირთულეებს და რომლის სტრატეგიებიც ეფუძნება შეუპოვარ მცდელობებს(3).
მაგალითად, თუ ფირმის სტრატეგიული “გასროლა” ეყრდნობა ბაზარზე სწრაფი შეღწევისათვის დაბალ ფასებს, მაშინ აშკარაა, რომ ამას ახლავს დიდი რისკი, ხოლო მეტოქეებმა იციან, რომ ეს სტრატეგია გრძელვადიანი ვერ იქნება. მათ შეუძლიათ მოახდინონ ან არ მოახდინონ რეაგირება საკუთარი სიტუაციის შეფასებიდან გამომდინარე: რა იქნება უკეთესი – შეამცირონ შესაბამისად დროის მოკლევადიან პერიოდში, თუ იგნორირება გაუკეთონ მომხმარებლების რეაქციას კონკურენტების შემცირებულ ფასებთან დაკავშირებით. თუკი ინიციატორი ფირმა აღმოაჩენს, რომ მისი მანევრები ნეიტრალიზდება კონკურენტების კონტრღონისძიებებით, ის იძულებული გახდება შეარჩიოს უფრო შესაფერისი სტრატეგია, რომელიც არც თუ ადვილი ხელმისაწვდომი იქნება მეტოქისათვის, ან ყველაფერს დატოვებს ხელუხლებლად, მათ შორის ყველაზე უარესი შედეგების მოლოდინით.
არც თუ ბევრ ფირმას შეუძლია, მიიღოს ახალი სტრატეგიები და ამას ისინი ხშირად არ აკეთებენ, მაგრამ ეს რომ გააკეთონ ამ ფირმებმა უნდა გამოიჩინონ უნარი – ზემოქმედება მოახდინონ ბაზარზე საკუთარი მოქმედებებით, ხოლო ამასთან უნდა მოხდეს სტრატეგიული მანევრების ურთიერთშეთანხმება და ეს რამდენიმე ხანი გაგრძელდეს. ახალი მანევრები შესაძლოა ინიცირებული იყოს იმ ფირმების მიერ, რომელთაც ზრდის ამბიციური სურვილი აქვთ (1); ფირმები, რომლებიც ფლობენ პოტენციურ სიმძლავრეებს (2); ფირმები, რომლებიც იძულებულნი ხდებიან გააფართოვონ თავისი ბიზნესი (3).
თანამედროვე სამეწარმეო და მით უმეტეს კონკურენციული ბრძოლის პოლიგონი სულ უფრო და უფრო საჭიროებს მორალურ-ზნეობრივი და ეთიკური ნორმატივების დაცვას, რაც, სამწუხაროდ, არაიშვიათ შემთხვევებში ხშირად იგნორირებულია. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ბიზნესის წარმმართველ ძალას მოგება წარმოადგენს, მაგრამ მოგებაზე მაღლა ეთიკა დგას, მაშინ თითოეული ფირმის მენეჯმენტის აუცილებელი შემადგენელი სწორედ ასეთი ზნეობრივი კოდექსის შექმნა უნდა გახდეს.
ეთიკის საკითხები ჯერ კიდევ ადამ სმიტს აღელვებდა. თავის წიგნში: “ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების კვლევა” ის სვამდა შეკითხვებს მეწარმეთა საქმიანობის ნამდვილი მოტივების შესახებ. იგი განავრცობდა აზრს: “ჩვენი სადილი დამოკიდებულია არა მეხორცის, მეფუნთუშის ან ლუდის მწარმოებლის გულუხვობაზე, არამედ იმაზე, თუ თვით ისინი რამდენად არიან დაინტერესებული ამაში. ამასთან, ჩვენ ყოველთვის ვდუმვართ საკუთარ საჭიროებებზე და ვსაუბრობთ მათ გამორჩენაზე”. აქედან გამომდინარე ადამ სმიტი ასკვნის:
ა) ჩვენ ვიღებთ მხოლოდ არსებობისთვის აუცილებელ საკვებს;
ბ) თვით მწარმოებლები და პროდუქციის მომწოდებლები გულგრილნი არიან იმის მიმართ, დავნაყრდით თუ არა მათი პროდუქტებით.”
მაშასადამე, მათთვის მთავარია პროდუქციის რეალიზაცია და მოგების მიღება. სახეზეა ე.წ. ეკონომიკური ეგოიზმი. მაშინ, რა საშუალებით არის შესაძლებელი მომხმარებელთა საჭიროების დაკმაყოფილება?
ეკონომიკური ეგოიზმი, როგორც არ უნდა უჩვეულოდ მოგვეჩვენოს, იძულებელს ხდის მეწარმეს გამოუშვას მომხმარებლისთვის საჭირო პროდუქტი და ეს გააკეთოს მაქსიმალურად დაბალ ფასში. ეგოიზმს მთელი საზოგადოებისთვის სიკეთე მოაქვს. ეკონომიკური ეგოიზმის მექანიზმს სმიტი ხსნის “უხილავი ხელის” საშუალებით: “ცალკეული ადამიანი ცდილობს გამოიყენოს თავის კაპიტალი ისე, რომ მისი პროდუქტი უფრო მაღალ ღირებულებას ფლობდეს. ამასთან, მას მხედველობაში არ აქვს საზოგადოებრივი სარგებლობა და მხოლოდ საკუთარი ინტერესი ამოძრავებს. ამასთან, ის როგორც ბევრ სხვა შემთხვევაში, უხილავი ხელით მიემართება მიზნისკენ, რომელიც სულაც არ შედიოდა მის განზრახვაში. საკუთარი ინტერესების მიმდევარი, ის აუცილებლად ითვალისწინებს ისეთ მოქმედებებს, რომლებიც საზოგადოების ინტერესებს საუკეთესო სახით ემსახურება. “უხილავ ხელში” ა. სმიტი გულისხმობსა იმ ეკონომიკურ ძალებს, რომლებსაც მოთხოვნასა და მიწოდებას ვუწოდებთ.
როგორც თანამედროვე ბიზნესის მენეჯერული ოპერაციების ანალიზიდან ჩანს, ბიზნესის ეთიკის ამოცანად გვევლინება ის, რომ მოთხოვნას და მიწოდებას მიენიჭოს ეთიკური ელფერი. ამისთვის ფართოდ გამოიყენება ქველმოქმედება, Public relations სამსახურები, პერსონალის ეთიკური ტრენინგები და სხვა.
ტრენინგების მეთოდიკა საკმაოდ მარტივია- მუშავდება ქცევის კოდექსების სერია, ფირმების ჰიმნები, დევიზები, რომელსაც სწავლობენ ორგანიზაციის ყველა მომუშავეები. ამ საქმეში განსაკუთრებით წარმატებულნი არიან იაპონელები. იაპონურ ფირმებში ქცევის საშუალო სტატისტიკური კოდექსი ასე გამოიყურება:
ა) კომპანიის მიმართ დამოკიდებულება:
1. ერთგულება;
2. მადლიერება.
ბ) დამოკიდებულება სამუშაოს მიმართ:
3. გულმოდგინება, ბეჯითობა
4. პასუხისმგებლობა, შემსრულებლობა
5. მოფრთხილება
6. სიამაყის გრძნობა სამუშაოს მიმართ.
გ) დამოკიდებულობა უფროსების მიმართ:
7. პატივისცემა
8. თავაზიანობა
დ) თანამშრომლებისადმი დამოკიდებულება:
9. თანამშრომლობა
10. დამსახურებათა აღნიშვნა.
როგორც იაპონური კორპორაციის “ომრონის” დამაარსებელი კაძუმა ტატეისი თვლის, თუკი ამერიკელი ბიზნესის სიცოცხლისუნარიანობის წყარო პროტესტანტული ეთიკაა, იაპონურ კულტურაში ამას ემსახურება ბუდიზმისა და იაპონური რელიგიის -“სინტოს” იდეები. სწორედ მათ საფუძველზე იქმნება ქცევის კოდექსები.