ოპერაცია “ტვისტი” და სხვა ამერიკული თავგადასავლები

რედაქციისგან

გასული წლის 21 ოქტომბერს აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ გამოაცხადა ეკონომიკის მონეტარული სტიმულირების მესამე რაუნდის შესახებ, რომელმაც მიიღო სახელწოდება Operation Twist. ოპერაციის მიზანი იყო გრძელვადიანი (6-დან 30 წლამდე დაფარვის ვადით) სახელმწიფო ობლიგაციების საპროცენტო განაკევთების შემცირება ღია ბაზარზე მისი 400 მილიარდი დოლარის მოცულობის შესყიდვის გზით ფედერალური სარეზერვო სისტემის ბალანსიდან მოკლევადიანი (2 წლამდე) იგივე ღირებულების ქაღალდების გაყიდვის ხარჯზე. მარტის დასაწყისისთვის ნახევარი გზა განვლილი იყო – ფედრეზერვმა “ჯიბიდან ჯიბეში” გადაილაგა დაახლოებით 200 მილიარდი დოლარი (თვეში დაახლოებით 40 მილიარდი). პროცენტი 30-წლიან სესხზე ისტორიულ მინიმუმამდე ჩამოვიდა, აქციებისა და ნედლეულის ბაზრებმა გადააჭარბეს შარშანდელ დონეს, მაგრამ იპოეთეკის მოცულობა ადგილიდან არ დაძრულა. ჰორიზონტზე ინფლაციაც გამოჩნდა.

მოთამაშეები სტიმულებს მიეჩვიენ
ფედრეზერვის ეს ოპერაცია ფორმალურად ნიშნავს – ღია ბაზარზე “თამაში ნულოვანი თანხით”: ფედრეზერვი არ ზრდის ფულად მასას, მაგრამ მის რესტრუქტურირებას ახდენს და თან თავისი პორტფელის პოზიციას აგრძელებს. ამასთან, საშუალო და გრძელვადიანი კრედიტების განაკვეთების დაწევით საფინანსო კორპორაციების დამატებითი მოგება მიიღება ბანკების მარჟის შემცირების ხარჯზე, რამდენადაც “ტვისტის” შედეგად სწორდება შემოსავლიანობის მრუდი – საკრედიტო ბიზნესის საფუძველი. არსობრივად ფედრეზერვი მთელი ძალებით ცდილობს გადალახოს დეფლაციური სპირალი, რადგან ინფლაციის გარეშე ასტრონომიული სახელმწიფო ვალის პრობლემის გადაწყვეტა შეუძლებელია. დამატებით, არსებობს დაპირება, რომ პრაქტიკულად ნულოვანი (0-0.25%) სააღრიცხვო განაკვეთის მოქმედების ვადა 2014 წლის ბოლომდე გაგრძელდება. ექსპერტების აზრით, ფედრეზერვის ბალანსის გასამმაგების გათვალისწინებით, 2,3 ტრილიონი დოლარის ღირებულების ბონდების შესყიდვის პოლიტიკის ხარჯზე, ინფლაციის აჩქარება საკმაოდ რისკისშემცველია. ექსპერტების შეფასებითვე, უკვე მიმდინარე წელს ფასების ზრდა შეიძლება გავიდეს სამიზნე ორპროცენტიანი შეზღუდვის ფარგლებიდან, რაც აუცილებელს გახდის მონეტარული პოლიტიკის გადახედვას და, შესაბამისად, ბაზრების სტაბილურობას გაამძაფრებს, ამასთან, ეს გამოიწვევს სახაზინო ვალდებულებების ფასის ზრდას, რამაც, შესაძლოა, მომავალში ამერიკული გრძევლადიანი ფასიანი ქაღალდების რეიტინგის შემცირება გამოიწვიოს. ბაზრის მოთამაშეები, როგორც ყოველთვის, ახლაც პრაგმატულად მიუდგნენ ფედრეზერვის მცდელობას, უბიძგოს მათ უფრო სარისკო დაბანდებებისკენ ხაზინის ნაცვლად აქციებში: სანამ ბაზარზე სახელმწიფო ინტერვენცია გაგრძელდება, მისი მონაწილეები მისგან ფედრეზერვის გარანტიით მოგებას მიიღებენ და ორივე აქტივის შესყიდვას გაა-გრძელებენ. სწორედ ამიტომ, აქციებისა და სახელმწიფო ობლიგაციების ფასები პარალელურად მოძრაობენ, რაც მათი ისტორიული უარყოფითი კორელაციის საწინააღმდეგოა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბაზრის მონაწილეები ზაფხულამდე ფედრეზერვის წინააღმდეგ ითამაშებენ, სანამ ოპერაცია “ტვისტი” არ დასრულდება ფასიანი ქაღალდების რეიტინგის შემცირების მიუხედავად. რა იქნება შემდგომ? გასული წლის ზაფხულში, როცა დასრულდა რაოდენობრივი ლიბერალიზმის მეორე რაუნდი, ბაზრები საკმაოდ ქვემოთ დაეშვნენ, ხოლო ეკონომიკა რეცესიის ახალი ტალღის პირას აღმოჩნდა. ექსპერტები შიშობენ, რომ ისტორია წელსაც განმეორდება.
შემოსავლიანობის მრუდის “ხელით გასწორებისადმი” სწრაფვა ან ბაზრებით დაბალანსებული რისკის ტრაექტორია ბოლო დროს გამოვლინდა 1961-65 წლებში იმ პრინციპული განსხვავებით, რომ მაშინ ეკონომიკა რეცესიაში იმყოფებოდა და ოპერაცია “ტვისტი” ხორციელდებოდა ფულადი მასის სტერილიზაციასთან ერთად. დღეს რეცესია არ არის, სტერილიზაციაც, ამიტომ, ექსპერტები ფიქრობენ, რომ ახლანდელი “ტვისტი” ეკონომიკაში ახალ პრობლემებს მოიტანს, პირველ რიგში კი, ბაზრების არასტაბილურობასა და ინფლაციის ზრდას.
ინფლაცია დეფლაციას ცვლის
შეგახსენებთ, ძირითადი ფაქტორები, რამაც ბოლო რეცესიისას (2008-09 წლებში) აშშ-ის ეკონომიკაში დეფლაციური პაუზის გაჩენა განსაზღვრა, იყო შემდეგი: პირველი – უმუშევრობის მაღალი დონე და მრეწველობაში გამოყენებული სიმძლავრეების დაბალი დონე; მეორე – შინამეურნეობების აქტივების ღირებულების მძლავრი კორექცია, პირველ რიგში, იპოთეკა და აქციები. დაბოლოს, მესამე – ვალის პირობებში მშპ-ის წლიურ მოცულობასთან მიმართებაში მოსახლეობის დანაზოგის ნულოვანი დონე. რა შეიცვალა აშშ-ის ეკონომიკაში ბოლო სამი წლის განმავლობაში და რა აძლევთ ექსპერტებს საფუძველს იფიქრონ, რომ იწყება ახალი ინფლაციური ფაზა.
პირველი, უნდა დაფიქსირდეს ბიზნეს-ციკლის გადასვლა აღმავლობის სტადიაში. მიუხედავად იმისა, რომ იანვრის უმუშევრობის მაჩვენებელი (8.26%) ისევ მაღალია რეცესიამდელ მაჩვენებელთან (2008 წლის იანვარი 5%), იგი მუდმივად მცირდება მაქსიმუმთან – 2009 წლის 10.5%-იან მაჩვენებელთან მიმართებაში. მრეწველობაში სიმძლავრეების გამოყენების დონე სამი წლის მანძილზე გაიზარდა 65.9%-დან (2009 წლის აპრილი) 77%-მდე (2012 წლის იანვარი). გასათვალისწინებელია, რომ სიმძლავრეების 80%-ზე მაღლა გამოყენების შემთხვევაში, ინფლაცია ისტორიულად მკვეთრად ცოცხლდებოდა.
2011 წლის შუა პერიოდში წარმოების შემდგომი ზრდა მისი ინტენსიფიკაციის ხარჯზე, პირველ რიგში, შრომის ნაყოფიერების, არასაკმარისი აღმოჩნდა გაზრდილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად და მენეჯმენტი იძულებული გახდა თანამშრომელთა დაქირავება გაეაქტიურებინა.
მეორე, უზარმაზარმა სახელმწიფო სტიმულებმა და თავისუფალმა ფულმა აქტივების ფასები გაზარდა. დაბალმა ინფლაციამ და ეკონომიკაში კოლოსალურმა სახელმწიფო გავლენამ, 2008-2009 წლების კოლაფსის შემდეგ მოსახლეობის აქტივების ღირებულების აღდგენა დააჩქარა. ყველაზე ნელა აღდგება საცხოვრებელი სახლების ღირებულება, მაგრამ ამ სფეროშიც, ექსპერტების აზრით, მინიმუმი ჩავლილია. სტაბილიზებისა და აქტივების გირაოს ღირებულების მიმატებით გაიზარდა სამომხმარებლო კრედიტიც: 2011 წელს იგი 90 მილიარდი დოლარით გაფართოვდა გასული სამი წლის წინანდელი 153,5 მილიარდიანი შემცირების შემდეგ.
მესამე, შემცირდა უფსკრული დანაზოგებსა და ინვესტიციებს შორის. მოსახლეობის შემოსავლების მდგრადმა ზრდამ ხარჯების მკვეთრი შემცირების პარალელურად, დანაზოგების ზრდა გამოიწვია, რომელმაც 2007 წელს ნულოვანი დონიდან 2010 წელს 5.5%-მდე აიწია და 2011 წელს 4%-მდე. ამავდროულად, გაუმჯობესდა ქვეყნის საგადამხდელო ბალანსი.
ასე რომ, აშშ-ის ეკონომიკა 2012 წლის დასაწყისში ბევრად ჯანსაღად გამოიყურება, ვიდრე ბოლო სამ წელს. სახელმწიფო ხარჯების კონტროლმა და საგადასახადო შემოსულობების ზრდამ რამდენადმე მოახდინა დისბალანსის კორექტირება – ბიუჯეტის შედარებითმა დეფიციტმა კლება დაიწყო.
ექსპერტების აზრით, ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, ფედრეზერვის მცდელობა ეკონომიკა იაფი ფულით გააჯეროს – არა მარტო უადგილო, არამედ ინფლაციურად რისკისშემცველია. მოსალოდნელ ინფლაციაზე მეტყველებს ასევე პარალელურად ფულადი მასის ზრდის დაჩქარება ფულადი მულტიპლიკატორის ისტორიულ მინიმუმამდე ვარდნის ფონზე (ფულადი მასის მიმართება ფულად ბაზასთან). ექსპერტები ელოდებიან, რომ ფულად მასაში ცვლილებები მოხდება ნაღდი ფულისა და მოთხოვნამდე ანგარიშების დაჩქარებული ზრდისგან (M1) სწრაფ დეპოზიტებთან (M2 მინუს M1). ისტორიულად ფულად მასაში ასეთი ცვლილებები საპროცენტო განაკვეთების ზრდას და სახაზინო ფასანი ქაღალდების ღირებულების შემცირებას იწვევს.
ინფლაციური მოლოდინების ზრდა იწვევს ინვესტორების ინტერესის შემცირებას სახაზინო ფასიანი ქაღალდების მიმართ, იმდენად, რამდენადაც მათი რეალური შემოსავლიანობა (ინფლაციის გათვალისწინებით) არც თუ იშვიათად უარყოფითია. როგორც ცნობილია, მხოლოდ სტიმულებზე დიდ ხანს ვერ იცხოვრებ. შესაბამისად, მწვავდება სახაზინო ქაღალდებიდან გამოსვლის საკითხი, პირველ რიგში, მისი გარე მფლობელებისთვის. პირველ რიგში, როგორც ცნობილია, ასეთია ჩინეთი (29%), იაპონია (21%), ოფშორული ქვეყნები და ოპეკის წევრი ნავთობექსპორტიორი ქვეყნები (10,4%-ით), ბრაზილია (4,5%), რუსეთი (დაახლოებით 3%) და დიდი ბრიტანეთი (2,2%). პირველ ორ ქვეყანას არ შეუძლია სახაზინო ვალდებულებებიდან ისე გამოვიდნენ ან თუნდაც მნიშვნელოვნად შეამცირონ ის, რომ ფასი არ დაეცეს. ამის უფლებას არ იძლევა აშშ-სთან სტრატეგიული პარტნიორობაც. მიუხედავად ამისა, ბრძენი ჩინელები შეეცადნენ ამის გაკეთებას, ინგლისიდან გამოცდილი ბანკირების კვალდაკვალ.
ბუნებრივია, ყველა ქვეყანას რეზერვების შევსების თავის წყაროები აქვს და მათი დროებითი განთავსების მიზნები. მაგალითად, იაპონიისთვის და ინგლისისთვის ეს საფინანსო არბიტრაჟია საკუთარ ვალებზე პროცენტების გადასახადებსა და აშშ-ის სახაზინო ქაღალდებიდან (10-წლიანი ობლიგაციების შემოსავლიანობა აშშ-ში 2%, იაპონიაში – 1%) შემოსავლებს შორის. ინგლისელებმა დაიწყეს სახაზინო ქაღალდების შემცირება, რადგანაც მათი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობა უფრო მაღალი გახდა (ფუნტი სტერლინგის კურსის გათვლისწინებით), ვიდრე ამე-რიკულია (2,1%). სავსებით სხვა თამაშს თამაშობენ ჩინელები. კოლოსალური რეზერვების დაგროვებული გამოუყენებლობის ხარჯზე, ჩინეთში კი პლანეტის მთლიანი მოსახლეობის თითქმის მეოთხედი ცხოვრობს. ყველაფრის გათვალისწინებით, ეს სახსრები განკუთვნილია “ზესახელმწიფოს ავტორიტეტის” შესანარჩუნებლად. რუსეთი და ბრაზილია ახლოს არიან ოპეკის ქვეყნებთან. არსობრივად მათ ქვეყნიდან ამოაქვთ და მერე ექსპორტირებას ახდენენ ბუნებრივი რესურების რენტის. გასულ წელს რუსეთიდან გადინებულმა კერძო კაპიტალმა 85 მილიარდი დოლარი შეადგინა, რამაც საკმაოდ შეზღუდა მისი საბანკო ლიკვიდობა. ექსპერტები ფიქრობენ, რომ ჭკვიანური იქნებოდა კაპიტალის გადინების კომპენსირება აშშ-ის ქაღალდების გაყიდვის გზით მოეხდინათ.