მსოფლიო ეკონომიკის არნახული აღმავლობის მოლოდინი
მოამზადა ლინა ეპიშევამ
ივნისის თვემ გაურკვევლობის ნიშნის ქვეშ ჩაიარა: სხვადასხვაგვარი ინფორმაციის სიმრავლის გამო მსოფლიო ბაზრის მონაწილეები გაურკვევლობაში იმყოფებოდნენ. როგორც ყოველთვის, სამხედრო-პოლიტიკური ფონი მძიმე რჩება: ერაყში შექმნილ არეულობას საუდის არაბეთის უცხოელ მუშებზე ძლიერი ტერორისტული თავდასხმა და საუდის არაბეთში ერთი ამერიკელის მკვლელობა დაემატა. მიუხედავად ამისა, მთავარ ადგილს მაინც ეკონომიკური მოტივები იკავებდა.
ამერიკა და ევროპა მნიშვნელოვანი ინფორმაციის წყაროების მხრივ დიდი აქტიურობით არ გამოირჩეოდნენ. სამაგიეროდ, ინფორმაციის სიმრავლე აზიაში აღინიშნებოდა. როგორც ყოველთვის, იაპონელები ყველას უსწრებდნენ: გაიზარდა ტოკიოს ბირჟის ინდექსი Nikkei-225. ინვესტორთა ოპტიმიზმი იაპონური ეკონომიკის პერსპექტივების მიმართებაში საკმაოდ მაღალია. პირველი კვარტლის მშპ-ის მონაცემებში, ისევე როგორც სამრეწველო საწარმოების შეკვეთებში, აღინიშნებოდა ზრდა (16,9%).
თუმცა, არ არსებობს საბაბი სიხარულისათვის: სამრეწველო საწარმოების შეკვეთების დინამიკის მაჩვენებელი ძალიან მერყევია, ასე რომ, შემდეგ თვეს ის შეიძლება მინუსში გადავიდეს, ხოლო მშპ-ის ჯამური მაჩვენებლის მინიმალური (0,2%-იანი) ზრდის შემდეგ ჩრდილში დარჩა ინვესტიციების დინამიკის მნიშვნელოვანი ვარდნა. აღსანიშნავია, რომ მსგავსი სურათი აღინიშნება სხვა ქვეყნებში, ასე რომ, განვითარებულ ქვეყნებში საქმიანი აქტიურობის “ფულადი” აღმავლობა შეიძლება ამოწურვის გზაზე დგას.
ამ მხრივ, თვალსაჩინო იყო ცენტრობანკის მეთაურის, ტოსიჰიკო ფუკუის იაპონურ პარლამენტში გამოსვლა. კითხვაზე, აპირებს თუ არა იაპონიის ბანკი საპროცენტო განაკვეთების გაზრდას, ფუკუიმ აღნიშნა, რომ ვერ ხედავდა რაიმე მიზეზს ამისათვის: უპირველეს ყოვლისა, საუბარია სამრეწველო ფასების ინდექსზე, რომელიც უკვე 6 წლის მანძილზე ჯიუტად უარყოფით დინამიკაზე მიანიშნებს. ასე რომ, დეფლაციის დაძლევა ვერ ხერხდება ფულის მასიური დაბეჭვდითაც – მონეტარიზმის ადეპტების სამწუხაროდ, რომლის თანახმად, ასეთი რამ, უბრალოდ, არ შეიძლება მოხდეს.
აქტიურობის რეკორდსმენი იაპონური ვალუტაც იყო. არც თუ ისე სახარბიელო მდგომარეობა აღინიშნებოდა ავსტრალიური დოლარის კურსში, მიუხედავად იმისა, რომ მწვანე კონტინენტზე უმუშევრობის დონემ 23-წლიანი მაქსიმუმი აჩვენა. იაპონიასთან შედარებით, ავსტრალიაში სულ სხვა მდგომარეობა შეიქმნა: ფასები მალე იზრდებოდა, ამიტომ ცენტრალურმა ბანკმა განაკვეთები რამდენიმეჯერ გაზარდა – ამის შედეგად, უძრავი ქონების ბაზარი ჩიხში შევიდა. ეს მნიშვნელოვანი მომენტია, თუმცა, 1980 წლების რეფორმის შემდეგ (კომერციალიზაცია და დერეგულირება) პირამიდა ამ ბაზარზე ასე თუ ისე ყველა განვითარებულ ქვეყანაში ჩამოყალიბდა, ამ პირამიდის ყველზე თვალსაჩინო მაგალითი ავსტრალია იყო – ახლა იქ უძრავი ქონების შესყიდვები 7 თვის მანძილზე ეცემა, ხოლო ცენტრალური ბანკი იძულებულია მუდმივად ადევნოს თვალყური ამ მდგომაროებას, რათა არ დაუშვას ბაზარზე ფასების მკვეთრი ვარდნა, რაც ნებისმიერ დროს შეიძლება მოხდეს.
თვალსაჩინოებით პირველ, მაგრამ მასშტაბებით მეორე უძრავი ქონების პირამიდა იყო საცხოვრებელი სახლების ბრიტანული ბაზარი. ცენტრალურ ბანკს უწევს საწინააღმდეგო ინტერესების გათვალისწინება. ერთი მხრივ, სამრეწველო ფასები არც თუ ისე სწრაფად იზრდება, სამაგიეროდ, სავაჭრო დეფიციტი ფუნტი-სტერლინგის კურსის გამო სწრაფად იზრდება საგარეო (უპირველეს ყოვლისა, ევროსთან მიმართებაში). მეორე მხრივ, სწრაფად იზრდება ფასები საცხოვრებელ სახლებზე: ივნისის დასაწყისში ზრდის ტემპმა 22%-ს მიაღწია გასული წლის ამავე პერიოდთან შედარებით. ინგლისის ბანკი შეშინდა. ამ რიცხვების შემდეგ იგი იძულებული იყო ორი თვის მანძილზე ბაზური საპროცენტო განაკვეთი გაეზარდა, თანაც ეს პროცესი ჯერ არ არის დასრულებული. მერყევი იყო ფუნტის კურსი, რომელსაც, ერთი მხრივ, ემუქრება მაღალი განაკვეთები, ხოლო მეორე მხრივ – მზარდი დეფიციტი და უძრავი ქონების პირამიდის ჩამოქცევის საშიშროება.
მერყევი იყო დოლარის კურსიც, რომელიც ერაყში აფეთქებების და ევროპიდან კარგი მონაცემების მიღების შემდეგ დაეცა (გერმანიაში უმუშევრობა დაეცა, ხოლო სამრეწველო წარმოება გაიზარდა), ასე რომ, ევრომ ლოკალურ მაქსიმუმს – 1.2360-ს მიაღწია, მაგრამ მდგომარეობა შეიცვალა. ამის მიზეზი იყო ალან გრინსპენი. “სტაბილური” კურსის შესახებ სტანდარტული ფრაზების გამოთქმის შემდეგ მან თავის გამოსვლაში უეცრად განაცხადა, რომ თუ ინფლაცია ძალიან ძლიერი აღმოჩნდება, მაშინ აშშ-ის ხელისუფლება მზად არის ყველაფერი გაეკეთოს მისი შეჩერებისათვის.
ბაზრის მონაწილეებმა ეს სიტყვები აღიქვეს, როგორც განაკვეთების უფრო აქტიური გაზრდისათვის მომზადება. რამდენიმე დღის განმავლობაში ევრო 1,2350-დან 1,2000-მდე დაეცა, ხოლო ფუნტი – 1,8450-დან 1,8150-მდე. როგორც წინა მიმოხილვაში აღინიშნა, ევროზე გრძელი სპეკულაციური პოზიციების რაოდენობამ თითქმის თებერვლის მაქსიმალურ დონეს მიაღწია, რამაც შეიძლება პოზიციების მასიური დახურვის შემდეგ კურსის მკვეთრი ვარდნა გამოიწვიოს. ეს მოხდა კიდევაც. ამასთან ერთად, ნავთობზე ფასების ვარდნა შეჩერდა, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ ღრმა კორექცია არ მოხდება – როგორც ცნობილია, ეს არის მაღალი ინფლაციური მოლოდინების ერთ-ერთი უძლიერესი ფაქტორი.
სახაზინო ობლიგაციების კურსი დაეცა, ხოლო ობლიგაციების შემოსავლიანობა, გაიზარდა, თუმცა მაისის მაქსიმუმამდე კურსმა მაინც ვერ მიაღწია. მსგავსი სურათი შეიქმნა ყველა დანარჩენ ქვეყანაშიც. შემოსავლიანობის ყველაზე აქტიური ზრდა იაპონიაში აღინიშნებოდა, სადაც მსოფლიოს დღევანდელი ინფლაციის გათვალისწინებით, რეალური საპროცენტო განაკვეთები საკმაოდ მაღალი აღმოჩნდა.
საინტერესოა, რომ 10-წლიანი ნოტების მსგავსი მდგომაროება შეიქმნა ფრანქფურტის საფონდო ბირჟის DAX-30-ის გრაფიქზე. მართალია, ეს საფონდო ინდექსი ზრდის შეჩერებაზე საუბრისათვის უფრო მეტ საფუძველს გვაძლევს.
ანალიტიკოსების ყველაზე დიდი ინტერესი საბითუმო ფასების ინდექსის მაჩვენებელმა (PPI) გამოიწვია, რომლის გამოქვეყნება წინა პარასკევს იყო დაგეგმილი. მაგრამ ყოფილი პრეზიდენტის, რეიგანის დაკრძალვის გამო შტატების ხელისუფლებამ ეს დღე უქმე დღედ გამოაცხადა, ამიტომ მთელი ეკონომიკური სტატისტიკა სხვა დღეებზე იყო განაწილებული. შრომის სტატისტიკის ბიურომ არ გაუშვა შანსი ხელიდან, დაკრძალვა ცირკად ექცია. შრომის ბიუროს წარმომადგენლები იმედოვნებდნენ, რომ მონაცემებს ერთი დღით ადრე დათვლიდნენ, მაგრამ რამდენიმე საათის შემდეგ განაცხადეს, რომ ამას ვერ მოახერხებდნენ, რის გამოც მონაცემების გამოქვეყნება გაურკვეველი ვადით გადაიდებოდა.
ექსპერტთა უმრავლესობისთვის მნიშვნელოვან საკითხად რჩება მთელ მსოფლიოში საპროცენტო განაკვეთების ბედი. ევროპული ცენტრალური ბანკის წევრმა, კარუანმა განაცხადა, რომ ინფლაცია ევრო-ფინანსისტებს სერიოზულად აწუხებს. ანალიტიკოსებმა გააკეთეს დასკვნა, რომ უკვე სექტემბერში ევროპული ცენტრალური ბანკის საპროცენტო განაკვეთები შეიძლება გაიზარდოს. ბრიტანელები განაკვეთების ზრდით უკვე წინა წლის შემოდგომიდან არიან დაკავებულნი და ინგლისის ბანკის მეთაურის, მერვის კინგის განცხადებების გათვალისწინებით (რომელიც ფასების შემდგომ ზრდას წინასწარმეტყველებს), ზრდის პროცესი ჯერ არ ამოწურულა. შვეიცარიის ბანკიც არ დარჩა გვერდზე. მან განაკვეთები 0,25%-ით უეცრად გაზარდა. იაპონელები, როგორც ჩანს, დაიბნენ: საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების მკვეთრი ზრდა (10-30-წლიანი ობლიგაციების შემოსავლიანობა მაქსიმალურია ბოლო 3 წლის განმავლობაში) მზარდი დეფლაციის ფონზე ნაკლებად სასიხარულო ფაქტია. რაც შეეხება აშშ-ს, აქ საუბარი მოდის მხოლოდ განაკვეთების ზრდის სიჩქარეზე და არა იმაზე, გაიზრდება თუ არა საპროცენტო განაკვეთები.
მთავარია, რომ წლის ბოლოსკენ საპროცენტო განაკვეთი ევროპული ცენტრალური ბანკის განაკვეთს გაუთანაბრდება. უკანასკნელი ოთხი თვის მანძილზე დოლარი ევროსთან მიმართებაში იზრდებოდა. ევროპული ვალუტის უპირატესობა ბაზურ საპროცენტო განაკვეთში, როგორც მოსალოდნელია, ნულამდე იქნება დაყვანილი, მაგრამ თუ ეს დარწმუნება შეირყა, ევრო მტკიცედ გაიზრდება. სავარაუდოა, რომ მიმდინარე ზრდის კორექციის შემდეგ აგვისტოსთვის ევრო დოლართან მიმართებაში გაიაფდება (1.10-12-მდე).
რაც შეეხება რუსეთის საფონდო ბაზარს, აღსანიშნავია PTC ინდექსის 4,32%-იანი ვარდნა ამ წლის მინიმალურ 557,45 პუნქტის დონემდე. ინდექსის ვარდნა გამოწვეული იყო იმით, რომ მოსკოვის საარბიტრაჟო სასამართლომ იუკოსის აქციათა დამატებითი ემისია ბათილად ცნო, რომელიც “სიბნავთობთან” შერწყმის შედეგად განხორციელდა, ხოლო ეს ნიშნავს, რომ უახლოეს მომავალში “სიბნავთობს”, რომელიც ცდილობს “იუკოსიდან” გამოყოფას “განქორწინების” დამატებითი შესაძლებლობა მიეცემა. იუკოსის აქციათა კოტირება 10%-ით დაეცა.
მდგომარეობა რუსეთის სუვერენული ევროობლიგაციების ბაზარზე ამერიკული სახაზინო ბონდების ბაზარზე შექმნილი განწყობილებით იყო განპირობებული, რომელიც, თავის მხრივ, შრომის ბაზრის მაკროეკონომიკური მონაცემების ზეგავლენის ქვეშ იმყოფებოდა. US Treasuries-ის ბაზარი გაიხსნა ფასების ვარდნით, რამაც მაისის პირველი ნახევრიდან დაწყებული რალი შეაჩერა. მნიშვნელოვანი ვარდნა აღინიშნებოდა რუსეთის ევრობონდებში (კოტირება 89,75%-ზე ნაკლები იყო, ხოლო შემოსავლიანობამ 8%-იან წლიურ მაჩვენებელს გადააჭარბა).
მთელი თვის განმავლობაში ბევრი მოღვაწე დაკავებული იყო ჭირვეული ნავთობის მორჯულებით, რომლის ფასი არაფრით არ ვარდებოდა. გასაგებია, რომ ტერაქტები საუდის არაბეთში არ უწყობდა ხელს მდგომარეობის გაუმჯობესებას. ასე რომ, ძლიერნი ამ ქვეყნისა ყველა ზომას იღებენ, რათა ენერგომატარებლების ბაზრის მდგომარეობაზე მოახდინონ ზეგავლენა.
მთავარი ინტრიგა ოპეკის მორიგი სხდომის გარშემო გაიშალა. სხდომის მონაწილეებს არ სურდათ, რომ საუდის არაბეთის მოწოდება შეესრულებინათ და ნავთობის მოპოვებაზე კვოტები გაეზარდათ, მაგრამ შეხვედრის დასაწყისამდე დისიდენტების წინააღმდეგობა დაიძლია, ასე რომ, ერაყი, ქუვეიტი და ალჟირი გარდაუვალ მომავალს უნდა შეეგუონ. შეხვედრის შედეგებით, გადაწყვეტილი იყო ნავთობის მოპოვებაზე კვოტების დღეში 2,0 მილიონ ბარელამდე გაზრდა და აუცილებლობის შემთხვევაში, 1 აგვისტოდან 0,5 მილიონის დამატება. საუდის არაბეთმა განაცხადა, რომ მზად არის დაუყოვნებლივ გაზარდოს დღეში 0,7 მილიონ ბარელამდე მოპოვება, ხოლო არაბეთის გაერთიანებული საემიროები – 0,4 მილიონამდე. აქედან გამომდინარე, ისინი არიან მთავარი გამარჯვებულები ნავთობის კარტელის სხვა ქვეყნებს შორის. დამატებითი შემოსავალი ნავთობის მიწოდების ზრდის ხარჯზე მათ ჯიბეში წავა, რადგან ისინი ფლობენ მსოფლიოში არსებული თავისუფალი ნავთობმოპოვების სიმძლავრეების დიდ წილს. ბაზრის რეაქცია წინასწარ დაგეგმილი იყო: ნავთობის ფასი თითქმის 10%-ით დაეცა.
მრავალი ეკონომიკური ანგარიშის თანახმად, მსოფლიო ეკონომიკა აღმავლობის გზაზე დგას. წინასწარი შეფასებით, მესამე კვარტალში აშშ-ის მშპ წლიური გაანგარიშებით 7,2%-ით გაიზარდა. აღმავლობის ნიშნები შეიმჩნევა აგრეთვე ევროპასა და იაპონიაში, ხოლო ჩინეთში თავბრუდამხვევი ზრდა გრძელდება.
ეს ყველაფერი გვაძლევს საფუძველს მსოფლიო ეკონომიკის უკანასკნელი 20 წლის უდიდესი აღმავლობის შესახებ საუბრისათვის, მაგრამ რატომ მოხდა ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე ფასების მკვეთრი ვარდნა, რატომ ყვავის პროტექციონიზმი, იზრდება ფასები ოქროზე, ხოლო დოლარი, რომელმაც ევროსთან მიმართებაში რეკორდულად დაბალ კურსს მიაღწია, შეიძლება სუსტ ვარდნაში გადავიდეს? სავარაუდოა, რომ საფინანსო ბაზრების აგენტებმა ბოლოს და ბოლოს გააანალიზეს ამერიკული სავაჭრო დეფიციტის ზრდა და მათ არ მოეწონათ ის, რაც დაინახეს. ბოლო წლებში მსოფლიო ეკონომიკის ყოველი აღმავლობის უკან იდგა აშშ, რადგან ევროპა და იაპონია ვერაფრით ვერ ახერხებდნენ თავისი მოქმედებების კოორდინირება მოეხდინათ. იგივე ხდება ახლაც.
დამატებითი შეკვეთები – ძირითადი წყარო, რომელიც დასავლური ქარხნების მუშაობას უზრუნველყოფს, არის ამერიკელი მომხმარებელი. მოკლევადიან პერსპექტივაში, ეს მომგებიანია, რადგან ამით ბიზნესისთვის ახალი შესაძლებლობები იქმნება.
უფრო მეტ შეწუხებას იწვევს ის ფაქტი, რომ ეს ამერიკელებში ეიფორიის მაცდუნებელ გრძნობას ქმნის. ბუშის ადმინისტრაცია მზად არის ჩაიდინოს უგუნური საქციელი მომავალ არჩევნებამდე სამუშაო ადგილების გაზრდისა და ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფის მიზნით. ბუშის ადმინისტრაცია ამცირებს მსხვილი ბიზნესის გადასახადებს, ზრდის ფერმერების სუბსიდიებს, რაც იწვევს სავაჭრო დეფიციტის ზრდას.
ამ დრომდე აშშ-ის უზარმაზარი სავაჭრო დეფიციტი ფინანსურ ბაზრებზე არავითარ ძლიერ შეწუხებას არ იწვევდა, რადგან არაამერიკელი ინვესტორები მზად იყვნენ ეს დეფიციტი ამერიკულ აქციებში და ფასიან ქაღალდებში ფულის დაბანდების გზით დაეფინანსებინათ.
გამოდის ე.წ. “მარშალის გეგმა” პირიქით, როცა მთელი მსოფლიო ამერიკას ფულს სესხად აძლევს, თუმცა იმ განსხვავებით, რომ ეს ფული შეიძლება ნებისმიერ დროს უკან იყოს მოთხოვნილი.
ინვესტიციები ამერიკულ აქციებსა და ფასიან ქაღალდებში შემცირდა, რაც შემთხვევითი არ არის.
საშიშროება იმაში მდგომარეობს, რომ საერთაშორისო ვაჭრობასთან და სავალუტო ბაზრებთან ბუშის ადმინისტრაციის პოლიტიკის მოუქნელმა მცდელობებმა დოლარის ნარნარი ვარდნის მაგივრად, შეიძლება ფულის მასიური უკუდენა გამოიწვიოს. ეს მოგებას არავის მოუტანს, მით უმეტეს, ევროზონაში. თუ ევროზონაში მომუშავე კომპანიების კონკურენტუნარიანობა სუსტი დოლარის ფონზე ისედაც მცირეა , ღმერთმა იცის, რა მოხდება, თუ დოლარი კიდევ 10-20%-ით გაიაფდა. თუმცა, ამერიკული ეკონომიკის ვარდნის პროგნოზები უკვე დიდი ხანია ისმის, მაგრამ ჯერ არასოდეს ასრულებულა.
იმედია, რომ “განკითხვის დღე” კვლავ გადაიდება. უკეთესი იქნებოდა, რომ ევროპას რისკების წილი თავის თავზე აეღო, მაგალითად, ანაბრების საპროცენტო განაკვეთები შეემცირებინა და საგადასახადო შეღავათების კოორდინირება მოეხდინა, იმის ნაცვლად, რომ არჩევნების დროს აშშ-ს ეკონომიკის გრავიტაციის კანონებისთვის წინააღმდეგობის გაწევის იმედი ჰქონოდა.