ფედის გადაწყვეტილების მოლოდინში – რას გეგმავენ ცენტრალური ბანკები

მოამზადა მაკა ღანიაშვილმა

2015 წლის პირველ კვარტალში ყურადღების ცენტრში ევროპისა და აზიის ცენტრალური ბანკები იყვნენ. როდესაც ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა, ჩინეთის სახალხო ბანკმა და ბევრმა სხვა ცენტრალურმა ბანკმა აგრესიული ბანიჯები გადადგეს მონეტარული პოლიტიკის შესარბილებლად და ეკონომიკის წასახალისებლად. მეორე კვარტალში კი მსოფლიოს ყურადღება მიმართულია ფედერალური სარეზერვო სისტემისკენ, მაგრამ ფედი საპირისპირო ნაბიჯისთვის ემზადება. რას გეგმავენ მსოფლიოს ცენტრალური ბანკები? როგორია საპროგნოზო მაჩვენებლები? დღეს ეს თემა საქართველოშიც აქტუალურია, რადგან პარლამენტი ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელის მოსასმენად ემზადება.

აშშ
ივნისში დაგეგმილი შხვედრის წინ, ფედის ხელმძღვანელს ჟანეტ იელინს მოუწევს გადაწყვიტოს, გაზარდოს თუ არა მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთი. თუ ფედი ასე მოიქცევა, ეს იქნება პირველი შემთხვევა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში. ინფლაციის დაბალმა მაჩვენებელმა და ზრდის შემცირებულმა ტემპებმა აშშ-ში შეიძლება აიძულოს ფედი გადაავადოს ეს ნაბიჯი. თუმცა, ყველა შემთხვევაში, ფედის მოახლოებული შეხვედრა ფინანსური სამყაროს უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა 2015 წელს. ბევრი სხვა ცენტრალური ბანკი ახლა ფედის ნაბიჯის მოლოდინშია.

1990-იანი წლებიდან მოყოლებული, აშშ-ს ფედერალურ სარეზერვო სისტემას არ გადაუდგამს საპირისპირო ნაბიჯი იმისგან, რასაც ევროპისა და იაპონიის ცენტრალური ბანკები ახორციელებდნენ, რადგან ამ პერიოდიდან მოყოლებული აშშ-ს ეკონომიკა უფრო სტაბილურად ვითარდებოდა, მაშინ როცა ევროპასა და იაპონიას ბევრი სტრუქტურული პრობლემა ჰქონდა. ამის შემდეგ დოლარმა გამყარება დაიწყო, ისევე როგორც დღეს. თუმცა 90-იანი წლებისგან განსხვავებით, ახლა ბევრი ეჭვობს იმაზე, თუ რამდენად შეძლებს აშშ-ს ეკონომიკა მსოფლიო ეკონომიკის მოხმარების მთავარი ძრავის ფუნქცია კვლავ შეასრულოს. მართალია, უკვე დიდი ხანია მოლოდინი იმის შესახებ, რომ ფედი განაკვეთს გაზრდის, მაგრამ ბოლო თვეებში განვითარებული მოვლენები ბევრ ინვესტორს აფიქრებინებს, რომ იელინის უწყება ამას ივნისში არ გააკეთებს და სექტემბრამდე მოიცდის. მიუხედავად დიდი ხნის წინ დაანონსებული ნაბიჯისა განაკვეთის ზრდასთან დაკავშირებით, ფედს მოუწევს გაითვალისწინოს ქვეყნის ეკონომიკური მაჩვენებლები: პირველ კვარტალში ეკონომიკური ზრდის ტემპი შემცირდა, დაბალ ნიშნულზეა ინფლაცია, რომელიც ჯერ ვერ აღწევს ფედის სამიზნე, 2%-იან მაჩვენებელს.

ფედისთვის დიდი დილემაა განაკვეთის გაზრდა, რადგან უკვე დიდი ხანია მას ეს არ გაუკეთებია. აშშ-ს მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთი თითქმის 76 თვეა ნულთან მიახლოებულია. ამასთანავე, ფედს 2006 წლის ივნისის შემდეგ არ გაუზრდია ფედერალური ფონდის საპროცენტო განაკვეთი – როდესაც მან განაკვეთი 5%-დან 5.25%-მდე გაზარდა. ეს იყო საპროცენტო განაკვეთების ზრდის ხანის დასასრული. ფედერალურ სარეზერვო სისტემას არ დაუწყია საპროცენტო განაკვეთების ეტაპობრივი ზრდის პროგრამა 2004 წლის ივნისის შემდეგ. მაშინ ბარაკ ობამა ჯერ კიდევ ილინოისის შტატის სენატორი იყო.

ივნისში მოხდება ეს თუ სექტემბერში, ფაქტია, რომ ფედის მიერ მარტში დაანონსებული განაკვეთის ზრდა განხორციელდება და წლის ბოლოსთვის 0.625%-ს მიაღწევს. ამ მაჩვენებელსა და დღეს არსებულ განაკვეთს შორის, რაც შეიძლება უმტკივნეულო ტრანსფორმაციისთვის, ფედს ბევრი ფაქტორის გათვალისწინება მოუწევს.

ფედის წარმომადგენლების განცხადებით, მათ სურთ დარწმუნდნენ, რომ ინფლაცია დაუბრუნდება 2%-იან სამიზნე მაჩვენებელს, სანამ გაიზრდება განაკვეთი. უკვე 34 თვეა ინფლაციის მაჩვენებელი სამიზნე მაჩვენებელზე დაბალია. თუ ფედი ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელს შეამცირებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ მისი თავდაჯერებულობა კლებულობს. იელინის განცხადებით, მას არ სურს მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა მანამდე, სანამ არ დარწმუნდება, რომ ინფლაციისა და ხელფასების მაჩვენებელი აღარ განაგრძობს შემცირებას. თუმცა, ინფლაციისა და ეკონომიკის ზრდის ტემპების შემცირების პარალელურად, არის დამაიმედებელი მონაცემებიც. პირველ რიგში კი, უმუშევრობის შემცირებასთან დაკავშირებით. სავარაუდოა, რომ ივნისის შეხვედრაზე ფედი გადახედავს ეკონომიკის ზრდისა და უმუშევრობის საპროგნოზო მაჩვენებელსაც, მანამდე კი ინვესტორები მოლოდინის რეჟიმში არიან და არამხოლოდ ისინი. ბევრი ცენტრალური ბანკი, განსაკუთრებით ამერიკის კონტინენტებზე, ელოდება ფედის გადაწყვეტილებას და ამის შემდეგ აპირებს შემხვედრი ნაბიჯის გადადგმას, მაგალითად მექსიკის, კანადისა და ბრაზილიის ცენტრალური ბანკები.

ბრაზილია

ბრაზილიას საპირისპირო პრობლემა აქვს – ფასების მაღალი დონე, ინფლაციის 8%-იანი მაჩვენებლით. მაგრამ ეკონომისტების შეფასებით, ქვეყნის ცენტრალური ბანკი ამაში ნაკლებადაა დამნაშავე, რადგან ბრაზილიის ეკონომიკას დიდი პრობლემები აქვს – სესხებზე არსებული მაღალი საპროცენტო განაკვეთებითა და მშპ-ს ზრდის არცთუ სახარბიელო ტემპებით. ბევრი სპეციალისტი აცხადებს, რომ ბრაზილია რეცესიის პირასაა, თუ უკვე არ იმყოფება რეცესიაში. გაუფასურდა ქვეყნის ვალუტაც და დაახლოებით 3.20 ნიშნულზეა აშშ დოლარის მიმართ, ერთი წლის წინ კი კურსი 2.35 იყო, რაც ასევე აძვირებს იმპორტს. სამომხმარებლო ფასების ინდექსმა თებერვალში 7.7% შეადგინა. მთავრობის მიერ გამოცხადებული ინფლაციის სამიზნე მაჩვენებელი კი 4.5%-ია. არსებული პროგნოზის მიხედვით, ბრაზილიის ცენტრალური ბანკის მთავარი მონეტარული ინსტრუმენტის Selic-ის საპროცენტო განაკვეთი 13-13.5%-მდე გაიზრდება წლის ბოლოსთვის. ინფლაციის სამიზნე მაჩვენებლამდე შემცირება კი მხოლოდ 2016 წლის ბოლოსთვის ან 2017 წელსაა მოსალოდნელი.

კანადა

ექსპერტები არ ელოდებიან კანადის ცენტრალური ბანკის მიერ საპროცენტო განაკვეთის შეცვლას და მის 0.75%-ზე შენარჩუნებას ვარაუდობენ. კანადის პრობლემა ნავთობზე ფასების შემცირებაა, რადგან შავი ოქრო მისი ექსპორტის უდიდეს ნაწილს შეადგენს. ნავთობზე ფასების შემცირება ასევე განაპირობებს სამუშაო ადგილებისა და კაპიტალური დანახარჯების შემცირებას ენერგო სექტორში. მაგრამ ენერგომატარებლებზე ფასების შემცირების პარალელურად, იზრდება სამომხმარებლო ხარჯები, რაც კარგია ეკონომიკისთვის.

მექსიკა

რაც შეეხება მექსიკას, ის აშშ-ს ფედერალური სარეზერვო სისტემის გადაწყვეტილებას ელოდება. სპეციალისტების შეფასებით, ქვეყნის ცენტრალური ბანკი მეორე კვარტლის ბოლომდე შეინარჩუნებს 3%-იან განაკვეთს. ქვეყნის ცენტრალური ბანკის მთავარი საზრუნავი ამ ეტაპზე პესოს კურსი და სამთავრობო ობლიგაციების შემოსავლიანობაა. მარტში პესო რეკორდულად დაბალ ნიშნულამდე დაეცა აშშ დოლარის მიმართ, რის საპასუხოდაც ცენტრალურ ბანკს დოლარების მიმოქცევაში გაშვება მოუხდა.

აზია

წლის დასაწყისისთვის აზიის ცენტრალური ბანკები საპროცენტო განაკვეთების აგრესიული შემცირების პოლიტიკას იყენებდნენ. მაგრამ მონეტარული შერბილების პროგრამას დადებიდთან ერთად უარყოფითი ეფექტებიც ახლავს თან. რეგიონის ორი ყველაზე დიდი ეკონომიკა – ჩინეთი და იაპონია – იმაზე მეტად მცირდება, ვიდრე ეს დაანონსებული იყო, ამიტომაც მონეტარული პოლიტიკის კიდევ უფრო მეტად შერბილებაა მოსალოდნელი.

ჩინეთის სახალხო ბანკის წარმომადგენლებს ასევე აშფოთებთ მონეტარული პოლიტიკის შერბილების გრძელვადიანი ეფექტები, პირველ რიში კი, სავალო ვალდებულებებზე წნეხის ზრდა. იაპონიაშიც მთავრობის ბევრი წარმომადგენელი, ისევე როგორც ეკონომისტები, აცხადებენ, რომ რაოდენობრივი შერბილების პროგრამას უფრო მეტი ზიანის მოტანა შეუძლია, ვიდრე სარგებელის. ფაქტია, რომ საპროცენტო განაკვეთის შემცირების შედეგი ჯერჯერობით უფრო მეტად იმპორტის ფასებზე და წვრილ კომპანიებზე აისახა, ვიდრე ექსპორტის ზრდაზე.

ჩინეთის მთავარი საზრუნავი მეორე კვარტალში იქნება არა ის, შეარბილოს თუ არა მონეტარული პოლიტიკა, არამედ ის, თუ რამდენად სწრაფად და ხშირად უნდა გადადგას ქმედითი ნაბიჯები ეკონომიკის ზრდის შემცირებული ტემპების მოსათოკად. პირველი კვარტლის შედეგების მიხედვით, ეკონომიკური აქტივობა ბევრ სექტორში მცირდება, მათ შორის, უძრავი ქონების ფასები და წარმოების მოცულობა. ამასთანავე, სულ უფრო მეტ ბიზნესმენსა და ინვესტორს გააქვს ფული ქვეყნიდან. ამის გათვალისწინებით მოსალოდნელია, რომ ჩინეთის სახალხო ბანკი უფრო მეტი თანხების გამოთავისუფლებას შეეცდება კომერციული ბანკებისთვის დაკრედიტების გაზრდის მიზნით და კიდევ უფრო შეამცირებს საპროცენტო განაკვეთს.

რაც შეეხება რეგიონის განვითარებად ქვეყნებს – მათ შორის ინდოეთს, ინდონეზიასა და ტაილანდს – მათი წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ საპროცენტო განაკვეთების კიდევ უფრო მეტად შემცირება, უარყოფით გავლენას მოახდენს კურსის მერყეობაზე, რადგან ინვესტორებმა უკვე დაიწყეს ფულის გადატანა აღნიშნული ქვეყნებიდან უფრო მაღალშემოსავლიან ადგილებში. ეს რისკი კიდევ უფრო გაიზრდება თუ ფედი საპროცენტო განაკვეთს გაზრდის. იგივე რისკებზე მიუთითებს ამ ქვეყნებს საერთაშორისო სავალუტო ფონდიც, რომლის წარმომადგენელთა შეფასებითაც „ქვეყნები უნდა იყვნენ ყურადღებით მონეტარულ და გაცვლით კურსთან დაკავშირებული პოლიტიკის წარმართვისას“.

ბოლო 18 თვის განმავლობაში პირველად თებერვალში შეამცირა საპროცენტო განაკვეთი ავსტრალიის სარეზერვო ბანკმა 2.5%-დან, 2.25%-მდე. ეს ნაბიჯი, ერთი მხრივ, ნაკარნახევი იყო სხვა ცენტრალური ბანკების გადაწყვეტილებებით და, მეორე მხრივ, ეკონომიკის დაგეგმილზე დაბალი ზრდის მაჩვენებლით, ასევე, ავსტრალიური დოლარის გამყარებით, რაც მისი ექსპორტის კონკურენტუნარიანობას ამცირებს.

მიმდინარე წელს ერთხელ უკვე შეამცირა საპროცენტო განაკვეთი ინდოეთის სარეზერვო ბანკმა 8%-დან 7.5%-მდე. სპეციალისტები პროცენტის კიდევ უფრო მეტად შემცირებას ვარაუდობენ. შემცირების ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი ინფლაციის დაბალი მაჩვენებელია. მსოფლიო სამომხმარებლო ბაზარზე ფასების ვარდნის გამო, ინდოეთის ორნიშნულიანი ინფლაციის მაჩვენებელი თებერვლისთვის 5.4%-მდე შემცირდა.

ევროპა

2015 წლის პირველ კვარტალში ყურადღების ცენტრში ევროპის ცენტრალური ბანკი იყო, 1.1 ტრილიონი ევროს მოცულობის მონეტარული შერბილების პროგრამის გამო. ამასთანავე, ევროპაში რამდენიმე ბანკის საპროცენტო განაკვეთი უარყოფითია, მათ შორის შვეიცარიის, დანიისა და შვედეთის.

მარტში შერბილებული მონეტარული პოლიტიკის დაწყების შემდეგ, ევრო დოლარის მიმართ რეკორდულად გაუფასურდა, რაც ევროპის ექსპორტის კონკურენტუნარიანობას ზრდის, მაგრამ ევროპის ცენტრალური ბანკის მონეტარული პოლიტიკა რისკებსაც შეიცავს – მერყევი ვალუტები ევროპის ქვეყნებში და ასევე ძალიან შემცირებული, ხშირ შემთხვევაში კი უარყოფითი შემოსავლიანობა სამთავრობო ობლიგაციებზე. რაც რისკებს ქმნის ფინანსური სექტორისთვის.

მართალია, ევროპაში დომინირებს ევროპის ცენტრალური ბანკი, მაგრამ ევროპის მონეტარულ პოლიტიკაზე ასევე გავლენას ახდენს 10-ზე მეტი ქვეყნის ცენტრალური ბანკის გადაწყვეტილებებიც.
ევროპის ცენტრალური ბანკის მთავარი ამოცანა უახლოეს მომავალში არის დაარწმუნოს ინვესტორები იმაში, რომ გააგრძელებს მონეტარული შერბილების აგრესიულ პროგრამას, ევროპის ბევრ ქვეყანაში ბონდებზე უარყოფითი შემოსავლიანობის პირობებშიც კი. დრაგის უწყებისთვის პრობლემაა 1.1 ტრილიონი ევროს მოცულობის ობლიგაციების „პოვნაც“ ბაზარზე. თუმცა დრაგი ცდილობს ამის უარყოფას და აცხადებს, რომ არ ჩანს ბაზარზე იმის ნიშნები, რომ ბაზარზე არ არის საჭირო რაოდენობით ობლიგაციები.

ინგლისის ბანკი

როგორც ჩანს, ინგლისის ბანკი მეორე კვარტალს იმავე ნიშნულზე დაასრულებს, როგორც დაიწყო – რეკორდულად დაბალი საპროცენტო განაკვეთის 0.5%-იანი მაჩვენებლით. თუმცა ეს საკითხი ქვეყნის შიგნით დიდი განსჯის საგანია. ნავთობზე ფასების შემცირების პარალელურად რეკორდულად შემცირდა ინფლაციის მაჩვენებელი დიდ ბრიტანეთში და თებერვალში 0% შეადგინა, რაც ბოლო 50 წლის განმავლობაში პირველად მოხდა. თუმცა, სხვა მონაცემები დამაიმედებელია, უმუშევრობის მაჩვენებელი მცირდება, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზის მიხედვით კი გამოშვება 2.7%-ით გაიზრდება 2015 წელს, რაც განვითარებული ქვეყნებისთვის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.

საქართველო

მონეტარული პოლიტიკის საკითხი დღეს განსაკუთრებით აქტუალურია საქართველოსთვისაც. მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი ეროვნული ბანკის ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის მთავარი ინსტრუმენტია და ის ერთგვარ ორიენტირს წარმოადგენს საბაზრო განაკვეთებისათვის. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა 2015 წლის 6 მაისს მიიღო გადაწყვეტილება რეფინანსირების განაკვეთის 50 საბაზისო პუნქტით გაზრდის შესახებ. დღეისათვის მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი 5%-ს შეადგენს. ამასთან, მუდმივმოქმედ რეფინანსირების სესხზე საპროცენტო განაკვეთი გაიზარდა პოლიტიკის განაკვეთს პლიუს 150 საბაზისო პუნქტამდე. ლარის გაცვლითი კურსის გაუფასურების ფონზე გაზრდილია ინფლაციის მოლოდინები, რაც შესაძლოა აისახოს ინფლაციის მიზნობრივი დონიდან გადახრის რისკებზე საშუალოვადიანი პერიოდისთვის. აღნიშნულის ფონზე, მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი მიზანშეწონილად მიიჩნევს საპროცენტო განაკვეთის ეტაპობრივ ზრდას წლის ბოლოსთვის 5.5 პროცენტამდე. აპრილში წლიურმა ინფლაციამ 2.5 პროცენტი შეადგინა. ლარის გაცვლითი კურსის გაუფასურების ფონზე, უცხოური ვალუტით დენომინირებული სესხების მომსახურებასთან დაკავშირებული შუალედური ხარჯების ზრდის გავლენას ინფლაციაზე საწვავზე ფასების კლება ნაწილობრივ აბალანსებდა. გაცვლითი კურსის ბოლოდროინდელი ცვლილება უკვე იწყებს ასახვას იმპორტის მოთხოვნაზე, რაც, თავის მხრივ, საგარეო დისბალანსის აღმოფხვრას უზრუნველყოფს და ადგილობრივ მოთხოვნას უწყობს ხელს. წინასწარი ინფორმაციით, პირველ კვარტალში ეკონომიკური აქტივობა პროგნოზირებულზე მაღალი იყო. მიუხედავად ამისა, აპრილში გამოიკვეთა დაკრედიტების მნიშვნელოვანი შენელება. მიმდინარე პროგნოზის მიხედვით, ინფლაცია ზომიერად გაიზრდება სამიზნე ნიშნულამდე და 5-პროცენტიან მაჩვენებელს 2015 წლის ბოლოს მიაღწევს. მონეტარული პოლიტიკის შემდგომი ცვლილების დინამიკა დამოკიდებული იქნება მოსალოდნელი ინფლაციის დინამიკაზე, ეკონომიკური აქტივობის ზრდის ტენდენციებზე, გლობალურ და რეგიონალურ ეკონომიკურ გარემოზე. საქართველოს მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის შემდეგი სხდომა 2015 წლის 1 ივლისს გაიმართება.

გრაფიკებზე მოცემულია მსოფლიოს წამყვანი ცენტრალური ბანკების არსებული საპროცენტო განაკვეთები და მოსალოდნელი პროგნოზები.

წყარო: www.wsj.com