სახელმწიფოს რაციონალური ქცევა და კულტურული მომსახურების საბაზრო და არასაბაზრო ასპექტები

ნუნუ გიგაური

კულტურული მომსახურების ეკონომიკური პირობების გაანალიზების დროს, ხაზგასასმელია სახელმწიფოს მონაწილეობის ფაქტი ბაზრის ერთ-ერთი სუბიექტის სახით, რომელიც აფინანსებს არა მხოლოდ წმინდა “სოციალურ კეთილდღეობებს”, არამედ გადაიხდის სხვა კულტურული კეთილდღეობების წარმოების, შენახვის, გავრცელებისა და მოხმარების ინდივიდუალური და სოციალური სარგებლიანობის არსებობას.

კეთილდღეობის ინდივიდუალური და სოციალური სარგებლიანობის თანაფარდობა განსაზღვრავს საბაზრო გაცვლა-გამოცვლაში სახელმწიფოს მონაწილეობის საზღვრებს. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა სამუელსონის მოსაზრება: “თუ საქონელი შეიძლება განაწილდეს ისე, რომ მისი ყოველი ნაწილი შეიძლება ცალკეულად მიყიდულ იქნეს სხვადასხვა პირებისათვის, ჯგუფის სხვა წევრებისათვის გარე ეფექტის მოხდენის გარეშე, მაშინ ასეთი საქონელი არ უნდა გახდეს სახელმწიფოს მოღვაწეობის ობიექტი”. ჩვენი აზრით, საქონლისა და მომსახურების ასეთ ჯგუფს მიეკუთვნება კეთილდღეობა, რომელიც ფლობს მხოლოდ ინდივიდუალურ სარგებლიანობას. სხვა დანარჩენ კეთილდღეობებთან მიმართებაში, რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა ნაწილობრივ ან სრულად ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით, სახელმწიფოს მონაწილეობა საბაზრო წონასწორობის გარდაუვალი პირობაა.
მოცემულ თეორიულ დებულებაზე დაყრდნობით, კიდევ ერთხელ ხაზს ვუსვამთ იმას, რომ თანამედროვე ეკონომიკაში სახელმწიფო უპირობოდ უნდა გახდეს ბაზრის თანაბარუფლებიანი მონაწილე. ამასთან ერთად კეთილდღეობის სოციალური სარგებლიანობის არსებობა, რომელიც არ დაიყვანება ინდივიდუალურ, რომელიმე ფუნქციამდე, გვაფიქრებინებს “სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის” შესაძლებლობაზე. განვიხილოთ სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის ზოგადი პრინციპები და მოვახდინოთ მისი მონაწილეობის ფორმირების დიფერენცირება, ბაზრის სპეციფიკიდან გამომდინარე. მიღებული თეორიული კონცეფცია კარნახობს საქონლისა და მომსახურების სამყაროს დიფერენციის საჭიროებას მათ ინდივიდუალურ და სოციალურ სარგებლიანობასთან თანაფარდობის მიხედვით. ვითვალისწინებთ რა ამას, გამოვყოფთ ბაზრის 5 ძირითად სფეროს:
I – საქონლისა და მომსახურების ბაზარი უარყოფითი სოციალური სარგებლიანობით, რომელთა წარმოება და მოხმარება პირდაპირ ზარალს აყენებს საზოგადოებას. მაგალითად, ნარკოტიკების და ეკოლოგიურად მავნე წარმოებები;
II – ინდივიდუალური კეთილდღეობების ბაზარი, რომელიც ფლობს მხოლოდ ინდივიდუალურ სარგებლიანობას, მაგალითად, სამომხმარებლო საქონელი: ავტომობილები, აუდიო, ვიდეო აპარატურა, ავეჯი, ტანსაცმელი, საიუველირო სამკაულები;
III – შერეულ კეთილდღეობათა ბაზარი, რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით, მაგალითად, ჯანდაცვა, განათლება, კულტურა, რომელთაც შეუძლიათ დააკმაყოფილონ როგორც ინდივიდუალური, ასევე საზოგადოებრივი მოთხოვნილებები;
IV – შერეულ კეთილდღეობის ჯგუფში გამოყოფილი წარმოების ფაქტორთა ბაზარი, რომელთა სოციალურ სარგებლობას გააჩნია ბაზური ხასიათი და იწყებს ინდივიდუალურის ჩანაცვლებას თვით სახელმწიფოს აღმოცენების მომენტიდან, მაგალითად, მიწას, ფულს და კაპიტალის სხვა ფორმებს;
V – სოციალურ კეთილდღეობათა ბაზარი, რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა სრულად ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით, მაგალითად, თავდაცვა, მართვისა და მართლწესრიგის ორგანოები, ასევე ფუნდამენტალური მეცნიერებები.
ბაზრის შეთავაზებული კლასიფიკაცია განაპირობებს განსხვავებულ მოთხოვნებს, რომელიც წაეყენება სახელმწიფოს რაციონალურ ქცევას. რაც უფრო მაღალია სოციალური სარგებლიანობა, მით უფრო აქტიური შეიძლება იყოს სახელმწიფოს მონაწილეობაც. განსაკუთრებული სიტუაციაა დამახასიათებელი მხოლოდ იმ საქონლისათვის, რომელთაც გააჩნია უარყოფითი სოციალური სარგებლიანობა. აქ შეიმჩნევა “სახელმწიფო პროკურორის” ქცევის სპეციფიკური ფორმები – კანონის სრული აკრძალვიდან, დევნიდან, სპეციალურ გადასახადებამდე. ზოგ შემთხვევაში კი სახელმწიფოს მონაწილეობა დაიყვანება სამ ძირითად ფუნქციამდე: ის ადგენს ეკონომიკური ქცევის ნორმებს, კრებს გადასახადებს, ხარჯავს შესაბამის საშუალებებს სპეციფიკური საზოგადოებრივი ინტერესების რეალიზაციისათვის.
ამ გაგებით ინდივიდუალური საქონლისა და მომსახურების ბაზარი, რომელიც ფლობს მხოლოდ ინდივიდუალურ სარგებლიანობას, ვარაუდობს “სახელმწოფო-მოსამართლის” მინიმალურ ყოფნას, რომელიც დაკავშირებულია მხოლოდ ზოგადი წესების დაცვასთან (გადასახადები, პროცენტული ფსონი, შემოსავალთა პოლიტიკა და ა. შ.). კულტურულ მოღვაწეობასთან მიმართებაში ამ სფეროში ხვდებიან განსაკუთრებული კომერციული ორგანიზაციები, მაგალითად, შოუ-ბიზნესი, გამომცემლობითი მოღვაწეობის გარკვეული სახეობები, მულტიმედია და ა. შ. წონასწორობა აქ უზრუნველყოფილი ხდება წარმოებადი კულტურული კეთილდღეობების ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობის და ზღვრული დანახარჯების წონასწორობით.
ეკონომიკური ცხოვრების სამ დანარჩენ სფეროში – წარმოების ფაქტორების, შერეული და სოციალური კეთილდღეობების ბაზარზე – რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა სრულად ან ნაწილობრივ ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით, მდგომარეობა სრულიად სხვაგვარია და ვარაუდობს სახელმწიფოს აქტიურ მოღვაწეობას მის ყველა ფორმაში. ამასთან დაკავშირებით განვიხილოთ სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის პრინციპები, განპირობებული საზღვრები, ფორმები და სახელმწიფოს მოდელი საბაზრო პროცესში და ისევ გამოვიყენებთ ქცევის მოდულის სისტემას, რომლის საფუძვლად დევს განზოგადებული სახეობები “სახელმწიფო-ექიმისა”, “სახელმწიფო-დამრიგებლისა” და “სახელმწიფო-მეურვისა”.
პოლანის პრინციპი
ყველაზე უფრო “ძველი და კარგად შესწავლილი სახელმწიფოს მონაწილეობის მიმართულებაა” საბაზრო ძალების შეზღუდვა წარმოების ფაქტორებთან მიმართებაში. აქ საუბარია: შრომაზე, მიწაზე და ფულზე, რომელნიც არ არიან წარმოებულნი გასაყიდად. კარლ პოლანმა ისინი განსაზღვრა, როგორც “ფაქტიური საქონელი”. მის მიერ შესრულებული გამოკვლევის მიხედვით შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა ბაზრის საქმიანობის შეზღუდვის აუცილებლობასა და მიზანმიმართულობაზე შრომას, მიწასა და კაპიტალთან მიმართებაში. მოცემული მდგომარეობა ასახავს ისტორიულ პრაქტიკას, რომელმაც დააფიქსირა სხვადასხვა ქვეყნებში და პირობებში ერთი და იმავე მექანიზმის გამოჩენა – საბაზრო ორგანიზაციის შეზღუდვა წარმოების ფაქტორების მიმართ.
წარმოების ბაზური ელემენტების ბუნება ყოველთვის ატარებს თავისთავში სოციალური დაძაბულობის წყაროს. ამ გაგებით, ისტორიული პრაქტიკა მიიღებს თეორიულ მტკიცებას: ნეოკლასიკური თეორიის შესაბამისად, ნებისმიერ წონასწორობას, რომელიც უზრუნველყოფს პარეტო-ოპტიმალურ განაწილებას, შეიძლება თან ახლდეს აშკარა უსამართლო განაწილება, რომლის დროსაც ქონება მოქცეულია ერთეულების ხელში, ხოლო დანარჩენთა ხვედრი სიღარიბეა. ამ ფაქტორის მუდმივი ზეწოლა გარდაუვლად რთავს საზოგადოების დამცავ ძალებს, ახდენს რა სპეციფიკური მოთხოვნილებების ფორმირებას შრომის, მიწისა და კაპიტალის გამოყენებასთან მიმართებაში. განვიხილავთ რა წარმოების ფაქტორებს ეკონომიკური სოციალური დინამიკის კონტექსტში, აღვნიშნავთ მათ სოციალურ სარგებლიანობას და გვაიძულებს მათი გამოყენების რეგულირებას, სახელმწიფო მიისწრაფის “სპეციალური წესების” დასადგენად. ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს მონაწილეობა საბაზრო პროცესში მიდის ექიმის ფუნქციის შესრულებამდე, რომელიც “საზოგადოების ჯანმრთელობის” მოტივით გამოწერს გარკვეულ შეზღუდვებს შრომის, მიწისა და კაპიტალის ბრუნვასთან დაკავშირებით და სახელმწიფო ცვლის წარმოების ფუნქციების სოციალურ სარგებლიანობას მის განკარგულებაში მყოფ საბიუჯეტო სახსრებზე. ასე, რომ ეკონომიკური სოციალური დინამიკის კონტექსტში შრომა, მიწა და ფული ხდება უკვე არა “ფაქტიური,” არამედ სრულიად რეალური საქონელი, თვითონ კი – საბაზრო ორგანიზაციის შეზღუდვები (პოლანის მიხედვით) – პირიქით ხდება ფიქტიური. აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ მოცემულ შემთხვევაში წარმოების ფაქტორებზე ფასების ფორმირების პროცესი აგრძელებს მომსახურებას უშუალოდ საბაზრო მექანიზმზე, ამიტომაც საბაზრო ორგანიზაციის შეზღუდვა უფრო ზუსტად წოდებულ უნდა იქნეს სახელმწიფოს მონაწილეობის პრინციპად. წარმოების ფაქტორების გამოყენების საბაზრო რეგულირებაში და ამ ინტერპრეტაციით ის შეიძლება აღინიშნოს, როგორც “პოლანის პრინციპი”.
ახლა განვიხილოთ პოლანის პრინციპის პროექცია კულტურულ მოღვაწეობაზე, რომელიც ხორციელდება კერძო, შერეული და საზოგადოებრივი კეთილდღეობების წარმოების და მოხმარების მთელ სპექტრზე. აქ საუბარია განსაკუთრებული წესების დადგენის აუცილებლობაზე შემოქმედებითი შრომის გამოყენებისათვის. ამგვარად წესების დადგენის საფუძველს შეადგენს საზოგადოების ორიენტაცია, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში გამოხატულია კულტურული პოლიტიკის მეტად მნიშვნელოვან სტრუქტურულ მიზნებში.
მათ რიცხვს მიეკუთვნება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა კულტურული ფასეულობების შემქმნელების შემოქმედებითი პოტენციალის ასახვის უზრუნველყოფაზე. ყურადღებას ვაქცევთ შემოქმედებითი შრომის პირობებს, გადახდის, კულტურის სფეროში დასაქმების პოლიტიკას, შემოსავლებს, რომელიც ზღუდავს სტიქიური საბაზრო ძალების მოქმედებას. კულტურული პოლიტიკის ამ ფუნდამენტალური მიმართულების რეალიზაცია ვარაუდობს კულტურის სფეროში შრომითი ურთიერთობების რეგულირებას, ყოველ შემთხვევაში ორი ზონის არსებობას.
პირველ რიგში, აქ შეიძლება საუბარი დაქირავებულ მუშათა შემოქმედებითი შრომის ანაზღაურებაზე, სამუშაო ადგილების შენარჩუნებაზე და დასაქმების გარკვეული დონის მხარდაჭერაზე, ხელფასებზე და საგადასახადო გადასახადებზე, პენსიებზე და სოციალური უზრუნველყოფის სხვა ფორმებზე.
მეორე რიგში, ეჭვი არ გვეპარება ურთიერთობის რეგულირების აუცილებლობაში შემოქმედებითი შრომის შედეგებზე საკუთრების არსებობის გამო. ეს ეხება იმ შემოქმედთ, რომელნიც ყიდიან არა საკუთარ შესაძლებლობას – შრომას, არამედ ამ შრომის შედეგს, რომელიც მატერიალიზებულია შექმნილ მხატვრულ პროდუქტში. ნებისმიერი თანამედროვე სახელმწიფოს მოთხოვნილება და ვალდებულებაა შეიმუშაოს შესაბამისი კანონი, რომელიც უზრუნველყოფს საავტორო და მის მოსაზღვრე უფლებებს შექმნილ ინტელექტუალურ პროდუქტზე.
ახლა შევჩერდებით შესაძლო “თამაშის წესებზე” წარმოების სხვა ფაქტორების, მაგალითად, მიწისა და კაპიტალის მიმართ. აქ ანალიზის ამოსავალი წერტილია სახელმწიფოს მოთხოვნილებები, რომლებიც გამოხატულია მის კულტურულ პოლიტიკაში: ფასეულობების დაგროვება, კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნების უზრუნველყოფა. სწორედ მოცემულ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ მიწისა და კაპიტალის გამოყენების რეგულირების პრობლემა, რომელიც უფრო მეტად წარმოდგენილია კულტურის სფეროში კულტურული მემკვიდრეობის სპეციფიკურ ფორმებში.
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა მემკვიდრეობის შენარჩუნებაზე მოითხოვს გარკვეული შეზღუდვების შემოღებას საბაზრო ნორმებში კულტურის უძრავი ძეგლების, მიწის ნაკვეთების მიმართ, რომლებზეც განლაგებულია ეს ძეგლები და კულტურული ნაკრძალები და აგრეთვე სხვა კულტურული ფასეულობების მიმართ – სახვითი ხელოვნების ნაწარმოებების, ძველი წიგნების, არქივების და ა. შ. მკაცრად რომ ვთქვათ, აქ საუბარია განსაკუთრებულ მიდგომაზე მიწაზე და კაპიტალზე საკუთრების უფლებისა, რომელიც არის მთელი საზოგადოების საკუთრება, მისი კულტურული მემკვიდრეობა. ამ კაპიტალის პრივატიზაციის შესაძლებლობა, მისი ჩარევა საბაზრო და აგრეთვე ნებისმიერი სახის ყიდვა-გაყიდვაში, ჩვენი აზრით, უნდა დარეგულირდეს სახელმწიფოს მიერ ამოდის რა ერთი მოთხოვნიდან – კულტურული მემკვიდრეობის შენახვისა. სწორედ ესაა კულტურის სფეროში წარმოების შესაბამისი ფაქტორების გამოყენების სპეციალური წესები, რომელიც ვარაუდობს საჭირო საკანონმდებლო ბაზის შექმნა- შემუშავებას.
პოლანის პრინციპი ასეთი სახით ტრანსფორმირდება კულტურის სფეროსა და სახელმწიფო მოღვაწეობაში. პირველ რიგში “შემქმნელთა” უფლებების დაცვასთან, შრომაზე და მათ მიერ შექმნილ პროდუქტზე. მეორე, მომდევნო თაობების უფლებების დაცვასთან, რომელიც მოითხოვს მიმდინარე თაობის უფლებების შეზღუდვას კულტურულ მემკვიდრეობაზე საკუთრების უფლებებთან მიმართებაში. ამასთან საბაზრო პროცესში სახელმწიფოს ამდაგვარი მონაწილეობის ზომა განპირობებულია საზოგადოების სიმწიფის დონითა და კეთილდღეობით და აგრეთვე განხორციელებადი კულტურული პოლიტიკით.

ბაუმოლის პრინციპი
საქონლისა და მომსახურების არსებულ სამყაროში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს შერეულ კეთილდღეობას, რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა მხოლოდ ნაწილობრივ ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით. ამას, როგორც უკვე აღინიშნა, ეკუთვნის: კულტურა, განათლება, ჯანდაცვა, გარე სამყაროს დაცვა და ა. შ. მოცემული ბაზრის პრინციპიალური განსხვავება განპირობებულია იმით, რომ ინდივიდუალური გადახდის უნარის მქონე მოთხოვნა, რომელიც შეესაბამება კეთილდღეობის ინდივიდუალურ სარგებლიანობას, რჩება მოწოდებაზე უფრო დაბლა, რომელიც ამავდროულად ითვალისწინებს ამ კეთილდღეობის საზოგადოებრივ მოთხოვნას მის სოციალურ სარგებლიანობაზე.
ასე, რომ სწორედ საზოგადოების დაინტერესება მოცემული კეთილდღეობის მოხმარების გარკვეული დონით, რომელიც გამოხატულია სახელმწიფოს შესაბამის ხარჯებში, უზრუნველყოფს საბაზრო წონასწორობას ზღვრული ინდივიდუალური და ზღვრული სოციალური სარგებლიანობის მიმართ. შერეული კეთილდღეობის, წარმოებისა და მოხმარების საზოგადოებრივი მხარდაჭერა არის მოცემული სექტორის დამახასიათებელი შტრიხი, სადაც სახელმწიფოს რაციონალური ქცევა განისაზღვრება “დამრიგებლის” ფუნქციებით.
ისტორიულმა პრაქტიკამ არაერთხელ მოახდინა სოციალური სფეროს პარტნიორების მიზანშეწონილობის დემონსტრირება. ამასთან პირველი თეორიული საფუძვლიანობა საზოგადოების მხარდაჭერისა, როგორც ცნობილია, მოცემული იქნა ვილიამ ბაუმოლის და იულიამ ბოუენის კლასიკურ შრომაში საშემსრულებლო ხელოვნების ორგანიზაციების შესახებ. მათი გამოკვლევების მეშვეობით, ეკონომისტებმა უკვე ოცდაათ წელზე მეტია იციან სპეციფიკურ სნეულებაზე, რომელმაც მიიღო სახელწოდება “ფასების ავადმყოფობა” ანუ “ბაუმოლის დაავადება”. ვფიქრობთ არ ვცდებით და შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მთელი სოციალური სფერო იტანჯება ამ დაავადებით. ამგვარი ჰიპოთეზის მართებულობა და აღნიშნული სნეულების გავრცელების შესაძლებლობა ყველა შერეულ კეთილდღეობაზე თითქმის ავტომატურად გამომდინარეობს მოცემულ სფეროში წონასწორობის პირობებიდან. ამიტომ ჩვენ მართებულად მიგვაჩნია შემდეგი განზოგადებული ფორმულირება “ბაუმოლის დაავადებისა”: შერეული კეთილდღეობის წარმოების ფაქტორებზე ფასები იზრდება ამ კეთილდღეობებზე მომხმარებელთა ფასებზე უფრო სწრაფად.
ამგვარი სნეულების აღიარება განსაზღვრავს კეთილდღეობის წარმოების და მოხმარებაზე საზოგადოებრივი მხარდაჭერის აუცილებლობას, რომელთა ზღვრული ინდივიდუალური სარგებლიანობა ნაწილობრივ ჩანაცვლებულია ზღვრული სოციალური სარგებლიანობით. აღნიშნული მხარდაჭერა წარმოადგენს სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრინციპის რეალიზაციას, რომელსაც მართებულია ვუწოდოთ “ბაუმოლის პრინციპი”. სამეცნიერო ბრუნვაში ამ პრინციპის შემოღება გვაძლევს შესაძლებლობას საფუძვლიანად გავცეთ პასუხი მუდმივ კითხვას: სოციალური ხარჯების ფინანსირება პოლიტიკური დათმობაა, თუ ბაზრის ბუნებრივი მოთხოვნა? ეკონომიკის ამ სექტორში სახელმწიფოს როლის აშკარა გაგება განსაზღვრავს პასუხს ამ დასმულ კითხვაზე.
თუ ყოველი მომხმარებელი იხდის კეთილდღეობის ინდივიდუალურ სარგებლიანობაზე, მაშინ მათი სოციალური სარგებლიანობა შეიძლება გაცვლილი იქნეს ბაზარზე მხოლოდ ადექვატურ საზოგადოებრივ საშუალებეზე. სწორედ სახელმწიფოს ამგვარი მოღვაწეობა უზრუნველყოფს წონასწორობას. ვითვალისწინებთ რა ამას, ჩვენ არ შეიძლება პრინციპულად დავეთანხმოთ ეკონომისტ რადიკალებს, რომლებიც უარყოფენ სოციალური სფეროს სახელმწიფო მხარდაჭერას, მათი შეხედულების თანახმად, ეს სექტორი ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებში განვითარებული იყო ჰიპერტროპიულად და თავისუფალი ბაზრის დადგომასთან ერთად არსებითად უნდა შეიცვალოს, რათა შემდგომ განვითარდეს ხარისხობრივად ახალ საყრდენზე ეკონომიკური ზრდის შესაბამისად. ჩვენ ვფიქრობთ, დავამტკიცოთ პირიქით – შერეული კეთილდღეობის წარმოებასა და მოხმარებაზე საზოგადოებრივი მხარდაჭერის გარეშე არ იქნება ეკონომიკური ზრდაც.
ახლა განვიხილოთ “ბაუმოლის პრინციპის” პროექცია უშუალოდ კულტურულ მოღვაწეობაზე. აქ ანალიზის საგანია საზოგადოების სპეციფიკური მოთხოვნილებები, რომლებიც გამოხატულია სახელმწიფოს კულტურულ პოლიტიკაში. ამ პოლიტიკის პრინციპულ მიმართულებად იქცა კულტურული ტრადიციების კვლავწარმოება, რომელიც მატერიალიზებულია ხალხის კულტურულ აქტივობაში. აქ საუბარია აგრეთვე სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე -უზრუნველყოფილ იქნეს კულტურული ფასეულობების წვდომა მოსახლეობის სხვადასხვა ფენებამდე, მათ შორის იმ სოციალურ ჯგუფებამდე, რომელთაც ახასიათებთ შემოსავლის სულ მცირე დონე.
აღსანიშნავია, რომ ეს არის ერთ-ერთი მოტივი კულტურული მხარდაჭერისა, რომელიც ვარაუდობს სახელმწიფოს გაშუალებულ ზემოქმედებას საბაზრო ფასების შემცირებული დონის ფორმირებაზე, რომელიც აფართოებს კულტურული კეთილდღეობის მომხმარებელთა წრეს. აძლევს რა კულტურის ორგანიზაციებს შესაბამის ფინანსურ მხარდაჭერას (პირდაპირი სუბსიდიების, ან საგადასახადო გადასახადების სახით), სახელმწიფო მიისწრაფვის მიაღწიოს კულტურული კეთილდღეობების წარმოების ზღვრული დანახარჯების შემცირებას და ამით ის ქმნის პირობებს ამ კეთილდღეობების წარმოების ზღვრული დანახარჯების შემცირებისათვის და ამით ამ კეთილდღეობებზე სამომხმარებლო ფასების შემცირებისათვის. ამ შემთხვევაში საბაზრო წონასწორობა უზრუნველყოფილი იქნება იმავე ზღვრული დანახარჯების ტოლობით ზღვრულ ინდივიდუალურ და ზღვრული სოციალურ სარგებლიანობასთან მიმართებაში (ფასები და სუბსიდიები).
აღვნიშნავთ აგრეთვე კულტურული მოღვაწეობის ფინანსური მხარდაჭერის სხვა სახეობების შესაძლებლობას, რომელიც განხორციელებადი კულტურული პოლიტიკის შესაბამისად მოიცავს მისი მონაწილეობის ყველა ჯგუფს ,კულტურული კეთილდღეობების მომხმარებელს (თეატრის აქტიური და პოტენციური მაყურებელი, ბიბლიოთეკის მკითხველები, მუზეუმების დამთვალიერებლები, მოსახლეობის ღარიბი და სოციალურად დაუცველი ფენა) ,კულტურული მემკვიდრეობის შემკრებებს და დამცველებს (კოლექციონერები, ფოლკლორის შემგროვებლები, კულტურული უძრავი ძეგლების მფლობელები და მეიჯარეები), კულტურის ორგანიზაციებს, სპონსორებს, საქველმოქმედო ფონდებს.
შერეული კეთილდღეობის წარმოებისა და მოხმარების წმინდა ფინანსური მხარდაჭერის გარდა, ეფექტურია ასევე სახელმწიფოს მონაწილეობის სხვა ფორმაც. აქ საუბარია მოცემულ სექტორში მოქმედი ბაზრის სუბიექტების ეკონომიკური ქცევის სპეციალური წესებისა და განსაკუთრებული სამართლებრივი სტატუსის დადგენაზე. ამ სტატუსის და განსაკუთრებული სამართლებრივი ნორმების კანონში გამყარება არაკომერციული ორგანიზაციების შესახებ – ესაა მრავალი საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყნების პოლიტიკა. ამდაგვარი სახის “არაკომერციული მსოფლმხედველობის” ორგანიზაციის შესაბამისად მიზნად არ ისახავენ მოგების ამოღებას, რაც “სახელმწიფო-დამრიგებლის” ფინანსურ მხარდაჭერასთან ერთად უზრუნველყოფს მათი მოღვაწეობის ეფექტურობას, რომელიც მიმართულია “წესდებაში” დაფიქსირებული საგანმანათლებლო, კულტურული, სამედიცინო ან სხვა სოციალური მნიშვნელობის მქონე მისიის განხორციელებისაკენ. განვიხილავთ რა შერეული კეთილდღეობის წარმოებისა და მოხმარების დარგად კულტურას, რომელთა ინდივიდუალური სარგებლიანობა ნაწილობრივ ჩანაცვლებულია სოციალურით, შეიძლება დავამტკიცოთ, რომ მოცემულ სექტორში სახელმწიფოს რაციონალური ქცევა დაკავშირებულია კულტურულ მოღვაწეობაში მონაწილეთა მიმართ “ბაუმოლის პრინციპის” რეალიზაციასთან და მათთვის განსაკუთრებული ეკონომიკური წესების შემოღებასთან, რომელიც შესაბამისობაშია არაკომერციულ ორგანიზაციებზე არსებულ კანონმდებლობასთან.
“ბაუმოლის პრინციპის” პირდაპირი შედეგია სახელმწიფო საქმიანობა, რომელიც დაკავშირებულია სახელმწიფოს სახსრების გადანაწილებასთან. სწორედ საბაზრო პროცესში მისი მონაწილეობის ეს უმნიშვნელოვანესი ფორმა, რომელიც დიდად მოქმედებს თანასწორობაზე, ტრადიციულად იწვევს ეკონომისტთა შეშფოთებას – “მიჩნეულია, რომ ჩინოვნიკების გადაწყვეტილებას არა საკუთარ სახსრებთან დაკავშირებით ,თითქმის ყოველთვის მივყავართ შესაბამისი საზოგადოებრივი რესურსების არარაციონალურ განაწილებამდე”. ამგვარად “სახელმწიფოს შეცდომების არსებობა არაერთხელაა დამტკიცებული ისტორიული პრაქტიკის მიერ, მათ კანონზომიერებას ამტკიცებს თეორიაც. ამასთან დაკავშირებით ყურადღება მივაქციოთ 80-იან წლებში პოპულარულ “საზოგადოებრივი არჩევანის” სკოლას (ჯ. ბიუკენინი, ა. ნისკანინი, მ. ოლსონი, დ. სტიგლერი, გ. ტეოლოკი). მათმა გამოკვლევებმა დამაჯერებლად აჩვენა, რომ “სახელმწიფოს შეცდომების” უმრავლესობა გამოწვეულია ე. წ. სპეციალური ინტერესების ჯგუფების ქცევით: სახელმწიფო მოღვაწეების საქმიანობა ყოველთვის არ ექვემდებარება “ამაღლებულ და მაღალპატრიოტულ მიზანს ეროვნული სიმდიდრის გაზრდისა და ეკონომიკის ეფექტიანობისა”, მაგრამ თუნდაც ნეიტრალიზებულ იქნეს სხვადასხვაგვარი მექანიზმების დახმარებით ამ ჯგუფების მისწრაფება უზრუნველყოფილ იქნეს თავისი სპეციალური ინტერესები არ შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს სახელმწიფო შეცდომების სრული არყოფნა. ეს ისევე შეუძლებელია, როგორც არ შეიძლება გარანტირებულ იქნეს ბაზრის ინდივიდუალური სუბიექტების ყოველთვის მართებული გადაწყვეტილება, ამასთან, ვიცით რა, რომ “სახელმწოფო შეცდომები” ეხება ყველას და საზოგადოებას უჯდება ძვირად. კიდევ ერთხელ ხაზს გავუსვამთ იმის აუცილებლობას, რომ საჭიროა თვით სახელმწიფოსათვის რაციონალური ქცევის განსაზღვრული წესების შემუშავება. სწორედ ამ კონტექსტში განვიხილოთ შემდეგი ორი პრინციპი:

შესაბამისობის პრინციპი
სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის პრინციპის ანალიზი მოითხოვს არა მარტო ეკონომიკური ცხოვრების სხვადასხვა სფეროს, არამედ საბაზრო გარემოში მისი მონაწილეობის სხვადასხვა დონეების შესწავლას. ვითვალისწინებთ რა, რომ ამგვარი მოღვაწეობა დაკავშირებულია ბაზრის სუბიექტებისათვის ეკონომიკური ქცევის წესების დადგენასთან, გადასახადების აკრეფასთან და ა. შ. მიზანშეწონილია მოხდეს ამ დონეების დიფერენცირება საზოგადოების ფინანსური რესურსების შესაბამისად. ჩვენ ამოვდივართ ოთხდონიანი ტიპოლოგიიდან, რომელსაც საფუძვლად უდევს ცენტრალური ბიუჯეტის, რეგიონალური ბიუჯეტების (ცალკეული საწარმო-დაწესებულებები), ოჯახური ბიუჯეტების (საშინაო მეურნეობები) ფორმირებისა და ხარჯვის თავისებურებები.
შესაბამისობის პრინციპის შემოღება ნიშნავს სოციალური მიზნების იერარქიის დადგენას: უმაღლეს დონეზე აღიარებულად შეიძლება გამოვლინდნენ მხოლოდ ისინი, რომელნიც მიუღწეველია უფრო დაბალ დონეზე. უფრო მაღალ დონეზე აღიარება შესაბამისი სოციალური ბიზნესისა, ამავდროულად ვარაუდობს ამ დონეზე რესურსების გადაცემას, რომელიც აუცილებელია ამ მიზნების მისაღწევად. ეს გარემოება ეხება რეგიონალურ და ადგილობრივი გადასახადების სისტემას.
ყურადღება მივაქციოთ ერთ გარემოებას: თუ კეთილდღეობით უფასო ჯგუფში გადაყვანის საკითხის გადაწყვეტისას დადგინდება საზღვრები საზოგადოებრივი საშუალებების გამოყენებისა, მაშინ ამ შემთხვევაში დადგინდება ინდივიდუალური საშუალებების განზოგადებულობის პირობები. ამ გაგებით კორპორაციულმა მოღვაწეობამ, რომელიც მიისწრაფვის ინდივიდთა ერთობლივი ინტერესების მისაღწევად, არ უნდა გამოიყენოს ამ ინდივიდთა რესურსები, თუ მათ შეუძლიათ დამოუკიდებლად მოახდინონ აღნიშნული ინტერესების რეალიზება.
სახელმწიფოს მონაწილეობა აქ დასაშვებია იმდენად, რამდენადაც შესაბამისი დონის მიზნები არ შეიძლება მიღწეულ იქნეს ამ მონაწილეობის გარეშე. ამ კონტექსტში უნდა გადაწყდეს ხელისუფლების ცენტრალურ, რეგიონალურ და ადგილობრივ ორგანოებს შორის უფლება-მოსილებების გამიჯვნის პრობლემაც. ასე, რომ სოციალური იმუნიტეტის პრინციპის დამატება, რომელიც ადგენს საზოგადოებრივი მიზნების ფორმირების მექანიზმს შესაბამისობის პრინციპით და აწესრიგებს ამ მიზნებს, განაპირობებს ცნობილ შეზღუდვებს სახელმწიფო საქმიანობაზე, ახდენს საზოგადოებრივი საშუალებების ორგანიზებას დაბალი დონიდან მაღლის მიმართულებით. ამ კუთხით განვიხილავთ კულტურის სფეროში შესაბამისობის პრინციპის გამოვლენის თავისებურებებს.
აღნიშნული პრინციპის რეალიზაციის ერთ-ერთი თვალსაჩინო შედეგი დაკავშირებულია კულტურულ ცხოვრებაში სახელმწიფოს მონაწილეობის დეცენტრალიზაციასთან. აქ საუბარია სახელმწიფოს “დამრიგებლური” და “მფარველობითი” ფუნქციების გაფართოებაზე ხელისუფლების, რეგიონალურ და ადგილობრივ დონეზე. სწორედ ხელისუფლების ტერიტორიულ ორგანოებს, რომელთა საქმიანობა მიმართულია ხალხთა შესაბამისი ერთობლიობის ინტერესების რეალიზაციისაკენ, შეუძლია უფრო ზუსტად გამოავლინოს ადგილობრივი კულტურული პრიორიტეტები და მათ საფუძველზე განსაზღვროს საჭირო კულტურული პოლიტიკა. ანალოგიური გზით უნდა მოხდეს მისი რესურსული უზრუნველყოფის საკითხის გადაწყვეტა და იმ ზომით, რითაც სახელმწიფო კულტურული პოლიტიკა, რომელიც გამოხატავს საზოგადოების , როგორც ასეთის, ინტერესებს, არ შეიძლება ფორმულირებულ და რეალიზებულ იქნეს მუნიციპალურ და საოლქო დონეზე ის ხდება ცენტრალური და რეგიონალური ხელისუფლების საზრუნავი და პასუხსაგები. ეს ეხება კულტურის პოლიტიკის ყველა ნაწილს, რომელიც მიმართულია კულტურის სტრატეგიული რესურსების აღსადგენად კულტურული ფასეულობების შემქმნელთა შემოქმედებითი პოტენციალის, მოსახლეობის კულტურული მემკვიდრეობისა და კულტურული აქტივობისაკენ. მაგალითად, შეიძლება დავასახელოთ სასწავლო დაწესებულებათა მხარდაჭერა, რომელიც უზრუნველყოფს “შემოქმედებითი კადრების” მომზადებას, სახელმწიფოს პატრონაჟს კულტურულ მემკვიდრეობასთან მიმართებაში, რომელსაც გააჩნია ეროვნებათაშორისი და მსოფლიო მნიშვნელობა. საგასტროლო და მოძრავი მოღვაწეობის განხორციელებას, რომელიც მიმართულია კულტურული კეთილდღეობის წვდომის გაფართოებისაკენ მოსახლეობის ყველა ჯგუფისათვის, მიუხედავად მათი საცხოვრებელი ადგილისა და ლოკალური ბაზრების განვითარებისა.
“საზოგადოებრივი არჩევანის” სკოლის წარმომადგენლების გამოკვლევების გათვალისწინებით, ამ მექანიზმის ძირითადი მიმართულება უნდა იქნეს მიმართული ჩინოვნიკების “ანგარებიანობის” გადასალახად, ბიუროკრატიის “სპეციალური ინტერესების” ნეიტრალიზაციაზე. ამიტომ იქ, სადაც ეს შესაძლებელია ზარალის გარეშე, სოციალური მიზნებისათვის სასურველია მოხდეს ჩინოვნიკთა მაქსიმალური დაშორება “არავისი” რესურსებიდან, ან სულ უარვყოთ ბიუროკრატიის მომსახურება. უკიდურეს შემთხვევაში, აქ საუბარია კვაზისაბაზრო პროცედურების გამოყენებაზე, რომელიც ითვალისწინებს საზოგადოებრივი საშუალებების განაწილების პროცესში უშუალო ბაზრის ინდივიდუალური სუბიექტების მონაწილეობას. მაგრამ სწორედ საბაზრო მექანიზმი, როგორც ცნობილია, ყველაზე უფრო ნაკლებად სასარგებლოა გადასანაწილებელი პროცესების მომსახურებისათვის.
ასე, რომ ვსაუბრობთ რა სახელმწიფოს მონაწილეობაზე, მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ ორი გარემოება, რომელიც აძნელებს მისი რაციონალური ქცევის წესების შემუშავებას: ერთის მხრივ, “სპეციალური ინტერესების” ჯგუფები ამახინჯებენ სოციალურ რჩევას, მეორე მხრივ, აღნიშნული ჯგუფები არ მონაწილეობენ საზოგადოებრივი საშუალებების განაწილებაში, მივყავართ ამ განაწილების არაწინასწარმეტყველებად შედეგებამდე. ამ კონტექსტში განვიხილოთ კიდევ ერთი პრინციპი, რომელიც ნაწილობრივ წყვეტს ამ კოალიზიას ერთდროული შეზღუდვების შედეგად როგორც სახელმწიფოს მონაწილეობისას, ასევე საბაზრო მექანიზმის გამოყენების დროს.

პრაგმატული დემოკრატიზმის პრინციპი
მოცემული პრინციპი განსაზღვრავს კომპრომისის ზონას სახელმწიფოს მონაწილეობისათვის და ადგენს საზოგადოებრივი საშუალებების განაწილების რაციონალური ხერხის არჩევის წესს: პრაგმატული დემოკრატიზმის პრინციპის შესაბამისად მათი ნებისმიერი განაწილება დაკავშირებულია სოციალური მიზნების რეალიზაციასთან. უნდა იყოს მომსახურებული მაქსიმალურად მისაწვდომი დემოკრატიული პროცედურებით. ეს დასაშვებია იმდენად, რამდენადაც საბაზრო მექანიზმის უკანა მხარეს წარმოადგენს სტოქასტურობა. რადგანაც უფრო “საბაზროა” საზოგადოებრივი საშუალებების განაწილება, მით უფრო მეტი გაურკვევლობაა მათი “დანიშნულების ადგილას მოხვედრისა. ვითვალისწინებთ რა ზემოთ აღნიშნულს, აღვნიშნავთ საზოგადოებრივი სახსრების განაწილების ოთხბაზურ მეთოდს, რომელნიც განსხვავდებიან დემოკრატიულობის კრიტერიუმების გამოყენებული პროცედურებით:
ბიუჯეტური ასიგნება მართვის ორგანოებს, თანხების გამოყოფა საშუამავლო ორგანიზაციებზე მათი შემდგომი განაწილებისათვის და აგრეთვე კვაზისაბაზრო პროცედურები დაფუძნებულია საგადასახადო შემცირებაზე და სოციალურ ტრანსფერზე. გავაანალიზოთ მათი ოთხი შესაბამისი მოდელი.
პირველ რიგში, საზოგადოებრივი სახსრების ადმინისტრაციული განაწილების მოდელი. ამ მეტნაკლებად დემოკრატიული პროცედურისათვის სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრები გამოეყოფა უშუალოდ სამთავრობო ორგანოებს, სამინისტროებს და უწყებებს შემდგომი გადანაწილებისათვის შესაბამისი კეთილდღეობების მწარმოებელთა შორის. ყველა გადაწყვეტილებებს სახელმწიფო ასიგნების მიერ “დაკანონებული” სასიცოცხლო სტანდარტების საფუძველზე. ამგვარი პროცედურა უზრუნველყოფს მაქსიმალურ შესაბამისობას ფორმულირებულ მიზნებსა და მათი მიღწევებისათვის გამოყოფილ რესურსებს შორის, რომელიც შეირჩევა საზოგადოებრივი სახსრების განაწილებაზე ბიუროკრატიის ეკონომიკური მოტივებით, რომელიც განპირობებულია მისი “სპეციალური ინტერესებით. ასევე უარყოფითი ზემოქმედების ტრადიციულ ფორმას წარმოადგენს ნებისმიერი სახის გამონაკლისი დადგენილი კანონებიდან, რომელიც დაკავშირებულია “არაკანონიერი” პრივილეგიების მიცემასთან ეკონომიკის სხვადასხვაგვარი სფეროებისა და დარგებისათვის, შესაბამისი კეთილდღეობის ცალკეულ მწარმოებელთათვის. ამასთან, უსაფუძვლო სუბსიდიების, დოტაციების და სხვა შეღავათების ლავირირების წარმატება ა. მისკანენის, მ. ოსლონის და დ. სტიგლერის და “საზოგადოებრივი არჩევანის” სკოლის სხვა წარმომადგენლების მიერ ეს აისახება ე. წ. “რაციონალური უმეცრების პარადოქსის მეშვეობით”. უმეცრება, იმ გაგებით, რომ ინტერესთა ნებისმიერი ჯგუფი განიცდის ზარალს, როცა შეღავათები და პრივილეგიები მიეცემათ სხვებს. ამ უმეცრების რაციონალურობა კი განპირობებულია იმით, რომ ზარალის აღმოფხვრა, ჯგუფის ინტერესთა შელახვიდან, რომელთაც არ მიეცათ შესაბამისი შეღავათები, როგორც წესი, ჯდება თვით ზარალზე უფრო ძვირი.
მეორე, საზოგადოებრივი სახსრების განაწილების მოდელი “გაწვდილი ხელის” პრინციპით. ამ შემთხვევაში მთავრობა განსაზღვრავს მხოლოდ მხარდაჭერის საერთო დონეს ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორების მიმართ, გამოყოფს რა შესაბამის ფინანსურ რესურსებს. მათ შემდგომ განაწილებას განაგებს მთავრობისაგან დამოუკიდებელი საშუამავლო ორაგანიზაციები. აღნიშნული მოდელი ვარაუდობს ბიუჯეტური სახსრების განაწილების პროცედურაში საზოგადოებრიობის წარმომადგენლების მონაწილეობას. მათგან, ჩვეულებრივ, ფორმირდება ისეთი ორგანიზაციები, საბჭოები, რომელნიც კონკურსულ საფუძველზე იღებენ გადაწყვეტილებებს სუბსიდიების კონკრეტულ ზომებზე და მისამართზე.
“გაწვდილი ხელის პრინციპი” აშორებს ჩინოვნიკებს თანხისგან, სახსრების მიმღების ჩინოვნიკებისაგან და ამცირებს ამ უკანასკნელთა ზემოქმედების შესაძლებლობას საზოგადოებრივი სახსრების განაწილებაზე. ამასთან კი მცირდება განაწილებული სახსრების ადექვატურობის ზომა იმ მიზნებისათვის, რომელთა რეალიზაციისთვის იყო ისინი გათვალისწინებული. ეს აისახება არსებითი წინააღმდეგობებით, რომელიც არსებობს მიზნების დეტერმინიზმსა და სახსრების განაწილების სტოქასტიურობას შორის, რაც დაფუძნებულია კონკურსულ პროცედურაზე.
“გაწვდილი ხელის პრინციპი” ბევრ შემთხვევაში გვაძლევს ეფექტურ შედეგს.
მესამე, საზოგადოებრივი სახსრების განაწილების მოდელი საგადასახადო პროტექციონიზმის მეშვეობით. ამ სიტუაციაში მთავრობა განსაზღვრავს მხოლოდ სპეციალურ “თამაშის წესებს”, როცა აძლევს ბაზრის აგენტებს შესაბამის საგადასახადო შეღავათებს. უარს ამბობს რა საგადასახადო შემოსავლების ნაწილზე, ის აძლევს შესაძლებლობას თვით გადასახადის გადამხდელს- უპირატესობის მინიჭებით- გადაწყვიტოს, საკითხი ვის რა მოცულობით დაუჭიროს მხარი.
როგორც წმინდა საბაზრო მექანიზმების დროს, ისე მოცემული მოდელის ბაზაზე რესურსების განაწილების შედეგი ყოველთვის ხდება მხოლოდ აპოსტერიორული ფაქტი. ამიტომ, თვით პროცედურაც, თავის არსით საკმაოდ დემოკრატიულია. დასახული მიზნების რეალიზაციის კუთხით კი ეს არის ამავდროულად ნაკლებად წინასწარგანჭვრეტადი. ამით საგადასახადო პროტექციონიზმი უზრუნველყოფს სახსრების გადანაწილების უფრო ნაკლებ ადექვატურობას თავიდანვე დავალებული მიზნებისათვის. რაც შეეხება “სპეციალურ ინტერესთა” ჯგუფს, ისინი მოცემული მოდელით ზემოქმედებას ახდენენ საზოგადოებრივი რესურსების პროცესზე. თუმცა ამ ჯგუფების გავლენა შეზღუდულია, მხოლოდ შესაბამისი საკანონმდებლო აქტების მიღებით საგადასახადო პროტექციონიზმის პოლიტიკის რეალიზაციასთან დაკავშირებით.
მეოთხე – საზოგადოებრივი სახსრების განაწილების მოდელი, მომხმარებელთა “ფულადი ხმის მიცემის” ბაზაზე განაწილების პროცესების დემოკრატიზაციის მაქსიმალური ხარისხი მიიღება სწორედ ამ კვაზისაბაზრო მოდელში. აძლევს რა ხელმოკლე მოქალაქეებს სოციალურ ტრანსფერს (ტალონების სახით, კვებისათვის და საცხოვრებელი სახლის გადახდისათვის, პირდაპირი ფულადი ანგარიშსწორებისათვის და აგრეთვე სხვა ფორმები სოციალურად დაუცველთა მხარდასაჭერად), სახელმწიფო გადასცემს საზოგადოებრივი რესურსების ნაწილს უშუალოდ მომხმარებელთ ამ სახსრების შემდგომი მიზნობრივი გამოყენებისათვის. არჩევს რა ამა თუ იმ კეთილდღეობას და იხდიან მათ შექმნაზე, მომხმარებლები, ფაქტიურად, ანაწილებენ საზოგადოებრივ სახსრებს თავიანთი არჩევანის შესაბამისად.
ინდივიდთა უპირატესობა სოციალური ტრანსფერის არსებობის დროსაც ყოველთვის არ დაექვემდებარება ნორმებს, რომელიც “ნაკარნახევია გონების მიერ”. მოცემულ მოდელში ინტერესთა “სპეციალური ჯგუფის” გამოჩენა, ისევე როგორც საგადასახადო პროტექციონიზმის შემთხვევაში, გადაინაცვლებს იმ დონეზე, სადაც ხდება საკანონმდებლო გადაწყვეტილებების მიღება შესაბამისი სოციალური პროგრამების რეალიზაციასთან დაკავშირებით.
საზოგადოებრივი სახსრების გადანაწილებაში პრაგმატული დემოკრატიზმის პრინციპის აღიარება არ ნიშნავს რომელიმე ერთ-ერთი ხერხის არჩევას. სახელმწიფოს მონაწილეობისა და წამოყენებული მიზნების დონის შესაბამისად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვაგვარი პროცედურები და მათი კომბინაციები. ფორმულირებული პრინციპი ადგენს მხოლოდ სოციალური მიზნების პრიორიტეტს და თავისებურად სუბსიდირეობს საზოგადოებრივი რესურსების განაწილების დემოკრატიზაციის ზომებთან დამოკიდებულებაში: ნაკლებად დემოკრატიული პროცედურების გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა უფრო დემოკრატიული მექანიზმები არ უზრუნველყოფს შესაბამისი სოციალური მიზნების მიღწევას.
რაც შეეხება პრაგმატული დემოკრატიზმის პრინციპს კულტურის სფეროში, საზოგადოებრივი ცხოვრების მოცემული სეგმენტის სპეციფიკა, უპირველეს ყოვლისა, განპირობებულია კულტურული მოღვაწეობის სახელმწიფო მხარდაჭერის აუცილებლობით. ამასთან, ყოველ ქვეყანაში, კულტურული პოლიტიკის მიზნებსა და მიმართულებებს განსაზღვრავს საზოგადოებრივი სახსრების განაწილების ზემოთ განხილული მოდელების საზღვრები. ვაანალიზებთ რა ამასთან დაკავშირებით კულტურის მიმართ სახელმწიფოს მხარდაჭერის ტიპოლოგიას, რომელიც შემოთავაზებულ იქნა კანადელი ხ. ჩარტრადისა და ს. მაკ კაფის მიერ, ძნელი არ არის შევამჩნიოთ მისი სრული შესაბამისობა საზოგადოებრივი სახსრების დანაწილების ზემოთ მოყვანილ მოდელებთან.
გამონაკლისია რესურსების კვაზისაბაზრო განაწილების მოდელი, რომელიც ჩვენ საკმაოდ ეფექტურად გვეჩვენება და კიდევ ერთი შენიშვნა: რეალურ სამყაროში სახელმწიფოთა უმეტესობა ახდენს შერეული სტრატეგიის რეალიზებას. საზოგადოებრივი რესურსების განაწილების განხილული მოდელები სახელმწიფოს რაციონალური ქცევის “სუფთა” ტიპებია. მათ შორის არსებული კონვერგენცია ფაქტიურად განსაზღვრავს თანამედროვე პრაქტიკას და ბოლოს კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ საზოგადოებრივი რესურსების განაწილების მოდელების, ან ამ მოდელთა კომბინაციის გამოყენება უნდა პასუხობდეს არა მხოლოდ პრაგმატული დემოკრატიზმის პრინციპს, არამედ რაც მთავარია, უნდა შეესაბამებოდეს სახელმწიფოს კულტურული პოლიტიკის მიზნებსა და ამოცანებს.
სახელმწიფოს რაციონალური ქცევა კი, რომელიც მიისწრაფის საზოგადოებრივი ინტერესების რეალიზაციისაკენ, მისგან მოითხოვს კულტურული მოღვაწეობის უპირობო მხარდაჭერას.