მცირე საწარმოთა ბუღალტრული აღრიცხვის გამარტივებული (დროებითი) სტანდარტები

რედაქციისაგან

მორიგ ნომერში ჩვენი მკითხველის წინაშე წარმოდგენილი იქნება სტანდარტის დარჩენილი თავების მნიშვნელოვანი ელემენტები, რაც დაეხმარება დაინტერესებულ პირებს სტანდარტის პრაქტიკულად გამოყენებასა და მის უკეთ აღქმაში.

წინამდებარე სტანდარტის მე-9 თავი ეხება საქონლის გაყიდვის, მომსახურების გაწევისა და სხვა პირთა მიერ საწარმოს კუთვნილი აქტივების გამოყენებისას წარმოშობილი ამონაგების აღიარებას, რომლის მიხედვითაც ამონაგების შეფასება უნდა მოხდეს მიღებული ან მისაღები ანაზღაურების რეალური ღირებულების მიხედვით.
საქონლის გაყიდვის შედეგად მიღებული ამონაგების აღიარებისათვის აუცილებელია, დაკმაყოფილდეს შემდეგი პირობები:
1. საწარმო მყიდველს გადასცემს საქონლის ფლობასთან დაკავშირებულ ყველა მნიშვნელოვან რისკსა და სარგებელს; 2. ამონაგების თანხის საიმედოდ განსაზღვრა შესაძლებელია; 3. მოცემული ოპერაციებიდან მოსალოდნელია საწარმოში ეკონომიკური სარგებლის მიღება და შესაძლებელია მოცემულ ოპერაციასთან დაკავშირებული უკვე გაღებული ან მომავალ პერიოდში გასაწევი ხარჯების საიმედოდ განსაზღვრა. რაც შეეხება მომსასახურებიდან ამონაგებს, იგი უნდა აღიარდეს მომსახურების გაწევის შესაბამის საანგარიშგებო პერიოდში, თუ შესაძლებელი იქნება მომსახურების შედეგების საიმედოდ შეფასება.
მაგალითი
საწარმომ შეიძინა ტექნოლოგიური ხაზი. გარიგება მოხდა შემდეგი პირობით: მყიდველი იხდის ხაზის ღირებულებას – 4,000 ლარს და შესაბამის დღგ-ს (720 ლარი) ხაზის მიღებიდან მომდევნო საბანკო დღეს, მომწოდებლის ანგარიშზე გადარიცხვის წესით. ამ პირობის დარღვევისათვის მყიდველი მომწოდებელს უხდის საურავს – ყოველ დაგვიანებულ დღეზე გადასახდელი თანხის 0,2%. მოტანილი მონაცემებით უნდა განისაზღვროს ტექნოლოგიური ხაზის შეძენის თვითღირებულება (ლარებში).
მიღებულია მომწოდებლისგან დაზგა 4000
მათ შორის დღგ 720
ტრანსპორტირების ხარჯი 200
მონტაჟის ხარჯი 400
ტექნოლოგიური ხაზის თვითღირებულება შეადგენს (4000 – 720 + 200 + 400) 3880 ლარს (დღგ 720 ლარი წარმოადგენს ამოღებას დაქვემდებარებულ გადასახადს). თუ დავუშვებთ, რომ საწარმო 10 დღის დაგვიანებით გადარიცხავს ფულს, მაშინ მას დამატებით მოუწევს 80 ლარის (4000X0,02) გადახდა. მაგრამ ამ თანხით ძირითადი საშუალების ღირებულება არ გაიზრდება.
იმ შემთხვევაში, როცა შეუძლებელია მომსახურების გაწევასთან დაკავშირებული ოპერაციის შედეგის საიმედოდ განსაზღვრა, ამონაგების აღიარება ხდება მხოლოდ გაწეული დანახარჯების იმ თანხის ფარგლებში, რომელიც იქნება ანაზღაურებადი.
საწარმოს აქტივების სხვა პირთა მიერ გამოყენებიდან მიღებული ამონაგები უნდა აღიარდეს პროცენტების, როიალტისა და დივიდენდების სახით, თუ მოსალოდნელია, რომ მოცემული ოპერაციიდან მომავალში საწარმოში შემოვა ეკონომიკური სარგებელი და შესაძლებელია ამონაგების სიდიდის საიმედოდ შეფასება.
სტანდარტის მიხედვით განმარტებულია, რომ პროცენტის აღიარება ხდება იმ დროის პროპორციულად, რომელშიც გათვალისწინებულია შესაბამისი აქტივიდან ფაქტობრივი საბოლოო შედეგის მიღება.
დივიდენდის აღიარება ხდება მაშინ, როგორც კი ძალაში შევა აქციონერის უფლება დივიდენდების მიღების შესახებ.
როიალტი აღიარდება დარიცხვის მეთოდით, შესაბამისი შეთანხმების შინაარსის მიხედვით.
ყურადსაღებია, რომ თუ ამონაგები უკვე ასახულია ბუღალტრულ ანგარიშებზე და ამის შემდეგ საეჭვო გახდება გადასახდელი თანხის ამოღება, ამოსაღები თანხა უნდა აღიარდეს ხარჯის სახით და არა როგორც უკვე ასახული ამონაგების თანხის შესწორება.
სტანდარტის მე-10 თავში განხილულია სახელმწიფო გრანტების ბუღალტრული აღრიცხვის და სახელმწიფო დახმარების განმარტებითი შენიშვნები. სტანდარტის თანახმად, საწარმომ სახელმწიფო დახმარება შეიძლება მიიღოს სხვადასხვა ფორმით. სახელმწიფო გრანტები შეიძლება შეგვხვდეს სუბსიდიების, დოტაციების ან სახელმწიფო პრემიის სახითაც. სახელმწიფო გრანტად არ განიხილება სახელმწიფოს მხრიდან საწარმოსათვის მინიჭებული პრივილეგია, გადასახადებთან დაკავშირებული შეღავათები ან სხვა სახის დახმარება, რომელთა ღირებულების საიმედოდ განსაზღვრა შეუძლებელია.
სახელმწიფო გრანტი უნდა აღიარდეს შემოსავლის სახით, გრანტით დასაფარავი ხარჯების პროპორციულად იმ პერიოდებში, როდესაც ხდება შესაბამისი დანახარჯების გაწევა. გრანტის დაკრედიტება უშუალოდ მესაკუთრის კაპიტალში არ შეიძლება.
მიზანშეწონილი არ არის სახელმწიფო გრანტების აღიარება შემოსავლების სახით მათი მიღებისთანავე. ეს დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც გრანტით დასაფარავი დანახარჯები უკვე გაწეულია და არ არსებობს სხვა საანგარიშგებო პერიოდებზე მისი გადანაწილების საფუძველი.
აქტივებთან დაკავშირებული სახელმწიფო გრანტები, მათ შორის არაფულადი გრანტები, რეალური ღირებულებით ბალანსში წარმოდგენილ უნდა იქნეს გრანტის გადავადებული შემოსავლის სახით.
მაგალითი
თუ საქმე გვაქვს ფულად გრანტებთან, მაშინ მათი აღრიცხვა შემდეგნაირად მოხდება:
დებეტი – ნაღდი ფული ეროვნულ ვალუტაში (1110)
კრედიტი – არასაოპერაციო შემოსავალი (8190)
თუ გრანტი აღიარდება გადავადებულ შემოსავლად, მაშინ
დებეტი – ნაღდი ფული ეროვნულ ვალუტაში (1110)
კრედიტი – გადავადებული შემოსავალი (4410)
შემოსავლად გრანტის ნაწილის აღიარებისას კი
დებეტი – გადავადებული შემოსავლის ნაწილი (4410)
კრედიტი – სხვა საოპერაციო შემოსავალი (6190)
საწარმოს საქმიანობაში ხშირია უცხოური ვალუტით წარმოებული ოპერაციები, რომლის დროსაც შესაძლოა კურსთაშორის სხვაობის წარმოშობა. ამის თაობაზე სტანდარტის მე-11 თავში აღნიშნულია, რომ უცხოური ვალუტით წარმოებული ოპერაციები თავდაპირველად უნდა აისახოს საანგარიშგებო ვალუტით (ლარით), ოპერაციის შესრულების დღისათვის საანგარიშგებო ვალუტასა და მოცემულ უცხოურ ვალუტას შორის დაფიქსირებული გასაცვლელი სავალუტო კურსის მიხედვით. ყოველი საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოს უცხოური ვალუტით შეფასებული ფულადი საბალანსო მუხლები წარდგენილი უნდა იქნეს საბოლოო სავალუტო კურსით.
თუ ფულადი საბალანსო მუხლების განაღდებისას ან საწარმოს მიერ საანგარიშგებო თარიღისათვის ფულადი მუხლების საბოლოო სავალუტო კურსის მიხედვით წარდგენისას არსებული სავალუტო კურსი განსხვავდება თავდაპირველი ასახვისათვის გამოყენებული სავალუტო კურსისაგან, წარმოშობილი საკურსო სხვაობა უნდა აღიარდეს შემოსავლების ან ხარჯების სახით წარმოშობის შესაბამის საანგარიშგებო პერიოდში.
მაგალითი
საწარმომ უცხოელ მყიდველს მიჰყიდა საქონელი კრედიტში 90 დღეში გადახდის პირობით. საქონელზე გარიგება მოხდა აშშ დოლარებში. მთლიანი ღირებულება შეადგენს 1000 დოლარს. საქონლის მიწოდება მოხდა 20X3 წლის 20 დეკემბერს. დოლარის გაცვლითი კურსია 1.80 ლარი.
დებეტი – მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან (1410) 1 800
კრედიტი – შემოსავალი რეალიზაციიდან (6110) 1800
საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოს კორექტირდება უცხოურ ოპერაციებთან დაკავშირებული მოთხოვნები სავალუტო კურსის შეცვლის გამო. 20X3 წლის 31 დეკემბერს აშშ დოლარის გასაცვლელი კურსი შეადგენს 1.90 ლარს
დებეტი – მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან (1410) 100
კრედიტი – მოგება სავალუტო კურსთაშორის სხვაობიდან (8140) 100
კორექტირდება უცხოურ ოპერაციებთან დაკავშირებული მოთხოვნები მყიდველის მიერ მოთხოვნის გადახდასთან დაკავშირებით. თანხა 1,000 აშშ დოლარი გადახდილია 20X4 წლის 15 თებერვალს. ამ მომენტში 1 აშშ დოლარის გაცვლითი კურსი შეადგენს 1.85 ლარს.
თანხა გადახდილია საქართველოს ბანკში გახსნილ სავალუტო ანგარიშზე ჩარიცხვით
დებეტი – უცხოური ვალუტა რეზიდენტ ბანკში (1220) 1850
დებეტი – ზარალი სავალუტო კურსთაშორის სხვაობიდან (8240) 50
კრედიტი – მოთხოვნები მიწოდებიდან და მომსახურებიდან (1410) 1900
საწარმომ ფინანსური ანგარიშგების განმარტებით შენიშვნებში ინფორმაცია უნდა გახსნას საანგარიშგებო პერიოდის მოგებისა და ზარალის ანგარიშგებაში ასახული საკურსო სხვაობის ოდენობის შესახებ.
საყურადღებოა სტანდარტის ის მუხლები, სადაც აღნიშნულია პირობითი ვალდებულებებისა და პირობითი აქტივების აღიარების თავისებურებანი. კერძოდ, პირობითი ვალდებულება აისახება ფინანსური ანგარიშგების განმარტებით შენიშვნებში, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საწარმოდან ეკონომიკურ სარგებელში განივთებული სარგებლის გასვლა მოსალოდნელია შორეულ მომავალში.
პირობითი აქტივები შეიძლება წარმოიქმნას დაუგეგმავი ან სხვა გაუთვალისწინებელი შემთხვევების შედეგად, რომლებიც განაპირობებს საწარმოში ეკონომიკური სარგებლის შემოსვლის შესაძლებლობას. მათი აღიარება ფინანსურ ანგარიშგებაში არ ხდება, რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს ისეთი შემოსავლის აღიარება, რომელიც არასოდეს არ იქნება მიღებული. ამიტომ პირობითი აქტივები აისახება ფინანსური ანგარიშგების განმარტებით შენიშვნებში.
რაც შეეხება არამატერიალურ აქტივებს, მათი აღიარება უნდა მოხდეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოსალოდნელია აქტივზე მიკუთვნებადი მომავალი ეკონომიკური სარგებლის საწარმოში შემოსვლა და შესაძლებელია აქტივის ღირებულების საიმედოდ შეფასება.
არამატერიალური აქტივის საწყისი შეფასება უნდა მოხდეს თვითღირებულებით.
მაგალითი I
საწარმომ შეიძინა არამატერიალური აქტივი 20,000 ლარად. მისი შეძენის ოპერაციის გაფორმებისათვის გადაიხადა 120 ლარი, მათ შორის დღგ – 20 ლარი. აქტივის ღირებულების გადახდა მოხდება შეძენიდან ერთ წელიწადში. გადახდის განვადებასთან დაკავშირებით საწარმო გადაიხდის 12 პროცენტს. თუ საწარმო სესხზე პროცენტის კაპიტალიზაციას არ ახდენს, მაშინ შეძენილი არამატერიალური აქტივის თვითღირებულება იქნება 20,100 (20,000 + 100) ლარი, ხოლო პროცენტის კაპიტალიზაციის შემთხვევაში – 22500 (20,000 + 2400 + 100) ლარი
II
შეძენილია არამატერიალური აქტივი 1000 ლარი
დებეტი – არამატერიალური აქტივები (2500) 1000
კრედიტი – ნაღდი ფული ეროვნულ ვალუტაში (1110) 1000
III
მიღებულია არამატერიალური აქტივი ძირითადი საშუალების სანაცვლოდ. ძირითადი საშუალების სააღრიცხვო ღირებულება არის 10 ათ. ლარი. აკუმულირებული ცვეთა 1000 ლარი. აქტივთან ერთად მიღებულია 100 ლარი ნაღდი ფული.
დებეტი – არამატერიალური აქტივები (2500) 8900
დებეტი – ნაღდი ფული ეროვნულ ვალუტაში (1110) 100
დებეტი – მანქანა – დანადგარების ცვეთა (2250) 1000
კრედიტი – მანქანა-დანადგარები (2150) 10 000
საწარმოში წარმოქმნილი გუდვილი არ უნდა აღიარდეს აქტივად. სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოების შედეგად წარმოქმნილი არც ერთი არამატერიალური აქტივის აღიარება არ უნდა მოხდეს. სამეცნიერო-კვლევით სამუშაოებზე გაწეული დანახარჯები ხარჯის სახით უნდა აღიარდეს მათი გაწევისთანავე.
არამატერიალური აქტივების სახით არ აღიარდება აგრეთვე საწარმოში წარმოქმნილი სასაქონლო ნიშანი, ჟურნალ-გაზეთების სახელწოდება, პუბლიკაციების დასახელებები, კლიენტების ჩამონათვალი სია.
არამატერიალურ მუხლზე გაწეული დანახარჯი, რომელიც არ წარმოადგენს არამატერიალური აქტივის თვითღირებულების ნაწილს, ხარჯის სახით უნდა აღიარდეს დანახარჯების გაწევისთანავე.
საწყისი აღიარების შემდეგ არამატერიალური აქტივი უნდა აისახოს მისი თვითღირებულების თანხით, რომელიც შემცირებულია ნებისმიერი აკუმულირებული ამორტიზაციის თანხით.
არამატერიალური აქტივის ამორტიზებადი თანხა სისტემატურად უნდა განაწილდეს საუკეთესო შეფასებით დადგენილ სასარგებლო მომსახურების ვადაზე. არსებობს გაბათილებადი დაშვება, რომ არამატერიალური აქტივის სასარგებლო მომსახურების ვადა, მისი გამოყენების დაწყების თარიღიდან არ აღემატება 20 წელს. ამორტიზაციის დარიცხვა უნდა დაიწყოს არამატერიალური აქტივის გამოყენების დაწყებიდან.
საწარმო, რომელიც თავის ფინანსურ ანგარიშგებაში ცალ-ცალკე ასახავს მიმდინარე და გრძელვადიან აქტივებს, მიმდინარე ინვესტიციებს წარმოადგენს მიმდინარე აქტივების სახით და გრძელვადიან ინვესტიციებს – გრძელვადიანი აქტივების სახით.
ინვესტიციები, რომლებიც კლასიფიცირდება მიმდინარე აქტივებად, საწყისი თვითღირებულებით აღიარების შემდეგ ფინანსურ ანგარიშგებაში უნდა აისახოს საბაზრო ღირებულებასა და ინვესტიციის თვითღირებულებას შორის უმცირესი თანხით. ამასთან, საბალანსო ღირებულება უნდა განისაზღვროს ინდივიდუალური ინვესტიციის საფუძველზე.
ინვესტიციები, რომლებიც კლასიფიცირდება გრძელვადიან აქტივებად, ბალანსში უნდა აღიარდეს თვითღირებულებით.
საწარმო, საწყისი ღირებულებით აღიარების შემდეგ, მიმდინარე ინვესტიციების ბალანსში ასახვის მიზნით მუდმივად უნდა მიმართავდეს საბალანსო ღირებულების ზრდის ან შემცირების სააღრიცხვო პოლიტიკას. ამასთან, ინვესტიციების საბალანსო ღირებულების ზრდისა და შემცირების თანხები უნდა აისახოს შემოსავლის ან ხარჯის სახით.
ინვესტიციის გაყიდვისას წარმოშობილი სხვაობა მიღებულ წმინდა ამონაგებსა და ინვესტიციის საბალანსო ღირებულებას შორის უნდა აისახოს შემოსავლის ან ხარჯის სახით.

მიმდინარე ინვესტიციებად რეკლასიფიცირებული გრძელვადიანი ინვესტიციების გადატანა უნდა მოხდეს საბალანსო ღირებულებით.

მიმდინარე ინვესტიციებიდან გრძელვადიან ინვესტიციებზე რეკლასიფიცირებული ინვესტიციების გადატანა უნდა მოხდეს თვითღირებულებასა და საბაზრო ღირებულებას შორის უმცირესი თანხით (ინვესტიციების აღრიცხვასთან დაკავშირებულ კერძო შემთხვევებს შემოგთავაზებთ მომდევნო ნომერში).

შემოსავალში უნდა ჩაირთოს: საპროცენტო შემოსავალი, დივიდენდი; მიმდინარე ინვესტიციების გაყიდვიდან მიღებული მოგება და ზარალი; საბაზრო ღირებულების შემცირება და ასეთი შემცირების ანულირება იმ მიმდინარე ინვესტიციების მიხედვით, რომელიც ასახულია თვითღირებულებასა და საბაზრო ღირებულებას შორის უმცირესი თანხით.

ფინანსური ანგარიშგების განმარტებით შენიშვნებში უნდა აისახოს: სააღრიცხვო პოლიტიკა (ინვესტიციების საბალანსო ღირებულება, ინვესტიციების საბაზრო ღირებულების ცვლილების ასახვის მეთოდი); შემოსავლებში ჩართული თანხები (საპროცენტო შემოსავალი, დივიდენდები, მიმდინარე ინვესტიციების გაყიდვიდან მიღებული მოგება და ზარალი, ცვლილებები ამგვარი ინვესტიციების ღირებულებაში).