ევროზონაში ინფლაცია იზრდება

სარედაქციო სტატია

ვროზონის ინფლაციის სტატისტიკური მაჩვენებლები შეშფოთების საგანია არა მხოლოდ მომხმარებლებისთვის (რომლებმაც უკვე საკუთარი ოჯახების ბიუჯეტზე იწვნიეს მისი ზრდა), არამედ მონეტარული ხელისუფლებისთვისაც, მათ უკვე გაიაზრეს, რომ ამ ამოცანის გადაწყვეტა უახლოეს მომავალში მოუწევთ საპროცენტო განაკვეთების აწევით. ჯერ კიდევ მარტის დასაწყისში ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა გააკეთა მინიშნებები, რომ ჟან-კლოდ ტრიშეს უწყება უკვე აპრილში აპირებს მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებას. უკანასკნელი – თებერვლის ინფლაციის სტატისტიკა საფუძველს იძლევა ამ სცენარის განვითარების შესაძლებლობას. ბოლო ორი წლის განმავლობაში ინფლაცია ძალიან სწრაფი ტემპებით იზრდება.

ევროპის სტატისტიკური ბიუროს (ლუქსემბურგი) მონაცემებით, 2011 წლის თებერვალში ინფლაციური წნეხი იანვრის 2,3%-თან შედარებით გამძაფრდა და სამომხმარებლო ფასების ინდექსმა (CPI) წლიურ გამოხატულებაში 2,4%-ს მიაღწია. ევროზონაში ინფლაციის ასეთი მაღალი ტემპი არ დაფიქსირებულა 2008 ოქტომბრის შემდეგ. უფრო მეტიც, უკვე მესამე თვეა ევროზონაში ინფლაცია ევროპის ცენტრალური ბანკის მიერ დაწესებულ 2%-იან ზღვარს სცილდება. ამასთან, სამომხმარებლო ფასების ინდექსი კვების პროდუქტებისა და ენერგომატარებლების ფასების გათვალისწინების გარეშე (Core CPI), იანვრის 1,1%-დან თებერვლის 1,0%-მდეა შემცირებული. იანვართან შედარებით სამომხმარებლო ფასების იმდექსი (CPI) თებერვალში 0,4%-მდე გაიზარდა.
ევროპაში ინფლაციური ზეწოლის გაძლიერება შეუჩერებელ სანავთობე კოტირებების ზრდას იწვევს. ფუნდამენტალური თვალსაზრისით, შავ ოქროზე ფასებმა ბარელზე 85-90 დოლარს არ უნდა გადააჭარბოს (Brent მარკა). თუმცა, ახლო აღმოსავლეთში დაძაბულობის ესკალაცია ნავთობის ფასში სპეკულაციური შემადგენელის ზრდას იწვევს, რაც, შესაბამისად, ძალიან ართულებს ნავთობის რეალური ფასის განსაზღვრას. ამ სიტუაციაში ყველაზე უარესი ის არის, რომ არავინ იცის, როდემდე გაგრძელდება რეგიონში დაძაბულობა. გასაკვირი არ იქნება თუ უკვე წლის დასაწყისიდანვე 7,5%-ით გაზრდილი ნავთობის ფასი ევროპელი მრეწველების დანაკარგების პროვოცირებას გამოიწვევს.
ყველა სხვა დანარჩენთან ერთად, აუცილებელია პროფკავშირების მოთხოვნებიც შესრულდეს, რომლებიც სამომხმარებლო ფასების ზრდის კომპენსირებას ითხოვს. შედეგად, როგორც სტატისტიკა აჩვენებს, შრომის ანაზღაურებაზე ევროპული კომპანიების დანაკარგები 2010 წლის IV კვარტალში 2009 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 1,6%-ით გაიზარდა, მაშინ, როცა III კვარტალში მაჩვენებლის წლიურმა ზრდამ 0,9% შეადგინა. ასეთ პირობებში იმის მოლოდინი, რომ ევროპელი ბიზნესმენები წარმოებაში ინვესტირებას გაზრდიან და ახალ სამუშაო ადგილებს შექმნიან, შეუძლებელია. გაზრდიან თუ არა ევროპის მონეტარული ხელისუფლების წარმომადგენლები რეფინანსირების სააღრიცხვო განაკვეთს და რა ძალის ნეგატიურ ეფექტს გამოიწვევს ეს ნაბიჯი ან რა გავლენას მოახდენს მთლიანად ევროპულ ეკონომიკაზე?
ჯერ კიდევ 3 მარტს, როცა ევროპის ცენტრალური ბანკის მეთაურმა ჟან-კლოდ ტრიშემ მიანიშნა, რომ რეფინანსირების განაკვეთის ზრდისთვის მზად არის, იმის შესაძლებლობა, რომ ეს აპრილში მოხდებოდა, მაღალი იყო. თუმცა, მოცემულ მომენტში, როცა მთელი მსოფლიო ცდილობს გამოითვალოს, რა შედეგები მოჰყვება მთლიანობაში იაპონიაში დატრიალებულ ტრაგედიას, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა, შესაძლოა, ვერ გადაწყვიტოს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გამკაცრება. ყოველ შემთხვევაში, დიდია შანსი, რომ ტრიშეს უწყება ამ ნაბიჯისგან თავს რამდენიმე თვის მანძილზე შეიკავებს.
იაპონიის ტრაგედიის შემდეგ, 14 მარტს, ევროპის ცენტრალური ბანკის მმართველი საბჭოს წევრმა, ევალდ ნოვოტნიმ განაცხადა: “ჯერ ძალიან ადრეა მსოფლიო ეკონომიკაში იაპონიის ტრაგედიით გამოწვეული დარტყმის ძალის შეფასება, რომ განაკვეთის აწევა გავბედოთ”.
მსოფლიო ეკონომიკის მაღალი ინტეგრაციის პირობებში ძალიან რთულია იმის მტკიცება, რომ იაპონიის მიწისძვრა ევროპის ეკონომიკაში რეზონანსს არ გამოიწვევს. დიდია რისკი, რომ მონეტარული ხელისუფლების მხარდაჭერის გარეშე ევროზონის ეკონომიკა აღდგენის კურსის გაგრძელებას შეძლებს.

აშშ-ის ურთიერთგამომრიცხავი სტატისტიკა
მაშინ, როცა მსოფლიო იაპონიის ატომური ელექტრო სადგურის აფეთქებას ელოდა და ნატოს ჯარების ლიბიის კრიზისში ჩარევის გადაწყვეტილების გამო ნავთობის კოტირებები მერყეობდა, მაკროეკონომიკური სტატისტიკა სტანდარტული განრიგით ქვეყნდებოდა. აშშ, რომელმაც ლიბიის წინააღმდეგ მიმართულ ოპერაციაში მონაწილეობა მიიღო, შეუძლია იამაყოს მარტის შუა რიცხვებში გამოქვეყნებული შრომის ბაზრის სტატისტიკაში აღმავალი ტრენდით: უმუშევრობისთვის შემწეობის გამო პირველადი მიმართვა წინა პერიოდთან შედარებით შემცირდა და იმაზე ნაკლები აღმოჩნდა, რასაც ანალიტიკოსები ვარაუდობდნენ. კვირის განმავლობაში, რომელიც 12 მარტს დასრულდა, უმუშევრობის შემწეობისთვის სახელმწიფოს მიმართა 388 ათასმა ადამიანმა, რაც 3 ათასი ადამიანით ნაკლებია პროგნოზირებულზე და 12 ათასით – წინა კვირასთან შედარებით. ის, რომ აშშ-ის შრომის ბაზარზე მიმდინარე სიტუაცია აღდგენის პროცესშია, აღმავალ ტრენდს მოასწავებს და ადასტურებს ქვეყნის შრომის სამინისტროს მონაცემებს უმუშევრობის დონის შესახებ: თებერვლის მაჩვენებელი შემცირდა 8,9%-მდე, ბოლოს უმუშევრობის ასეთი დონე 2009 წლის აპრილში დაფიქსირდა. შეგახსენებთ, რომ 2009 წლის ოქტომბერში ეს მაჩვენებელი უახლოვდებოდა ისტორიულ მაქსიმუმს – 1983 წლის ივნისის 10,1%-ს. გასული საუკუნის 80-იანი წლებში აშშ-ის ეკონომიკა ინფლაციის მაღალი მაჩვენებლით გამოირჩეოდა და ამიტომ განაკვეთები მაღალი იყო (ერთი პერიოდი საკვანძო განაკვეთმა 20%-ს მიაღწია). ამ პერიოდში მაშინდელი პრეზიდენტის, რონალდ რეიგანის რეიტინგი შეუქცევადად ვარდებოდა, ხოლო ამერიკელი მოქალაქეები იძულებულები იყვნენ, თავიანთი დანაზოგები ბანკიდან გამოეტანათ, რამაც საბანკო კრიზისი გამოიწვია (S&L – savings and loans crisis). ასე რომ, შესაძლებელი რეცესიის ფსკერის შეხების შემდეგ, შრომის ბაზარი თანდათანობით ფეხზე დგება და, ალბათ, ობამას რეიტინგიც შესაბამისად.
რაც შეეხება ინფლაციას, აქ სიტუაცია ცოტა გაურკვეველია. სასაქონლო-სანედლეულო ბაზარზე მაღალი ფასები, ყველა სახის ბიზნესში სატრანსპორტო და სხვა მომსახურების გაძვირებაში გამოიხატება. ამასთან, სავსებით ნათელია, რომ ამ ეფექტის ჩათვლით, საქონელსა და მომსახურებაზე საბოლოო ფასი, სასაქონლო-სანედლეულო ბაზრების მეწარმეებს, საბოლოო მომხმარებლის მხრებზე გადააქვთ. ეს უკანასკნელნი ხედავენ ან კვების პროდუქტების ზოგიერთ სახეობაზე 1-1,5-ჯერ გაზრდილ ფასს ან ძველ ფასად გაყიდულ შეფუთვაში შემცირებულ პროდუქტს. უცნაურია, როგორ ხდება, რომ ეს ეფექტები აშშ-ის შრომის სამინისტროს მიერ გაანგარიშებულ სამომხმარებლო ფასებში არ აისახება. თებერვალში სამომხმარებლო ფასების ინდექსი მხოლოდ უმნიშვნელოდ გაიზარდა – იანვრის 0,4%-დან 0,5%-მდე. ამასთან, თუ გამოვაკლებთ ვალატიურ კომპონენტებს (კვების პროდუქტებისა და ენერგომატარებლების ფასებს), გამოდის, რომ თებერვლის მაჩვენებელი იანვრის მაჩვენებელზე სტაბილურია (0,2% თვიდან თვემდე), ანუ ინფლაციის დაჩქარება არ ყოფილა, რაც, თავის მხრივ, იმას არ ნიშნავს, რომ ცხოვრების ფასი რიგითი ამერიკელებისთვის არ გაძვირებულა (შეფასება ოფიციალურ მონაცემებს რომ დაეყრდნოს კიდეც).
12 თვეზე გაანგარიშებული, წლიურ გამოხატულებაში თებერვლის ინფლაცია იძლევა ფასების 2,1%-იან ზრდას იანვრის 1,6%-ის სანაცვლოდ. დაჩქარება უმნიშვნელოა და ის შეიძლება გაგრძელდეს (ოფიციალურ მონაცემებშიც კი). აშშ-ის ინტერესებშია, ლიბიაში განვითარებული საომარი მოქმედებები რაც შეიძლება მალე დასრულდეს, რომ ნავთობის ფასები სტაბილური გახდეს, რაც ამე-რიკელ მწარმოებლებს თავისუფლად ამოსუნთქვის საშუალებას მისცემდა. თვალნათელია, რომ ფუნ-დამენტალურად ფასები ბარელზე 100 დოლარი მოკლევადიანი მოვლენაა, მაგრამ ამასაც შეუძლია სურათი გააფუჭოს არა მხოლოდ ამერიკელი მწარმოებლებისთვის, არამედ თეთრი სახლის ჩინოვნიკებისთვისაც.
წელს აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემა და ობამას ადმინისტრაცია ორ საკვანძო მაჩვენებლის სტაბილიზებას უმიზნებენ – უმუშევრობა და ინფლაცია. და თუ შრომის ბაზარი გამოჯანმრთელების სუსტ ნიშნებს იძლევა, “სანედლეულო” ინფლაციაზე ხელისუფლებას ჯერ კიდევ მოწუევს მუშაობა. დღეს სწორედ ამას აკეთებენ ხომალდები აფრიკის სანაპიროებთან.
სამეწარმეო სიმძლავრეების გამოყენება თებერვალში 0,1 პუნქტით შემცირდა და 76,3% შეადგინა. სამრეწველო წარმოება შემცირდა 0,1%-ით იანვრის 0,3%-ის (დაზუსტებული მონაცემი) საწინააღმდეგოდ. ასეთი ვარდნის ძირითადი მიზეზი – კომუნალურ მომსახურებაზე მოთხოვნის შემცირება გახდა გათბობაზე უარის თქმის გამო (გამოშვების შემცირება 4,5%-ით), რადგან აშშ-ში თებერვალი უჩვეულოდ თბილი იყო. სამრეწველო სიმძლავრეების დატვირთვა ჯერჯერობით საშუალოისტორიულ ნიშნულს ქვემოთ არის. ინფლაციური ზეწოლა სანედლეულო შოკების გამო იზრდება.

ჩინეთის შემაკავებელმა მონეტარულმა პოლიტიკამ მოქმედება დაიწყო, მაგრამ ხელისუფლება სიფრთხილეს ინარჩუნებს
ებერვალში ფულადი აგრეგატი M2, ლიკვიდურობის ერთ-ერთი ყოვლისმომცველი მაჩვენებელი, ჩინეთში წლიდან წლამდე 15,7%-ით გაიზარდა, რაც მნიშვნელოვნად ნაკლებია იანვრის 17,2%-იან ზრდასთან შედარებით. ანალიტიკოსები ვარაუდობდნენ, რომ ამჯერადაც დაახლოებით იგივე გაფართოებას ექნებოდა ადგილი, მაგრამ, როგორც სჩანს, ჩინეთის სახალხო ბანკის მოქმედებამ შედეგი გამოიღო.
შეგახსენებთ, რომ ჩინეთის ხელისუფლება თავის პრიორიტეტულ მიზნად ისახავს, 4%-ის მიჯნაზე შეინარჩუნოს ინლაცია. ეს 1%-ით მეტია შარშანდელ სამიზნე ორიენტირზე და ქვეყნის ხელისუფლების პოლიტიკურ ავტორიტეტს სერიოზულად აზიანებს. ჩინეთის სახალხო ბანკმა ოქტომბრიდან სამჯერ გაზარდა საკვანძო განაკვეთი, ხოლო დარეზერვების ნორმა ჯერ ერთხელაც არ შემცირებულა და 2008 წლიდან მხოლოდ იზრდება. ბოლოს იგი თებერვალში გაიზარდა და უმსხვილესი ბანკებისთვის 19,5%-ს მიაღწია. და აი, 18 მარტს, ერთი თვის შემდეგ რეგულატორმა 50 საბაზისო პუნქტით ისევ გაზარდა დარეზერვების ნორმა, აქედან გამომდინარე, დღეს უმსხვილესი ბანკებისთვის ნორმა 20%-ია. ანალიტიკოსები და ბაზრის მონაწილეები ერთსულოვანნი იყვნენ მოსაზრებაში, რომ რეგულატორი დარეზერვების ნორმას თებერვლის შემდეგ არ გაზრდიდა, მაგრამ ასე არ მოხდა. ჩინეთის ხელისუფლება ალბათ ფიქრობს, რომ ინფლაციური ტრენდი ჯერ არ არის დამარცხებული და შემაკავებელ პოლიტიკას აგრძელებს. ანალიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ საკვანძო განაკვეთის – ორჯერ და დარეზერვების ნორმის – ერთხელ ზრდა გარდაუვალია.
არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ განაკვეთების ზრდა ეს არის კომპანიებისთვის ბაზარზე სესხების ღირებულების გაძვირება. ასეთ სიტუაციებში ყველაზე მეტად ზარალდებიან წვრილი, განვითარებადი კომპანიები, ვინაიდან მათი საინვესტიციო პროექტები ფულადი ნაკადების გენერირებას მხოლოდ შორეულ მომავალში შეძლებენ, ხოლო ამ პროექტებზე სესხების ღირებულება უკვე დღეს იზრდება.
მსხვილმა კომპანებმა კი, პირიქით, მიაღწიეს სტაბილურ განვითარებას და ისინი არ საჭიროებენ დიდ კაპიტალდაბანდებას. ისინი უკვე დღეს ახდენენ ფულადი ნაკადების დადებით გენერირებას და მათზე სესხების ღირებულების გაძვირება დიდ გავლენას არ ახდენს.
ასე რომ, ექსპერტები მიიჩნევენ, ჩიენთი განაკვეთების ზრდით აფერხებს ბევრი ახალგაზრდა, კაპიტალტევად სფეროში მომუშავე კომპანიის განვითარებას. ცნობისთვის: გასული წლის ოქტომბრიდან წლიურ შეპირისპირებაში ინფლაცია აჭარბებს მიზნობრივ 4%-ს, რომელიც რეგულატო-რის მიერ არის დაწესებული. 2010 წლის თებერვალში ქვეყნის სამომხმარებლო ფასების ინდექსი 4,9% გახდა, ანუ წლის დასაწყისიდან ერთხელაც არ ჩამოსულა მიზნობრივ ნიშნულამნდე. ეს საშუალებას იძლევა ვიფიქროთ, რომ თებერვალში M2-ის გაფართოების შენელების კუთხით მიღწეული წარმატების შემდეგ, ხელისუფლებას მოუწევს ამ უკანასკნელის დაფიქსირება და გამყარება განაკვეთებისა და დარეზერვების ნორმების გაზრდით.
რატომ ეთმობა ამხელა ყურადღება ექსპერტების მხრიდან აგრეგატ M2-ს? საქმე იმაში მდგომარეობს, რომ ეს ფულადი მასის ფართო მაჩვენებელია, რომელიც საკუთარ თავში მოიცავს მიმოქცევაში ნაღდ ფულს (M0), სახაზინო ბილეთებს, საბანკო სახსრებს მიმდინარე ანგარიშებზე, კომერციულ ბანკებში სწრაფ და შემნახველ დეპოზიტებს, ასევე, მოკლევადიან სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებს. თუკი M1 პირდაპირ ემსახურება მშპ-ის შექმნას, მაშინ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები ირიბად ახდენენ გავლენას ქვეყანაში ლიკვიდურობის შექმნაზე, იმდენად, რამდენადაც, იგი ნებისმიერ წუთს შეიძლება მიიმართოს ნადღ ფულად, მაგრამ ისინი მაინც ნაკლებად ლიკვიდურები არიან, ვიდრე M1. რაც შეეხება სწრაფ დეპოზიტებს, ისინი ნაკლებად ლიკვიდურები არიან, ვიდრე ნაღდი ფული, მაგრამ მათ შეუძლიათ ქვეყანაში ინფლაციის ზეწოლის გაძლიერებაზე ირიბად იმოქმედონ.
2010 წლის მიწურულს ჩინეთის მიმართ საინტერესო პროგნოზები გამოთქვა საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა: თუკი 2011 წელს ჩინეთის მშპ რეალურ გამოხატულებაში გაიზრდება მხოლოდ 9,6%-ით, მაშინ ზრდის აბსოლუტური მაჩვენებელი (1355 მილიარდი იუანი) მაინც მეტი იქნება, ვიდრე ნებისმიერ წინა წლებში. ასე მაგალითად, ეს იქნება ნაკლები, ვიდრე 2007 წელს, როცა მშპ გაიზარდა შედარებით გამოხატულებაში 14,2%-ით, ხოლო აბსოლუტურში – 1329 მილიარდი იუანით. ასე რომ, წელს როგორც არ უნდა შემცირდეს მსოფლიოში სიდიდით მეორე ეკონომიკა, იგი არ დაკარგავს რეიტინგში თავის პოზიციებს, მით უფრო, წელს, გასაგები მიზეზების გამო, მას იაპონია ვერ გაუსწრებს, რომელმაც შარშარნდელი მონაცემებით ჩინეთს ადგილი დაუთმო.