გამოფხიზლება მსოფლიო ეკონომიკის მიმოხილვა

მოამზადა ლინა ეპიშევამ

გასულ თვეს ყველა ფრონტზე დრამატული მოვლენები ვითარდებოდა. ყველაზე ტრაგიკული მოვლენა, რა თქმა უნდა, ესპანეთში განხორციელებული ტერაქტი გახდა, რომლის შედეგად დაიღუპა ასობით და დაშავდა ათასობით ადამიანი. როგორც წესი, ეს მოვლენა ფინანსურ ბაზრებზე აისახა – თუმცა, საერთო ჯამში უნდა ვაღიაროთ, რომ მთავარი ფაქტორი, რომელმაც ბაზრებზე ზეგავლენა მოახდინა, მაინც ეკონომიკა იყო.

ამ მხრივ, მთელ მსოფლიოში შექმნილი მდგომარეობა შეიძლება ერთი სიტყვით დავახასიათოთ – გამოფხიზლება…
გამოჩენილმა საბჭოთა ეკონომისტმა, ანჩიშკინმა ერთხელ თქვა: “ეკონომიკური პროცესების პროგნოზირება ყავის ნალექზე მკითხაობისაგან იმით განსხვავდება, რომ ეს უკანასკნელი ზოგჯერ სრულდება”. ეს ნათქვამი სავალუტო კურსებსაც ეხება.

1999 წლის დასაწყისში ზეიმობდნენ ახალი ვალუტის, ევროს დაბადებას, ხოლო უკვე ოქტომბერში ევრო-დოლარის შეფარდება 0,84%-მდე დაეცა. დადიოდა ხმები, რომ გერმანია კვლავ მარკას დაუბრუნდებოდა. ახლა კი, ევრო თითქმის 1.3 ნიშანს აღწევს, მაგრამ ამით ოპტიმიზმი არ მატულობს. გამარჯვება დოლარზე შეიძლება წარუმატებელი აღმოჩნდეს – ექსპორტი ევროზონაში შემავალი ქვეყნებიდან სულ უფრო ნაკლებმომგებიანი ხდება.

ბევრ ქვეყანაში ევროს ზრდას ცენტრალური ბანკებიც უწყობენ ხელს და ცდილობენ შეავსონ სავალუტო რეზერვები, ძირითადად, ევროს ხარჯზე. საერთო ჯამში, ევროპული ცენტრალური ბანკის შეფასებით, 1999 წლიდან ფინანსური რეზერვები განსაკუთრებით სწრაფად იზრდებოდა: ჩინეთში, ინდოეთში, იაპონიაში, სიანგანში (ჰონკონგში), მექსიკაში, რუსეთსა და სამხრეთ კორეაში. ამასთან, ჩინეთი კვლავ აკეთებს ფსონს დოლარზე, რადგან ამით ამ ვალუტის მიმართ იუანის მომგებიან შეფარდებას ინარჩუნებს. 2002 წლის მდგომარეობით, ამერიკულმა ფულადმა ერთეულმა მსოფლიო სავალუტო რეზერვების (2001 წელს-67,5%) 64,5%-ს შეადგინა. ამასთან, ევროს წილი აზიის ქვეყნებში 16%-ს არ აღემატება. სამაგიეროდ, ზოგიერთ ევროპულ ქვეყნებში ამ მაჩვენებელმა 98-ს%-ს მიაღწია, ხოლო აფრიკაში – 50%-ს.

ერთიანი ევროპული ვალუტის გაძვირება თვით ევროზონაშიც ყველას არ ახარებს. ეს პროცესი ხელსაყრელია მხოლოდ იმ კომპანიებისთვის, რომლებიც ძველ სამყაროში მოქმედებენ, აგრეთვე იმ ფირმებისთვის, რომლებმაც ძირითადი წარმოება აზიაში გადაიტანეს, უპირველეს ყოვლისა, ჩინეთში, ხოლო პროდუქციას ევროპასა და აშშ-ში ყიდიან.

რა ემართება დოლარს? – ამ კითხვაზე პასუხი ძალიან მარტივია, – განსაკუთრებული არაფერი.

მოგეხსენებათ, რომ ევროს ზრდა 2002 წლიდან დაიწყო, მაგრამ ამის უკან არ დგას რომელიმე “ეკონომიკური საოცრება” ევროპულ ქვეყნებში. ეკონომიკური ზრდის ტემპებს 1,5% არ გადაულახია, უმუშევრობა მაღალი რჩება. საფრანგეთმა და გერმანიამ თავიანთი ბიუჯეტების 3%-იანი დეფეციტის ფარგლებს გადააცილეს. ევროს ზონა ბევრად ნაკლებად პასუხობს “ოპტიმალური სავალუტო ზონის” კრიტერიუმებს, ვიდრე აშშ-ის დოლარი. ამავე დროს, 2003 წლის შედეგებით, აშშ-ის ეკონომიკური ზრდა, სავარაუდოდ, 3,5%-ს შეადგენს. დაბალი საპროცენტო განაკვეთების მიუხედავად, დაისახა ტენდენცია აშშ-ში კაპიტალის გაძლიერებული შედინებისაკენ.

ზემოხსენებული სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ამერიკული დოლარის გაუფასურებას არ გააჩნია ობიექტური მიზეზები. ეს მიზეზები თვალსაჩინოა. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტი და მიმდინარე ოპერაციების ანგარიშზე საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი. ორივე მათგანი შემაშფოთებელ რიცხვს აღწევს. მიმდინარე ოპერაციების ანგარიშზე საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტმა შეიძლება 2004 წლის ბოლოსთვის მშპ-ის 7%-ს მიაღწიოს (800 მილიარდი დოლარი). რაც შეეხება ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტს, 1992 წლიდან 2000 წლამდე აშშ მისი შემცირების ან თუნდაც პროფიციტის შექმნის ნიშნის ქვეშ ცხოვრობდა, მაგრამ ეკონომკურმა ვარდნამ და საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლაზე ასიგნაციების გაზრდამ ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტის სწრაფი ვარდნა გამოიწვია.

საკითხავია, თუ რატომ არ მიმართავს თეთრი სახლის ადმინისტრაცია, რომელიც ფინანსთა მინისტრის, სნოუს სიტყვებით, “ძლიერი” დოლარის მხარდაჭერაზე საუბრობს, რაიმე ზომებს დოლარის დასაცავად? პასუხი მარტივია. მიმდინარე ეკონომიკური პოლიტიკიდან გამომდინარე, დღესდღეობით აშშ-ს “დასუსტებული” დოლარი აწყობს. ეს მოგება არ არის დამოკიდებული ნებაყოფლობით არჩევანზე, ხოლო განპირობებულია გააზრებული აუცილებლობით.

ეკონომიკურმა ვარდნამ მოშლილობამდე მიიყვანა ბოლო 20 წლის მანძილზე შექმნილი ამერიკული ეკონომიკის განვითარების მოდელი, რომელიც ძლიერ დოლარს ეყრდნობოდა. საქმიანი აქტიურობის სტიმულირების მიზნით, აშშ-ის ხელისუფლებამ გადაწყვიტა დისკონტის პროცენტის (სარგებლის) განაკვეთის მინიმალურ მნიშვნელობამდე – 1%-მდე შემცირება, მაგრამ იმპორტის მოცულობა საქონლისა და მომსახურეობის ექსპორტს კვლავ აღემატებოდა. საგადამხდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი დღითიდღე იზრდებოდა. საბიუჯეტო დეფიციტის ზრდის მიუხედავად, პრეზიდენტმა ბუშმა განაცხადა, რომ კვლავ აპირებდა საგადასახადო ტვირთის შემცირების პოლიტიკის გატარებას.

ამ პირობებში სიტყვიერად შესაძლებელია საუბარი “ძლიერი” დოლარის პოლიტიკის მხარდაჭერაზე, მაგრამ მისი პრაქტიკული გატარება ამერიკული საფინანსო სისტემას უფსკრულამდე მიიყვანდა. დოლარის დასუსტება ნიშნავს დეფოლტის არიდებას და პრობლემების გადაწყვეტის სხვა ქვეყნებზე დაკისრებას.

გვახსენდება ერთი ისტორიული ანალოგი, თუმცა ის ეკონომიკურად წუნდაუდებელი იყო. საუბარია რუსეთში მომხდარ დეფოლტზე. თუ 1998 წლის დასაწყისში მთავრობა და რუსეთის ბანკი მაშინდელი უშიშროების საბჭოს მდივნის, ბორის ბერეზოვსკის რჩევას, რუბლის კორექტიული დევალვაციის ჩატარების შესახებ დაუჯერებდნენ, დეფოლტის არიდება შესაძლებელი გახდებოდა. სოროსის ანალოგიური შეთავაზება 1998 წლის ზაფხულს გაჟღერდა, მაგრამ უკვე გვიანი იყო. სახელმწიფო ფინანსების გაკოტრების “ბიქფორდის ზონარს” უკვე მოეკიდა ცეცხლი. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ დაძალებული და რუსეთის ფულად-საკრედიტო ორგანოების მიერ არაპროფესიულად გატარებული “ძლიერი” რუბლის რეგულირების პოლიტიკა ეროვნულ სირცხვილად იქცა.

დავუბრუნდეთ ამერიკულ დოლარს. აშკარაა ის, რომ, ერთის მხრივ, “სუსტი” დოლარი ხსნის აშშ-ის საგადამხდელო ბალანსის კრიზისის სიმძაფრეს. მოგეხსენებათ, რომ აშშ ახდენს საქონლის 11%-იან ექსპორტირებას და 17%-იან იმპორტირებას. მეორე მხრივ, დაბალი საპროცენტო განაკვეთები აშშ-ში ხელს უწყობს ბიუჯეტის დეფიციტის ფინანსირებას მაქსიმალურად მაღალი საინვესტიციო რეიტინგის მქონე სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გამოშვების გზით. მარტივად რომ ვთქვათ, აშშ იყენებს დოლარის, როგორც სარეზერვო ვალუტის სტატუსს და საკუთარი დანახარჯების წილის ფინანსირებას მსოფლიოს დანარჩენ ქვეყნებს კისერზე ჰკიდებს.

მაგრამ, ყველაფერს თავისი ზღვარი აქვს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა უკვე გამოხატა გარკვეული საშიშროება იმის გამო, რომ გაცვლითი კურსის “მოუწესრიგებელმა” ვარდნამ სავალუტო სპეკულაციებს შეიძლება ხელი შეუწყოს ფართო, რაც საერთაშორისო საფინანსო არქიტექტურას დააზიანებს. ოფიციალური საერთაშორისო რეზერვების 75% (2 ტრილიონ დოლარზე ზემოთ) დოლარებშია შენახული. დოლარის მეშვეობით ხორციელდება საერთაშორისო გარიგებების და ანგარიშსწორების უმეტესობა. დოლარის მიმართ ნდობის ეროზია, ბუნებრივია, შეწუხებას იწვევს. გაცვლითი კურსის “მოუწესრიგებელი” შემცირების სიტყვები ნიშნავს მალულ მოწოდებას, რომ აშშ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის შუამდგომლობით გადავიდეს დოლარის მართულ “ცურვაზე”, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამისთვის მზად არ არის არც აშშ და არც ევროპული ცენტრალური ბანკი.

იქცევა თუ არა დოლარის მიმართ ნდობის ეროზია მის სრულმასშტაბიან კრიზისად? აღმოჩნდება თუ არა კორექტირებადი საბაზრო მექანიზმები საკმაოდ ეფექტური? ნიშნავს ეს, რომ მონეტარული ხელმძღვანელობის ჩარევა შესაძლებელია? მკითხაობა ყავის ნალექზე გვიჩვენებს, რომ იმ შემთხვევაში, თუ ევრო-დოლარის გაცვლითი კურსი 1:1,35 ნიშანს მიუახლოვდება, პასუხი ამ კითხვაზე შეიძლება დადებითი აღმოჩნდეს.

ექსპერტთა ვარაუდით, დოლარის პრობლემა თავისთავად გადაწყდება: ნოემბერში საპრეზიდენტო არჩევნების მოახლოებისთანავე, აშშ-ის ადმინისტრაცია ყველაფერს გააკეთებს იმისათვის, რომ მსოფლიოში დოლარის პოზიციები აღადგინოს.

საინტერესოდ ვითარდებოდა მოვლენები ნავთობის ბაზარზეც. მიმდინარე წელს 8 მარტის მდგომარეობით, ნავთობის ფასმა ერთ ბარელზე 30,16 დოლარი შეადგინა. განცხადებამ ოპეკის ქვეყნებში ნავთობის მოპოვების ზრდის შესახებ შეიძლება ნავთობის კოტირება დადგენილ კორიდორში დააბრუნოს, მაგრამ ოპეკის პრეზიდენტმა, პურნამო იუსგიანტორომ მდგომარეობა სასწრაფოდ “გადაარჩინა”. მან დაადასტურა, რომ ოპეკი არ აცხადებდა უარს თებერვლის კონფერენციის გადაწყვეტილებებზე და მხოლოდ “საერთაშორისო ენერგეტიკულ ბაზრებზე ნავთობის ფასებთან დაკავშირებული მდგომარეობის ანალიზით” იყო დაკავებული. მან გამოთქვა აზრი, რომ “ნავთობის ახლანდელი მაღალი ფასები არ არის განპირობებული მსოფლიო ბაზრებზე ნავთობის ნედლეულის უკმარისობით, არამედ პოლიტიკური ასპექტებით და მსოფლიოს სხვა თავისუფლად კონვერტირებადი ვალუტების მიმართ დოლარის სუსტი კურსითაა” გამოწვეული.

პურნამო იუსგიანტორომ, რომელმაც დაარწმუნა ბაზარი კვოტების ზრდის შეუძლებლობაში, ესტაფეტა ვენესუელას პრეზიდენტისაგან, უგო ცავესისგან მიიღო. სამხრეთამერიკულმა ლიდერმა, რომელმაც აშშ-ს კინაღამ სავაჭრო ომი გამოუცხადა, კოტირების ზრდას აგრეთვე შეუწყო ხელი ნავთობის. ფრანგულ გაზეთთან “ფიგაროსთან” ინტერვიუში მან განაცხადა, რომ ვენესუელამ ჩრდილო ამერიკაში შეიძლება ნავთობის მიწოდება შეწყვიტოს იმ შემთხვევაში, თუ აშშ კვლავ შეეცდება ქვეყანაში მდგომარეობის დესტაბილიზაცია მოახდინოს. უგო ჩავესმა განაცხადა, რომ 2002 წლის აპრილს ვენესუელაში სახელმწიფო გადატრიალების უკან სწორედ პრეზიდენტი ჯორჯ ბუში იდგა. ვენესუელის ხელიუფლების ინფორმაციით, აშშ კვლავ აგრძელებს ვენესუელის ოპოზიციის ფინანსირებას.

ვინაიდან ვენესუელა არის ერთ-ერთი უმსხვილესი ნავთობმიმწოდებელი აშშ-ში და აშშ-ს მოხმარებული ნავთობის 15%-ით ამარაგებს, ბაზარმა უგო ჩავესის განცხადებაზე ერთმნიშვნელოვანი რეაგირება მოახდინა – ნავთობზე საშუალო ფასი ერთი დოლარით გაიზარდა. გაიზარდა აგრეთვე ნავთობის ფიუჩერსები, მაგრამ ანალიტიკოსები ამ ფაქტს ბენზინზე და მაზუთზე ფასების მატებას უკავშირებენ. როგორც ჩანს, ნავთობის მომხმარებელ ქვეყნებს მოუწევთ ქამრის შემოჭერა, თუნდაც ოპეკმა მიიღოს გადაწყვეტილება, გაზარდოს კვოტები ნავთობის მოპოვებაზე და ექსპორტზე თუ არა. ამისთვის კარტელი მიმართავს სხვა ზომებს, რათა ფასები საჭირო დონეზე შენარჩუნდეს.

ევროპული ვალუტების გრძელვადიანმა ზრდამ დოლართან მიმართებაში ბოლოს და ბოლოს გამოიწვია ის, რაზეც ევროპაში ყველაზე მეტად შიშობდნენ: დაიწყო ექსპორტის ვარდნა. იანვარში დიდი ბრიტანეთის სავაჭრო დეფიციტმა ისტორიული მაქსიმუმი აჩვენა. ექსპორტი ევროკავშირიდან მატულობს, ყოველ შემთხვევაში, იანვარში აშშ-ის დეფიციტი ევროკავშირთან და დიდ ბრიტანეტთან ვაჭრობაში დაეცა, ხოლო ჩინეთთან – გაიზარდა. ყველაზე სასაცილო არის ის, რომ დეფიციტის ჯამურმა მაჩვენებელმა ნედლეულზე ფასების შეუჩერებელი ზრდის გამო მაინც მოიმატა. ეს მოწმობს დოლარის დევალვაციის მეშვეობით დეფიციტის შემცირების წარუმატებლობაზე, მაგალითად, ოპეკმა ღიად განაცხადა, რომ სანამ დოლარი ეცემა, ნავთობის ფასი გაიზრდება დოლარებში, რადგანაც გაუფასურებულ ვალუტაში გამოხატული ფასების სტაბილურობა არავის სჭირდება – უკეთესია ფასების მიბმა უფრო სტაბილურ ვალუტებთან, როგორიცაა: ევრო, ფუნტი და ოქრო, თუმცა, ახლა ნედლეულის ფასები იზრდება ევროში, ფუნტსა და ოქროში გადაანგარიშებით: როგორც ჩანს, ბოლოს და ბოლოს ახლადდაბეჭდილი ბაქსებით მსოფლიო საფინანსო სისტემის შევსების ამერიკულმა პოლიტიკამ ნედლეულის ბაზრებზე შემაშფოთებელი ინფლაცია გამოიწვია.

საინტერესოა, რომ ამერიკული სავაჭრო დეფიციტი გაიზარდა, როგორც ექსპორტის, ასევე იმპორტის ვარდნის ფონზე. მით უმეტეს, თუ გამოვრიცხავთ ნავთობზე ზრდის ფაქტორს, დეფიციტი, პრაქტიკულად, შეუცვლელი დარჩება, სამაგიეროდ, 1,5%-იანი ვარდნა იქნება, როგორც ექსპორტში, ასევე იმპორტშიც. ეს, თავის მხრივ, შეიძლება აშშ-ში კერძო მოთხოვნის დასუსტებისათვის სერიოზული ფაქტორი გახდეს, რაც ხშირად ეკონომიკური კრიზისის წინაპირობაა. შესაძლებელია ერთი თვის მონაცემებზე წინასწარი დასკვნის გამოტანა, მაგრამ არის კიდევ ერთი ფაქტორი – საფონდო ბაზარი.

აშშ-ის ძირითადმა საფონდო ინდექსებმა ტრენდის ქვედა ზღვარი გადალახეს. ვარდნა საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო. წინა ნომრებში არაერთხელ აღვნიშნეთ, რომ სპეკულაციურმა “ბუღის” განწყობილებამ ფანტასტიურ მასშტაბებს მიაღწია, რომ ოფციონების ვოლატილობის ინდექსი S&P-500-ის ინდექსზე მრავალწლიან მაქსიმუმებს აღწევდა და რომ ტექნიკური ანალიზის ინდიკატორებმა დივერგენცია აჩვენეს, მაგრამ ზრდა გრძელდებოდა. ახლა ბაზარი უფრო მეტად გაფართოვდა. საკითხავია, ეს გლობალური გაფართოებაა, თუ მხოლოდ დიდი კორექცია?

სასიხარულო ამბები მოვიდა რუსეთის საფონდო ბაზრიდან, რომელმაც რუსეთის სავაჭრო სისტემის ინდექსზე (PTC) რეკორდულ მაჩვენებელს მიაღწია. აქ ლიდერობდნენ სბერბანკის და იუკოსის ფასიანი ქაღალდები. არც ანალიტიკოსებს და არც ბაზრის მონაწილეებს არ გააჩნიათ ერთიანი აზრი იმაზე, თუ რამდენად სტაბილური იქნება რუსეთის საფონდო ბაზრის ზრდა. როსბანკის წარმომადგენელი, ანდრეი სტოიანოვი ამბობს, რომ ჯერ არ არსებობს ახალი დადებითი იდეები ბაზრის ზრდისთვის და რომ უახლოესი პერსპექტივა არის 10% PTC-ის ინდექსზე. ანალიტიკოსების აზრით, ეს დამოკიდებულია დასავლური ექსპერტების განწყობაზე. თუ უცხოელები არ დაუჭერენ მხარს კოტირების ზრდაზე მოთამაშე რუსეთის სპეკულანტებს, ბაზარზე შეიძლება კოტირებების მნიშვნელოვანი ვარდნა დაიწყოს. “ატლანტა კაპიტალის” ტრეიდერმა, ალექსანდრე პანკოვმა ინტერფაქსთან ინტერვიუში განაცხადა: “- მსხვილი მოთამაშეები ზრდაზე თამაშობენ, რათა დასაჯონ ის ბაზრის მონაწილეები, ვინც აქციებს საპრეზიდენტო არჩევნებამდე ჰყიდდა. როგორც კი ინვესტორები დარწმუნდებიან ზრდის მოძრაობაში და ყიდვას დაიწყებენ, სცენაზე მსხვილი მოთამაშე კვლავ გამოჩნდება და გაყიდვას დაიწყებს”.

2004 წლის ბოლოსთვის რუსეთი აპირებს მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში გაწევრიანებას. ამის შედეგად, მისმა ეკონომიკამ შეიძლება სერიოზული შოკი განიცადოს. სპეციალისტები შეწუხებულები არიან საბანკო სექტორის ბედით – თუ რუსეთის ბაზარზე მთლიანად დაუშვებენ უცხოურ ბანკებს, რუსული საკრედიტო ორგანიზაციები უბრალოდ დაიშლებიან. განსხვავება რუსულ და უცხოურ ბანკებს შორის კოლოსალურია. სბერბანკის აქტივები, რომელიც 2003 წლის შედეგებით, უმსხვილესი რუსული ბანკის პოზიციებს ინარჩუნებს, 1,292 ტრილიონ რუბლს (43 მილიარდი დოლარი) შეადგენდა, ე.ი. იგი ამერიკული ბანკების “ჰიტ-პარადის” ლიდერისგან 100-ზე მეტჯერ (აქტივებით) ჩამორჩებოდა. მსოფლიოს უმსხვილესი ბანკებიდან ჩამორჩენა უფრო გაიზრდება, რადგანაც საბანკო შერწყმის და შთანთქმის აქტივიზაცია მსოფლიო საფინანსო სფეროს უმთავრეს ტენდენციას წარმოადგენს. ბანკების შეერთება ყველგან ხდება: აშშ-ში, ევროპასა და იაპონიაში, მაგრამ ამ შერწყმის წინაპირობები განსხვავებულია.

სულ ახლახან ამერიკულმა ბანკებმა – J.P. Morgan Chase-მა და Bank One-მა განცხადება გააკეთეს მომავალი შერწყმის შესახებ. ეს შერწყმა იქცევა საბანკო ბაზარზე ყველაზე უმსხვილეს გარიგებად. კომპანიის აქტივების რიცხვმა 17 შტატში განლაგებულ 2300 ფილიალთან ერთად 1,1 ტრილიონ დოლარს მიაღწია. გარიგების დასრულება 2004 წლის შუა თვეებშია მოსალოდნელი. ეს გარიგება J.P. Morgan-ს საშუალებას მისცემს, რომ ახალ საცალო ფინანსური მომსახურების ბაზარზე გავიდეს. ტენდენცია შერწყმისადმი ევროპაშიც ძლიერია. გერმანული Commerzbank დაHVB Group განიხილავენ შერწყმის შესაძლებლობებს. იაპონიისთვის შერწყმა გადარჩენის საშუალებად იქცა. როგორც გაირკვა, ქვეყნის შვიდი უმსხვილესი ბანკებიდან ექვსი ბანკის ძირითადი კაპიტალის საკმარისობის კოეფიციენტი საერთაშორისო სტანდარტებს საერთოდ არ შეესაბამება, მიუხედავად იმისა, რომ ხუთი წლის წინ მათი რესტრუქტურიზაციისთვის 80 მილიარდი იენა გაიცა. გამოთქმა “ძალიან ძლიერია, რომ დაეცეს” იაპონელი ფინანსისტების გაბატონებულ იდეალოგიად იქცა. ამიტომაც, იაპონური ბანკების შერწყმის ტენდენცია სულ უფრო ძლიერდება. ეს გაერთიანებები იწვევს თვით ბანკების ზარალის რეკორდულ ზრდას, მაგრამ ამასობაში ქმნის იმის შესაძლებლობას, რომ მთავრობა იძულებული გახდება სიცოცხლისუუნარო გიგანტები ზედაპირზე შეინარჩუნოს.

ცოტა ხნის წინ ცნობილი გახდა, რომ ევროპული ქვეყნების ცენტრალურმა ბანკებმა თავიანთი ოქროს სავალუტო რეზერვებიდან ოქროს გაყიდვის წლიური ლიმიტი გაზარდეს. ახლა 400 ტონის მაგივრად ლიმიტი წელიწადში 500 ტონას შეადგენს. ამ შეთანხმებას ხელი მოაწერეს ევროზონის 12 ქვეყანამ, შვეიცარიის ეროვნულმა ბანკმა და შვედეთის ცენტრობანკმა. ახალ შეთახმებას არ შეუერთდა დიდი ბრიტანეთი. ინგლისის ბანკის წარმომადგენლების განცხადებით, ბანკს არ გააჩნია ოქროს გაყიდვის გეგმები. შეთანხმება ძალაში შედის 27 სექტემბერს. 500-ტონიანი ლიმიტი უახლოეს 5 წლის მანძილზე იმოქმედებს. ამ დროის განმავლობაში გაიყიდება, სავარაუდოდ, 2,5 ათასი ტონა ოქრო. ვაშინგტონის წინა შეთანხმება 2004 წლის მაისში იწურება. მისი მოქმედების დროს ევროპის ცენტრალურმა ბანკებმა ოფიციალურად 2 ათასი ტონა გაყიდეს.

ანალიტიკოსების აზრით, ამ დრომდე ფასები ოქროზე, როგორც დოლარის ალტერნატიულ აქტივზე, იზრდებოდა. ახლა ოქროს მიწოდების ზრდამ, შესაძლოა, ფასების მატების ნიველირება მოახდინოს, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ოქროს გაყიდვებმა სერიოზული გავლენა მოახდინონ სავალუტო ბაზარზე, რადგან ევროპული ქვეყნები თავიანთ ოქროს მარაგებს ნელ-ნელა ამცირებენ.

გასული თვე გამოირჩეოდა აგრეთვე სხვადასხვაგვარი “აზიური ამბებით”, მათ შორის აღსანიშნავია იაპონიის ბანკის გადასვლა ჩრდილიდან ავანსცენაზე. როგორც ცნობილია, იაპონიაში ფინანსური წელიწადი 1 აპრილიდან იწყება, ამიტომ მარტი ამ წლის ბოლო თვეა. ექსპორტზე ორიენტირებული იაპონიის ეკონომიკისათვის დამახასიათებელია დიდი კერძო (და სახელმწიფო) რეზერვების უცხოურ ვალუტაში დაგროვება. წლის ბოლოს საბუღალტრო ბალანსების წესრიგში მოსაყვანად ბევრი მსხვილი კომპანია და ბანკი ახდენს თავიანთი უცხოური აქტივების ნაწილის რეპატრიაციას მათ მიერ გამომუშავებული დოლარების და ევროს იენაში კონვერტირების და სამშობლოში დაბრუნების გზით.

გასაგებია, რომ ასეთ ვითარებაში BoJ-ი (იაპონიის ბანკი) ყოველთვის ფხიზლად არის და მკაცრად აღკვეთს იენთან მიმართებაში დოლარის დაცემაზე თამაშის მცდელობებს. ინტერვენციები აქ ნაკლებად ხელსაყრელია, ამიტომ ბაზარზე არსებობს უამრავი განაცხადი იაპონიის ბანკიდან ვალუტის შესყიდვაზე, მაგრამ რეპატრიაციის პირობებში საინტერესო რამ ხდება: ორშაბათს, 8 მარტს BoJ-ის წინააღმდეგ ძალაუნებურად ინტერვენცია განხორციელდა. არც ბაზარზე და არც ცენტრობანკში არ იყო ადეკვატური მოთხოვნა იენაში კონვერტირებულ დოლარებზე, რამაც დოლარის ვარდნა გამოიწვია. BoJ-მა ჩუმად გადაყლაპა წყენა, მაგრამ მეორე დღეს აბუჩად აიგდო ბაზარი. იაპონიის ბანკმა ყველა განაცხადი დოლარების შესყიდვაზე მოულოდნელად მოხსნა – როგორც წესი, განმეორდა ორშაბათის ისტორია და იენას კურსი საგრძნობლად გაიზარდა. როცა ბაზრის მონაწილენი მოდუნდნენ, უეცრად გამოჩენილმა იაპონიის ბანკმა ინტერვენცია განახორციელა და კურსი უკან დააბრუნა. ამ მოქმედებების ლოგიკა მარტივი იყო: სპეკულანტების ერთბაშად დასჯა და მათი დარწმუნება იმაში, რომ მათ უარი უნდა თქვან იენასთან სპეკულაციებზე და გადავიდნენ ევროპულ ვალუტებზე, მაგრამ შედეგი უკუქცევითი აღმოჩნდა: კურსი ნერვიულად ხან ქვემოთკენ, ხან ზემოთკენ იწეოდა.

იაპონიის მაკროეკონომიკური მონაცემები არასახარბიელო იყო. 2003 წლის მეოთხე კვარტალში მშპ დაბალი იყო. ყველაზე ცუდი ამბავი იყო იაპონიის სამრეწველო წარმოების შეკვეთების სტატისტიკა. შეკვეთებების რიცხვმა იანვართან შედარებით თებერვალში 12,2%-ით იკლო. პესიმიზმს ევროპელებმაც დაუმატეს თავისი წვეთი: გერმანიაში სამრეწველო წარმოება 0,1%-ით შემცირდა, საფრანგეთში – 0,5%-ით, რასაც არც ერთი ექსპერტი არ მოელოდა. ამ ფონზე გერმანიის ბუნდესბანკის უფროსის, ერნსტ ველტკეს სიტყვები მასზე, რომ იგი ოდნავ დასახული ეკონომიკური ზრდის ტენდენციაში საგრძნობი სისუსტის ნიშნებს შეიმჩნევს, არავისთვის არ იყო გასაკვირი. იწყება გამოფხიზლება…