რას გამოიწვევს საკრედიტო კრიზისი?

რედაქციისაგან

1961 წელს გადაღებულ სამეცნიერო-ფანტასტიკური ჟანრის ფილმში – “დღე, როდესაც დედამიწა ცეცხლში გაეხვევა”, კულმინაციის დროს პლანეტის ბედი ბალანსის შენარჩუნებაზეა დამოკიდებული. ძლიერნი ამა ქვეყნისანი გადაწყვეტენ ატომური ბომბი დედამიწისა და მზის შეჯახების თავიდან ასაშორებლად გამოიყენონ. მიაღწიეს თუ არა მათ მიზანს? საბოლოო სცენა მომდევნო დღის “დეილი ექსპრესის” ორ ვერსიას გვიჩვენებს: პირველი ვერსიის სათაურია. “მსოფლიო გადარჩა”, მეორესი კი – “მსოფლიო დაიღუპა”.

როგორც სჩანს, Wall Street-მა ფინალის თაობაზე გადაწყვეტილება მიიღო: ალბათ, მსოფლიო გადარჩა. 18 სექტემბერს ფინანსური ბაზრები ფედერალური რეზერვისგან სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების მეოთხედით კლებას ელოდნენ, მაგრამ მათი განახევრებისათვის ლოცულობდნენ, როდესაც განახევრება მოხდა ამერიკის ბაზრებმა გაიხარეს: 2003 წლის შემდეგ პირველად S&P 500 ინდექსმა ერთ დღეში უდიდესი ზრდა აჩვენა.
მაგრამ თუ ცივი გონებით განვსჯით, მხოლოდ ერთ დასკვნას გავაკეთებთ – საზეიმო არაფერია. გლობალური ფინანსური ბაზრები კვლავ იტანჯებიან იმის გამო, რომ ბანკებს ნაღდი ფული სჭირდებათ და უნდობლობის მაღალი კოეფიციენტი აქვთ. რაც უფრო ხანგრძლივად იქნება ბაზრის ტარიფები მაღალი, მით უფრო დიდია იმის საფრთხე, რომ ძვირადღირებული კრედიტი ნამდვილი ეკონომიკების დაზარალებას დაიწყებს. ცენტრალურ ბანკებს ჯერ კიდევ ბევრი აქვთ გასაკეთებელი, რეპუტაციის მოხვეჭა ან დაკარგვა მათთვის გარდაუვალი მომავალია, ხოლო რა არის ფედერალური რეზერვის თავმჯდომარის, ბენ ბერნანკის მომავალი? მას შეიძლება საზეიმო განწყობა საპროცენტო განაკვეთების კლებად დაუჯდეს, რის შესახებაც მას Wall Street-ი და კონგრესი უკიჟინებენ. წარსულში ფედერალური ბაზრის კრიზისის დროს ფედერალური რეზერვი სესხებზე საპროცენტო განაკვეთებს დაუყოვნებლივ ამცირებდა. ბენ ბერნანკი ჯერ-ჯერობით იმავე შეცდომას არ უშვებს.
გაუბედაობის მიზეზები
ფედერალური რეზერვის შესახებ გადაწყვეტილებები შიშის სინდრომებზე მეტყველებს და არა იმედის არსებობაზე. ცენტრალურ ბანკს იმედი აქვს, რომ შეძლებს წინანწარ განსჭვრიტოს საკრედიტო კრიზისის მავნე გავლენის შედეგები ეკონომიკაზე. მაგრამ პრობლემა ამ გზით ვერ მოგვარდება, რადგან პარალელურად ღრმავდება საბინაო ბაზრის კრიზისი, ამ ბაზარზე 1991 წლის შემდეგ მსგავსი დაბალი მაჩვენებლები არ დაფიქსირებულა.
ამერიკა მკვეთრი დაღმავლობის შემთხვევაში სხვა ქვეყნებიდან შემოსული იმპორტის მოცულობას შეამცირებს, მაგრამ ეს მსოფლიოსთვის მთავარი საფრთხე არ არის. წარსულთან შედარებით, ევროპა და აზია ამერიკის ზრდაზე ნაკლებად დამოკიდებულნი გახდნენ. ევროპა და ამერიკა ჩინური ექსპორტისთვის თანაბარ ბაზარს წამოადგენენ. ევროზონის გაყიდვები ამერიკასთან მიმართებაში მშპ-ის მხოლოდ 3%-ს შეადგენს. ჩნდება მსოფლიო ეკონომიკის დაბალანსების ახალი ტენდენციები – რაც უფრო დაბალია ამერიკის მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი, მით უფრო დაბალია დოლარის გაცვლითი კურსი.
მსოფლიო ეკონომიკის მთავარი სატკივარი სესხების მზარდი ფასებია, რაც ამერიკასა და ევროპაში ერთნაირი სიმწვავით ვითარდება, თუმცა მდგომარეობა წარსულთან შედარებით ოდნავ გაუმჯობესებულია. მიმდინარე წლის სექტემბრის ბოლოს შემცირდა შიდასაბანკო ტარიფები და სახაზინო ობლიგაციების ქაღალდების ფასები, რაც სხვა ბანკებისთვის ფულის სესხების რისკის საზომია. აღნიშნული შემცირება ფედერალური რეზერვის მიერ სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების კლებას მოჰყვა. შესამჩნევად დაეცა ბანკთაშორისი ტარიფი სტერლინგში მას შემდეგ, რაც ინგლისის ბანკმა ბოლომდე არ შეასრულა გადაწყვეტილება და სამთვიან ფინანსურ ბაზარში ჩაერთო. მცირე წინსვლების მიუხედავად, ბანკთაშორისი საკრედიტო ტარიფები ჯერ კიდევ მაღალია.
ზეიმიდან კალიბრიზაციამდე
სამწუხაროდ, ყველა ტკივილი აუცილებელია. ცენტრალური ბანკები თვეების განმავლობაში აცხადებდნენ, რომ რისკები სათანადოდ არ ფასდებოდა. ახლა ბანკებს მხოლოდ ერთი რამ დარჩათ – მათ წლების განმავლობაში ადვილად ხელმისაწვდომი კრედიტის გამო მიყენებული დანაკარგები უნდა დაიანგარიშონ. ცხადია, რომ ბანკებს ექნებათ სურვილი ნაღდი ფული ჰქონდეთ, ვიდრე სხვას სესხად მისცენ. მომავალში კი თავად გადაწყვეტენ, თუ ვის ასესხონ ფული პირდაპირი, თუ არაპირდაპირი გზით. ამ მოვლენას უპრეცენდენტოს ვერ ვუწოდებთ. სექტემბერში ფინანსური ინოვაციის საფრთხე – საბოლოო გამსესხებლისგან ინიციატორის დაშორება, ზოგიერთი დერივატივის კურსიდან აშკარა გადახვევა, სერიოზულ პრობლემად ჩამოყალიბდა. განვითარებული მოვლენები იმაზე მეტყველებს, რომ ხალხსა და ბიზნესებს ფულის სასესხებლად მეტი თანხის გადახდა მოუწევთ, სხვა შემთხვევაში ფულის სესხება შეუძლებელი იქნება, ხოლო შედეგები საბინაო ბაზარზე აისახება.
გარდამავალი პერიოდის შემსუბუქება გამარტივებულ სავალუტო პოლიტიკას შეუძლია. ზოგიერთმა ცენტრალურმა ბანკმა უკვე შეძლო საპროცენტო განაკვეთების შემცირება, მაგრამ ბაზარი კვლავ მგრძნობიარე სეგმენტად რჩება, სავალუტო პოლიტიკის მესვეურებს კი ინფლაციის არსებობა არ ავიწყდებათ. ფედერალური რეზერვის მიერ გამოქვეყნებულ ეკონომიკურ მონაცემებში ინფლაცია ახლო საფრთხეს არ წარმოადგენს, რაც ბენ ბერნანკს მისი წინამორბედის ალან გრინსპერის მიერ წაყენებული ბრალდებებისგან დაიცავს. თუმცა საპროცენტო განაკვეთების ნახევარი მთელით და არა მეოთხედით კლების გამო, ბენ ბერნანკი კვლავ ეჭვმიტანილად რჩება – შეიძლება მან ალან გრინსპენის გზა აირჩიოს.