რეგიონული ეკონომიკური განვითარების შედარებითი ანალიზი (საქართველოსა და გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის მაგალითზე)

ე. ბარათაშვილი, ეკ. მეცნ. დოქტორი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის სრული პროფესორი, ჯ. ზარანდია, ეკ. მეცნ. დოქტორი. ივ. ჯავახიშვილის სახ. თსუ-ს სოხუმის ფილიალის ასოც. პროფესორი, ნ. გახოკიძე, ტრირის უნივერსიტეტის რეგიონული განვითარების ფაკულტეტის მაგის
გერმანიის რეგიონული ეკონომიკური განვითარება ჯერ კიდევ გერმანიის რეკონსტრუქციის წლებში (მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ) მხარეებმა და საერთოდ სახელმწიფომ დიდი ყურადღება მიაქცა რეგიონულ-პოლიტიკურ საქმიანობას.

1 ეს იმიტომ გახდა აუცილებელი, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დიდი ქალაქების უმრავლესობა და შესაბამისად, ტრანსპორტის ინფრასტრუქტურის და წარმოების საშუალებების დიდი ნაწილი განადგურდა და უმუშევრობა, ლტოლვილების მასიური ნაკადის გამო, სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა.2 ახალი წარმოების საშუალებების რეკონსტრუქცია ძირითადად ისეთ ადგილებში დაიწყო, სადაც ადრე პროდუქციის მწარმოებელი ქალაქები იყო განლაგებული. ამ ტერიტორიებზე იყო ამ პროცესისათვის საჭირო კომპონენტები.
ომისშემდგომ წლებში პირველად ყურადღება გამახვილდა რეგიონულ სიღარიბეზე და მისი დაძლევის აუცილებლობაზე. გერმანიის ბუნდესმიწების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანა იყო რეგიონული სტრუქტურული პოლიტიკის შემუშავება. ამასთან გამოიკვეთა ბუნდესკაბინეტის მიერ ისეთი ხელშეწყობის აუცილებლობა, რაც ითვალისწინებდა, ბუნდესმიწების დასახმარებლად ფინანსურ მონაწილეობას არსებითი ზეგავლენა ამ პროცესზე ბუნდეს მიერ ხორციელდებოდა. ამ პროცესში წარმოქმნილი საქმიანობები კი არც ერთ შემთხვევაში არ წამოადგენდა გრძელვადიან რეგიონულ პოლიტიკას, არამედ მიმართული იყო რთული სიტუაციების დასაძლევად.3 რეგიონული პოლიტიკის მთავარ არსს სხვადასხვა რეგიონებში ომის გამო გამწვავებული სიტუაციის გაუმჯობესება წარმოადგენდა4, რის გამოც რეკონსტრუქციის პასიური და აქტიური ინსტრუმენტები5, გამოყენებულ იქნა, როგორც რეგიონულ-პოლიტიკური ბერკეტები,. საქმიანობის კოორდინაცია თავის თავზე აიღო 1950 წელს დაარსებულმა “დასახმარებელი ტერიტორიების საკითხების საერთაშორისო კომისიამ” (“Interministerielle Ausschus f�r Notstandsgebietsfragen” (IMNOS)), რომლის პასუხისმგებლობითაც ხდებოდა ტერიტორიების არჩევა და რესურსების გაცემა. დასახმარებელი ტერიტორიების არჩევა უმუშევრობის დონის, სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობით დაკავებულთა რიცხვის და ომისაგან გამოწვეული ზიანის შესაბამისად ხდებოდა, ამიტომ ფინანსური დახმარება, პირველ რიგში, გაუწიეს ბავარიას, ქვემო საქსონიას და Slizvig-holSteins. გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის შექმნის გამო საზღვრების ჩაკეტვამ აუცილებელი გახადა ახალი ხელშესაწყობირეგიონების, სახელდობრ კი ზონის განაპირა ტერიტორიების წარმოქმნა. დასახმარებელი და განაპირა ტერიტორიების პროგრამები შეჯამდა 1954 წლის ბოლოს “რეგიონული დახმარების პროგრამების და ბუნდეს-მთავრობის” მიხედვით.
50-იანი წლების ბოლოს, როდესაც სწრაფი ეკონომიკური განვითარების შედეგად მჭიდროდ დასახლებულ ადგილებში საგრძნობლად გამოიკვეთა ზრდის ტემპები, ბუნდისა და მიწების ადმინისტრაციის ინტენსიური მუშაობის საფუძველზე, 1959 წელს დაიწყო რეგიონულ-პოლიტიკური ინსტრუმენტების გაფართოება. “ზრდის პოლუსის” თეორიასა და კრისტალერის თეორიულ მოსაზრებებზე დაყრდნობით ჩამოყალიბდა “ცენტრალური ადგილების პროგრამა”, რომელსაც უნდა ეზრუნა ცენტრალური ადგილების განვითარებაზე პერიფერიულ, სუსტი სტრუქტურის მქონე ტერიტორიებზე.6
60-იან წლებში “ცენტრალური ადგილების პროგრამა” გამოიყენებოდა. როგორც განვითარებისათვის დახმარების ძირითადი საშუალება. თუმცა ამ დროისათვის უფრო გამოიკვეთა გერმანიის ბუნდესმიწების მმართველობის როლი: ზოგიერთ მათგანს უკვე შეეძლო სივრცობრივ-მიზნობრივი პროგრამების საკუთარი რესურსებით დაფინანსება, ბუნდის რესურსების გამოყენების გარეშე.7 ამასთან, ხუთწლიანი ფინანსური პერიოდის კალკულაციების გამოყენებით განისაზღვრა გრძელვადიანი შესაძლებლობები. დახმარების პოლიტიკის და რესურსების განაწილების მიზნების გაახლებამ აამაღლა მოქმედების პროგრამების ეფექტურობა, სადაც ისინი ძირითადად დასახმარებელი ტერიტორიების მოთხოვნების მიხედვით იყვნენ შემუშავებულნი.8
რადგანაც ბუნდის რეგიონულ-პოლიტიკური საქმიანობა კონსტრუქციულ-კანონმდებლობრივი თვალსაზრისით პრობლემატურად იქნა მიჩნეული, ბუნდისა და ბუნდესმიწების ერთობლივი მუშაობის საფუძველზე 1969 წელს ჩამოყალიბდა “ერთობლივი დავალება” “რეგიონული ეკონომიკური სტრუქტურის გაუმჯობესების” (GRW) შესახებ. ამ დავალებას საფუძვლად დაედო პარაგრაფი 91, რომლის მიხედვითაც “ერთობლივი დავალების” განხორციელება დაევალა ბუნდესმიწებს, თუმცა ბუნდი უწევდა მათ დახმარებას დაგეგმვასა და საფინანსო საქმიანობებში (მაგ., დანახარჯების ნახევრის გადახდა). მაგრამ “ერთობლივი დავალების” განხორციელებაზე მხოლოდ ბუნდესმიწები აგებენ პასუხს. ასე, რომ “ერთობლივი დავალების” შექმნით “სეპარატიული” და “დუალისტური” ომისშემდგომი ფედერალიზმი, საქმიანობების ასეთი გადანაწილებით ბუნდსა და ბუნდესმიწებს შორის, პრაქტიკულად “კოოპერაციული” ფედერალიზმით შეიცვალა.9
GRW უნდა ეთანხმებოდეს ზოგადი ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითად პრინციპებს. მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადი მიზანი გამოთანაბრების პოლიტიკაა, დიდი ყურადღება ექცევა ასევე ისეთ რეგიონულ-პოლიტიკურ მიზნებს, როგორებიც არიან “რეგიონების კონიუნქტურული და სტრუქტურული სისუსტეების შემცირება და სუსტადგანვითარებულ რეგიონებში რეგიონული ზრდის რეზერვების აქტივაცია”10. GRW-ს მიზნების მიღწევის საშუალებას იძლევა სამწლიანი და მუდამ განახლებადი ზოგადი გეგმები. დასახმარებელი ტერიტორიების სელექცირება ხდება მათი ეკონომიკური ძალის (მაგალითად, მთლიანი გერმანიის საშუალო დონეზე უფრო დაბალია) და განვითარების შეფერხებების (მაგალითად, მათი კრიტიკული სექტორული სტრუქტურის გამო) მიხედვით.
ზემოთ წარმოდგენილი გერმანიის რეგიონული ეკონომიკური განვითარების ისტორიული ნაწილის შემდეგ შესაძლებელია GA-ს (Gemeinschaftsaufgabe – “ერთობლივი დავალება”) ზოგიერთი სტატისტიკური მონაცემის მოყვანა, რომლებიც ციფრებით აჩვენებს განვითარების პროცესს.11
1972 წლიდან 1989 წლამდე სახელმწიფოსა და ბუნდესმიწების მიერ გერმანიის რესპუბლიკაში “ერთობლივი დავალებით” განსაზღვრულ დასახმარებელ რესურსებზე მთლიანად გაიცა 12,3 მილიარდი DM. აქედან ინფრასტრუქტურის განვითარებას მოხმარდა 5,5 მილიარდი DM, ხოლო საწარმოო ინვესტიციების განვითარებას 6,9 მილიარდი DM. აღსანიშნავია, რომ გერმანიის გაერთიანების შემდეგ GRW-სთვის გამოყოფილი რესურსები ახალი ბუნდესმიწების განვითარების დონის გათანასაწორებისათვის ძველი ბუნდესმიწების დონესთან ერთიანად გაიზარდა.12 თუ ეს რესურსები 1990 წლამდე საგრძნობლად, ერთ მილიარდ DM-ზე დაბალი იყო, 1991 წელს მათ თავიანთ მაქსიმუმს მიაღწიეს (11,5 მილიარდი DM).
ნახაზი 1. საწარმოო ინვესტიციებისა და ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის გამოყოფილი GRW-რესურსები (1980-1995)

1994 წლის შემდეგ ნელ-ნელა დაიწყო ამ ზრდის სტაბილიზაცია და როგორც ნახ. 2-დან ჩანს, Gღჭ-ს რესურსები 2004 წლისათვის 1,944 მილიარდ ევრომდე დაეცა. აქედან ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის მოხმარებულმა რესურსებმა შეადგინა 0,455 მილიარდი ევრო, ხოლო საწარმოო ინვესტიციების განვითარებისათვის დახარჯული რესურსები 1,489 მილიარდ ევროს გაუტოლდა.
ნახაზი 2. საწარმოო ინვესტიციებისა და ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის გამოყოფილი GA-სა და EFRE-ს13 რესურსები (1991-2004)

საინტერესოა ასევე GRW-რესურსების სტატისტიკა ძველი და ახალი ბუნდესმიწების მიხედვით. 1990-1995 წლების პერიოდის დაკვირვების შემდეგ ნათლად ჩანს (ნახ. 3), რომ კვლავ გაერთიანების შემდეგ ახალი მიწების გათანასწორების გამო GRW-რესურსები უცებ გაიზარდა. ამ პერიოდის განმავლობაში ძველი ბუნდეს მიწებისაგან განსხვავებით (მთლიანად 6,2 მილიარდი DM; საწარმოო ინვესტიციების განვითარებისათვის 3,9 მილიარდი DM, ინფრასტრუქტურის განვითარებისთვის 2,3 მილიარდი DM) ახლებისთვის 47,9 მილიარდი DM გამოიყო. აქედან 27,6 მილიარდი განკუთვნილი იყო საწარმოო ინვესტიციების წასახალისებლად, ხოლო 20,4 მილიარდი DM კი ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის.
ნახაზი 3. გამოყოფილი GRW-რესურსები ძველი და ახალი ბუნდესმიწების მიხედვით (1980-1995)

1995-2004 წლების განმავლობაში (ნახ. 4), მიუხედავად იმისა, რომ ძველი ბუნდესმიწებისთვის გამოყოფილი რესურსები თითქმის უცვლელი დარჩა, აღინიშნა მთლიანი GRW-რესურსების დაცემა. 2004 წელს მთლიანმა დასახმარებელმა რესურსმა შეადგინა 1,945 მილიარდი ევრო, რაც 1994 წელთან შედარებით მისი მიახლოებით 300% კლებას ნიშნავს. ამ რესურსებიდან ახალ ბუნდესმიწებზე 2004 წელს მოდიოდა მხოლოდ 1,699 მილიარდი ევრო, რაც 1994 წელთან შედარებით 300%-იან კლებას ასახავს. ამგვარად, 1995 � 2004 წლების განმავლობაში მთლიანი რესურსების კლება თითქმის მხოლოდ ახალი ბუნდესმიწებისთვის განკუთვნილი რესურსების კლების ხარჯზე მოხდა.
ნახაზი 4. გამოყოფილი GA-სა და EFRE-ს რესურსები ძველი და ახალი ბუნდესმიწების მიხედვით (1991-2004)

საინტერესოა ასევე GRW-ს მიზნების დინამიკა წლების მიხედვით. 1972-1989 წლებში, ყოველწლიურად, საწარმოო ეკონომიკა და ეკონომიკასთან ახლოს მყოფ ინფრასტრუქტურაში 3950 მიზანი იქნა განხორციელებული (ნახ. 5). 1990-1995 წლებში კი ძველი ბუნდესმიწებისთვის ეს ციფრი 1394-მდე დაეცა. სამაგიეროდ გაიზარდა მთლიანი მიზნების რაოდენობა ახალი ბუნდესმიწების ხარჯზე, 1993 წელს თავის კულმინაციურ მაქსიმუმს მიაღწია და 10078 შეადგინა.
ნახაზი 5. GRW-ს მიზნების დიანამიკა (1980-1995)

1993 წლიდან 1995 წლამდე შემთხვევების რაოდენობა მეტად დაეცა, რადგან GRW-მიზნებმა დაიწყეს ახალ ბუნდესმიწებზე საგრძნობი კლება (ნახ. 6). 1999 წლიდან კი მათი რიცხვი თითქმის უცვლელად ეცემა. 2004 წელს მიზნების რიცხვმა ძველ ბუნდესმიწებზე სულ 447 შეადგინა (საწარმოო ეკონომიკა 403, ეკონომიკასთან ახლოს მყოფი ინფრასტრუქტურა 44), ხოლო ახალ ბუნდესმიწებზე კი �2688 (საწარმოო ეკონომიკა 2321 ეკონომიკასთან ახლოს მყოფი ინფრასტრუქტურა 367). ეს იმას ნიშნავს, რომ 1999 2004 წლებში GRW-ს მთლიანი მიზნები თითქმის 200%-ით შემცირდა.
ნახაზი 6. GA-ს მიზნების დიანამიკა (1991-2004)

ისეთი მონაცემები, როგორებიცაა GRW-ს ინვესტიციების მოცულობა, დამატებით შექმნილი და შენარჩუნებული მუდმივი სამუშაო ადგილები; იძლევა დამატებით და მნიშვნელოვან ინფორმაციას გერმანიაში რეგიონული ეკონომიკური განვითარების შესახებ. 1991-დან 2004 წლამდე მთლიანად დამატებით შეიქმნა 915583 მუდმივი სამუშაო ადგილი და შენარჩუნდა 1381117 მუდმივი სამუშაო ადგილი.14 ამასთან ინვესტიციების მოცულობამ ამ პერიოდისათვის 182,165 მილიარდი ევრო შეადგინა.15

საქართველოს რეგიონები და მათი ეკონომიკური განვითარება. საბჭოთა კავშირის დაშლამ და საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადებამ სახელმწიფოს რეგიონულ სტრუქტურაში16 და ეკონომიკაში ცვლილებები გამოიწვია:
1990 წელს გაუქმდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი;
1993 წელს აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა სეპარატისტების მიერ დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოცხადდა;
განისაზღვრა ახალი, დასავლეთზე ორიენტირებული ეკონომიკური და პოლიტიკური მიმართულებები;
1995 წელს საქართველო პრეზიდენტის ბრძანებით დაიყო ცხრა მხარედ და ერთ ქალაქად, რომელსაც რეგიონული მნიშვნელობა აქვს (დედაქალაქი თბილისი). ასე, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის17 ჩათვლით საქართველო დაყოფილია თორმეტ პოლიტიკურ-ადმინისტრაციული რეგიონად;
ეკონომიკური სტრუქტურა არაპროპორციულად ვითარდებოდა, რის გამოც სხვათა შორის წარმოებისა და მოხმარების სექტორი ძლიერ შემცირდა;
1997 წელს რეგიონული განვითარების რეგულირებისა და მართვისთვის შეიქმნა “მუნიციპალური განვითარების ფონდი” და მუნიციპალური პროგრამებისგანხორციელების კოორდინაციის ცენტრი”;
გადახედილი და დამუშავებული იქნა “საქართველოს მუნიციპალური განვითარების სახელმწიფო პროგრამა” და “დეცენტრალიზირებისა და “მუნიციპალური განვითარების პროექტი”.
როგორც ზემოთ აღნიშნულიდან ჩანს, საქართველოს რეგიონები და მათი ეკონომიკა განვითარების დაწყებით სტადიაში იმყოფება. დღეისათვის არსებობს სახემწიფო მართველობის ოთხი ძირითადი დონე18: ცენტრალური, სამხარეო ანუ რეგიონული, რაიონული და მუნიციპალური.
ასევე პრობლემატურია რეგიონების ეკონომიკური განვითარება. საბჭოთა კავშირის დაშლამდე, რეგიონული პოლიტიკა საქართველოში წარმოდგენილი იყო მმართველობის ცენტრალური და რეგიონული დონეებით, სადაც ცენტრალურ დონეს გაცილებით უფრო დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა.19 მისგან განსხვავებით რეგიონები ძალიან სუსტად იყო წარმოდგენილი და ზოგადად მეორეხარიხოვან როლს თამაშობდა.
დღეისთვის, საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის პერიოდში, რეგიონული პოლიტიკა სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს, რადგან:
საქართველო დამოუკიდებელი სახლმწიფო გახდა და ამიტომ რეგიონული წყობის სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები პრინციპულად სხვაგვარ ყურადღებას იმსახურებს;
მმართველობის ადმინისტრაციული სისტემა საბაზრო რეგულირებით შეიცვალა;
სახელმწიფოს ერთიანობის შენარჩუნება-დაცვამ უფრო დიდი მნიშვნელობა შეიძინა;
მმართველობის ცენტრალურ და რეგიონულ დონეებს შორის დამოკიდებულება შეიცვალა (რეგიონის როლი საგრძნობლად გაიზარდა);
ეკონომიკური რეფორმების გატარებისას რეგიონულ თავისებურებებზე ყურადღების მიქცევა აუცილებელი გახდა.20
რეგიონული განვითარების პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ აღმოიფხვრას ქვეყნის სხვადასხვა ტერიტორიულ ერთეულებს შორის ეკონომიკური და სოციალური განსხვავებები. ამისათვის კი აუცილებელია გამოყენებულ იქნას ეკონომიკური განვითარების ახალი, უფრო ეფექტური მეთოდები. აქ დიდ როლს თამაშობს ეკონომიკური და სოციალური განვითარების მიზნობრივი პროგრამები. ასეთ პროგრამებს შეუძლია, სახელმწიფო პოლიტიკასთან მჭიდრო თანამშრომლობით, დროის მოკლე მონაკვეთში დაძლიოს რეგიონების სტრატეგიული განვითარების პრობლემები.21
2002 წელს საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის ბრძანებულების22 მიხედვით დამუშავდა 170 სახელმწიფო პროგრამა და მათ დასაფინანსებლად მოთხოვნილი იქნა სახელმწიფო ბიუჯეტიდან 688,3 მილიონი ლარი.23 მაგრამ, როგორც ცხრილი 1-დან ჩანს, რეგიონული პროგრამების დაფინანსება მხოლოდ 1,9 მილიონ ლარს შეადგენს, რაც დაახლოებით სახელმწიფო მიზნობრივი პროგრამების მთლიანი დაფინანსების მხოლოდ 0,27%-ია. ეს ფაქტი ადასტურებს იმას, რომ რეგიონული პოლიტიკის, როგორც რეგიონული პროგრამების დაფინანსებას, არ ექცევა საკმაო ყურადღება. ამასთან, აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლება რეგიონული პროგრამების რეალიზირების მხრივ ძალიან არაადეკვატურად იქცევა – საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის დასაწყისში რეგიონები იყვნენ ეკონომიკურად ძალიან სუსტი და პასიური, რაც დღეისათვის ჩამოყალიბებულ მძიმე სოციალურ პირობებზე შეიმჩნევა.
რეგიონული პროგრამების შესამუშავებლად ძალიან დიდ როლს ასრულებს დოკუმენტი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების პროგრამების შემუშავებისა და რეალიზაციის შესახებ”. ეს დოკუმენტი უნდა გახდეს ტერიტორიული ერთეულების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამა, რომლის უმნიშვნელოვანესი მიზნებიდან ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალურია წარმოების განვითარებისათვის საჭირო ეკონომიკური რეფორმების სწრაფი გატარების უზრუნველყოფა, უმუშევრობის რეგულირება არსებული სამუშაო ადგილების უფრო ეფექტური გამოყენებით და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნით, ეკონომიკის ოპტიმალური სტრუქტურების ჩამოყალიბება და ეფექტური და ბუნებრივი, მატერიალური და ადამიანური რესურსების შესაძლებლობის ფარგლებში სრული გამოყენება.
თუმცა გასათვალისწინებელია ისიც, რომ აუცილებელია ზუსტად იმ პროგრამების განსაზღვრა, რომლებიც არა მარტო მთლიანი სახელმწიფოს პოლიტიკურ-ეკონომიკურ პრობლემებს, არამედ მისი რეგიონების პრობლემების გადაჭრასაც შეძლებენ. ამით შესაძლებელია, პირველ რიგში, მთლიანი საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესება, ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფა და სიღარიბის ზღვარის მინიმიზაცია.
ინვესტიციებს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება რეგიონული განსხვავებების აღმოფხვრაში და საერთოდ ისინი შეუწყობენ ხელს რეგიონულ-ეკონომიკურ განვითარებას. მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკურ თეორიაში ინვესტიციების რეგულირებისა და ეფექტურობის ამაღლებაზე საკმაოდ მდიდარი ლიტერატურა და განვითარებულ ქვეყნებში მრავალგზის პოზიტიურად აპრობირებული ინსტრუმენტი არსებობს, ინვესტიციები საქართველოსთვის მაინც პრობლემატურ საკითხად რჩება.
როგორც ცხრილი 2-დან ჩანს, საინვესტიციო კრიზისი, ეკონომიკურთან შედარებით, გაცილებით ფართომასშტაბიანი და პრობლემატურია. 1994 წელს მთლიანმა შიდა პროდუქტმა 1998 წელს მიღწეულ დონესთან შედარებით 27,8% შეადგინა. ამავდროულად ინვესტიციებმა მხოლოდ 2,8%-ს მიაღწია. მიუხედავად იმისა, რომ შემდგომ წლებში ამ ინდიკატორების სიდიდეები მუდმივად იზრდებოდა, არსებული სურათი ძალიან უმნიშვნელოდ შეიცვალა: 1999 წელს მშპ-მა 37,6%, ხოლო ინვესტიციებმა 5,7% შეადგინა. აქედან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, თუ რაოდენ დიდია საინვესტიციო კრიზისი საქართველოში.
ორივე ქვეყნის რეგიონული ეკონომიკური განვითარების შედარება. ჩატარებული ანალიზი გვიჩვენებს, რომ გერმანიისა და საქართველოს სახელმწიფოების რეგიონული სექტორების განვითარება მეტად განსხვავებულ დონეებზეა. გერმანია უკვე მაღალგანვითარებული, ინდუსტრიული ქვეყანაა, ხოლო საქართველომ მხოლოდ დაახლოებით 15 წლის წინ დაიწყო დამოუკიდებლად განვითარება.
პირველი ასპექტი, რაც საქართველოში დღეისათვის საკმაოდ პრობლემატურია, არის სახელმწიფო წყობა. მიუხედავად იმისა, რომ 1995 წლის პრეზიდენტის ბრძანებულების საფუძველზე საქართველოს სახელმწიფო წყობას ფედერალური მიმართულება მიეცა და იგი 12 მხარედ (რეგიონად) დაიყო, ლიტერატურაში25 მაინც ჩანს დისკუსიები იმის შესახებ, თუ როგორი წყობა უნდა არსებობდეს საქართველოში: უნიტარული თუ ფედერალური. საქართველოსაგან განსხვავებით, გერმანია არის ფედერალური სახელმწიფო, სადაც ყველა მოქმედება არა სახელმწიფო წყობისაკენ, არამედ მისი და მისი რეგიონების (ბუნდესმიწების) განვითარებისკენ არის მიმართული. ისიც გასაგებია, რომ ბევრი მეცნიერ-ეკონომისტი მაქსიმალური და წარმატებული განვითარებისათვის საქართველოსთვის ოპტიმალური სისტემის შემუშავებას ცდილობს, მაგრამ რადგანაც ე. წ. “რეგიონები” ქვეყანაში უკვე ათასწლეულების განმავლობაში არსებობს და 1995 წელს ეს მიმართულება კიდევ ერთხელ იქნა ამორჩეული, გერმანიისა და სხვა განვითარებული ქვეყნების მაგალითზე, რომლებიც მეტწილად ფედერალურნი არიან და მათთვის ეს წყობა ძალიან წარმატებული გამოდგა, ჩვენ მიზანშეწონილად მიგვაჩნია საქართველოს რეგიონული განვითარება, ქვეყნის ფედერალური მოწყობის საფუძველზე.
ორივე ქვეყნის რეგიონული განვითარების შედარებისას ჩანს, რომ საქართველოს რეგიონები განვითარების ზუსტად იმ ფაზაში იმყოფება, როგორშიც იმყოფებოდა გერმანიის რეგიონები დაახლოებით 50 წლის უკან. თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოში არ ხდება დასახმარებელ რეგიონებზე რეაგირება, როგორც ეს მაშინ გერმანიაში ხორციელდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში სხვადასხვა პროგრამა და პროექტი დამუშავდა და განხორციელდა, რეგიონები ძირითადად მაინც რთულ და დასახმარებელ სიტუაციაში იმყოფებიან, რადგანაც ეს პროგრამები და მათი დაფინანსება სრულიადაც ვერ ყოფნის26 რეგიონული განსხვავებების აღმოფხვრას. ამით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველო განიცდის ნამდვილი, მიზანმიმართული პროგრამების ნაკლოვანებას, რომლებსაც, თავის მხრივ, მიზანდასახულად შეუძლიათ სხვადასხვა რეგიონული პრობლემის გადაჭრა.
როგორც უკვე აღინიშნა, 1969 წლიდან გერმანიაში ფუნქციონირებს “ერთობლივი დავალება” “რეგიონული ეკონომიკური სტრუქტურის გაუმჯობესების” შესახებ. ამასთან, GRW-ს მთლიანად ბუნდესმიწები აკონტროლებენ, თუმცა ბუნდესმმართველობა ახდენს მის დაგეგმვას და დაფინანსებას ბუნდესმიწებთან ერთად. GRW-ს აქვს სხვადასხვა ინსტრუმენტები, რომელთა მეშვეობითაც ის რეგიონული ეკონომიკური განვითარების წინსვლას უწყობს ხელს. GRW-ში სხვადასხვა მოქმედებები ხორციელდება წინასწარ განსაზღვრული გეგმის მიხედვით, რაც სხვათა შორის ხელს უწყობს ინვესტიციების საჭირო განაწილებას. ამისგან განსხვავებით, საქართველოში არ არსებობს არანაირი წინასწარ განსაზღვრული გეგმა, რომლის მიხედვითაც შესაძლებელი იქნებოდა ინვეტიციების განაწილება რეგიონებს შორის. ამასთან, ცენტრალური და რეგიონული ბიუჯეტების მონაწილეობა არასტაბილური და არადამაკმაყოფილებელია.
ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს რეგიონული ეკონომიკური განვითარება, გერმანიისაგან განსხვავებით, ჯერ კიდევ საწყის სტადიაში იმყოფება. შედარებაზე დაყრდნობით შეიძლება დავასკვნათ, რომ მიხედვითაც ჯანსაღი საინვესტიციო გარემოს კონსტრუირება, მიზან-მიმართული პროგრამების ჩამოყალიბება-შემუშავება და დავალებების გადანაწილება მართვის სხვადასხვა დონეებზე საქართველოს რეგიონული ეკონომიკის განვითარების უმნიშვნელოვანეს პირობად შეიძლება ჩაითვალოს.