ჩარლზ დოუ დიდი ინდიკატორი

სოფიკო სიჭინავა

ივლისის დასაწყისში შეჯამდა ფორმალურად ჯერ დაუმთავრებელი პირველი ორი კსაფინასო სამყარო ჟურნალისტმა ჩარლზ დოუმ უფრო მეტად შეცვალა, ვიდრე რომელიმე ცნობილმა ბანკირმა ან ფინანსისტმა. მან ბირჟაზე თამაში არ იცოდა და არც ამის სურვილი ჰქონდა, მაგრამ დღეს საფინანსო ბაზარზე ერთი დღეც არ გაივლის, რომ მისი სახელი არ ახსენონ. ჩარლზ დოუ 1851 წლის 6 ნოემბერს დაიბადა.

მამამისი მაშინ გარდაიცვალა, როცა ბიჭუნა ჯერ კიდევ ექვსი წლის იყო და შინამეურნეობაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა მას დაეკისრა.ში თავს უკვე შეზღუდულად გრძნობდა და ბოლოს და ბოლოს, თავის მეგობარ ედუარდ ჯონსომთან ერთად, 1880 წელს ნიუ-იორკის დასაპყრობად გაემგზავრა, სადაც ისინი საინფორმაციო სააგენტო Kიერნან News Agency-ში მოეწყვნენ სამუშაოდ. ეს სააგენტო ბანკებსა და საბროკერო კომპანიებში ხელნაწერი სიახლეების გავრცელებით იყო დაკავებული, ხოლო ჩ. დოუმ თავის სფეროში, როგორც უკვე აღიარებულმა ავტორიტეტმა, ოქროსმომპოვებელი კომპანიების აქციათა ფასების შესახებ ანგარიშების მომზადება დაიწყო. მეგობრებმა სააგენტოში სამი წელი იმუშავეს.

1882 წელს დანაზოგის გაჩენისთანავე საკუთარი საქმის წამოწყება გადაწყვიტეს. მათ მიერ ჩამოყალიბებულ კომპანიას ერქვა: Dow Jones end Co. ოფისი უოლ სტრიტის 15 ნომერში მდებარეობდა და შესასვლელი ნიუ-იორკის საფონდო ბირჟის გვერდიდან ჰქონდა. ახალგამომცხვარი კომპანიის პროდუქტი საინფორმაციო ფურცელი Customer‘s Afternoon Letter გახლდათ. თავდაპირველად მისი ტირაჟი ასეულ ეგზემპარს არ სცილდებოდა. ფურცელი, რომელიც 2 ცენტი ღირდა და 1883 წელს გამოვიდა, ცოტამ თუ შეამჩნია, თუმცა უოლ სტრიტზე ცოტა ხანში რევოლუცია მოხდა. Customer‘s Afternoon Letter თავდაპირველად, აქციათა ფასების და დღის განმავლობაში მათზე ფასთა ცვლილებების ცხრილს წარმოადგენდა. მსგავსი ინფორმაცია ნიუ-იორკში ამ დროისათვის არ არსებობდა, რასაკვირველია, საბროკერო კანტორებში შიდა მოხმარებისთვის მსგავს ცხრილს ადგენდნენ, მაგრამ დოუმ იგი ყევლა მსურველისთვის შექმნა და თანაც, ყოველდღიურ რეჟიმში. ამ ინფორმაციის გარდა, გაზეთში კომპანიათა ანგარიშები იბეჭდებოდა. მე-19 საუკუნის ბოლოს ეს გახლდათ, ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე, ინსაიდერული ინფორმაცია. კომპანიები გაურბოდნენ თავისი მუშაობის რეზულტატისა და ფაქტობრივი ღირებულების ჩვენებას, ხოლო საკანონმდებლო აქტები, რომლებიც მათ დაავალდებულებდა ამ ინფორმაციის გახსნას, არ არსებობდა. მხოლოდ 1934 წელს ფასიანი ქაღალდების შესახებ კანონის მიხედვით, კომპანიები ვალდებულნი გახდნენ თავიანთი კვარტალური და წლიური ანგარიშები რეგულარულად გამოექვეყნებინათ. აქამდე კი, მთელი 50 წელი Customer‘s Afternoon Letter (შემდეგში თჰე ჭალლ შტრეეტ ჟოურნალ) მსგავსი ინფორმაციის ერთადერთ წყაროდ რჩებოდა. დოუ ჯონსი თავისი გაზეთის დახმარებით ინსაიდერებსა და ჩვეულებრივ მოთამაშეებს შორის უფსკრულს ავსებდა იმით, რომ ვაჭრობაში ინფორმაციას ყველა მონაწილისათვის ხელმისაწვდომს ხდიდა.

პირველ ხანებში, ჩარლზი და ედვარდი უოლ სტრიტზე ტრეიდერებისაგან ინფორმაციის მოსაპოვებლად თვითონ დარბოდნენ და მათ საუბრებს შორი-ახლოდან ყურს უგდებდნენ. შემდგომში კი, კომპანია სპეციალურად “პატარა ბიჭებს” ქირაობდა. ასე რომ, ყველა, ვინც მათთან მუშაობდა, ვალდებული იყო ფინანსური სიახლეები მიეტანა. სენსაციების დიდ ნაწილს სწორედ ყურის დაგდებით მოიპოვებდნენ. მოგვიანებით კი, საიდუმლო ამბებს გაზეთს მაქინატორები ანდობდნენ – საჯარო განცხადებებით, მათ აქციათა კურსის მათთვის საჭირო მიმართულებით შეცვლა შეეძლოთ.

კომპანია იზრდებოდა. მათ სპეციალურად ხელმოწერებისათვის ხალხი დაიქირავეს. პერსონალის საერთო რაოდენობა 50 კაცს აღწევდა. 1889 წლის შუა ხანებში გაზეთი უფრო სქელტანიანი გახდა და დასათაურებაც შეიცვალა უფრო რესპექტაბელურით – The Wall Street Journal. მე-20 საუკუნის დასაწყისში მისი ტირაჟი 7 ათას ეგზემპლარს აღწევდა. ჩარლზ დოუს მიერ შექმნილი საინფორმაციო იმპერია ახლაც ყვავის. Dow Jones end Co-ში შედის არა მხოლოდ ბეჭდვითი გამოცემები და ინდექსები, არამედ ელექტრონული გამოცემებიც. 2002 წლის შედეგებით, შემოსავალმა 200 მლნ დოლარი შეადგინა. კომპანიის საშტატო ერთეული 8 ათასი ადამიანით განისაზღვრება, ხოლო ხელმომწერთა რაოდენობა, მსოფლიოს მასშტაბით, 2 მლნ ადამიანია. აქციათა კოტირება და ინფორმაციები საფინანსო სფეროდან ჩ. დოუს არადამაკმაყოფილებლად მოეჩვენა. მას აზრად მოუვიდა, რომ ცხრილს, რომელსაც მისი გაზეთი აკეთებდა, არ შეეძლო ბაზრის მიმართულებისა და სიმძლავრის გადმოცემა, რომ არ ვისაუბროთ ცალკეულ სექტორებზე. ასე დაიბადა აქციათა კურსის საშუალო ნიშნულის იდეა – საფონდო ბაზრის ინდექსი. C. dous pirveli indeqsi ჩუსტომერ&ლსქუო;ს Aფტერნოონ Lეტტერ-ში 1884 წლის 3 ივლისს გამოქვეყნდა. მასში 11 შედარებით ლიკვიდური აქცია შედიოდა. მათგან უმეტესი სარკინიგზო კომპანიის ფასიანი ქაღალდები გახლდათ, რადგან ბირჟაზე სწორედ ისინი წარმოადგენდნენ ყველაზე გასავლიან საქონელს და სარკინიგზო კომპანიის აქციებით ყველაზე ხშირად სპეკულირებდნენ.

ყოველ აქციას თანაბარი წონა ენიჭებოდა და ინდექსი ანგარიშდებოდა კომპანიის კაპიტალიზაციასთან შეუხებლად, აქციათა ფასების პროცენტული ცვლილებიდან გამომდინარე. პირველი ინდექსის საშუალებით გამოირკვა ბაზრის მთავარი მიმართულება. 1896 წელს თჰე ჭალლ შტრეეტ ჟოურნალ-ში უკვე ორი ინდექსი გაჩნდა – Dow Jones Railroad Average da Dow Jones Industrial Average. დოუს გარდაცვალების შემდეგ გაჩნდა კიდევ ერთი ინდექსი – Dow jones Utility Index (1929). Dow Jones Railroad Average-ში შედიოდა სარკინიგზო კომაპნიის 20 აქცია. შემდგომში, როცა სარკინიგზო გზების მშენებლობის ბუმი მიწყნარდა და ტრანსპორტის სხვა სახეობები განვითარდა, ინდექსს სახელი გადაერქვა – Dow Jones Transportation Index, თუმცა, აშშ-ს საფონდო ბაზრის ფინანსური ინდიკატორი წლების მანძილზე ვერ გახდა. ეს მისია იტვირთა Dow Jones Industrial Average-მ.

თავდაპირველად მასში 12 კომპანია შედიოდა რკინიგზისგან შორს მდგომი ბიზნესებით. 1916 წელს ინდექსი 20 კომპანიამდე გაიზარდა, ხოლო 1928 წელს – 30-მდე. დღემდე, მიუხედავად იმისა, რომ შეიქმნა ძალიან ბევრი სხვა ინდექსიც, Dow Jones Industrial Average ყველაზე პოპულარულ ინდიკატორად რჩება, რომელზედაც ორიენტირებას აკეთებენ არა მარტო ამერიკელი, არამედ მთელი მსოფლიოს ინვესტორები. დოუმ ინდექს 100 პუნქტი მიანიჭა, 1966 წელს 1000 პუნქტამდე ავიდა და 1982 წლიდან ამ ნიშნულიდან არ ჩამოსულა. 2000 წელს კი, მაქსიმალურ ნიშნულს მიაღწია – 11750 პუნქტი.

ინდექსის ასაკი არა მარტო პატივისცემას, კრიტიკასაც იწვევს. ახლა ბევრი ტრეიდერი ვერ ხვდება, რატომ იანგარიშება საფონდო ამერიკა ინდიკატორი საუკუნის წინანადელი პრინციპით. ინდექსის გათვლისას არ ითვალისწინებენ კომპანიების კაპიტალიზაციას, აკრიტიკებენ ინდექსის შემადგენლობას. მე-20 საუკუნეში ეკონომიკის სრულ სურათს 30 კომპანია ასახავდა, მაგრამ ახლა სიტუაცია აშკარად შეიცვალა. უფრო თანამედროვე ინდექსები კომპანიათა წონას ითვალისწინებენ და უფრო ფართო სპექტრიდან ანგარიშობენ.

1902 წელს ჩარლზ დოუ გარდაიცვალა. თუმცა საფონდო ბირჟაზე მისი გავლენა სიკვდილის შემდეგაც შენარჩუნდა. დაკვირვებულმა მკითხველმა დოუს ინდექსებიდან და პუბლიკაციებიდან თეორია გამოიყვანა, რომელსაც საპატივცემლოდ მისი სახელი ეწოდა. პირველად იგი 1902 წელს ს.ა. ნილსონის წიგნში “The ABC of Stock Specultioნ” გადმოიცა. თვითონ დოუ არადროს წერდა საკუთარ თავზე და მით უფრო, წიგნებს არ უშვებდა. ნილსონი თავის წიგნში დოუს იხსენიებს, როგორც არც მეტი, არც ნაკლები, უოლ სტრიტის დიდ ინტელექტუალურ ძალას და მისი იდეის პრეზენტაციას აკეთებს.

ცნობილი არ არის, იცოდა თუ არა დოუმ, რომ მის ინდექსს პროგნოზირების უნარი ჰქონდა, მაგრამ ნილსონმა იგი აღმოაჩინა. თეორია დამყარებულია იმაზე, რომ რკინიგზების წარმატებული მოქმედება მჭიდრო კავშირშია მრეწველობის განვითარებასთან. ანუ, რაც მეტი პროდუქცია იქმნება, გადამზიდველებს მეტი შემოსავალი აქვთ და პირიქით. ასე რომ, ორივე ინდექსის მოძრაობა ერთი მიმართულებით და მათი მაქსიმუმების, ან მინიმუმების ურთიერთგადაკვეთა, დიდი ალბათობით მეტყველებს ამ მიმართულებით მაღალი ტრენდის არსებობაზე. შემდეგში თეორია გააღრმავა ბენჯამინ გრემმა, რომელმაც ტრენდის გაჩენის მომენტის შესაფასებლად, 5%-იანი კორიდორი შემოიღო. თუმცა, დღეს თეორიის ამ მიდგომით გამოყენება ცოტა რთულია. თანამედროვე Dow Jones Transportation Index-ში ბევრი ისეთი კომპანია შედის, რომელიც კომერციული ტურიზმით არის დაკავებული და ტვირთების გადაზიდვასთან არანაირი კავშირი არ აქვს. ხოლო Dow Jones Industrial Average-ში შედიან კომაპნიები, რომელთა პროდუქცია ტრანსპორტირებას არ საჭიროებს. თუმცა ჩ. დოუს თეორიის სხვა მიდგომაც არსებობს, რომელიც ტექნიკური და არა ფუნდამენტალური ანალიზის გაკეთების საშუალებას იძლევა. ამის მიხედვით, არსებობს ბაზრის მოძრაობის სამი ტიპი. ძირითადი ტრენდი რამდენიმე წლის განმავლობაში გრძელდება და იგი შეიძლება იყოს, როგორც “ხარისებური”, ასევე “დათვისებური”. მეორე ტიპი რამდენიმე კვირის ან თვის განმავლობაში გრძელდება და, შესაძლოა, ძირითადი ტრენდის მიმართულების საწინააღმდეგოდ მიდიოდეს. მესამე კი, რამდენიმე დღიანი მერყეობაა. თეორიის ეს ნაწილი აღებულია ჩ. დოუს რედაქტორის სვეტიდან, სადაც იგი ზოგჯერ ბაზარზე თავის დაკვირვებების შესახებ წერდა, თუმცა თვითონ მასში კანონზომიერებებს ვერ ხედავდა. ჩარლზ დოუ ფუნდამეტალური ანალიზის მიმდევარი იყო და მიაჩნდა, რომ აქციის ფასი კომპანიის მაჩვენებლებიდან ყალიბდება. მის დროს ტექნიკური ანალიზი სრულყოფილი ფორმით არ ასებობდა, ხოლო ფუნდამენტალური ის ის იყო ვითარდებოდა. ასე რომ, თეორიის ორივე მიდგომა უნიკალური იყო, იმის მიუხედავად, რამდენად სასარგებლოდ ითვლება ისინი დღეს.