საბაჟო პოლიტიკა, როგორც ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების ინდიკატორი
იაკობ მესხია, ეკ. მეცნ. დოქტორი, პროფესორი, ფრიდონ რუხაია
ნებისმიერი ქვეყნის პოლიტიკური და ეკონომიკური დამოუკიდებლობის განმტკიცებისა და შენარჩუნების საქმეში უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება საბაჟო პოლიტიკის გონივრულ გატარებას. საქართველოს საბაჟო კოდექსის თანახმად, საბაჟო პოლიტიკის ძირითადი მიზნებია: საქართველოს ეკონომიკური სუვერენიტეტისა და ეკონომიკური უსაფრთხოების დაცვა, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სტიმულირება და შიდა ბაზრის დაცვა, საქართველოს საგარეო ეკონომიკური ურთიერთობის სტიმულირება, საქართველოს საშინაო და საგარეო ეკონომიკური პოლიტიკის სხვა ამოცანების განხორციელება.
როგორც ჩანს, საბაჟო პოლიტიკის მიზანთა შორის პრიორიტეტულ ადგილს ქვეყნის ეკონომიკური სუვერენიტეტისა და ეკონომიკური უსაფრთხოების დაცვის პრობლემა იკავებს, რომელიც სამწუხაროდ, არც თეორიულად და არც მეთოდოლოგიურად სათანადო დონეზე დღემდე არაა მეცნიერულად დამუშავებული. აღნიშნული პრობლემა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ეკონომიკურად დაბალგანვითარებული და გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებისათვის და მათ შორის საქართველოსათვის, რომლის ეკონომიკური პოტენციალი ჯერჯერობით სუსტია, და შესაბამისად, მსოფლიო გლობალიზაციის თანამედროვე ეტაპზე მისი ეკონომიკური სუვერენიტეტისა და უსაფრთხოების დაცვა-განმტკიცება ერთ-ერთ ურთულეს და მრავალწახნაგოვან პრობლემას წარმოადგენს.
წინამდებარე სტატიის მიზანია ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოება-სუვერენიტეტსა და საბაჟო პოლიტიკას შორის არსებული კავშირების მეთოდოლოგიური საფუძვლების საკვანძო საკითხების ანალიზი-განზოგადება და ამ მიმართულებით სრულყოფის ზოგიერთი წინადადებების და რეკომენდაციების შემუშავება. ამ მიზნით, უპირველეს ყოვლისა, მიზანშეწონილია ეკონომიკური უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური სუვერენიტეტის არსის, ამოცანებისა და ძირითადი ინდიკატორების თეორიულ-მეთოდოლოგიური საფუძვლების ანალიზი და განზოგადება.
უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში ეკონომიკური უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური სუვერენიტეტის პრობლემებმა სათანადო ასახვა ვერ ჰპოვეს ხელისუფლების საპროგრამო ეკონომიკურ დოკუმენტებში. მართალია, საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ერთწლიან და ხუთწლიან ინდიკატორულ გეგმებში სისტემატურად აისახება საგარეო ეკონომიკური კავშირების სრულყოფისა და ჩრდილოვანი ეკონომიკის ლეგალიზაციასთან დაკავშირებული წინადადებები და რეკომენდაციები, მაგრამ ისინი სრულყოფილად არ მოიცავენ ქვეყნის ეკონომიკური სუვერენიტეტისა და უსაფრთხოების განმტკიცებასთან დაკავშირებულ მრავალრიცხოვან და ურთიერთდაკავშირებულ პრობლემებს.
როგორც მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა წარმოადგენს ქვეყნის დამოუკიდებლობის, მისი სტაბილური და ეფექტიანი განვითარების გარანტს. ეს აიხსნება იმით, რომ ეკონომიკა წარმოადგენს საზოგადოების, სახელმწიფოს და პიროვნების საქმიანობის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან სფეროს და შესაბამისად, ეროვნული უსაფრთხოების ცნება იქნება ცარიელი სიტყვა ეკონომიკის ცხოველმყოფელობის, მისი მდგრადობის გარეშე, იმ შემთხვევაში, როდესაც მას შეექმნება საფრთხე (მუქარა), როგორც ქვეყნის შიგნიდან, ისე მის გარედან. ამიტომაც, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა განეკუთვნება მნიშვნელოვან ეროვნულ პრიორიტეტთა რიცხვს.
აღსანიშნავია, რომ დღევანდელ ეტაპზე, ეკონომიკური უსაფრთხოების კატეგორიის გაგებაში ერთიანი აზრი არ არის ჩამოყალიბებული. ტრადიციულად იგი გაგებულია, როგორც ეკონომიკური სისტემის თვისობრივი დახასიათება, რომელიც განსაზღვრავს მის უნარს, უზრუნველყოს მოსახლეობის ცხოვრების ნორმალური პირობები, ეკონომიკური ზრდის ტემპების დაჩქარება, აგრეთვე ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი ინტერესების თანმიმდევრული რეალიზაცია. აღნიშნული განმარტება იმდენად ზოგადი და ზედაპირულია, რომ იგი ნამდვილად არ იძლევა ეკონომიკური უსაფრთხოების შინაარსზე ნაწილობრივ წარმოდგენასაც კი. საქმე იმაშია, რომ აღნიშნულ განმარტებაში საერთოდ იგნორირებულია მუქარის კატეგორია, რომელიც დამახასიათებელია ნებისმიერი სახელმწიფოსათვის (როგორც მისი ტერიტორიის შიგნით, ასევე საზღვრებს გარეთ). იმდენად, რამდენადაც ჩვენი კვლევის მიზანია საბაჟო პოლიტიკასა და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას შორის კავშირურთიერთობების სფერო, ყურადღება ძირითადად აქცენტირებული იქნება მხოლოდ ეკონომიკური უსაფრთხოების საგარეო მუქარაზე, რამდენადაც ეს უკანასკნელი დაკავშირებულია ქვეყნის საიმპორტო პოლიტიკაზე.
ეკონომიკური უსაფრთხოების კატეგორიის შინაარსში ძირითადად უნდა გამოიყოს სამი კომპონენტი. პირველი – ეს არის ეკონომიკური დამოუკიდებლობის ფუნქციის უზრუნველყოფა, რომელიც, ცხადია, არ ატარებს აბსოლუტურ ხასიათს, რამეთუ შრომის საერთაშორისო დანაწილებისა და მსოფლიო ეკონომიკური გლობალიზაციის ფონზე დღეისათვის ვერც ეკონომიკურად ძლიერი და ვერც სუსტი სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს ეკონომიკის დამოუკიდებლად მშენებლობას. ასეთ პირობებში ეკონომიკური დამოუკიდებლობა, რომელიც უნდა იყოს მიღწეული ეკონომიკური უსაფრთხოების ჩარჩოებში, გულისხმობს სახელმწიფოს უნარს გააკონტროლოს საკუთარი ეკონომიკური რესურსები, მიაღწიოს წარმოების ეფექტიანობის და პროდუქციის ხარისხის ისეთ დონეს, რომლებიც უზრუნველყოფენ მათ მაღალ კონკურენტუნარიანობას და მსოფლიო ბაზარზე საქონლისა და მომსახურების რეალიზაციას. ამავე დროს, ეკონომიკური დამოუკიდებლობა გულისხმობს ეკონომიკური თავისუფლების მიღწევას. ეს უკანასკნელი ქვეყნის ხელისუფლების მიერ სამეურნეო-ეკონომიკური გადაწყვეტილებების გარედან ჩარევის გარეშე დამოუკიდებლად მიღებას და რეალიზაციას ნიშნავს. აღსანიშნავია, რომ უკანასკნელ წლებში სუსტი და დაბალგანვითარებული ქვეყნები, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებიდან და ეკონომიკურად ძლიერი ქვეყნებიდან კრედიტების მიღების სანაცვლოდ, არც თუ იშვიათად იძულებული ხდებიან მთლიანად და უპირობოდ დაემორჩილონ ეგზოგენურად თავსმოხვეულ ე.წ. რეკომენდაციებს და რჩევებს. ასეთ ვითარებაში იქმნება ქვეყნის ეკონომიკური დამოუკიდებლობის და თავისუფლების შეზღუდვის (ან სრულად დაკარგვის) საშიშროება, რაც საბოლოო ჯამში ეკონომიკური და პოლიტიკური დამოუკიდებლობის შესუსტება-დაკარგვას იწვევს.
ეკონომიკური უსაფრთხოების კატეგორიის მეორე შემადგენელი მნიშვნელოვანი კომპონენტი ეროვნული ეკონომიკის სტაბილური და მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფაა, რაც ყველა ფორმის საკუთრების დაცვას, სამეწარმეო აქტივობისათვის საიმედო პირობებისა და გარანტიების შექმნას, მადესტაბილიზებელი ფაქტორების (კრიმინალური და ჩრდილოვანი ეკონომიკის) და პირობების შეზღუდვას გულისხმობს.
მესამე პირობა, რომელიც უნდა დაკმაყოფილდეს ეკონომიკური უსაფრთხოების ფარგლებში, გულისხმობს ეკონომიკის უნარს, უზრუნველყოს თვითგანვითარება და პროგრესი, შექმნას ინვესტიციებისა და ინოვაციებისათვის ხელსაყრელი კლიმატი, აამაღლოს მუშაკთა პროფესიული, საგანმანათლებლო და ზოგადკულტურული დონე.
გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება გულისხმობს ქვეყნის ეკონომიკური სისტემის დაცვას ეგზოგენური (საგარეო) და ენდოგენური (საშინაო) ნეგატიური ფაქტორების ზეგავლენისაგან და ისეთი ეკონომიკური პოლიტიკის გატარებას, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის მდგრად და ეფექტიან განვითარებას. უფრო ვიწრო გაგებით, ეკონომიკური უსაფრთხოება არის იმ ფაქტორებისა და პირობების ერთობლიობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ეროვნული ეკონომიკის დამოუკიდებლობას, მის სტაბილურობას და მდგრადობას.
ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების დონე განისაზღვრება გარკვეული მაჩვენებელთა სისტემით – ინდიკატორებით, რომლებიც გამოიხატებიან რაოდენობრივად და იძლევიან საშუალებას დროულად მისცენ სიგნალი-ინფორმაცია ხელისუფლების ორგანოების მოსალოდნელი საშიშროების (მუქარის) შესახებ, რათა მიღებულ იქნას მათი თავიდან აცილებისა და დაძლევის გადაწყვეტილებანი. ამასთან, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში მნიშვნელობა აქვთ არა ამ მაჩვენებლებს, არამედ მათ ზღვრულ მნიშვნელობებს. ეს უკანასკნელი ნიშნავს მათ ისეთ რაოდენობრივ მახასიათებლებს, რომელთა “საზღვრებს” მიღმა იწყება ეკონომიკური უსაფრთხოების შესუსტება, აღწარმოების ნორმალური წარმართვის შეფერხება და ნეგატიური ტენდენციების ჩამოყალიბება.
ჯერჯერობით, სრულყოფილად არაა შემუშავებული ეკონომიკური უსაფრთხოების მაჩვენებელთა სისტემა, თუმცა მისი ძირითადი ინდიკატორები მაინც მკაფიოდაა გამოკვეთილი. საშინაო (ენდოგენური) საშიშროება-მუქარის დასახასიათებლად ძირითადად გამოიყენება ჩრდილოვანი ეკონომიკის ზრდის ტემპები და მასშტაბები, უმუშევრობის დონე, განსხვავება მოსახლეობის მდიდარ და ღარიბ ფენებს შორის, ინფლაციის ტემპები. აღნიშნულ ეკონომიკურ მოვლენათა ზღვრულად დასაშვებ ნორმასთან მიახლოება ნიშნავს საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური სტაბილურობისადმი საშიშროების (მუქარის) შექმნას, ხოლო ზღვრულ დასაშვებ ნორმაზე ზემოთ რაოდენობრივი მახასიათებლების “ასვლა” გულისხმობს საზოგადოებრივ არასტაბილურობასა და სოციალური კონფლიქტებისათვის ხელსაყრელი პირობების შექმნას, ანუ ეკონომიკური უსაფრთხოების საფუძვლების შერყევას.
საგარეო (ეგზოგენური) ფაქტორების პოზიციებიდან ეკონომიკური უსაფრთხოების ინდიკატორების როლში გამოდიან ისეთი მაჩვენებლები, როგორებიცაა: სახელმწიფო ვალის მოცულობა (დონე), უცხოური ინვესტიციების ხვედრითი წილი ქვეყნის ინვესტიციების მთლიან მოცულობაში, სტრატეგიულ რესურსების უცხო ქვეყნებთან დამოკიდებულობის ხარისხი, ეროვნული ეკონომიკის დამოკიდებულება უცხოურ მეცნიერულ-ტექნიკურ და ტექნოლოგიურ პროგრესზე და პოტენციალზე, ქვეყნის ეკონომიკური საზღვრების გახსნილობის დონე და მათი დაცვის ხარისხი (კონტრაბანდა) და რაც ყველაზე მთავარია, საგარეო ეკონომიკური პოლიტიკის სრულყოფილობის დონე, რომელიც თავის მხრივ მოიცავს საბაჟო პოლიტიკას, მისი რეალიზაციის ფორმებსა და მეთოდებს.
უნდა აღინიშნოს, რომ ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების მიღწევა და შენარჩუნება ურთულესი პრობლემაა. განსაკუთრებით ძნელია იგი გარდამავალი ეკონომიკის მქონე და სუსტად განვითარებული ქვეყნებისათვის. საქმე იმაშია, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება მიიღწევა იმ შემთხვევაში, როდესაც მაჩვენებელთა სისტემის რაოდენობრივი მახასიათებლები იმყოფებიან დასაშვები საზღვრების ფარგლებში, მაგრამ ამ უკანასკნელთა “დაბალანსება” მეტად რთულია, რადგან ერთი მათგანის დასაშვები ზღვრული მნიშვნელობის მიღწევა ხდება სხვა დანარჩენის “ხარჯზე” და პირიქით. მაგალითად, ინფლაციის დასაშვებ ზღვრულ მნიშვნელობამდე შემცირებამ არ უნდა გამოიწვიოს უმუშევრობის დონის ზრდა ზღვრულ დონეზე ზევით, ან კიდევ ქვეყნის ეკონომიკური საზღვრების გახსნილობამ არ უნდა გამოიწვიოს სამამულო პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის დასაშვებ ზღვარზე ქვემოთ დაცემა და ა.შ.
ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ინდიკატორების ზღრუბლს მიღმა ეროვნული ეკონომიკა კონკურენტუნარიანობას საშინაო და საგარეო ბაზარზე დინამიური თვითგანვითარების უნარს კარგავს, იგი ხდება უცხოური და ტრანსნაციონალური მონოპოლიების ექსპანსიის ობიექტი, ფეხს იკიდებს კორუფცია, კრიმინალი და იძარცვება ქვეყნის ეროვნული სიმდიდრე.
განვითარების თანამედროვე ეტაპზე, როდესაც დაჩქარებული ტემპებით მიმდინარეობს მსოფლიო ეკონომიკის გლობალიზაციის პროცესი, ცალკეულ სახელმწიფოთა და განსაკუთრებით მცირე და სუსტად განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკურ უსაფრთხოებას მნიშვნელოვან მუქარას უქმნიან მსხვილი ტრანსნაციონალური კომპანიები, რომლებიც საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე აყალიბებენ მსოფლიო ეკონომიკურ წესრიგს და კარნახობენ თავიანთ პირობებს ზემოგების მისაღებად.
ეკონომიკური უსაფრთხოების საგარეო მუქარის შერბილებაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ქვეყნის საბაჟო პოლიტიკა. ეს უკანასკნელი არის სახელმწიფოს საგარეო ეკონომიკური პოლიტიკის ორგანული შემადგენელი ნაწილი. თავის მხრივ, საგარეო ეკონომიკური პოლიტიკა მოიცავს ღონისძიებათა ისეთ სისტემას, რომლებიც მიმართულია მსოფლიო ბაზარში მოცემული ქვეყნის ეკონომიკის ინტეგრაციისაკენ და იმავდროულად უზრუნველყოფენ უცხოური საქონლისა და მომსახურების იმპორტისაგან საშინაო ბაზრის კონკურენტუნარიანობის დაცვას.
საბაჟო პოლიტიკის არსი, უპირველეს ყოვლისა, ვლინდება საბაჟო-სატარიფო კანონმდებლობაში, საბაჟო კავშირების შექმნაში, საბაჟო-კონვენციების დადებაში, თავისუფალი საბაჟო ზონების შექმნაში და ა.შ. საქართველოში საბაჟო პოლიტიკას ქმნიან საქართველოს კონსტიტუცია, საბაჟო კოდექსი, საგადასახადო კოდექსი, კანონი საბაჟო ტარიფებისა და მოსაკრებლების შესახებ, საბაჟო ღირებულების განსაზღვრის წესი.1 ამასთანავე, ქვეყნის საბაჟო პოლიტიკის ფორმირებაზე მნიშვნელოვან (შეიძლება ითქვას მთავარ) გავლენას ახდენს საქართველოს მთავრობის მიერ გაფორმებული ხელშეკრულება მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში გაწევრიანების შესახებ.
შეიძლება ითქვას, რომ დღეისათვის საქართველოს მკაფიოდ ჩამოყალიბებული საბაჟო პოლიტიკა არ გააჩნია. მოქმედი საბაჟო კოდექსი და სხვა საბაჟო ხასიათის კანონმდებლობები ვერ უზრუნველყოფენ ქვეყნის საგარეო ეკონომიკური კავშირების ეფექტიანობას და იმ ღონისძიებების რეალიზაციას, რომელიც მიმართული იქნება საბაჟო პოლიტიკის უმთავრესი პრინციპის – ვაჭრობაში უპირატესი სარგებლიანობის მიღწევისაკენ. ჯერჯერობით, საქართველოს საბაჟო კანონმდებლობები და შესაბამისად, საბაჟო პოლიტიკა ვერ უზრუნველყოფს არარეგისტრირებული (ფარული) ვაჭრობის ლეგალიზაციას, სათანადო დონეზე ვერ ხერხდება სარკისებური შედარება პარტნიორ ქვეყნებთან, სათანადო მასშტაბით და სისრულით არ გამოიყენება ვაჭრობის პრეფერენციული სისტემა, არაა შემუშავებული ფალსიფიცირებული პროდუქციის იმპორტის წინააღმდეგ ბრძოლის კომპლექსური ღონისძიებების სისტემა, არაა ჩამოყალიბებული ექსპორტის განვითარების ფინანსური მხარდაჭერის საექსპორტო ოპერაციების დაკრედიტებისა და დაზღვევის სისტემა და ა.შ.
განვითარების თანამედროვე ეტაპზე საქართველოს საბაჟო პოლიტიკის ტრანსფორმაცია ისე უნდა განხორციელდეს, რომ ერთი მხრივ, შემუშავდეს საბაჟო ტარიფების ახალი მოდელი, რომელიც უზრუნველყოფს საგარეო ვაჭრობის განვითარებას, ხოლო მეორე მხრივ, ხელი შეუწყოს ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების განმტკიცებას. ამ უკანასკნელის მისაღწევად საჭიროა საბაჟო ტარიფების დიფერენცირებული სტრუქტურის შემუშავება, რომლითაც შესაძლებელი გახდება ეროვნული ეკონომიკის ტრადიციული დარგების განვითარება და იმპორტისაგან მათი კონკურენტუნარიანობის დაცვა. ამის მიღწევა შესაძლებელია სასაქონლო ნომენკლატურის ისეთი დეტალიზაციის პირობებში, რომელიც დააკმაყოფილებს საერთაშორისო სტანდარტებს და მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის ნორმებს. განსაკუთრებით დიდ მნიშვნელობას იძენს სატარიფო პრეფერენციების სისტემის შემდგომი სრულყოფა იმპორტირებულ საქონელზე. მანამ, სანამ არ გამოიკვეთება ეროვნული წარმოების საქონლის სატარიფო სისტემა, ძნელია წესრიგი დამყარდეს საქონლისა და მომსახურების იმპორტში.
საბაჟო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა სასაქონლო ნომენკლატურის ცალკეულ ჯგუფებად კლასიფიკაცია და თითოეული მათგანის მიმართ სპეციფიკური პოლიტიკის გატარება. ცალკე უნდა გამოიყოს საქონლის ის ჯგუფი, რომლის შემოტანა (იმპორტი) საქართველოს არ სჭირდება. მაგალითად, ასეთ ჯგუფს შეიძლება განეკუთვნოს ღვინო და ღვინის მასალები, ჩაი, მინერალური წყალი და ა.შ. ამ ჯგუფის საქონლის მიმართ უნდა ჩამოყალიბდეს ისეთი სატარიფო სისტემა, რომლითაც სტიმული გამოეცლება ანალოგიური საქონლის შემოტანას სხვა ქვეყნებიდან და შესაბამისად, შეიქმნება ხელსაყრელი პირობები აღნიშნულ სფეროში სამამულო წარმოების განვითარებისა და კონკურენციული გარემოს ჩამოყალიბებისათვის. სასაქონლო ნომენკლატურის მეორე ჯგუფში უნდა გაეწევრიანდეს ისეთი საქონელი, რომელთა წარმოება არ ხდება საქართველოში, მაგალითად, მსუბუქი ავტომობილები, ნავთობის აირი და აირისებრი ნახშირწყლები, რადიო და სატელევიზიო აპარატურა, კომპიუტერული ტექნიკა და ა.შ. ასეთ შემთხვევაში საბაჟო-სატარიფო განაკვეთებმა საშუალება უნდა მისცენ აღნიშნული ჯგუფის საქონლის თავისუფალ შემოტანას საქართველოს ბაზარზე.
სასაქონლო ნომენკლატურაში ცალკე უნდა გამოიყოს, აგრეთვე, საქონლის ის ჯგუფი, რომელიც საქართველოში იწარმოება, მაგრამ მათი იმპორტი აუცილებელია მოთხოვნის სრულად დაკმაყოფილებისთვის. აღნიშნულ ჯგუფში შეიძლება გაერთიანდეს, მაგალითად, ნავთობი და ნავთობპროდუქტები, სამკურნალო საშუალებები, ელექტროენერგია, ხორბალი და ა.შ. ასეთ შემთხვევაში ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს საბაჟო-სატარიფო განაკვეთების ისეთ დაბალანსებას, რომლითაც, ერთი მხრივ, დასტიმულირდება მათი იმპორტი და მეორე მხრივ, ადგილობრივ, სამამულო წარმოებას შეექმნება პირობები, რეალური კონკურენცია გაუწიოს იმპორტირებულ პროდუქციას. სამწუხაროდ, საქართველოს ეკონომიკურ უსაფრთხოებას სერიოზულ საშიშროებას უქმნის სწორედ ზემოხსენებული სასაქონლო ნომენკლატურის მესამე ჯგუფის პროდუქციის იმპორტი. საქმე იმაშია, რომ ქვეყნის საზღვრების დაუცველობის გამო აღნიშნული ჯგუფის პროდუქციის კონტრაბანდის გზით შემოღწევა საშინაო ბაზარზე განაპირობებს მათ დაბალ ფასებში რეალიზაციას, რის გამოც, სამამულო წარმოების ანალოგიური საქონლის რეალიზაცია თვითღირებულებითაც კი შეუძლებელი ხდება. საბოლოო ჯამში, ყოველივე ეს ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას ასუსტებს.
საბაჟო პოლიტიკის ერთ-ერთი უმთავრესი მიმართულებაა დაცვით ღონისძიებათა სისტემის ფორმირება და პრაქტიკული რეალიზაცია. საუბარია ანტიდემპინგური კომპენსაციური და სპეციალური ბაჟის დაწესებაზე, აგრეთვე იმპორტზე ქვოტების შემოღებაზე. საბაჟო პოლიტიკის ჩარჩოებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აქციზის უნიფიცირება იმპორტირებულ და ქვეყნის ტერიტორიაზე წარმოებულ აქციზურ საქონელზე.
საბაჟო პოლიტიკასა და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას შორის კავშირი თანდათანობით იზრდება და სულ უფრო და უფრო რთულდება. ეს განპირობებულია იმით, რომ უკანასკნელ წლებში საგარეო ვაჭრობის ბრუნვამ აშკარად გამოკვეთილი ზრდის ტენდენცია მიიღო. მაგალითად, 1994 წელს საქართველოს საგარეო სავაჭრო ბრუნვა შეადგენდა 420 მლნ დოლარს, მათ შორის ექსპორტი – 151 მლნ-ს, ხოლო იმპორტი – 269 მლნ-ს, უარყოფითი კი, შეადგენდა 117 მლნ აშშ დოლარს. 2002 წლისათვის სავაჭრო ბრუნვის ბალანსი თითქმის 2,5-ჯერ გაიზარდა და 1045 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, აქედან ექსპორტი 720,0 მლნ დოლარია. უარყოფითმა სავაჭრო ბალანსმა 395,0 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა.
2002 წლის მონაცემებით, საქართველოდან ექსპორტირებული საქონლის მთლიანი მოცულობიდან საფრენ აპარატებზე მოდის 13,7 %, შავი ლითონების ჯართზე – 9,7 %, დაუმუშავებელ და ნახევრადდამუშავებულ ოქროზე – 8,8 %, ნატურალური ყურძნის ღვინოზე – 8,1 %, მინერალურ წყლებზე – 4,7 %, ფეროშენადნობზე – 4,5 %, შაქარზე – 3,9 %, სპილენძის მადანზე და კონცენტრატებზე – 3,8 %, აზოტის სასუქებზე – 3,4 %, საფრენი აპარატის ნაწილებზე – 2,5 %, სხვა დანარჩენ პროდუქციაზე – 37,0 %.1
ეკონომიკური უსაფრთხოების პოზიციიდან განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საიმპორტო საქონლის სტრუქტურას. უკანასკნელი ორი წლის განმავლობაში საქართველოში საქონლის იმპორტის სტრუქტურა შემდეგნაირად გამოიყურება (იხ. ცხრილი).
საქართველოს საექსპორტო და საიმპორტო საქონლის სტრუქტურის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ დღეისათვის ამ სფეროში ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი მრავალფეროვანი ფაქტორები და პირობები არსებობს. გარკვეული მუქარის შემცველია ის გარემოება, რომ საქართველოდან ხდება იაფად ისეთი საქონლის ექსპორტირება, რომელთა ადგილზე გადამუშავებით და მზა პროდუქციის რეალიზაციით ქვეყანა გაცილებით მეტ მოგებას მიიღებდა. ამის მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ შავი ლითონების ჯართი. ამავე დროს გარკვეულ საშიშროებას უქმნის ქვეყნის უსაფრთხოებას ის გარემოებაც, რომ იმპორტირებული საქონლის სტრუქტურაში წამყვანი ადგილი უჭირავს სტრატეგიული დანიშნულების პროდუქციას, რომლის გარეშე (ენერგეტიკა, სურსათი) ქვეყანას ფუნქციონირება არ შეუძლია. ის გარემოება, რომ ამ სახის პროდუქციის იმპორტზე სულ უფრო იზრდება მოთხოვნა, მიგვანიშნებს, რომ ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემა კიდევ უფრო მწვავდება.
იმპორტის მოცულობის ზრდა ყოველთვის მაღალი საშიშროების შემცველია, მით უმეტეს საქართველოსათვის, რომლის საზღვრების დაცვა ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. აღნიშნული გარემოება განაპირობებს იმასაც, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე აღწევს უხარისხო და ხშირად სიცოცხლისთვის მავნე პროდუქცია. ყოველივე ეს დღის წესრიგში აყენებს იმპორტირებული სამომხმარებლო საქონლის სერტიფიცირების პრობლემას, რაც, უპირველეს ყოვლისა, საბაჟო სამსახურის ფუნქციას წარმოადგენს. შესაბამისი ძვირადღირებული საბაჟო ლაბორატორიების უქონლობისა და არალეგიტიმური ვაჭრობის ფართო მასშტაბების პირობებში, ჩვენი ქვეყნის სამომხმარებლო ბაზარზე ხვდება დიდი რაოდენობის ფალსიფიცირებული პროდუქცია, რაც, რა თქმა უნდა, ნეგატიურ გავლენას ახდენს ეკონომიკური უსაფრთხოების განმტკიცება-შენარჩუნებაზე.
ეკონომიკური უსაფრთხოების პოზიციებიდან სიღრმისეულ ანალიზს და შესწავლას საჭიროებს უცხოური ინვესტიციების სტრუქტურა. საქმე იმაშია, რომ არც თუ იშვიათად უცხოური ინვესტიციები, რომლებიც შემოდის მატერიალურ-სასაქონლო ფორმით, უხარისხო, ამორტიზირებული და ეკოლოგიურად ჭუჭყიანია. ამასთან, საბაჟო პოლიტიკამ უნდა განახორციელოს უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისათვის მოქნილი და პრეფერენციული სისტემის ორგანიზაცია, რათა სტიმული მიეცეს უცხოური კაპიტალის მოზიდვას ეკონომიკის იმ სფეროებში, რომლებიც ქმნიან ქვეყნის რეალურ საწარმოო სექტორს.
საბაჟო პოლიტიკის ერთ-ერთი მიმართულებაა, აგრეთვე, სავალუტო კონტროლის სისტემის სრულყოფა. ეს უკანასკნელი მჭიდროდაა დაკავშირებული ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებასთან, რამდენადაც სავალუტო უსაფრთხოება ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია. საქართველოში მოქმედი საბაჟო კოდექსით და სხვა კანონმდებლობებით ქვეყანაში ნაღდი ვალუტის შემოტანა არაა შეზღუდული, რაც გარკვეულწილად ხელს უწყობს ბანკებს გარეთ ფულის მიმოქცევას, ზრდის ქვეყანაში დოლარიზაციის კოეფიციენტს და საბოლოო ჯამში საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას. ამ მიმართულებით მდგომარეობის სრულყოფის მიზნით, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა შესაბამის კანონებში კორექტივების შეტანა, რათა სავალუტო ოპერაციები, ფორმები და მეთოდები უზრუნველყოფდეს ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას.
საბაჟო პოლიტიკის ტრანსფორმაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საფუძველი გახდა საქართველოს მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში გაერთიანება. მართალია, ეს უკანასკნელი სწრაფად და ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის გაძლიერებისა და სტრუქტურული “გადაწყობის” გარეშე განხორციელდა, მაგრამ აქედან გამომდინარე მოსალოდნელი ნეგატიური შედეგების მინიმუმამდე დაყვანა და მისი დადებითი ეფექტების გაძლიერება საბაჟო პოლიტიკის ოპტიმიზაციამ უნდა უზრუნველყოს. ამ მიზნით საბაჟო პოლიტიკამ კურსი უნდა აიღოს შემდეგ ძირითად მიმართულებებზე:
– მიღწეული უნდა იყოს საქართველოს მიმართ მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში წესდების ამოქმედების გარდამავალი პრეფერენციული პერიოდის გაზრდა.
– მიიჩნეს დაუშვებლად საბაჟო ტარიფების მნიშვნელოვანი შემცირება საიმპორტო სასაქონლო ნომენკლატურაზე, რომელთა ანალოგი საჭირო რაოდენობით იწარმოება საქართველოს ტერიტორიაზე.
– ქვეყნისათვის არაეფექტიანი იმპორტის შეზღუდვის მიზნით, სატარიფოსთან ერთად უნდა იყოს გამოყენებული ტექნიკური სტანდარტები, ანტიდემპინგური და კომპენსაციური მოსაკრებლები, ასევე
– უნიფიცირებული სატარიფო განაკვეთიდან საჭიროა მის დიფერენციულ სისტემაზე გადასვლა.
– საჭიროა საკანონმდებლო ბაზაში ცვლილებების შეტანა, რათა შეიზღუდოს მორალურად და ფიზიკურად ამორტიზირებული ტექნიკისა და ტექნოლოგიის იმპორტი, უხარისხო და ეკოლოგიურად საზიანო საქონლის დემპინგურ ფასებში რეალიზაცია და ა.შ.
საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების დაცვა და განმტკიცება რთული და მრავალწახნაგოვანი პროცესია. იგი მოითხოვს საკმაოდ ხანგრძლივ დროს, შესაბამისი კონცეფციის, პროგრამის და პროგნოზის შემუშავებას და მათ ეტაპობრივ რეალიზაციას. აღნიშნულ საპროგრამო დოკუმენტებში სრული ასახვა უნდა ჰპოვოს საბაჟო პოლიტიკამ, როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების ერთ-ერთმა მნიშვნელოვანმა ინდიკატორმა.