ამერიკის ეკონომიკა ტივტივს განაგრძობს

მოამზადა სოფიკო სიჭინავამ 

აშშ – გლობალური კრიზისის მშობელი, ჩიხიდან პირველი გამოდის. ამერიკული ეკონომიკის უახლესი პერსპექტივები დამოკიდებულია მომხმარებელზე, რომელიც ერთობლივი მოთხოვნის 70%-ს უზრუნველყოფს. 
გასული წლის მესამე კვარტალში აშშ-ში მშპ-ის ზრდა დაიწყო (+2,2%), დაჩქარდა მეთხე კვარტალში (+5,6%) და გაგრძელდა 2010 წლის პირველ კვარტალშიც (+2,7%). აპრილ-ივლისის მონაცემები დადებითი დინამიკის შენელებაზე მიუთითებს. 

      მთლიანობაში ნარჩუნდება კრიზისული ზრდის დეფლაციური ხასიათი: ნულოვანი და თითქმის უარყოფოთი ინფლაცია (მაისში სამომხმარებლო ფასები 0,2%-ით შემცირდა), უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებელი (9,5% ივნისში), სუსტი სამომხმარებლო მოთხოვნა (საცალო ვაჭრობა მაისში 1,2%-ით შემცირდა). ბანკების დაბალი საკრედიტო აქტივობა განაპირობებს აქტიური სახელმწიფო მხარდაჭერის აუცილებლობას. სახელმწიფოსგან მთლიანი მოთხოვნის სტიმულირებას და პრაქტიკულად ნულოვან საპროცენტო განაკვეთს მოითხოვენ. ფისკალური დისციპლინის პრობლემებმა, რაც მაისში რიგ ევროპულ ქვეყნებში გამძაფრდა, საეჭვოა, რომ გლობალური და ამერიკული ეკონომიკის აღდგენაში შესამჩნევად ნეგატიური როლი ითამაშონ. ამის მიზეზად ანალიტიკოსები იმ ფაქტს ასახელებენ, რომ ევროპა უკვე დიდი ხანია პრეტენზიას აღარ აცხადებს გლობალურ ზრდაში თავისი მნიშვნელოვანი წილის შეტანაზე. უფრო კი, ამერიკული ეკონომიკის შემდგომი ზრდის პირობებში, გაიაფებულმა ევრომ შესაძლებელია ექსპორტი ,ჩაკეცოს” და ,ბებერიც” გამოცოცხლდეს. თუმცა, ევროპაში აღმავლობის დაწყებას სულ ცოტა 9-12 თვე მაინც და დოლარის გაძვირება დასჭირდება. 
      მაღალი ინფლაცია არ იქნება 
      მიმდინარე კრიზისმა აჩვენა, რომ თვითგადარჩენის მიზნით, სახელმწიფო ვალდებულია არა მხოლოდ მოკრიბოს გადასახადები, არამედ რთულ პერიოდში მოსახლეობას ნაწილობრივ უკან დაუბრუნოს კიდეც. ამერიკის ხელისუფლებამ ეკონომიკაში გააკეთა კიდეც ის, რის გამოც სტაბილურ დროს გადასახადის გადამხდელები ინახავდნენ მთავრობას – მან დაიწყო მეტ-ნაკლებად დაზარალებული რგოლების ფინანსირება, ეს არის: საფინანსო და საბინაო სექტორი, ეკონომიკის ლიკვიდურობისათვის მან სუბსიდიები გაზარდა. 
      2007-2009 წლების განმავლობაში სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის პირდაპირი ერთობლივი ვალი აშშ-ში 2,5 ტრილიონი დოლარით გაიზარდა, რაც საშუალოდ შეესაბამება ბოლო ათწლეულის დინამიკას. თუმცა, თუ კრიზისამდე დავალიანების 90%-იანი ზრდა მოდიოდა ბიზნესსა და მოსახლეობაზე, ხოლო 10% – სახელმწიფოზე, კრიზისის პერიოდში დამატებითი სავალე ტვირთის 100% სახელმწიფომ საკუთარ თავზე აიღო. 
      მოსახლეობაზე ფინანსური ტვირთის შესუსტებაში ფისკალური ხელისუფლების ასეთი გადამწყვეტმა მონაწილეობამ და უპრეცენდენტოდ დიდი ხნის მანძილზე პრაქტიკულად ნულოვანი საპროცენტო განაკვეთის შენარჩუნებამ გადაარჩინა საფინანსო სისტემა. მაგრამ ასტრონომიულ ვალის გამო (12 ტრილიონი დოლარი) ჩნდება გალოპირული  ინფლაციის საშიშიროება. ხშირად, ეს შეშფოთება იცვლება საფინანსო კოლაფსის წინასწარმეტყველებითა და დოლარის დევალვაციით. ექსპერტები ამ საშიშროებებს არ აცალკევებენ რიგი მიზეზების გამო. პირველ რიგში, სახელმწიფო ვალი უნდა გაიწმინდოს ფედერალური და ადგილობრივი სახელმწიფო ორგანოებისა და კორპორატიული ვალდებულებებისაგან და გამოიყოს უფრო სარისკო ნაწილი, რომელიც უცხოელებს ეკუთვნით, ასეთ შემთხვევაში, სახელმწიფო ვალი იქნება 7,5 ტრილიონი დოლარი, საიდანაც მხოლოდ 2,7 ტრილიონია ხაზინის უშუალო ვალი უცხოელების წინაშე (მშპ-ის 19,6%). მეორეც, ხაზინის ზემოაღნიშნული ვალის 75%, ეს არის დავალიანება აზიური ქვეყნების წინაშე, რომლებთაც არ აქვთ ფინანსური პრობლემები და დაინტერესებულები არიან ჯანსაღი საინვესტიციო კლიმატითა და ამერიკის ეკონომიკის ზრდით. ამასთან ერთად, დაბალი ინფლაციისთვის ყველა წინაპირობა ნარჩუნდება და, შესაბამისად, სახელმწიფო ვალის რეფინანსირების დაბალი ფასები, მათ შორის, კაპიტალის ექსპორტიორი ქვეყნების მიერ. 
      შესაძლებელია თუ არა აშშ საბერძნეთს დაემსგავსოს? 
      კითხვა, რა თქმა უნდა, მასშტაბებს არ ეხება. ცალკე აღებული მხოლოდ პენსილვანიის ეკონომიკა საბერძნეთისაზე ბევრად დიდია. კითხვა მდგომარეობს გადახდისუნარიანობაში, ფისკალურ დისციპლინასა და საინვესტიციო კლიმატში. თეორიულად შესაძლებელია, მაგრამ პრაქტიკულად თითქმის არა. ამერიკა საბერძნეთის გზით რომ წავიდეს, მინიმუმ უცხოელებს უნდა აუკრძალოს თავის კუნძულების, მიწების, ქარხნებისა და გემების ყიდვა, ისე, როგორც ეს საბერძნეთმა გააკეთა არარეზიდენტების მიმართ (თუმცა, ბოლოდროინდელი გადაწყვეტილება, კერძო პირებისთვის წვრილი კუნძულების გაყიდვის შესახებ, სავარაუდო ცვილებებზე მეტყველებს). 
      საბერძნეთის გზის არჩევა იმას ნიშნავს, რომ აშშ-ის ხელისუფლებამ არა მხოლოდ მომავალშიც იცხოვროს ვალით, არამედ დაჰყოს ინვესტორები თავისიანებად და უცხოებად, ამით კი, შეზღუდოს კაპიტალის თავისუფალი მოდინება ქვეყანაში და ვალის რეფინანსირება გართულდეს. გარდა ამისა, ამერიკელებმა უნდა შეწყვიტონ სახელმწიფო ვალის დაფინანსება და დაიწყონ ქვეყნიდან პრაქტიკულად მთელი ლიკვიდობის გატანა. მაგრამ ეს სანამდე მიიყვანს ქვეყანას და რა საჭიროა ასეთი მოქმედებები? დაბეგვრა ხომ ამერიკელებისთვის მთელს მსოფლიოში ერთნაირია. თუკი, ისინი, ვთქვათ, ლონდონში უძრავ ქონებაში ინვესტირებას ახორციელებენ, შემოსავლიდან გადასახადს მაინც აშშ-ში იხდიან. 
      არსებობს გამარტივებული (მთლიანობაში არასწორი) წარმოდგენა, რომ სახელმწიფო ვალის დონე მშპ-სთან მიმართებაში განსაზღვრავს ახალი ვალდებულებების ფასს. სინამდვილეში, სუვერენული ვალის მომსახურებისთვის დიდ ფასს იხდიან არა ის ქვეყნები, რომლებშიც სახელმწიფო ვალი დიდია (იაპონია, დიდი ბრიტანეთი, კანადა), არამედ ისინი, რომლებშიც ადგილობრივი კომპანიები აფინანსებენ სახელმწიფო ვალის ნახევარს მაინც (საბერძნეთი და პორტუგალია – 20%, ხოლო ესპანეთი – 40%) და სადაც უცხოელების უფლებები, რომლებთაც ხელთ უპყრიათ სახელმწიფო ვალის ძირითადი ნაწილი, შეზღუდულნი არიან რეზიდენტებთან შედარებით. 
      უცხოელები ძალიან მგრძნობიარენი არიან ადგილობრივი ინვესტორების ქცევის მიმართ, მაგალითად, იაპონია, სადაც სახელმწიფო ვალი მშპ-სთან მიმართებაში 200% აღწევს, ხოლო უცხოელების წილი 7%-ს არ აღემატება, წლების მანძილზე სახსრებს შიდა ბაზარზე მოიპოვებს თითქმის ნულოვანი პროცენტით და აშშ-ის სახელმწიფო ვალში აწყობს. ან მაღალი სახელმწიფო ვალის მქონე დიდი ბრიტანეთი და კანადა (50%-ზე მეტი მშპ-სთან), მაგრამ ღია ეკონომიკით, უცხო კაპიტალისთვის დაბალი პროცენტით სახელმწიფო ვალის რეფინანსირების პრობლემები არ აქვთ. 
      როგორც ცნობილია, არც აშშ ზღუდავს უცხოურ ინვესტიციებს და საკუთრების უფლებას ნაციონალური ნიშნებით, პირიქით, მოგება პორტფელური ინვესტიციების ღირებულების ზრდაზე უცხოელებისთვის ბოლომდე გათავისუფლებულია გადასახადებისაგან. ამიტომაც, უცხოელების 50%-იანი წილის შემთხვევაშიც, სახელმწიფო წმინდა ვალიდან და მისი მიმართებით მშპ-სთან, რომელიც 50%-ს აღემატება, სესხის ფასი დაბალი ნარჩუნდება (0,5-დან 3,5%-მდე). ამიტომაც, ამერიკელი მოსახლეობა თავის სახსრებს სახაზინო ქაღალდებში აბანდებს ჩინელი მეგობრების მხარდამხარ, რომლებიც ათასობით მილიარდი დოლარის ინვესტირებას ახდენენ აშშ-ის სახელმწიფო ვალში. 
      გასულ წელს მცირე პაუზის შემდეგ, ჩინეთი, რომელსაც ევროსთან “წათამაშების” სურვილი გაუჩნდა, აშშ-ის სახელმწიფო ობლიგაციების ბაზარზე დაბრუნდა (900 მილიარდზე მეტი). ანალოგიურად იქცევიან კაპიტალის სხვა ექსპორტიორები. 
      დღეს, სხვადასხვა აქტივებიდან 12 ტრილიონ დოლარზე მეტი აშშ-ში უცხოელებს ეკუთვნით, იგივე ღირებულების საკუთრება ამერიკელებს საზღვრებს გარეთ აქვთ, მაგრამ ამ აქტივებზე ჯერ თვალი არავის დაუდგამს, აშშ-ში ვალების რეფინანსირების პრობლემები არ სჩანს. სხვა საკითხია, რა ფასით მოხდება კრიზისის დროს გაორმაგებული სახელმწიფო ვალის რეფინანსირება. ეს დამოკიდებულია ინფლაციასა და დოლარის კურსზე, თუმცა, აქ შესაშფოთებელი ჯერ არაფერია. წლის დასაწყისიდან ფასების ზრდა ნულოვანია და იუნის გაცვლითი კურსის ლიბერალიზაცია, რომელიც მის დროებით აწევას გამოიწვევს, ექსპერტების აზრით, გრძელვადიან პერსპექტივაში მხოლოდ გაამყარებს დოლარს, იმდენად, რამდენადაც მაღალტექნოლოგიური კომპანიების საექსპორტო პროდუქციაზე (Intel, Microsoft და სხვა) მოთხოვნა გაიზრდება. 
      ჩინეთში ამერიკული ექსპორტის მთავარი პრობლემა ამერიკის ხელისუფლების მხრიდან ჩინეთში ორმაგი დანიშნულების პროდუქციის მიწოდების შეზღუდვაა, მაგრამ ეს დროის საკითხია. ყველა შემთხვევაში, ჩინეთის მხრიდან აშშ-ის სახელმწიფო ვალის რეფინანსირება გაგრძელდება. 
      მომხმარებელი ყოველთვის მართალია 
      ამერიკული ეკონომიკის უახლოესი პერსპექტივა დამოკიდებულია მის მამოძრავებელზე – მომხმარებელზე, რომელიც ერთობლივი მოთხოვნის 70%-ს უზრუნველყოფს. მოხმარების ზრდის ძირითადი წყარო კრიზისამდელ პერიოდში კრედიტი იყო. თუმცა, კრიზისამდე ვალის ტვირთი რეალურ შემოსავლებთან შედარებით ძალიან დამძიმდა. 2007 წლის დეკემბრიდან 2010 წლის მაისამდე მოსახლეობის სამომხმარებლო დაკრედიტების მოცულობა (იპოთეკის გარეშე) 107,5 მილიარდი დოლარით შემცირდა (4,3%). ამ მიმართულებით უკეთესი მდგომარეობა მხოლოდ მიმდინარე წელს დაფიქსირდა (მიმდინარე წლის დასაწყისში -33,5 მილიარდი დოლარი გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით -46,5 მილარდი). 2010 წლის მეორე ნახევარში ექსპერტები სამომხმარებლო დაკრედიტების ნელ ზრდას და 2011 წელს აღდგენის გაგრძელებას ელოდებიან, ექსპერტები, ასევე, მიიჩნევენ, რომ რეცესიის მეორე ტალღის აგორება ნაკლებსავარაუდოა. 
      მთლიანობაში, კრიზისის პერიოდში მოსახლეობის ხარჯები შემოსავლებზე უფრო ჩქარა მცირდებოდა, რამაც დაგროვების მაჩვენებელი გაზარდა. ბოლო სამი წლის განმავლობაში (2007 წლის I კვარტალიდან 2010 წლის პირველ კვარტლამდე) აშშ-ის მოსახლეობა 300,9-დან 309,1 მილიონ ადამიანამდე გაიზარდა (+2,7%). რეალური ხარჯები ერთ სულ მოსახლეზე არ შეცვლილა ციფრობრივ გამოხატულებაში. ხოლო ხარჯების წილი გამოყენებულ შემოსავალში, მოსახლეობის მთელი ფინანსური დავალიანების მომსახურებაზე შემცირდა 18,8%-იდან 17,2%-მდე, მათ შორის, პირდაპირი ვალების გადახდაც – 13,9%-დან 12,3%-მდე. მოსახლეობის დანაზოგების ნორმა ამ პერიოდში 0-დან 3,6%-მდე გაიზარდა. ეს ეკონომია პოზიტიურია სამომავლო დაბალანსებული ზრდისთვის, მაგრამ ნეგატიურია მიმდინარე მოხმარებისთვის. 
      სახელმწიფოს მხრიდან მოსახლეობის მხარდაჭერა გრძლედება, თუმცა შედარებით მცირე მოცულობით, გრძელდება რეცესიის ფორმალური დასრულების შემდეგაც 2009 წლის მეორე კვარტალში. პირადი შემოსავლების ზრდის ნახევარზე მეტი გასული წლის აგვისტოდან, მიმდინარე წლის მარტის თვემდე (227,3 მილიარდი დოლარი) მოდის სახელმწიფო გადახდებსა და უმუშევრობის შემწეობებზე (100,7 მილიარდი), რაც ფასების შემცირების გათვალისწინებით, ამერიკელ მომხმარებელს დაეხმარა არ ჩაძირულიყო. 
      მთლიანობაში, ამერიკელი შინამეურნეობების ფინანსური მდგომარეობა მიმდინარე შემოსავლებისა და ვალის ტვირთის ურთიერთმიმართების ნაწილში უფრო ჯანსაღია, ვიდრე სამი წლის წინ იყო. თუმცა, მოხმარების დონე ისევ დაბალია კრიზისამდელ პერიოდთან შედარებით. სუსტი მოხმარება იქამდე შენარჩუნდება, ვიდრე უმუშევრობის დონე (9,5% ივნისში) არ დაიწევს. 
      2010 წლის პირველ თვეებში მიმდინარე შემოსავლებმა მომსახურების, ავტომობილებისა და  საბინაო ბაზარზე მომხმარებლების თანდათანობითი დაბრუნება განაპირობა. ექსპერტული გათვლებით, მოხმარების დონე მიმდინარე წლის მეორე ნახევარში აიწევს, რაც მუშა-ხელის უფრო აქტიური დაქირავებით იქნება განპირობებული. 
      ისევ და ისევ, მოხმარებაზე მომქმედ გრძელვადიან ნეგატიურ ფაქტორად მოსახლეობის აქტივების დეფლაცია რჩება. კრიზისით, შედარებით მწვავედ, როგორც ცნობილია, ფინანსურმა დაბანდებებმა და უძრავმა ქონებამ იზარალა. სამი წლის განმავლობაში ეს სფეროები გაუფასურდა 17 ტრილიონი დოლარით (20%). ექსპერტების შეფასებით, ამ აქტივების ფასის აღდგენას 5 წელიწადზე ნაკლები არ დასჭირდება. მაისში დაწყებული საფონდო ბაზრის სერიოზულმა კორექციამ და უძრავი ქონების ბაზრის შენელებულმა აღდგენამ ოპტიმიზმი ვერ გააჩინა. 
      ფაქტორების ცვლილება მოგებას ძიებაში 
      მიმდინარე წლის I კვარტალში ამერიკულმა კორპორაციებმა 20%-ით მეტი ზრდა დააფიქსირეს, ვიდრე ანალიტიკოსები ვარაუდობდნენ: 1,424 ტრილიონი დოლარი (+45,9% წლიური გამოთვლით) 1,27 ტრილიონის (+51,8%) წინააღმდეგ გასული წლის IV კვარტალთან შედარებით. დაბალინფლაციურმა გარემომ, ექსპორტის სწრაფმა ზრდამ, მწარმოებლური და კომერციული მარაგების აღდგენამ, იარაღის შეკვეთებთან ერთად, მოგების ზრდა განაპირობა. 
      ამასთან, თუკი, 2009 წელს მოგებას ძირითადად მხარს უჭერდნენ შრომის მწარმოებლურობითა (+3,7%) და შრომის დანახარჯების შემცირებით (-1,9%), მიმდინარე წელს, სამი წლის მანძილზე პირველად ეკონომიკის ექსტენსიური ზრდა დაფიქსირდა – მწარმოებლურობის ზრდის ხარჯზე. ექსპერტების აზრით, ასეთი ცვლილება დაკავშირებულია ინტენსიური ფაქტორების დროებითი ამოწურვით. 
      ყოველივე ამის შედეგად, შრომის ბაზარზე გაჯანსაღების პირველი ნიშნები გამოჩნდა: არსასოფლო-სამეურნეო სექტორში დასაქმებულთა ზრდამ მიმდინარე წლის I კვარტალში 261 ათასი ადამიანი შეადგინა (გასული წლის IV კვატლის -269 ათასის საპირისპიროდ). 
      ამერიკულ კორპორაციებს კრიზისამდეც არ ჰქონიათ ისეთი კრიტიკული სავალე ტვირთი, როგორც მოსახლეობას და მით უფრო, სახელმწიფოს. გამონაკლისია მხოლოდ რიგი უმსხვილესი საფინანსო სტრუქტურა, რომელთა სავალე მხარი 40-60-ს აღწევდა (ვალის მიმართება საკუთარ კაპიტალთან). ამ საფინანსო სტრუქტურებიდან ამ მიზეზით გაკოტრდა ან სხვებს შეერწყა. 
      ახლა კი, დაგროვებულ მოგებასთან, საკრედიტო სისტემის ნელ ზრდასთან და დამატებითი აქციონერული კაპიტალის მნიშვნელოვან მოზიდვასთან დაკავშირებით (საფინანსო და საავტომობილო სექტორისადმი სახელმწიფოს მხარდაჭერის ჩათვლით), ამერიკულ კორპორაციებზე ვალის ტვირთი შესუსტდა (ყველაზე მკაცრი საერთაშორისო სტანდარტებითაც) და სერიოზულ შეშფოთებას არ იწვევს. ამას ირიბად ადასტურებს უცხოეთიდან ამერიკის კაპიტალის ბაზარზე  პირდაპირი და პორტფელური ინვესტიციების მოდინებაც. აქციების ბაზარზე 2010 წლის პირველი ხუთი თვის განმავლობაში, უცხოელებმა დამატებით 450 მილიარდი დოლარის ინვესტირება მოახდინეს – ოთხჯერ მეტი, ვიდრე გასული წლის ანალოგიურ პერიოდში. გამყარებული დოლარი და შედარებით სუსტი კომპანიების მოგების ზრდის პერსპექტივა, სავალე დამოკიდებულების, ლიკვიდურობის დაგროვების დიდი მოცულობისა და დაბალი ინფლაციის პირობებში, აშშ-ში საინვესტიციო კაპიტალდაბანდება ერთობ მიმზიდველი ხდება.  
      ამერიკის ეკონომიკაში შედარებით სუსტ ადგილად, უძრავი ქონების ბაზარი რჩება, სადაც მაისში, პირდაპირი საგადასახადო შეღავათების მოქმედების შეწყვეტის შემდეგ ისევ მოხდა ჩავარდნა ახალი სახლების გაყიდვების მაჩვენებლებში. 
      ექსპერტების თვალთახედვით, შეღავათების გაფართოების სფეროში გამოვლინდა მედლის მეორე მხარე: ზღვარგადასული სახელმწიფო მხარდაჭერა სამუშაო ადგილებზე კონკურენციას ამცირებს. მოსახლეობის ნაწილი, რომელიც ადვილად მიეჩვია ადმინისტრაციის მხრიდან “სპილოების დარიგებას”, უფრო ნაკლებად ზრუნავს იპოთეკური ვალების დაბრუნებაზე ან საკუთარ შრომით მოწყობაზე, ვინაიდან იმედი აქვს, რომ სახელმწიფო მომავალშიც გააგრძელებს მათ დახმარებას. უფრო ხშირად გამოითქმის მოსაზრება, რომ რეცესიიდან გამოსვლის დასაჩქარებლად აუცილებელია მოსახლეობის ფინანსური დახმარების შეკვეცა, პირველ რიგში, უმუშევრობისთვის შემწეობების გადახდის, რომელიც ბოლო პერიოდში გაორმგდა. 
      დათვების დრო     
      წარსულს ჩაბარდა 
      აქციების ბაზარი, როგორც ყოველთვის, წინ გარბენას ცდილობს და ყოველ ფეხის ნაბიჯზე კორექციის ნაღმს აწყდება. ამ თვალსაზრისით, მიმდინარე წელი 2004 წელს დაემსგავსება, როცა ცხრათვიანი მნიშვნელოვანი პოსტრეცესიული აღმავლობის (2003 წლის მარტიდან დეკემბრამდე) შემდეგ დადგა თითქმის წლიური მაღალვალატიური გვერდითი ტრენდი. მაშინ რეალური აღმავლობა მხოლოდ 2005 წელს დაიწყო და თითქმის სამი წელი გრძელდებოდა. ანალოგიური აღმავლობა შესაძლოა აშშ-ში 2011 წელსაც დაიწყოს. 
      დოლარის ინდექსი თითქმის სარკისებურად ასახავს ბიუჯეტის დეფიციტს. დოლარის კურსი, გასული წლის დეკემბრიდან, როგორც კი დეფიციტმა შემცირება დაიწყო, მომატებისკენ წავიდა. საბიუჯეტო ხარჯებმა მიმდინარე წლის მაისში შემოსავლებს 1,36 ტრილიონი დოლარით გადააჭარბა დეკემბერთან შედარებით (1,47 ტრილიონი), რაც მოკლე ვადაში დადებითად აისახება საფონდო ბაზრის დინამიკაზე. 
      საფონდო ბაზრების ახლანდელ მდგომარეობაზე გავლენა იქონია არა მხოლოდ ევროპის სუვერენული ვალების დეფლოტის რისკებმა, არამედ ფულადი მასის აგრეგატის ზრდის მნიშვნელოვანმა შემცირებამ (MZMSL). 2009 წლის ნოემბრიდან (ლოკალური მაქსიმუმი 9,6 ტრილიონი დოლარი) ფულადი მასა შემცირდა 300 მილიარდი დოლარით. ასე რომ, იოლი ფულის (easy money) დრო იწურება და აღმავლობის ხანა იწყება. ექსპერტების მოსაზრებით, საფონდო ბაზარიც ვალატიურ აღმავლობას დაექვემდებარება.