დაუძლეველი კრიზისი

მაკა ღანიაშვილი

საქართველოს მთავრობის მიერ გავრცელებულ სტატისტიკურ მონაცემების მიხედვით, სამშენებლო სექტორში დიდი გამოცოცხლებაა. საჯარო რეესტრის სტატისტიკის მიხედვით, 2011 წლის 11 თვის მანძილზე გაყიდვები სტაბილურად 39000-დან 46 000-ის ერთეულის ფარგლებში მერყეობდა. 2011 წლის ბოლოსათვის კი ქვეყანაში უძრავ ქონებაზე 510 794 ტრანზაქცია განხორციელდა, რაც 2010 წლის მაჩ-ვენებელზე 25.8%-ით მეტია.

სამშენებლო სექტორში წარმოების ფასები 2012 წლის იანვარში, 2011 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 2.4%-ით გაიზარდა. “საქსტატის” ინფორმაციით, მშენებლობაში მწარმოებელთა ფასების ინდექსმა 2012 წლის იანვარში 102.4% შეადგინა. აქედან, სამშენებლო მოედნის მომზადების ფასების ინდექსი ამ პერიოდში 121.8%-ით განისაზღვრა, შესაბამისად, ფასები წინა წლის იანვართან შედარებით 21.8%-ით გაიზარდა. შენობა-ნაგებობების მშენებელობის ფასების ინდექსი 102,4%-ია, რაც იმას ნიშნავს, რომ შარშანდელ ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით მშენებლობა 2,4%-ით გაძვირდა. სამშენებლო სექტორში წარმოების ფასები 2012 წლის იანვარში, 2011 წლის დეკემბერთან შედარებით 0,3%-ით შემცირდა. აქედან 0,4%-ით შემცირდა სამშენებლო მოედნის მომზადების ფასები, შენობებისა და ნაგებობების მშენებელობის ფასები კი – 0,3%-ით.
ნიშნავს თუ არა ეს რიცხვები იმას, რომ სამშენებლო სექტორმა კრიზისს თავი დააღწია? რას ფიქრობენ ამაზე ექსპერტები და საბროკერო კომპანიის წარმომადგენლები? მათი შეფასებით, უძრავი ქონების ტრანზაქციების 82% მეორად ბაზარზე მოდის და აქედან დიდი წილი ის ქონებაა, რომელიც ვალში დარჩათ ბანკებს, რადგან მომხმარებლებმა მათი გამოსყიდვა ვერ შეძლეს და ამით აიხსნება უძრავი ქონების რეგისტრაციის ტრანზაქციების მაჩვენებელის ზრდა. გასულ წელს ვალში გაყიდული ქონების ჯამურმა ღირებულებამ 500 მილიონი დოლარი შეადგინა, რაც არცთუ მცირე თანხაა უძრავი ქონების ბაზარზე არსებული გარიგებებისთვის.
ამის გათვალისწინებით, მთავრობისაგან განსხვავებით, ბროკერები და კერძო სექტორის სხვა წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ საქართველოს უძრავი ქონების ბაზარმა კრიზისს თავი ვერაფრით დააღწია. ყიდვა-გაყიდვის ოპერაციები კვლავ ძალიან მცირეა. უძრავი ქონების სააგენტოების წარმომადგენლები აღნიშნავენ, რომ 2010 წელთან შედარებით, 2011 წელს საქართველოში უძრავ ქონებაზე მოთხოვნა შემცირდა. უსახლკაროდ დარჩენილი მოქალაქეების რაოდენობა დღითი დღე იზრდება და საუბარი უძრავი ქონების ბაზრის ზრდაზე არასწორია. “ხალხს ბანკის ვალები აქვს, ზოგიც იძულებულია ვალი აიღოს და მის დასაფარავად ბინის გაყიდვა უხდება, ზოგიც უცხოეთში მიდის და ფული სასწრაფოდ სჭირდება. არაერთი მიზეზია, რის გამოც საჯარო რეესტრმა ტრანზაქციების დიდი მაჩვენებელი აღრიცხა, თუმცა დანამდვილებით შემიძლია გითხრათ, რომ ჩვენთან წინა წელთან შედარებით, უძრავ ქონებაზე მოთხოვნა არ გაზრდილა” – აცხადებენ უძრავი ქონების ერთ-ერთ სააგენტოში. საჯარო რეესტრში ნებისმიერი სამართლებრივი აქტი რეგისტრირდება და ამიტომ ტრანზაქციების რაოდენობის გაზრდა გასაკვირი არ არის. ერთი და იმავე ქონების რამდენჯერმე დაგირავებამაც მოიმატა და ტრანზაქციების რაოდენობის გაზრდას ამ ფაქტორმაც შეუწყო ხელი.
გასული წლისაგან განსხვავებით, მიმდინარე წლის თებერვალში საქართველოს უძრავი ქონების ბაზარზე 34 978 ტრანზაქცია განხორციელდა. საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო ინფორმაციით, 2010 წელთან მიმართებაში ზრდამ 17,7% შეადგინა, 2011 წლის იგივე თვესთან შედარებით კი ტრანზაქციების რაოდენობა 2,8%-ითაა შემცირებული. რაც შეეხება მიმართებას წინა თვესთან შედარებით, ტრანზაქციების რაოდენობა 7,8%-ითაა გაზრდილი. “აშკარაა, რომ უძრავი ქონების პი-რველადი და მეორადი ბაზრები შემცირდა წინა წლის იმავე თვესთან შედარებით (შესაბამისად 14.5%-ით და 0.3%-ით). 2012 წლის თებერვლის თვეში პირველადი სარეგისტრაციო ტრანზაქციების რაო-დენობამ 5 330, ხოლო მეორადი სარეგისტრაციო ტრანზაქციების რაოდენობამ 29 648 ერთეული შეადგინა,” – ნათქვამია სააგენტოს განცხადებაში. უძრავი ქონების ბაზარზე ტრანზაქციების შემცირებას ექსპერტები სეზონური ფაქტორის გარდა, ბანკების მიერ სესხების გაცემის პირობების გამკაცრებას უკავშირებენ. აქტივობის შემცირების ერთ-ერთ მიზეზი მომხმარებლის მხრიდან კრედიტებისადმი ფრთხილი დამოკიდებულებაც არის.
უძრავი ქონების აგენტების განცხადებით, თბილისში საცხოვრებელ ფართებზე მოთხოვნა საგრძ-ნობლად შემცირდა, თუმცა ფასები პრაქტიკულად უცვლელი რჩება. ბაზარზე თითქოს ერთდროულად ორი სეგმენტი არსებობს – უძრავი ქონება, რომელიც ვალის გამო სასწრაფოდ და იაფად იყიდება და უძრავი ქონება, რომელზეც მოთხოვნის შემცირებაც ფასებზე დიდად ვერ მოქმედებს. დავით ბერე-ლიძე, უძავი ქონების სააგენტო “ბერუკა”: “შარშანდელთან შედარებით შეიძლება ითქვას, რომ წელს მოთხოვნა ძალიან მცირედით არის გაზრდილი. თუმცა ეს საერთო სურათს ვერ ცვლის. დიდად სახარბიელო მდგომარეობა არც შარშან იყო და არც წელს შეცვლილა რამე. თუმცა ახლა ველოდებით, რომ მოთხოვნა ცოტა გაიზრდება. ზამთარი ყოველთვის უფრო “მკვდარი” სეზონია. მაგრამ, მიუხედავად მოთხოვნის შემცირებისა, ეს ფასებზე დიდად არ ასახულა. ფასები თითქმის იგივე ნიშნულზეა. ჩვენთან, მაგალითად, ძირითადი მოთხოვნა არის მცირე ზომის პირველად ფართებზე.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ბაზარზე ახალაშენებული ფართების დეფიციტია. დღევანდელი გადასახედიდან შეიძლება ითქვას, რომ დეველოპერული და სამშენებლო კომპანიების დიდმა ნაწილმა კრიზისს თავი ვერ დააღწია. ჩვენთან უამრავი ადამიანი მოდის, რომლებიც გვეუბნებიან, რომ ძალიან დაზარალდნენ ამ კრიზისის გამო. ბევრი მშენებლობა კვლავ შეჩერებულია და ბევრიც, სადაც კლიენტებს გარკვეული თანხები აქვთ შეტანილი, საერთოდ არ დაწყებულა.”
ექსპერტთა შეფასებით, საქართველოს უძრავი ქონების ბაზარზე ფასები გაზაფხულის ბოლოს გაიზრდება. როგორც უძრავი ქონების სააგენტოებში განმარტავენ, ფასების მატება 5-7%-ით მოხდება და ამის მიზეზი, ძირითადად, ბაზარზე მოთხოვნის ზრდა იქნება. ჯერჯერობით კი, დაუსრულებელ ობიექტებში ბინის შეძენაზე მოთხოვნა, კვლავ საკმაოდ დაბალი რჩება. გაყიდვების 80%-ზე მეტი მეორად ბაზარზე მოდის. ამჟამად გარეუბნებში ერთი კვადრატული მეტრის ფასი შავ კარკასში 380-420 დოლარიდან იწყება. ცენტრალურ უბნებში კი, ფასი 3000 დოლარსაც აღწევს.
საქართველოს ეროვნული ბანკის დასკვნაში, რომელიც 2008-2011 წლებში უძრავი ქონების ბაზრის შეფასების შედეგად მომზადდა, ნათქვამია, რომ 2010 წლის ივნისიდან 2011 წლის ივნისამდე გასაყიდი ფასები უძრავ ქონებაზე სტაბილური იყო. 2011 წლის ივნისში ბინებსა და კომერციულ ფართზე ფასების ინდექსის წლიურმა კლებამ 2% შეადგინა, ხოლო საცხოვრებელი ბინის დაქირავების ფასების ინდექსის წლიურმა მატებამ კი – 5%. აღსანიშნავია ისიც, რომ ერთი მხრივ, თბილისში 2010 წელს, 2008 წელთან შედარებით, დასრულებული საცხოვრებელი ფართების ოდენობა 52%-ით გაიზარდა. თუმცა, ამავე დროს, 2010 წელს დაწყებული სამშენებლო სამუშაოების რაოდენობა, 2009-2008 წლებთან შედარებით, 40%-დან 70%-მდე არის შემცირებული.
საცხოვრებელი ფართი უძრავი ქონების მეორად ბაზარზე ყველაზე ძვირად კვლავ ვაკესა და საბურთალოზე ფასობს. კომერციული ფართის დაქირავება კი ყველაზე ძვირი რუსთაველის პროსპექტზეა. კვლევა “ჯორჯიან ბიზნეს ენდ პოლიტიკალ ინსაიტმა” (BPI) ჩაატარა. კვლევის ავტორებმა თბილისის ოცამდე უბანი შეისწავლეს, ხოლო ობიექტად 2-ოთახიანი ბინა შეარჩიეს.
აღმოჩნდა, რომ ამჟამად 2-ოთახიანი ბინა ყველაზე ძვირი ვაკეში ღირს, სადაც ფასი ერთ კვმ-ზე საშუალოდ 1015 დოლარია. სიძვირით მეორე ადგილზეა საბურთალო, სადაც საცხოვრებელი ფართის საშუალო ფასი კვადრატულ მეტრზე 951 დოლარია, მესამეზე მთაწმინდა-სოლოლაკია 932 დოლარით. ყველაზე იაფი კი საცხოვრებელი ფართი გლდანსა და გლდანულაშია – 473 დოლარი. კვლევაში ნათქვამია, რომ ბინების სიძვირეზე, ადგილმდებარეობის გარდა, სხვა ბევრი მნიშვნელოვანი ფაქტორიც ახდენს გავლენას, მაგალითად, ბინის რემონტი, ის ძველი აშენებულია, ახალი აშენებული თუ მშენებარეა.
რაც შეეხება კომერციული უძრავი ქონების ბაზარს, აქტივობა არც ამ შემთხვევაშია დიდი. მაგალითად, “მეგალაინის” ბიზნეს-ცენტრში, რომელიც თებერვალში გაიხსნა და აღჭურვილია თანამედროვე ტიპის მოწყობილობითა და საკონფერენციო დარბაზით, ჯერჯერობით, ფართების მხოლოდ 30%-ია გაქირავებული. ცენტრში 1 კვადრატული მეტრის ქირის ღირებულება კი 12-18 დოლარის ფარგლებში მერყეობს. ბიზნეს ცენტრის მომხმარებლებს 400-ადგილიანი პარკინგით სარგებლობაც შეუძლიათ.
ახალი სავაჭრო ცენტრის მშენებლობას იწყებს კომპანია “დექსუსი”. სავაჭრო ცენტრი ელიავას ბაზრობის მიმდებარე ტერიტორიაზე განთავსდება, სადაც, კომპანიის მენეჯმენტის შეფასებით, ელიავას ბაზრობის სიახლოვის გამო ბევრი პოტენციური მომხმარებელი დადის. “სწორედ ამის გამო გადაწყვიტა კომპანიამ ელიავას ბაზრობის მიმდებარე ტერიტორიაზე ახალი სავაჭრო ცენტის აგება. “უნი მოლი” სამსართულიანი სავაჭრო ცენტრი იქნება, რომლის პირველ სართულზე ბანკების სერვის ცენტრები, ტურისტული სააგენტოები, ბიჟუტერიის, კოსმეტიკისა და აფთიაქის ობიექტები განთავსდება. მეორე სართულზე ტანსაცმლისა და ფეხსაცმლის მაღაზიები იქნება, მესამე სართულზე კი სამშენებლო მასალების, საოჯახო ტექნიკის, განათლებისა და სავენტილაციო სისტემების, ავეჯის, საკანცელარიო და საოფისე ნივთების მაღაზიები განთავსება. სავაჭრო ცენტრში მომხმარებელი უცხოური და ადგილობრივი პრაიმ თუ ეკონომ ბრენდების შეძენასაც შეძლებს. ამ ეტაპზე სამონტაჟო სამუშაოები უკვე დასრულებულია და მიმდინარე წლის 25 ოქტომბერს ცენტრი დასრულებულ სახეს მიიღებს.
კომერციული ფართის გაქირავების სიძვირით თბილისის ცენტრალური და ვაკე-საბურთალოს უბანი გამოირჩევა. რუსთაველის პროსპექტზე 1 კვმეტრის ფასი საშუალოდ 40 დოლარის ფარგლებშია. მეორე ადგილზეა პეკინის ქუჩა, სადაც 1 კვმ კომერციული ფართის დაქირავება 35 დოლარი ღირს, მესამეზე ჭავჭავაძის გამზირია 34 დოლარით. კოსტავას ქუჩაზე კომერციული ფართის საშუალო ფასი 29 დოლარია, ახალგანახლებულ აღმაშენებლის პროსპექტსა და მარჯანიშვილის მეტროსადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე კი 25 დოლარი. კვლევისთვის შერჩეული კომერციულად მიმზიდველი ქუჩებიდან ყველაზე იაფად კომერციული ფართის დაქირავება ნუცუბიძის პლატოზე შეიძლება, სადაც ერთი კვადრატული მეტრის ფასი 8-10,5 დოლარის ფარგლებში მერყეობს.
თბილისი – მიტოვებული მშენებლობების ქალაქი
პრობლემები სამშენებლო სექტორში კვლავაც ბევრია. ისევ შეჩერებულია მსხვილი სამშენებლო ობიექტები. მაგალითად, “საბა პლუსის” ერთ-ერთი პროექტი. კომპანიას კარალეთის ქუჩის 18 ნომერში მშენებარე საცხოვრებელი კორპუსი 2008 წლის აპრილში უნდა ჩაებარებინა, თუმცა მშენებლობა დღემდე არ განახლებულა. რის გამოც სამშენებლო კომპანიას 40-მდე ოჯახი სასამართლოში უჩიოდა. კომპანიაში ჯერ კიდევ გასული წლის ოქტომბერში აცხადებდნენ, რომ მშენებლობა ერთ თვეში განახლდებოდა, თუმცა დღეს ირკვევა, რომ კომპანია ამ პირობას ვერ ასრულებს.
შეგახსენებთ, რომ გასულ წელს კომპანიის კლიენტები “საბა პლუსს” ადანაშაულებდნენ, რომ ის თანხა, რომელიც მოსახლეობამ გადაიხადა, მთლიანად მშენებლობას არ მოხმარებია და მისი ნაწილი ხელმძღვანელობამ თავის სასარგებლოდ დახარჯა. კლიენტები ასევე აცხადებდნენ, რომ მათ ბინების ღირებულების 80% უკვე გადახდილი ჰქონდათ, რასაც კომპანიის მენეჯმენტი კატეგორიულად უარყოფს. მათი განცხადებით, მყიდველებს ამ რაოდენობის თანხა რომ ჰქონოდათ გადახდილი, მშენებლობა არ შეჩერდებოდა. ამჯერად, კომპანიის ხელმძღვანელობა განმარტავს, რომ “საქართველოს ბანკმა” მათ სესხი უკვე დაუმტკიცა. კომპანიამ კლიენტებთან პრობლემები უკვე მოაგვარა და მომხმარებელი შექმნილ ვითარებას გაგებით ეკიდება. თუმცა მშენებლობის განახლების ვადებს ჯერჯერობით კვლავ ვერ ასახელებენ.
“საქართველოს ბანკთან” მიღწეულ შეთანხმებაზე საუბრობენ “ოლიმპიურ ვარსკვლავშიც”, რის შედეგადაც უახლოეს მომავალში, საბურთალოს ყოფილი ბაზრის ტერიტორიაზე მდებარე ობიექტის მშენებელობა განახლდება, კომპლექსის დასრულება კი 2013 წელს იგეგმება. ფინანსური პრობლემების გამო, ყოფილი საბურთალოს ბაზრის ტერიტორიაზე “ოლიმპიური ვარსკვლავის” მშენებლობა 18 თვეა შეჩერებულია. მენეჯმენტის ცნობით, კომპანიას სესხს “საქართველოს ბანკი” გამოუყოფს და სამშე-ნებლო სამუშაოები განახლდება. სესხის მოცულობა დაახლოებით 5-6 მლნ დოლარი იქნება. კომპანიას პრობლემები აქვს სააკაძეზე მდებარე ობიექტთან დაკავშირებითაც. კომპანიის მენეჯმენტის განცხადებით, ამ ეტაპზე მოლაპარაკებები გრძელდება რამდენიმე უცხოელ და ქართველ ინვესტორთან. “შემოთავაზებებია თურქების, ირანელებისა და ქართველების მხრიდან. მაგრამ მთავარი პრობლემა, რის გამოც ინვესტორები ინვესტიციის ჩადებისაგან თავს იკავებენ, პროექტის მასშტაბურობაა. სწორედ ამის გამო კომპანია “ოლიმპიური ვარსკვლავი” მსგავს მასშტაბურ პროექტებს აღარ განახორციელებს”, – აცხადებს კომპანიის წარმომადგენელი. “ოლიმპიური ვარსკვლავის” კლიენტები, “საბა პლიუსის” კლიენტების მსგავსად, საკუთარი ბინების მშენებლობის დაწყებას უკვე სამ წელზე მეტია ელოდებიან.
ალექსანდრე ჯაფარიძე “საქართველოს უძრავი ქონების ასოციაციის” პრეზიდენტი: “საქართველოს უძრავი ქონების ბაზარზე ახლა ძალიან დიდი კრიზისია. მყიდველი არსად ჩანს. მოთხოვნა ძალიან მცირეა. ყიდვა-გაყიდვის ოპერაციები მკვეთრადაა შემცირებული. საჯარო რეესტრის მონაცემებით, თითქოს ამ ბაზარზე უზარმაზარი მოძრაობაა. სინამდვილეში მოძრაობა კი არ არის, არამედ ჩადებული ობიექტები ვალში მიაქვთ. გაყიდული უძრავი ქონების უდიდესი ნაწილი ვალში იყიდება. დღეს ფულიც დეფიციტური გახდა, გაძვირდა. არადა, ამჟამად უძრავი ქონების ბაზარი დიდ შესაძლებლობებს იძლევა, ერთბაშად მიიღო მნიშვნელოვანი შემოსავალი. არის შემთხვევები, როცა ადამიანს გირაოს თანხა ან ვალი აქვს გადასახდელი და სასწრაფოდ ჰყიდის უძრავ ქონებას. რომ არ იყიდება, შემდეგ ფასი მნიშვნელოვნად მცირდება და შეიძლება ითქვას, კაპიკებში იყიდება. ქონების დიდი ნაწილი თბილისში ვალშია ჩადებული, ხშირად მიზერულ ფასად, 10-15 ათას დოლარად, მაშინ, როცა ის ქონება, შესაძლოა, რეალურად, 100 ათასი ღირდეს. ჰყიდიან ამ ქონებას, ოღონდ ვალი გაისტუმრონ. თუ ვერ გაყიდეს, ფასს აგდებენ და ვიღაც მხოლოდ იმიტომ ყიდულობს, რომ ძალიან იაფია.
ეს არ ეხება მხოლოდ საქართველოს. მთელ მსოფლიოში ასეთი ტენდენციაა. კატასტროფული ვითარებაა უძრავი ქონების ბაზრებზე. ამ გადასახედიდან თამამად შეიძლება ითქვას, რომ კრიზისი არც საქართველოსა და არც მსოფლიოში ჯერ გადალახულ არ არის. მაგრამ უკეთესის იმედი გვაქვს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ყველას მოგვიწევდა ოფისების დახურვა და სახლებში წასვლა.
ჩემი აზრით, ბაზრის გამოცოცხლებისთვის დიდი თანხების ინვესტირებაა საჭირო. ამის კარგი მაგალითიც გვაქვს წინ. სამთავრობო პროგრამების, სწორი მარკეტინგუილი კამპანიისა და პიარის შემდეგ, დღეს ბათუმში სამშენებლო ბუმია. სულ უფრო მეტი ინვესტორი ინტერესდება აქ მშენე-ბლობით, იზრდება ბათუმში უძრავი ქონების შეძნის მსურველთა რიცხვიც. ეს ყველაფერი სახელმწიფოს სწორი და თანამიმდევრული პოლიტიკის შედეგია.
ს.ე. – თქვენი შეფასებით, მოახდინა თუ არა კრიზისმა ბაზრის სტერილიზაცია?
ა.ჯ. – ნაწილობრივ მოახდინა, მართალია. ბევრი ისეთი კომპანია გაკოტრდა და გაქრა ბაზრიდან, რომელიც დაბალი ლიკვიდურობით და მაღალი რისკებით გამოირჩეოდნენ, შესაბამისად, იზღუდებოდა მყიდველთა ინტერესებიც. მაგრამ დასანანია, რომ ამ კრიზისმა ბევრი კარგი კომპანიაც გაიყოლა. რომელსაც უფრო მეტი პერსპექტივა ჰქონდა”.
რაც შეეხება სახელმწიფოს მხარდაჭერას, მარტის შუა რიცხვებში გაიმართა შეხვედრა საჯარო რეესტრის თავმჯდომარესა და დეველოპერული კომპანიების ხელმძღვანელებს შორის. როგორც დეველოპერები აღნიშნავენ, შეხვედრის ერთ-ერთი მთავარი შედეგი ის არის, რომ თუ აქამდე კორპუსის მშენებლობის დასრულების შემდეგ, ბინების გაფორმება ჯერ დეველოპერის, ხოლო შემდეგ მყიდველის სახელზე ხდებოდა, ახლა ერთი ზედმეტი რგოლი ამოვარდა. დეველოპერთა ინიციატივის გათვალისწინებით, ამიერიდან პირდაპირ მყიდველზე მოხდება უძრავი ფართის რეგისტრაცია. რაც, ერთი მხრივ, ხარჯების განახევრებას, მეორე მხრივ კი, დროის დაზოგვას ნიშნავს. როგორც შეხვედრის შემდეგ საჯარო რეესტრის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, მსგავსი შეხვედრები სამშენებლო სექტორის წარმომადგენლებთან სისტემური ხასიათის იქნება. გარდა ამისა, საჯარო რეესტრში იქნება საკონტაქტო პირი, რომელთანაც დეველოპერებს შეეძლებათ ნებისმიერ საკითხზე კონსულტაცია და პრობლემების განხილვა.
რაც შეეხება უცხოურ ბაზრებს. ევროპული ბანკების უმეტესობა სასწრაფოდ ტოვებს აშშ-ის კომერციული უძრავი ქონების ბაზარს. ამერიკული ბაზრის დატოვების ძირითადი მიზეზებია ევროპაში ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ საკუთარი კაპიტალის ნორმის გაზრდის მოთხოვნა, ასევე სახელმწიფო ვალდებულებების კრიზისი ევროპაში. გამოთავისუფლებულ ადგილებს აქტიურად იკავებენ აზიური ბანკები. მათთვის კონკურენციის გაწევას მხოლოდ გერმანულიDeutsche Bank ცდილობს. ირლანდიური, გერმანული და ფრანგული ბანკები სწრაფად ამცირებენ დაკრედიტების მო-ცულობებს კომერციული უძრავი ქონების ერთ-ერთ ყველაზე დინამიურ ბაზარზე. ბანკმა Anglo Irish Bank გასულ წელს 9.65 მილიარდი დოლარის იპოთეკური კრედიტები მიჰყიდა ბანკებს JP Morgan Chase, Wells Fargo da Lone Star Fund. ირლანდიურმა ბაკებმა, რომელთა შორის ბევრი უკვე ნაციონალიზირებულია, გადაწყვიტეს საერთოდ წავიდნენ ამერიკული ბაზრიდან 2009 წლის იპოთე-კური კრიზისის შემდეგ. ფრანგული Societe Generale ბოლო ორი წლის განმავლობაში პორტფელიდან იცილებს იპოთეკური კრედიტების 89%-ს. ხოლო გერმანული Commerzbank-ის ამერიკული “შვილობილი” ბანკი EuroHipo ახალ გარიგებებს აშშ-ში ემბარგოს ადებს მიმდინარე წლის ივნისამდე. 2009 წლის შემდეგ მის პორტფელში ამერიკული ბაზარის იპოთეკური კრედიტები 3.6 მილიარდი დოლარით შემცირდა.
ანალიტიკოსები ამერიკული ბაზრიდან ევროპული ბანკების წასვლას უკავშირებენ ევროპაში EBA-ს (European Banking Authority)-ს მიერ ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ კაპიტალის ნორმის მოთხოვნის გამკაცრებას. სარეზერვო მოთხოვნების გამკაცრება სპეკულატიური ოპერაციების განხორციელებისას ბანკებს აიძულებს უცხოურ ბაზრებზე შეკვეცონ ოპერაციები. ამის გარდა, ევროპული საკრედიტო ინსტიტუტები სიფრთხილეს იჩენენ დიდი ზარალის მიღების შიშით, იმ შემთხვევაში, თუ ევროზონის რომელიმე ქვეყანა დეფოლტს გამოაცხადებს.