საპენსიო რეფორმა, რომელიც პრობლემებს ვერ მოხსნის

დავით გელაშვილი

საქართველოს პარლამენტმა საქართველოს მთავრობის მიერ მომზადებული სოციალურ დაზღვევასთან დაკავშირებული კანონპროექტები პირველი მოსმენით მიიღო. ეს კანონპროექტთა პაკეტი, ფაქტიურად, საქართველოში საპენსიო რეფორმის დაწყებას ნიშნავს, რომელიც თავისი მნიშვნელობით ერთ-ერთ მასშტაბურ ეკონომიკურ რეფორმას წარმოადგენს, თუმცა ჯერჯერობით, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს პაკეტი არც პარლამენტის და არც საზოგადოების აქტიური ყურადღების ცენტრში არ აღმოჩენილა.

აღნიშნულს ორგვარი ახსნა გააჩნია – ერთი მხრივ, გრძელვადიანი რეფორმით (რომელთა შედეგი სცილდება პოლიტიკური მოღვაწეობის 3-4-წლიან პერიოდს) პარლამენტის წევრთა და პარტიათაDდაინტერესების ხარისხი ნაკლებია; ამასთან, ყოფილ პარლამენტის წევრებს საქართველოს პირობებში მაღალი პენსია აქვთ (მათ პენსია ტოლია პენსიაზე ყოფნის პერიოდში არსებული პარლამენტის წევრის ხელფასისა).

მეორე მხრივ, მძიმე ეკონომიკური სიტუაციის ფონზე მოსახლეობას, საზოგადოების წევრთა უმრავლესობას ჩამოუყალიბდა უნდობლობა მიმდინარე ეკონომიკური რეფორმების მიმართ. მაგალითისთვის, მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში შრომითი პენსიების შემთხვევაში ქალების საპენსიო ასაკის თანდათან, 60-დან 65 წლამდე გაზრდა ცხარე დებატებს გამოიწვევდა, თუმცა საქართველოში პენსიის მხოლოდ სიმბოლური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ეს საკითხი ჯერჯერობით არავითარ დაინტერესებას არ იწვევს. პირიქით, იგი დასაქმებულთა დიდმა ნაწილმა შეიძლება დადებითად მიიღოს, ვინაიდან საპენსიო ასაკს მიღწეულ ქალთა უმეტესობისათვის საქართველოში არსებული პენსიის სიმბოლური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, სავარაუდოდ, საპენსიო ასაკის გაზრდა უფრო მისაღები იქნება.

აქვე უნდა აღინიშნოს მთავრობის არათანმიმდევრული პოზიცია საპენსიო რეფორმის სტრატეგიულ ხედვასთან დაკავშირებით.

“საქართველოში სიღარიბის დაძლევისა და ეკონომიკური ზრდის პროგრამის” სადისკუსიო მასალაში აღნიშნული იყო სამსვეტიანი საპენსიო სისტემის ჩამოყალიბების მიზანშეწონილების შესახებ პროექტი. საქართველოს პრეზიდენტის 2002 წლის 7 აპრილის ბრძანებულებით, დამტკიცებული “2002-2006 წლების საქართველოს სოციალური განვითარების საპრეზიდენტო პროგრამის განხორციელების სტრატეგიული გეგმის” მიხედვით (მრავლისმთქმელი სათაურია), საპენსიო დავალიანებების დაფარვა 2003 წლისათვის უნდა მომხდარიყო. ამ პროგრამის მიხედვით, უნდა შექმნილიყო სპეციალური კომისია, რომელიც საპენსიო რეფორმის მომზადებასა და განხორციელებისათვის პასუხისმგებელი იქნებოდა. კომისიას უნდა შეერჩია და საქართველოს მთავრობისთვის წარედგინა საქართველოსათვის მისაღები საპენსიო მოდელი. ამავე დოკუმენტით განსაზღვრული იყო საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების მომზადება კერძო საპენსიო ფონდების განვითარების და წახალისების მიზნით. არც ერთი ამ ლოგიკური მოთხოვნიდან არ განხორციელებულა.

საბოლოოდ, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსა და მის კონტროლს ქვეშ მყოფი საქართველოს სავალდებულო სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის მიერ მომზადდა კანონპროექტთა პაკეტი, რომელიც ვერ გაცდა უწყებრივ ინტერესებს და რომლიდანაც ჩანს, რომ მთავრობას საპენსიო რეფორმა მაკროეკონომიკურ კონტექსტში არ განუხილავს. ამდენად, ეს პაკეტი კიდევ ერთი მაგალითია უკვე მკაფიოდ ჩამოყალიბებული ტენდენციისა, რომ მთავრობას საწყის ეტაპზე თითქოს გააჩნია კეთილი სურვილები, მაგრამ როგორც კი საკითხი კონკრეტული გადაწყვეტილებების მიღებასა და ცხოვრებაში გატარებას შეეხება, სურვილები პოლიტურ ნებად ვეღარ გარდაიქმნება.

სოციალური დაზღვევის სისტემა, მათ შორის სოციალური დაზღვევის გადასახადის ან შენატანის სახით მოქმედებს ეკონომიკის მრავალ სეგმენტზე,

დამქირავებელთა სურვილზე, Dდაიქირავოს სამუშაო ძალა, ასევე ადამიანთა სტიმულზე – იმუშაონ,

სამუშაო ძალის განლაგებაზე ფორმალურ და არაფორმალურ სექტორებს შორის,
ეროვნული დანაზოგების დონეზე, მათ სტრუქტურასა და განლაგებაზე,
ფინასური ბაზრის განვითარებაზე,
ბიუჯეტის მდგომარეობაზე, მთავრობის ფისკალურ პოზიციაზე.

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს პირობებში 2004 წლის 1 იანვრიდან საპენსიო რეფორმის შემოთავაზებული სახით დაწყება უარყოფითად იმოქმედებს ყოველ ზემოაღნიშნულ სეგმენტზე, შედეგად, გრძელვადიან პერსპექტივაში მშპ-ის ზრდის ტემპებზე, პენსიების აბსოლიტურ სიდიდეზე. ამასთან შთაბეჭდილება ისეთია, რომ სახელმწიფო აპარატი ცდილობს რა მაქსიმალური კონტროლი შეინარჩუნოს არსებულ საპენსიო სისტემაზე, სერიოზული განხილვის გარეშე იგნორირებას უწევს გლობალურ ტენდენციებს, ასევე მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მიმდინარე საპენსიო რეფორმის გამოცდილებას.

აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ 1994 წელს მსოფლიო ბანკმა ჩაატარა ფართომასშტაბიანი გამოკვლევა, რომლის შედეგადაც მსოფლიოში მიმდინარე ორი ტენდენციის – შობადობის შემცირების და სიცოცხლის ხანგრძლივობის ფონზე ზოგადად რეკომენდირებული იქნა საპენსიო უზრუნველყოფის სამსვეტიანი სისტემა, რომელიც ოპტიმალურ ვარიანტში შედგება სამი სვეტისაგან:

პირველი – სახელმწიფოს მიერ მართული სავალდებულო გამანაწილებელი კომპონენტი, ფაქტიურად, ამჟამად საქართველოში მოქმედი სისტემა (ე. წ. PAYGO სისტემა, როდესაც ამჟამინდელი პენსიონერები ფინანსდებიან დღევანდელი დასაქმებულების შენატანებით); მეორე – სავალდებულო საპენსიო შენატანებზე დაფუძნებული, ძირითადად არასახელმწიფო სექტორის მიერ მართული დაგროვებითი სვეტი, როდესაც სოციალური შენატანის განაკვეთის ნაწილი მიემართება ინდივიდუალურ ანგარიშზე და მესამე – ნებაყოფლობითი კერძო საპენსიო დაგროვებითი სისტემა, რომლის წახალისება ხდება შესაბამისი საგადასახადო სტიმულებით.

ტერმინ “დაგროვებითში” იგულისხმება სავალდებულო, ან ნებაყოფ
ლობითი წესით საპენსიო ანარიცხების კაპიტალის სახით საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ შესაბამისი საპენსიო შემოსავლების მიღების მიზნით აკუმილირება.

დაგროვებითი სვეტი განსაკუთრებით ეფექტური შეიძლება იყოს (ხაზგასმით უნდა ითქვას – შესაბამისი რეგულირების პირობებში) გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში, კერძოდ საქართველოშიც, სადაც ფინანსურ ინსტრუმენტებში ამონაგების პროცენტი მნიშვნელოვაწილად მაღალია წამყვან ინდუსტრიულ ქვეყნებთან შედარებით. სამსვეტიან საპენსიო სისტემაზე გადასვლა მიმდინარეობს ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა: უნგრეთი, პოლონეთი, რუსეთი, ყაზახეთი, ლატვია, ხორვატია, რუმინეთი, ბულგარეთი.

იმ შემთხვევაში, თუ სავალდებულო სოციალური შენატანის ნაწილი მიმართული იქნება ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე და დაგროვებას დაიწყებს რეალური საპენსიო კაპიტალის სახით, უმნიშვნელოვანეს პრობლემად განიხილება იმ თანხების დანაკლისის ანაზღაურება, რომელიც ამჟამად არსებული დასაქმებულების შენატანებიდან დააკლდება არსებულ პენსიონერებს. Aაქ უმარტივესი გამოსავალია გარდამავალი პერიოდის ხარჯების დაფინანსება სახელმწიფო სახაზინო ვალდებულებების გამოშვებით მოხდეს, რომლის ძირითადი ნაწილი, შეიძლება საპენსიო ფონდებმა შეიძინონ. ეს აპრობირებული მეთოდია, რომლის დროსაც ამჟამინდელი დასაქმებულების და მათი სახით მომავალი პენსიონერების წინაშე არსებული ფარული ვალი გარდაიქნება ღია სახელმწიფო ვალად. შედეგად კი, ინდივიდულური და კაპიტალიზებული ანგარიშების სისტემის საშუალებით, რომელსაც ხარისხობრივად უფრო მაღალი ფინანსური მოქნილობა ექნება, დაგროვებითი სისტემა გრძელვადიან პერიოდში გადასახადების მკვეთრ გაზრდას და სოციალური უსაფრთხოების სისტემის კრახს თავიდან აგვაცილებს.

ამასთან, დაგროვებითი სავალდებულო საპენსიო სვეტის შემოღება, შეიძლება, ეტაპობრივად განხორციელდეს, როდესაც დაგროვებისთვის განკუთვნილი შენატანის წილი სოციალური დაზღვევის შენატანის საერთო მოცულობაში თანდათან გაიზრდება (სამსვეტიანი საპენსიო სისტემის შემოღების საკითხები დაწვრილებითაა განხილული საქართველოს მეცნიერებათა აკადემის ეკონომიკის ინსტიტუტის 2002 წლის სამეცნიერო შრომების კრებულის მეორე ტომში შესულ სტატიაში).

უნდა აღინიშნოს, რომ, თუ გარდამავალი პერიოდის ხარჯების დაფინანსება მოხდება გადასახადების საშუალებით, ან სახელმწიფო ხარჯების შემცირებით, ეს მიდგომა გაზრდის ეროვნულ დანაზოგებს;

საქართველოს პირობებში ეს განუხორციელებელია. Aაქედან გამომდინარე, მარტივი მაკროეკონომიკური მოდელიდან გამომდინარე, თუ დაფინანსება მოხდება გაზრდილი სახელმწიფო სესხით, ეს ერთი შეხედვით, არ გაზრდის ეროვნულ დანაზოგებს, ვინაიდან არსებული პენსიონერების გასასტუმრებლად მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ ფასიანი ქაღალდების საშუალებით მოზიდული თანხები შეამცირებს კერძო დანაზოგების მოცულობას სხვა მიმართულებით. თუმცა, ცნობილია რომ დაგროვებითი საპენსიო სისტემა – ეს არის მძლავრი იმპულსი ე.წ. “ინსტიტუციონალური კაპიტალის”, როგორც ფინანსური ბაზრების განვითარებისათვის საჭირო საზოგადოებრივი სიკეთის შესაქმნელად. იგი განიმარტება, როგორც “რეგულატორული და ინსტიტუციონალური გარემო, რომელშიც ინვესტორი, ფირმები და ხელისუფლება ერთმანეთთან ურთიერთქმედებენ” (ჭალკერ; F.Lეფარტ, Pენსიონ რეფორმ ანდ ცაპიტალ მარკეტს; 2001). ეს განსაკუთრებით, აქტუალურია საქართველოში, სადაც საინვესტიციო გარემო მძიმე მდგომარეობაშია. ამდენად, პერსპექტივაში ეკონომიკაში დაგროვების დონე (დანაზოგების ნორმა) გაიზრდება.

ამასთან, განაწილებითი სისტემის დროს, საპენსიო სისტემის პირველ სვეტში მნიშვნელოვანი თანხების მზარდი აკუმულირება – ეს არის ეკონომიკის განვითარებისათვის ეფექტურად გამოყენების თვალსაზრისით დაკარგული კაპიტალი, ხოლო პირველი სვეტის გაძლიერებასთან ერთად დაგროვებით სვეტის შემოღება (რაც ადრე თუ გვიან გარდაუვალია), დაგროვებით სისტემაზე გარდამავალი პერიოდის ხარჯების მზარდი სიმძიმის გამო უფრო რთული იქნება. მაკროეკონომიკის თეორიიდან ცნობილია, რომ ახალი, მყარი მდგომარეობის მიღწევამდე მაღალი დანაზოგის ნორმა უფრო სწრაფ ეკონომიკურ ზრდას განაპირობებს. Aამასთან, საქართველოს ბოლო რამდენიმე წლის გამოცდილება აჩვენებს, რომ ეს პროპორცია მდგრადად არსებობს, ვინაიდან კაპიტალზე ამონაგები მნიშვნელოვნად მაღალია ეკონომიკის ზრდის ტემპზე. შედეგად, დანაზოგების ხარჯზე ეკონომიკაში შეძენილი ფიზიკური კაპიტალი მომავალში უზრუნველყოფს უფრო მეტი პროდუქციის წარმოებას. ამდენად, დანაზოგების და ინვესტიციების მოცულობა, რომელიც კაპიტალის დამატებითი ერთეულების შესანარჩუნებლად არის საჭირო უფრო დაბალია, ვიდრე იმ დამატებითი პროდუქციის მოცულობა, რომელსაც იგი აწარმოებს. ამდენად დაგროვებითი საპენსიო სისტემა, განსაკუთრებით, თუ იგი კერძო სექტორის მონაწილეობით იმართება, გაზრდის კაპიტალის გამოყენების ეფექტურობას.

უმნიშვნელოვანესია, რომ საპენსიო ფონდები ცვლიან დანაზოგების ტიპს – გარდაქმნიან მას უფრო გრძელვადიანად, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს კერძო ინვესტიციებისათვის, Gგრძელვადიანი სახელმწიფო ვალისათვის, ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის სტრატეგიული ობიექტების მშენებლობისათვის.

ამასთან ინსტიტუციონალურად დაგროვებითი საპენსიო სისტემა უნდა იყოს კონკურენციული, რათა კაპიტალის განთავსება მოხდეს ეკონომიკური და არა პოლიტიკური კრიტერიუმების მიხედვით.

ჩვენ შევეცდებით ჩამოვთვალოთ ახალ კანონპროექტთა პაკეტის ფუნდამენტური ნაკლოვანებები. მიუხედავად მასში ჩადებული დადებითი იდეისა, რომ პენსია მიბმული იყოს პიროვნების შრომით სტაჟსა და სახელფასო ისტორიაზე, ჩვენის აზრით, აირჩა ამ ეტაპზე ყველაზე ნაკლებად მისაღები მოდელი, რომელიც ამ მიზანს გრძელვადიან პერსპექტივაში უპასუხებდა.

1. “სავალდებულო სოციალური დაზღვევის შესახებ” კანონპროექტით გათვალისწინებულია სახელმწიფო ბიუჯეტისა და ფონდის ვალდებულებების გამიჯვნა, რის შედეგადაც ყველა სოციალური გასაცემელი, რომელიც არ განეკუთვნება სადაზღვეო შემთხვევას (მაგალითად, ძალოვანი უწყების წარმომადგენელთა პენსიების დანამატი) დაფიანანსდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. ეს წელიწადში სახელმწიფო ბიუჯეტის მხრიდან დაახლოებით 40 მილიონი ლარის დამატებითი ვალდებულების აღებას ნიშნავს. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამჟამინდელი პერმანენტული საბიუჯეტო კრიზისის – 104 მილიონ ლარზე მეტი საპენსიო დავალიანების ფონზე, ასევე როდესაც, პრაქტიკულად, ყველა პოლიტიკურმა ძალამ უახლოეს პერიოდში მინიმალური ხელფასის ეტაპობრივ გაზრდაზე აიღო ვალდებულება, ასეთი თანხების გამოძებნა ბიუჯეტში თითქმის შეუძლებელი იქნება.

2. მსოფლიოში მიმდინარე ორი გლობალური ტენდენცია – შობადობის შემცირება და მედიცინის მიღწევებიდან გამომდინარე, სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდა, საფრთხეს უქმნის მრავალი ქვეყნის საპენსიო სისტემის სიცოცხლისუნარიანობას. ყოველივე ამას ვერც საქართველო აუვლის გვერდს. აქედან გამომდინარე, სტრატეგიული მიზანი უნდა იყოს სამსვეტიან საპენსიო სისტემაზე გადასვლა, რომელიც ახდენს სხვადასხვა რისკების დივერსიფიცირებას ზრდის, საპენსიო სისტემის საიმედობას. მიგვაჩნია, რომ ზემოაღნიშნული 40 მილიონი ლარი ყოველწლიურად სავსებით საკმარისია სამსვეტიან საპენსიო სისტემაზე ეტაპობრივად გადასვლის დასაწყებად.

სცენარი უნდა იყოს შემდეგი; 2004-2005 წლებში მოხდეს საპენსიო დავალიანებების გასტუმრება, სოციალური დაზღვევის შენატანის განაკვეთის ოპტიმიზაცია, ნებაყოფლობითი არასახელმწიფო საპენსიო დაზღვევის განვითარება და რეგულირების სრულყოფა, რომელიც მოამზადებს საფუძველს სავალდებულო დაგროვებითი მეორე სვეტის ჩამოსაყალიბებლად.

კერძო სექტორმა განვლილი წლების განმავლობაში საქართველოს ეკონომიკაში მრავალჯერადი მაღალი ეფექტურობა აჩვენა, ამას მკაფიოდ მოწმობს საქართველოს წამყვანი კომერციული ბანკების მაგალითი და დარწმუნებული ვართ, სათანადო რეგულირების პირობებში ასევე იქნება საპენსიო დაზღვევის სფეროში.

კანონი “არასახელმწიფო საპენსიო დაზღვევისა და უზრუნველყოფის შესახებ” საქართველოს პარლამენტის მიერ 1998 წლის 30 ოქტომბერს იქნა მიღებული, იგი ძალზე შეზღუდული მასშტაბებით მოქმედებს, ვინაიდან საგადასახადო კოდექსში ამ კანონის მიღებასთან ერთად არაა შეტანილი შესაბამისი ცვლილებები, თუმცა ამ ცვლილებების მიღების საკითხი განიხილებოდა. შედეგად, მივიღეთ ის, რომ არ არსებობს ეკონომიკური სტიმული მეწარმისათვის, რომ მან პენსიით უზრუნველყოს დასაქმებული. როდესაც სახელმწიფო ვერ ახერხებს საარსებო მინიმუმთან მიახლოებული პენსიების გაცემას, მან ერთნაირ რეჟიმში უნდა ჩააყენოს ერთი და იგივე სოციალურ რისკებთან დაკავშირებული კერძო და სახელმწიფო საპენსიო შენატანი. ამასთან, მსოფლიოს არც ერთ შემთხვევაში ნებაყოფლობითი საპენსიო დაზღვევა არ განვითარებულა შესაბამისი საგადასახადო სტიმულების გარეშე.

ზემოაღნიშნული კანონის შესაბამისად, ამჟამად საქართველოში მხოლოდ ერთ სადაზღვევო კომპანიას და საქართველოს ეროვნულ ბანკს აქვს დაფუძნებული კერძო ნებაყოფლობითი საპენსიო სქემა. სადაზღვევო კომპანიას ჰყავს დაახლოებით 2500 მონაწილე, ხოლო ეროვნულ ბანკს ეს სქემა მხოლოდ თავისი თანამშრომლებისათვის აქვს დაფუძნებული. პირველად ნებაყოფლობითი კერძო საპენსიო სქემები გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან გამოჩნდნენ აშშ-ში, შემდეგ დიდ ბრიტანეთში, კონტინენტალურ ევროპასა და იაპონიაში. Aამჟამად მსოფლიოში დაახლოებით 13 ტრილიონი დოლარის კერძო საპენსიო აქტივები მოძრაობს, საიდანაც 7,8 ტრილიონი აშშ-ს წილად მოდის, 1,5 ტრილიონი – იაპონიის, ხოლო 1,1 ტრილიონი დიდი ბრიტანეთის წილად. ცნობილია, რომ აშშ-ს საფონდო ბაზარზე კოტირებადი ყოველი მესამე აქცია და ობლიგაციების 40%-ი საპენსიო ფოდების საკუთრებაშია. (Resden Bank AG; Group economics, Frankfurt/main 2000; Pension Fund Systems in the World).

აღსანიშნავია ერთი გარემოებაც – ის ქვეყნებიც კი, რომელთა სოციალური დაცვის სისტემები უძლიერესია მსოფლიოში, ხელს უწყობენ ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნას, რომელიც ადამიანებს ასტიმულირებენ საგადასახადო მექანიზმების საშუალებით, ნებაყოფლობით შექმნან სიბერეში სიკეთის უზრუნველყოფის საფუძვლები.

სხვადასხვა სახის მნიშვნელოვანი საგადასახადო სტიმულები ნებაყოფლობითი კერძო საპენსიო სისტემების განვითარების მიმართ გამოიყენება ასევე ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა: ავსტრალია, შვეიცარია, ბრაზილია, კანადა, ჩეხეთი, დანია, უნგრეთი, სლოვაკეთი, ბულგარეთი, შვედეთი, რუსეთი. ეს საგადასახადო სტიმულები სხვადასხვა კომბინაციით მდგომარეობს შემდეგში:

დამსაქმებლის მიერ დასაქმებულისათვის გადახდილი კერძო საპენსიო უზრუნველყოფისათვის გადახდილი თანხები გარკვეულ ზღვრულ მოცულობამდე გატარდება საწარმოს ხარჯების მუხლში და არ დაიბეგრება სოცდაზღვევის გადასახადით;

დასაქმებულის მიერ საპენსიო სქემაში გადახდილი თანხა გარვეულ ზღვრულ მოცულობამდე (ეს ზღვარი შეზღუდული უნდა იყოს ხელფასიდან გარკვეული პროცენტული სიდიდით და ან აბსოლუტური თანხის მოცულობით), ასევე მიღებული არასახელმწიფო პენსია, არ დაიბეგრება საშემოსავლო გადასახადით.

საპენსიო აქტივების ინვესტირებით მიღებული შემოსავლები არ იბეგრება.
ამასთან, ასეთი შეღავათები უნდა მოქმედებდეს იმ შემთხვევაში, თუ თანხების გამოყენება საპენსიო ასაკის მიღწევამდე არ მოხდება. უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი საგადასადო სტიმულების გამოყენების შემთხვევაში საქართველოს ბიუჯეტზე უარყოფითი ზეგავლენა მინიმალური იქნება. საპენსიო აქტივებში გრძელვადიანი ინვესტირების ტრადიციების ჩამოყალიბებას წლები სჭირდება, ხოლო საპენსიო აქტივების უდიდესი ნაწილი საწყის ეტაპზე შეიძლება სავალდებულო წესით სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებში განთავსდეს, რაც ასევე ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსებას მოხმარდება.

3. რა თქმა უნდა, გარკვეულწილად, პროგრესული ნაბიჯია კანონპროექტით სავალდებულო სოციალური დაზღვევის შენატანის დარიცხვის ბაზის მაქსიმალური ოდენობის განსაზღვრა საქართველოში არსებული ათმაგი საშუალო ხელფასის ოდენობით, რაც, დაახლოებით, 1000 ლარის ტოლია. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ ასეთი ბაზით შემოსაზღვრა საპენსიო სისტემას განვითარების პოტენციალს ამცირებს. პირველ რიგში, საჭიროა, რომ არსებული 33%-იანი განაკვეთი ეტაპობრივად მაინც შემცირდეს. შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის განცხადება, რომ ეს განაკვეთი შენარჩუნებული იქნეს და ტვირთი დამსაქმებლებიდან დასაქმებულზე გადანაწილდეს, მდგომარეობას ვერ შეცვლის. სოციალური დაზღვევის შენატანის 33%-იანი განაკვეთის შენარჩუნება ჩრდილოვან ეკონომიკას კვლავ შეინარჩუნებს და ეკონომიკურ ზრდაზე უარყოფითად იმოქმედებს.

ინფორმაციისათვის, ხელფასის ფონდზე გადასახადი მრავალ ქვეყანაში, ჩვენს რეგიონზე 30%-ით მეტია, მაგალითად, აზიაში 15%-ზე ნაკლებია. რუსეთში შემოღებულია სოციალური გადასახადის რეგრესული შკალა, რომლის მიხედვითაც, მინიმალური განაკვეთი 2%-მდე აღწევს, ამასთან, რუსეთის მთავრობის მიერ უკვე მიღებულია გადაწყვეტილება 2005 წლიდან ერთიანი სოციალური გადასახადი განაკვეთის 35,5%-დან 26%-მდე შემცირების შესახებ. ეს იმ ფონზე, რომ უკვე 2002 წლიდან რუსეთი გადავიდა სამსვეტიან საპენსიო სიტემაზე და სოციალური გადასახადის ნაწილი ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშებზე აკუმულირდება.

საქართველოში საპენსიო შენატანის პროცენტული განაკვეთი ევროპის ზოგიერთი განვითარებული ქვეყნის დონეზეა (მაგალითად, იტალიის), რაც დაბალშემოსავლიანი ქვეყნისათვის მაღალი სიდიდეა და მას განსაკუთრებულად უარყოფითი ეფექტი სუსტი ადმინისტრირების მქონე ქვეყნებში მოაქვს. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ აშშ-ში სოციალური შენატანის სიდიდის მთლიანი განაკვეთი 15,3%-ს, ხოლო გერმანიაში 19,1%-ს შეადგენს. თუმცა, ასეთი საპროცენტო განაკვეთი გერმანიის საპენსიო სისტემის თვითდაფინანსებას ვერ უზრუნველყოფს, ამ განაკვეთს თვითდაფინანსებისთვის საჭირო წონასწორულ სიდიდემდე, რომელიც დაახლოებით 25%-ს შეადგენს, არ ზრდიან.

4. მრავალი გაუგებრობა შეიძლება გამოიწვიოს “სავალდებულო სოციალური დაზღვევის შესახებ” კანონპროექტის კანონის მე-10 მუხლით განსაზღვრულმა თვითდასაქმებულთა საკითხმა.

კანონპროექტში არსებული განმარტებით, ფაქტიურად, თვითსაქმებულთა შორის მოხვდება გლეხთა და მათი ოჯახის წევრთა უდიდესი ნაწილი. კანონით ესეც გათვალისწინებულია, რომ მათ სავალდებულო წესით უნდა გადაიხადონ ერთიანი სოციალური დაზღვევის შენატანი ქვეყანაში არსებული საშუალო ხელფასის 18%-ის ოდენობით, რაც ყოველთვიურად დაახლოებით 18 ლარს შეადგენს. ჩვენი აზრით, კანონპროექტით განსაზღვრული თვითდასაქმებულები არ უნდა მოხვდნენ ახალ სისტემაში, ან მათი წევრობა ამ სისტემაში ნებაყოფლობითი უნდა იყოს. სხვა შემთხვევაში, ეს გადაიქცევა კორუფციის და ურთიერთბრალდებების კიდევ ერთ წყაროდ. მით უმეტეს, რომ გაანგარიშებებით, რომლებიც თან ერთვის კანონპროექტს, ავტორები ვარაუდობენ, რომ თავდაპირველად ამ სისტემაში გაწევრიანდება 5 ათასი დაზღვეული, ხოლო შემდეგ წლებში მათი რადენობის ზრდის ტემპი წლიურად 50% იქნება. ერთი მხრივ, შემოდის სავალდებულო ნორმა და მეორე მხრივ, ავტორებს თვითონ არ აქვთ იმედი, რომ ეს ნორმა იმუშავებს. უნდა აღინიშნოს, რომ თვითდასაქმებულთა სავალდებულო სოციალური დაზღვევის სისტემით მოცვა აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში უაღრესად დიდ პრობლემებთან არის დაკავშირებული და მით უმეტეს პრობლემური იქნება საქართველოში არსებული სუსტი ადმინისტრირების ფონზე. მაგალითისთვის, ჩილემ საპენსიო რეფორმის დროს მათ სავალდებულო მონაწილეობაზე საერთოდ უარი თქვა.

5. გადასახადების ადმინისტრირებასთან დაკავშირებული მძიმე სიტუაციის ფონზე ალოგიკურია და გაუგებრობას იწვევს სოციალური დაზღვევის ფონდისათვის სოციალური შენატანის ამოღების ფუნქციის გადაცემა. ეს ნიშნავს თავისი აპარატით სტიმულირების ფონდით ახალი სტრუქტურის ჩამოყალიბებას, როდესაც იმავე ფუნქციების შესრულება თავისუფლად შეუძლია საგადასახადო ინსპექციას. ეს ნამდვილად არ არის ქვეყნის ფისკალურ სფეროში წესრიგის დამყრებისკენ გადადგმული ნაბიჯი და უწყებრივი ინტერესებითაა ნაკარნახევი. აქვე უნდა ითქვას, რომ კანონპროექტების მიხედვით, ფაქტიურად, არ არსებობს მზღვეველის პასუხისმგებლობა დაზღვეულის მიმართ, რაც კიდევ უფრო გააღრმავებს უნდობლობას ახალი სისტემის მიმართ.

ამდენად მიგვაჩნია, რომ საპენსიო რეფორმის დოკუმენტთა პაკეტი საჭიროებს სერიოზულ გადამუშავებას და რომ ისინი მოცემული სახით ხელს არ შეუწყობენ არც საპენსიო უზრუნველყოფის ეფექტური სისტემის ჩამოყალიბებას, არც ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდას, არც ჩრდილოვანი ეკონომიკის ლეგალიზაციას.