საგადასახადო აღრიცხვის წესები (შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვის საკასო მეთოდი)

რედაქციისაგან

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის XXVIII თავი საგადასახადო აღრიცხვის წესები განსაზღვრავს შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვის პრინციპებს. საგადასახადო კანონმდებლობის ეს ნაწილი ბევრ ხარვეზს შეიცავს, რაც აღრიცხვის თანამედროვე პირობებში მეტად საინტერესო და ყურადსაღებია საქმიანი წრეებისათვის.

მუხლი 199. შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვის პრინციპები
1. გადასახადის გადამხდელი ვალდებულია, სწორად და დროულად აღრიცხოს შემოსავლები და ხარჯები დოკუმენტურად დადასტურებული მონაცემების საფუძველზე ამ თავით გათვალისწინებული მეთოდების გამოყენებით და მიაკუთვნოს იმ საანგარიშო პერიოდს, რომელშიც მოხდა მათი მიღება და გაწევა იმგვარად, რომ ცხადად აისახოს დასაბეგრი შემოსავალი (მოგება). გადასახადის გადამხდელის მიერ შემოსავლებისა და ხარჯების აღსარიცხავად გამოიყენება საკასო ან დარიცხვის მეთოდი, იმის მიხედვით, თუ რომელ მეთოდს იყენებს ბუღალტრული აღრიცხვისათვის.
2. გადასახადის გადამხდელი ვალდებულია, სრულად აღრიცხოს მის საქმიანობასთან დაკავშირებული ყველა ოპერაცია, რათა გარანტირებული იყოს კონტროლი მათ დაწყებაზე, მიმდინარეობასა და დასრულებაზე. ამასთან, აღრიცხვის პირველად დოკუმენტებში სრულად და გარკვევით უნდა იყოს ასახული სამეურნეო ოპერაციის შინაარსი, საგანი, თანხა, სამეურნეო ოპერაციაში მონაწილე მხარეების დასახელება. გარდა ამისა, ეკონომიკური საქმიანობისათვის ქვეყნის შიგნით საქონლის მიწოდების შემთხვევაში (გარდა სპეციალური დღგ-ის ანგარიშ-ფაქტურების მიხედვით განხორციელებული მიწოდებისა, რომლებიც მოიცავს ზედნადებით გათვალისწინებულ რეკვიზიტებს) სავალდებულოა, სასაქონლო ზედნადები გამოიწეროს საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მიერ დადგენილი ფორმითა და წესით, რის გარეშე აკრძალულია საქონლის ტრანსპორტირება, შენახვა და რეალიზაცია.
3. დასაბეგრი შემოსავალი (მოგება) უნდა განისაზღვროს იმავე მეთოდით, რომელსაც გადასახადის გადამხდელი იყენებს ბუღალტრული აღრიცხვისათვის. ამასთან, შემოსავლის (მოგების) კორექტირება ხდება მხოლოდ ამ კოდექსის მოთხოვნების შესაბამისად. თუ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების მიხედვით გადასახადის გადამხდელის ბუღალტრული აღრიცხვის მონაცემები და კოდექსით დადგენილი ზღვრული ნორმები განსხვავდება ერთმანეთისაგან, მაშინ დასაბეგრი ობიექტის განსაზღვრის მიზნით პირმა უნდა უზრუნველყოს გამოქვითვების საგადასახადო აღრიცხვა.
4. ამ მუხლის დებულებათა გათვალისწინებით, გადასახადის გადამხდელმა აღრიცხვა უნდა აწარმოოს საგადასახადო მიზნებისათვის აღრიცხვის საკასო ან დარიცხვის მეთოდით, იმ პირობით, რომ იგი ერთ მეთოდს გამოიყენებს საგადასახადო წლის განმავლობაში.
5. თუ გადასახადის გადამხდელი აღრიცხვას აწარმოებს დარიცხვის მეთოდის გამოყენებით, შემოსავლების მიღების მომენტად ჩაითვლება საქონლის/მომსახურების მიწოდების მომენტი.
6. ფიზიკურ პირს უფლება აქვს, აწარმოოს დარიცხვის მეთოდით აღრიცხვა მხოლოდ სამეწარმოო საქმიანობით მიღებული შემოსავლის მიხედვით.
7. გადასახადის გადამხდელის მიერ აღრიცხვის მეთოდის ნებისმიერი ასპექტის შეცვლისას დასაბეგრი შემოსავლის (მოგების) კორექტირება უნდა მოხდეს ასეთი შეცვლის წელს, იმის გათვალისწინებით, რომ დასაბეგრი შემოსავლის (მოგების) განსაზღვრასთან დაკავშირებული არც ერთი ელემენტი არ იქნება გამოტოვებული ან ორჯერ ჩართული.
8. თუ გადასახადის გადამხდელი არაფულადი ფორმით აიღებს შემოსავლებს ან ეწევა ხარჯებს, ასეთი შემოსავლების მიღების ან ხარჯების გაწევის მომენტი განისაზღვრება იმ წესით, რა წესითაც განისაზღვრება ფულადი ფორმით შემოსავლების მიღების ან ხარჯების გაწევის მომენტი.
ამ კანონის 199-ე მუხლში ყველგან აღნიშნულია ის, რომ შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვისას გადამხდელების მიერ გამოიყენება დარიცხვის ან საკასო მეთოდი მაშინ, როცა ბუღალტრულ აღრიცხვაში შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვისას გამოიყენებენ დარიცხვისა და საკასო მეთოდებს და არა მარტო ერთს, როგორც ეს ამ კანონშია აღნიშნული. ასეთი სახით კანონის წარმოდგენა დაუშვებელია, რადგანაც მან შესაძლოა, შეცდომაში შეიყვანოს გადასახადის გადამხდელი და არასაწორად აწარმოოს აღრიცხვა, რადგანაც აღრიცხვაში არსებობს ელემენტები, რომლებიც მხოლოდ საკასო მეთოდით აღირიცხება (ფულადი სახსრები) და ელემენტები, რომელთა აღრიცხვისას გამოიყენება მხოლოდ დარიცხვის მეთოდი (ცვეთა, ამორტიზაცია) ანუ გამოყენებაშია ორივე მეთოდი.
მუხლი 200. შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვა საკასო მეთოდით
კანონის ამ მუხლის თანახმად, გადასახადის გადამხდელმა, რომელიც იყენებს აღრიცხვის საკასო მეთოდს, შემოსავლები უნდა აღრიცხოს მათი მიღების ან გამოყენებისა და განკარგვის უფლების მოპოვების მომენტის და ხარჯვების დაქვითვა მოახდინოს განაღდების შემდეგ (აღნიშნული არ ეხება ამ კოდექსის 183-ე მუხლით გათვალისწინებულ ამორტიზაციას დაქვემდებარებულ ძირითად საშუალებებს).
სავსებით გაუგებარი და ბუნდოვანია ეს მუხლი. არსად ჩანს კანონის დამოკიდებულება ავანსთან მიმართებაში. ავანსის შესაბამისი თანხა (და არა შემოსავალი) აღირიცხება მისი მიღების მომენტში. ავანსის მიღებით პირი მოიპოვებს მისი გამოყენებისა და განკარგვის უფლებასაც, თუმცა იმავდროულად მისი შემოსავლად აღიარება სრული აბსურდია. ამ მუხლის დასაწყისში აღნიშნილია, რომ “..შემოსავლები უნდა აღრიცხოს მათი მიღების ან გამოყენებისა და განკარგვის უფლების მოპოვების მომენტისა…. ამ ადგილზე სრული ქაოსი არ იქნებოდა, ნაცვლად” მოპოვების მომენტისა.. რომ ყოფილიყო “მოპოვების მომენტში, ქართულად ეს უფრო გამართული გასაგებია საზოგადოებისათვის.
მუხლი 201. საკასო მეთოდით შემოსავლების მიღების მომენტი
1. კანონის თანახმად, ნაღდი ფულით ანგარიშსწორებისას შემოსავლების მიღების მომენტად ითვლება ნაღდი ფულის მიღების მომენტი, ხოლო უნაღდო წესით ანგარიშსწორებისას – ფულადი სახსრების ჩარიცხვა ბანკში გადასახადის გადამხდელის საანგარიშსწორებო ანგარიშზე ან სხვა ანგარიშზე, რომლის განკარგვის ან რომლიდანაც ამ სახსრების მიღების უფლება აქვს.
2. გადასახადის გადამხდელის ფინანსურ ვალდებულებათა გაუქმების ან დაფარვის შემთხვევაში, კერძოდ, ურთიერთჩათვლის დროს, შემოსავლების მიღების მომენტად ითვლება ამ ვალდებულებათა გაუქმების ან დაფარვის მიმენტი.
3. ფინანსური ვალდებულებების უზრუნველყოფის მიზნით გადასახადის გადამხდელის მიერ აღებულ თამასუქზე (ან სხვა სავალო ვალდებულებებზე) შემოსავლების მიღების მომენტად ითვლება თამასუქის (ან სხვა სავალო ვალდებულებების) სხვა პირისათვის მიწოდების მომენტი, მაგრამ არაუგვიანეს გასანაღდებლად წარდგენის უახლოესი შესაძლებელი მომენტისა.
ამ მუხლის ბოლო ქვეპუნქტის მიხედვით, თამასუქის გაყიდვით შემოსავლების მიღების მომენტად ითვლება თამასუქის პირისათვის მიწოდების მომენტი, მაგრამ აქვე აღნიშნულია პირობა- მაგრამ არაუგვიანეს გასანაღდებლად წარდგენის უახლოესი შესაძლებელი მომენტისა. თუ აღნიშნულს პრაქტიკული მაგალითით განვიხილავთ, ბევრ ურთიერთგამომრიცხავ მომენტს წავაწყდებით. კერძოდ:
დავუშვათ, პირმა Y-ს 2005 წლის 2 აპრილს მიაწოდა 20 000 ლარის საქონელი. ამ საქონლის სანაცვლოდ მან Y-ისაგან მიიღო თამასუქი, რომლითაც Y-მა ვალდებულება აიღო, 2005 წლის 2 ოქტომბერს X-ს გადაუხადოს 20 000 ლარი და დამატებით ამ თანხის 1,5% ყოველთვიურად, ანუ 21 800 ლარი დათქმული ვადისათვის.
შემთხვევა I
X-მა 2005 წლის 2 აგვისტოს ეს თამასუქი Z-ს 21 500 ლარად მიჰყიდა. ასეთ შემთხვევაში, X შემოსავალს 21 500 ლარის ოდენობით აღრიცხავს 2005 წლის 2 აგვისტოს და ამით ამ მუხლის პირობები დაკმაყოფილებული იქნება;
შემთხვევა II
Y-მა დათქმულ ვადაში გაანაღდა თამასუქი. ასეთ შემთხვევაში, X შემოსავალს უკვე 21 800 ლარის ოდენობით აღრიცხავს 2005 წლის 2 ოქტომბერს და ამით ამ მუხლის პირობები კვლავ დაკმაყოფილებული იქნება;
შემთხვევა III
Y-მა დათქმულ ვადაში ვერ/არ გაანაღდა თამასუქი, რის გამოც X-მა იგი 2005 წლის 2 ნოემბერს 22 100 ლარად Y-ს მიჰყიდა. ამ შემთხვევაში გაუგებარი ხდება, როგორ უნდა დაკმაყოფილდეს ამ მუხლის პირობები, რადგან 3 ურთიერთგამომრიცხავი კითხვა იბადება:
1. როდის უნდა აღირიცხოს X-ის მიერ მიღებული 22 100 ლარი – 2 ოქტომბერს (გასანაღდებლად წარდგენის უახლოეს შესაძლო მომენტში) თუ 2 ნოემბერს (გაყიდვის მომენტში)? ამ მუხლის მიხედვით, 2 ოქტომბერს, მაშინ:
2. რომელი თანხა უნდა აღრიცხოს X-მა 5 ოქტომბერს – 21 800 თუ 22 100 ლარი? – 5 ოქტომბერს ის 22 100 ლარს ვერ მიიღებდა, ამდენად, მან უნდა აღრიცხოს 21 800, მაშინ
3. როდის უნდა აღრიცხოს მან 22 100 ლარი, ან იქნებ საერთოდ არ უნდა აღრიცხოს?
მუხლი 202. საკასო მეთოდით ხარჯების გაწევის მომენტი
1. ამ კანონის მუხლი 202-ის თანახმად, აღრიცხვის საკასო მეთოდის გამოყენებისას ხარჯების გაწევის მომენტად ითვლება გადასახადის გადამხდელის მიერ ხარჯების ფაქტობრივად გაწევის მომენტი, გარდა ამ მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
2. ნაღდი ფულით ანგარიშსწორებისას გადასახადის გადამხდელის მიერ ხარჯის გაწევის მომენტად ითვლება ნაღდი ფულის გადახდის მომენტი, ხოლო უნაღდო წესით ანგარიშსწორებისას – ბანკის მიერ გადასახადის გადამხდელის საბანკო ან სხვა ანგარიშიდან თანხების ჩამოწერის მომენტი.
3. გადასახადის გადამხდელის წინაშე ფინანსურ ვალდებულებათა გაუქმების ან დაფარვის შემთხვევაში, კერძოდ, ურთიერთჩათვლის დროს, ხარჯების გაწევის მომენტად ითვლება ამ ვალდებულებათა გაუქმების ან დაფარვის მომენტი.
4. სავალო ვალდებულების ან ქონების იჯარით გადაცემასთან დაკავშირებული გადასახდელების მიმართ თუ სავალო ვალდებულება ან იჯარის ხელშეკრულების ვადა მოიცავს რამდენიმე საანგარიშო პერიოდს, ფაქტობრივად გადახდილი პროცენტის (იჯარის) თანხა, რომელიც გამოიქვითება საგადასახადო წლის განმავლობაში, წარმოადგენს პროცენტის (იჯარის) იმ თანხას, რომელიც გამოიანგარიშება თითოეულ საანგარიშო პერიოდში დარიცხული ან დასარიცხი თანხის მიხედვით.
აბსოლუტურად გაუგებარია, ამ მუხლის მე-4 ქვეპუნქტში რატომ სახელდება იჯარის ან პროცენტის ფაქტობრივად გადახდილ თანხად ის თანხა, რომელიც გამოიანგარიშება თითოეულ საანგარიშო პერიოდში დარიცხული ან დასარიცხი თანხის მიხედვით. ჩვეულებრივ, “ფაქტობრივად გადახდილი თანხა ნიშნავს თანხას, რომლის გადახდის ფაქტიც მოხდა. მით უმეტეს, რომ საუბარია აღრიცხვის საკასო მეთოდზე. გამოდის, რომ თუ X პირს 2005 წლის მაისში უნდა გადაეხადა 300 ლარის ოდენობის საიჯარო ქირა და გადაიხადა 600 ლარი (ივნისის ქირაც), მის მიერ გაწეულ ხარჯად მხოლოდ 300 ლარი ჩაითვლება. გამოდის, რომ საკასო და დარიცხვის მეთოდებს შორის სხვაობა არ ყოფილა. და თუ ეს ასე არაა, მაშინ კანონი “ქოთანს ყურს საიდანაც უნდა იქიდან მიაბამს, რაც არაფრით არ ნიშნავს მეწარმის/მომხმარებლის ინტერესების დაცვას.