საქართველოს საგადასახადო კოდექსისი სრულყოფის ზოგიერთი ასპექტის შესახებ

ნოდარ ხადური, ეკ. მეცნ. კანდიდატი

საუბრები იმის შესახებ, რომ საქართველოს საგადასახადო კოდექსი არ ვარგა, ალბათ, 1997 წლის სექტემბრიდან, ანუ მისი ამოქმედებისთანავე დაიწყო. ცხადია ყველას, ვისაც კოდექსი არ მოსწონს, ან პირიქით, მოსწონს, საკუთარი მოსაზრებანი გააჩნია, რომლებიც, ცალ-ცალკე თუ მოვისმენთ, საკმარისი შეიძლება გახდეს იმისათვის, რომ კოდექსს ადგილი მხოლოდ “საგადასახადო საქმის მუზეუმშ” მივუჩინოთ ან პირიქით, ერთხელ და სამუდამოდ ავკრძალოთ საუბარი კოდექსის გადამუშავებაზე, დახვეწაზე, გამარტივებასა თუ საერთოდ შეცვლაზე.

სამწუხაროდ, აღნიშნულ საუბრებს იშვიათად ახლავს მეცნიერულად დასაბუთებული არგუმენტები და არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესების რეალური გზები, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე, აშკარად რევოლუციურ მოსაზრებას, რომელიც ამა თუ იმ ჯგუფს ეკუთვნის და, ძირითადად, არსებული საგადასახადო სისტემის რადიკალურ შეცვლაზეა გათვლილი.

ჩვენ, შევეცდებით მხოლოდ მოქმედ საგადასახადო კოდექსზე ვისაუბროთ, რამეთუ, თავიდანვე უნდა აღინიშნოს, რომ უამრავი ხარვეზის მიუხედავად, მისი თაროზე შემოდება გამართლებულად არ მიგვაჩნია.

საგადასახადო კოდექსზე საუბრისას მნიშვნელოვანი უნდა იყოს მისი მაკროეკონომიკურ გარემოსა და სახელმწიფოს ეკონომიკურ მიზნებზე ორიენტაცია და მხოლოდ აღნიშნულ ფონზე განხილვა. ანუ ცალკე საგადასახადო კოდექსი, რაოდენ სრულყოფილი დოკუმენტიც არ უნდა იყოს იგი, ჩვენი აზრით, არანაირ პოლიტიკურ ან ეკონომიკურ ფასეულობას არ წარმოადგენს და არც შეიძლება წარმოადგენდეს.

უმთავრესი კითხვა, რასაც თავიდანვე უნდა გაეცეს პასუხი, ჩვენი აზრით, მდგომარეობს შემდეგში – რისთვის სჭირდება სახელმწიფოს (ცხადია, უპირველეს ყოვლისა, საქართველოს) ზოგადად საგადასახადო სისტემა და საგადასახადო კოდექსი.

შორეული თეორიული წიაღსვლების გაკეთების გარეშეც ნათელია, რომ საგადასახადო სისტემას, სხვა, მნიშვნელოვან ამოცანებთან ერთად, შესაძლებელია ჰქონდეს სულ მცირე, ორი უმთავრესი ამოცანა: სახელმწიფოს არსებობისათვის საჭირო სახსრების მობილიზება, ანუ ფისკალური ფუნქცია და ეკონომიკური პროცესების რეგულირება, რაც შესაძლებელია გამოიხატოს საგადასახადო სისტემის მეშვეობით ეკონომიკური ზრდის, დასაქმების, ინფლაციის და ა.შ. რეგულირებაში.

თავისთავად ცხადია, ამ ორ უმთავრეს ამოცანას შორის არჩევანის გაკეთების აუცილებლობა არ გამორიცხავს გარკვეულ კომპრომისს და ორივე ამოცანის, მეტ-ნაკლებად, თანაბრად გადაწყვეტის საშუალებას. თუმცა, ალბათ უფრო მეტად ობიექტურნი რომ ვიყოთ, უნდა ვაღიაროთ, რომ საგადასახადო სისტემის ამ ორი ამოცანიდან, განვიტარების სხვადასხვა ეტაპზე მყოფი სხვადასხვა სახელმწიფოსათვის, პრიორიტეტი ენიჭება ხან ერთს, ხანაც, მეორეს.

ამდენად, სწორედ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემით უნდა დავიწყოთ საუბარი საქართველოს საგადასახადო სისტემასა და საგადასახადო კოდექსზე.

კითხვა მარტივია – რა გვინდა საქართველოს საგადასახადო სისტემისაგან?

პასუხი აღნიშნულ, ერთი შეხედვით, უმარტივეს შეკითხვაზე, საკმაოდ რთულია, რამეთუ საქართველოს საგადასახადო სისტემისაგან ჩვენ გვინდა:
– სახელმწიფოს არსებობისათვის საჭირო სახსრების მობილიზება;
– ეკონომიკური ზრდის სტაბილურად მაღალი ტემპების უზრუნველყოფა;
– ინფლაციის სტაბილურად დაბალი დონის მიღწევა და შენარჩუნება;
– დაბალი უმუშევრობა და ა.შ.
საქართველო, იმის გათვალისწინებით, რომ დღეს აყალიბებს არა მარტო საგადასახადო, არამედ დამოუკიდებელ ეკონომიკურ სისტემასა და ზოგადად, დამოუკიდებელ სახელმწიფოს, ცდილობს, ან, უნდა ცდილობდეს მაინც, საგადასახადო სისტემისაგან მიიღოს მაქსიმალური სარგებელი, ანუ შეავსოს დაცარიელებული ხაზინა და თანაც, ეს არ უნდა გააკეთოს უმთავრესი ეკონომიკური პარამეტრების გაუარესების ხარჯზე.

ეს კი, საკმაოდ რთული პრობლემაა და იმ “კვერცხსა და ქათამს” შორის არჩევანის ამბავს უფრო ჰგავს, ვიდრე ერთი, თუნდაც, 274 მუხლიანი კანონის წინაშე მდგარ, ყველაზე სერიოზული ამოცანის გადაწყვეტის პროცესს.

“დღევანდელი კვერცხი გვირჩევნია თუ ხვალინდელი ქათამი”? ცხადია, ყველა მეურნე კაცი არჩევანს ამ შემთხვევაში “კვერცხის გადარჩენის” სასარგებლოდ გააკეთებს და გამოჩეკილი წიწილიდან მისაღებ კვერცხს ან ქათმის ხორცის მიღების უფრო შორეულ პერსპექტივას დაელოდება, რომ არ იყოს ერთი პრობლემა. კერძოდ, თუ დღეს ეს კვერცხი არ გამოვიყენეთ, ხვალ “ქათმის ხორცის” გამსინჯავი შეიძლება აღარავინ იყოს.

ეკონომიკასთან უფრო ახლოს რომ გადმოვიდეთ, უნდა ვაღიაროთ, რომ არის მინიმალურად აუცილებელი ხარჯები, რომელთა არ გაწევაც, ელემენტარულად, სახელმწიფოს გარდაცვალებით დასრულდება. და თანაც, ეს ისეთი მტკიცებაა, როდესაც სიტყვა “შეიძლება” აბსოლუტურად ზედმეტია, ანუ თუ სახელმწიფომ არ გაწია მისი ფუნქციების შესასრულებლად საჭირო სახსრები და არ დაიცვა სახელმწიფო, საზღვარი, წესრიგი, არ დააფინანსა სახელმწიფო მმართველობა, განათლება, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვა, კულტურა, სპორტი, მეცნიერება, ეკონომიკის გარკვეული სფეროები, მაშინ სახელმწიფო “ანდერძის დაწერასაც” კი ვერ მოასწრებს.

ამდენად, საქართველოს ხელისუფლების უმთავრესი ამოცანაა, გადაწყვიტოს, რა თანაფარდობით უნდა დაუსვას საგადასახადო სისტემას ეს ორი ურთიერთგამომრიცხავი ამოცანა, ანუ როგორ შეასრულოს საკუთარი ფუნქციები მინიმალური დანახარჯებით, რათა დანარჩენი სახსრები, რომელთა მობილიზებაც შესაძლებელი იქნებოდა ეკონომიკაში, შემდგომი განვითარებისათვის ისევ ეკონომიკას დარჩეს.

მხოლოდ აღნიშნული პრობლემის, თუნდაც კონცეპტუალურ დონეზე გადაწყვეტის შემდეგ შეიძლება საუბარი საგადასახადო კოდექსის ავკარგიანობაზე. მანამდე, ყოველი, მეტ-ნაკლებად სერიოზული მსჯელობა კოდექსის დახვეწაზე, შეცვლაზე დროის ფუჭად კარგვად მიგვაჩნია.

ცხადია, ეს არ ნიშნავს ფიქრზე უარის თქმას, მაგრამ ამ ფიქრსაც საფუძვლად სწორედ აღნიშნული კონცეპტუალური მოსაზრება უნდა დაედოს. ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ საგადასახადო კანონმდებლობაზე სერიოზული და, რაც მთავარია, რეალურ შედეგზე გათვლილი მუშაობა, მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან აღნიშნული კონცეფციის გამოქვეყნების შემდეგ შეიძლება დაიწყოს.

მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო ჩამოყალიბდება თუ რას ელოდება საგადასახადო სისტემისაგან, უნდა დაიწყოს თავად ოპტიმალური საგადასახადო სისტემის ჩამოყალიბებაზე მუშაობა.

იმისათვის, რომ საგადასახადო სისტემა, მეტ-ნაკლებად ოპტიმალურად ფუნქციონირებდეს, აუცილებელია, რომ იგი 6 ძირითად პრინციპს ემყარებოდეს (Chappell, 1990, პპ. 41-44):
– სიმარტივე1 – ყველას, როგორც გადასახადის გადამხდელს, ასევე ადმინისტრირებაში დასაქმებულ პირს, ექსპერტების დახმარების გარეშე უნდა შეეძლოს გადასახადებთან დაკავშირებულ საკითხებში გარკვევა;
– სიცხადე2 – გადასახადი უნდა იყოს ერთიანი განაკვეთით3 და საგადასახადო სისტემის დოკუმენტებში დებულებები არ უნდა იძლეოდეს ორმაგი გაგების საფუძველს;
– განაკვეთი4 – გადასახადის განაკვეთი მისაღები უნდა იყოს ყველასათვის და გადამხდელისათვის მისი გადახდა უნდა სჯობდეს არგადახდას;
– უნივერსალურობა5 – გადასახადის განაკვეთი ერთნაირად უნდა გამოიყენებოდეს დაბეგვრის ყველა სფეროში, ხოლო თუ სახელმწიფოს მიერ რაიმე შეღავათზეა საუბარი, იგი სახელმწიფოს მხრიდან სპეციალური პროგრამული დაფინანსებით უნდა ხდებოდეს;
– სრულყოფილება6 – საგადასახადო სისტემა უნდა იყოს სრულყოფილი, ანუ უნდა იბეგრებოდეს არა მარტო ხარჯები, არამედ შემოსავლებიც;
– სამართლიანობა7 – გადასახადებმა არ უნდა გამოიწვიონ ეკონომიკური პროცესების, კერძოდ კი, დაზოგვის სხვადასხვა ფორმასა და საუკეთესო შემთხვევაში, მოხმარებასა და დაზოგვას შორის თანაფარდობის დამახინჯება.

თუ ამ პრინციპების თვალსაზრისით განვიხილავთ დღევანდელ საგადასახადო კოდექსს, ტვალნათლივი გახდება ის მიმართულებები, რომლებიც უნდა განხორციელდეს საგადასახადო კოდექსის სრულყოფისათვის.

გადასახადების სიმარტივე, გარდა იმისა, რომ გადამხდელისათვის აიოლებს გადახდის პროცესს, ასევე ამცირებს ადმინისტრირების ხარჯებს. ცხადია გადასახადის ადმინისტრირება არ უნდა იყოს იმაზე ძვირი, ვიდრე ამ გადასახადით მიღებული შემოსავლებია. სახელმწიფო უნდა ისწრაფოდეს, რომ მინიმუმამდე იქნას დაყვანილი საგადასახადო ადმინისტრაციის ხარჯები.

ამ თვალსაზრისით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსი აშკარად დასახვეწია. ზოგიერთი სახის გადასახადი რთულია როგორც გადამხდელისათვის, ისე საგადასახადო ადმინისტრაციისათვის, რაც, როგორც გადასახადების დამალვის, ასევე კორუფციული გარიგებების საუკეთესო საშუალებას ქმნის.

ეს, უპირველეს ყოვლისა, ეხება ისეთ გადასახადს, როგორიცაა დამატებული ღირებულების გადასახადი. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების თვალსაზრისით დღგ ერთ-ერთი მთავარი გადასახადია, მისი ადმინისტრირების პროცესი ჯერაც შორსაა სრულყოფისაგან.

დღგ-ის წილი საქართველოს ყველა დონის ბიუჯეტების საგადასახადო შემოსავლებში, დაახლოებით, 40%-ს აღწევს, ხოლო ცენტრალური ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების 65% მას უკავია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადია, მისი ადმინისტრირების სრულყოფა უმთავრესი ამოცანა უნდა გახდეს.

კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც საქართველოს საგადასახადო სისტემას გააჩნია, ჩვენი აზრით, არის ის ფაქტი, რომ საქართველოში საგადასახადო კოდექსი არ არის გადასახადებთან დაკავშირებული ერთადერთი კანონი. შორს რომ არ წავიდეთ, ჩვენი მოსაზრების დასადასტურებლად, თუნდაც საერთო სარგებლობის საავტომობილო გზებით სარგებლობის გადასახადიც გამოდგება, რომელიც “საგზაო ფონდის შესახებ” საქართველოს კანონითაა დადგენილი. აუცილებლად უნდა მოხდეს საგადასახადო კოდექსში ყველა გადასახადის თავმოყრა, რათა გადამხდელს გაუადვილდეს მათი გადახდა და გადამხდელისათვის აუცილებელი არ იყოს ყველა საკანონმდებლო აქტის შესწავლა.

ამასთან, აუცილებელია საგადასახადო ადმინისტრირების უფლების ყველა სხვა ორგანოსათვის ჩამორთმევა და მათი უცილობლად საგადასახადო დეპარტამენტისათვის გადაცემა.

კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც ფორმალურად გადასახადების თემას არ უკავშირდება, მაგრამ არსობრივად მეწარმისათვის მასაც უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, არის მოსაკრებლები. დღეს მოსაკრებლების თემა კიდევ უფრო მოუწესრიგებელია. მიგვაჩნია, რომ სასურველი იქნებოდა ყველა არსებული მოსაკრებლის ბაზაზე, თუნდაც მათი მექანიკური კომპილაციით შეიქმნას მოსაკრებლების კოდექსი და მხოლოდ ეს ორი დოკუმენტი8 (საგადასახადო და მოსაკრებლების კოდექსი) უნდა აწესრიგებდეს გადამხდელის მიერ სახსრების სახელმწიფოსათვის გადახდის პროცესს. ვფიქრობთ, ეს ნაბიჯი გააიოლებს როგორც სახელმწიფოს მხრიდან ადმინისტრირების, ასევე გადამხდელის მიერ გადახდის პროცესს.

სიცხადის დეფიციტი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის ასევე მნიშვნელოვანი ნაკლია. კოდექსი საკმაოდ ცუდი ქართულითაა დაწერილი. არც თუ ისე იშვიათია საგადასახადო კოდექსის დებულებების არაერთგვაროვანი კონსტატირების შემთხვევები. ეს ყოველივე ასევე კორუფციული გარიგებების შესაძლებლობებს იძლევა, რასაც, არცთუ ისე იშვიათად იყენებენ როგორც ადმინისტრირებით დაკავებული პირები, ასევე გადამხდელები. ამდენად, ყველასათვის გასაგებ ენაზე, ცალსახად ჩამოყალიბებული დებულებებით კოდექსის სრულყოფა, ერთერთი გადაუდებელი ამოცანაა.

ზემოთ უკვე გვქონდა საუბარი, რომ სახელმწიფომ არჩევანი უნდა გააკეთოს იმის თაობაზე, თუ რა რაოდენობით თანხები ამოიღოს ეკონომიკიდან და რა დატოვოს ეკონომიკაში რეინვესტირებისათვის. ამ თვალსაზრისით, ცხადია, საინტერესოა ის კვლევები, რომლებიც განაკვეთის სიდიდეს შეეხება.

პრაქტიკაში შეუძლებელია ერთიან გადასახადზე და, შესაბამისად, მის ერთიან განაკვეთზე საუბარი, რადგან საქმიანობის ყველა ასპექტი სხვადასხვანაირი გადასახადით იბეგრება და მათ შორის არანაირი ლოგიკური კავშირი არ არსებობს. მაგრამ მსჯელობების გამარტივებისათვის თუ დავუშვებთ, რომ ეკონომიკაში მოქმედებს მხოლოდ ერთი გადასახადი, რომელსაც მაკროეკონომიკური ბუნება აქვს და ყველა მოქმედი გადასახადის გარკვეულ ერთობლიობაა9 , შესაძლებლობა მოგვეცემა სიღრმისეულად ჩავწვდეთ გადასახადების მაკროეკონომიკურ ბუნებას. ამდენად, ჩვენც მხოლოდ ერთ, აგრეგირებულ, “მაკროგადასახადზე” გვექნება საუბარი, რომელიც ბუნებაში არ არსებობს, მაგრამ მასზე დაკვირვება და შემდეგ მისი სხვა გადასახადებზე გავრცობა შესაძლებელი და სასარგებლო იქნება. ცხადია, გადასახადის განაკვეთზე დამოკიდებული უნდა იყოს GDP-ის რა წილი მოექცევა ბიუჯეტში და GDP-ის რა წილს მიმართავს სახელმწიფო ეკონომიკაში ერთობლივი მოთხოვნის წასახალისებლად.

ამ მიმართულებით მეტად საინტერესოა ის თეორიული მსჯელობანი, რომლებიც გადასახადის განაკვეთსა და ბიუჯეტში მობილიზებულ შემოსავლებს შორის კავშირს მიუთითებენ, კერძოდ კი, ართურ ლაფერის შეხედულებანი და მისი ცნობილი მრუდი, რომელიც მან პირველად 1974 წელს ერთ-ერთ რესტორანში, ხელსახოცზე დახაზა (მენქიუ, 2000, გვ. 218-219). ეკონომისტები, როგორც ყოველთვის, ამ მოსაზრებასაც სკეპტიკურად შეხვდნენ, მაგრამ იგი ძალიან მოეწონა რონალდ რეიგანს და მისი “რეიგანომიკის” და “მიწოდების ეკონომიკის” ერთ-ერთ თეორიულ საფუძვლადაც იქცა (Canto, Joiness, Laffer, 1983; Iყიეუ?, 1999, ნ. 188).

ლაფერის თანახმად, გადასახადის განაკვეთის ზრდის შესაბამისად იზრდება ბიუჯეტში მობილიზებული თანხების ოდენობაც, თუმცა, გარკვეული წერტილის (რომელიც ლაფერის წერტილის სახელითაა ცნობილი) მიღწევის შემდეგ, განაკვეთის ზრდა იწვევს შემოსავლების შემცირებას. ეს კავშირი “ლაფერის ეფექტით” ან “ლაფერის კანონითაა” ცნობილი.

ლაფერის მრუდის იდეა საკმაოდ მარტივია და გულისხმობს, რომ როდესაც გადასახადის განაკვეთი 0%-ის და 100%-ის ანუ t=0 და t=1 ტოლია, მაშინ ბიუჯეტში შემოსავლებიც 0-ს ტოლია, ანუ T=0, და მათ შორის შუალედში არსებობს ისეთი ტმახ, რომელის დროსაც ბიუჯეტში მაქსიმალური შემოსავლები თმახ მიიღება.

მრუდის მიხედვით ჩანს, რომ გადასახადის განაკვეთის შემცირებამ, შესაძლოა, გამოიწვიოს შემოსავლების არა შემცირება, არამედ გაზრდა. თუმცა, მისმა პრაქტიკულმა გამოყენებამ დაადასტურა, რომ გადასახადის განაკვეთის შემცირებამ აშშ ბიუჯეტში შემოსავლების მკვეთრი კლება და დეფიციტის ზრდა გამოიწვია, ამდენად, ეჭვქვეშ დადგა მისი არსებობაც კი.

მიუხედავად იმისა, რომ ლაფერის მრუდის არსებობა ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში არ დასტურდება, პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის პროცესში გადასახადების შემცირებას შეიძლება მოჰყვეს სასურველი შედეგი, ანუ პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის პირობებში ლაფერის ეფექტის არსებობა პრაქტიკულად შესაძლებელია. აღნიშნულს ადასტურებს ჩატარებული დაკვირვებები (პაპავა, 1995, Pაპავა, 1996A, პპ. 263-267; 1999, პპ. 285-291), კონკრეტული გამოკვლევებია ჩატარებული საქართველოსა (Bეკერ, 1998) და უკრაინაში, რომლის მიხედვითაც დასტურდება, რომ საგადასახადო ტვირთის შემცირებამ, შესაძლოა, ხელი შეუწყოს ეკონომიკური აქტივობისა და საგადასახადო შემოსავლების ზრდას.

კონკრეტულად, საქართველოში, 1996 წელს, ზოგიერთი გადასახადის განაკვეთის შემცირებას, რომელიც, ცხადია, ერთობლივი გადასახადის “ტარიფშიც” აისახა, ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების ზრდა მოჰყვა (პაპავა, 2000ა, გვ. 119-120). აღნიშნული ეფექტი იმით აიხსნება, რომ, როგორც წესი, პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის ქვეყნებში დიდია ძირითადი საშუალებების დაუტვირთავი “მარაგი” (პაპავა, 2001, გვ. 47), რაც მნიშვნელოვანი ინვესტიციების გარეშე წარმოების გაფართოების საშუალებას იძლევა, მაგრამ გასათვალისწინებელია ე.წ. “მკვდარი” საწარმოებიც, რომლებიც ე.წ. ნეკროეკონომიკას ქმნიან და, ცხადია, მათზე არანაირი გადასახადების შემცირება და შესაბამისად ლაფერის ეფექტი არ მოქმედებს (პაპავა, 2000ა; 2000ბ; Papava, 2001; Iაიააა, 2001), ასეთები კი, სამწუხაროდ საქართველოს ეკონომიკაში ძალიან დიდ ადგილს იკავებენ.

უნდა აღინიშნოს, რომ პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის ქვეყნებში გადასახადების შემცირება არა მხოლოდ მიწოდების სტიმულირებას ახდენს, რაც საფუძვლად დაედო “რეიგანომიკას”, არამედ ხდება მოთხოვნის სტიმულირებაც, ანუ სახელმწიფო უფრო ქმედითად ზემოქმედებს როგორც ერთობლივ მოთხოვნაზე, ასევე ერთობლივ მიწოდებაზე. აღნიშნულის შესახებ, პირველად “ლაფერ-ქეინზიანური სინთეზის” სახელით გაცხადდა პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის ხელშემწყობი “საგადასახადო თერაპიის” დამუშავების და მისი განხორციელების პროცესში (პაპავა, 1995; Papava, 1996A, პპ. 263-267).

ქეინზიანური მიდგომის შესაბამისად, გადასახადების განაკვეთის შემცირება და, უპირველეს ყოვლისა, ფიზიკურ პირთა საშემოსავლო გადასახადის შემცირება განაპირობებს მოხმარების ზრდას, რამეთუ იზრდება ხელთ არსებული შემოსავლების ოდენობა, რომელიც მიიმართება მოხმარებაზე ან დაგროვებაზე, იზრდება სამომხმარებლო ხარჯების მოცულობა, რაც იწვევს მიწოდების ზრდას, ანუ წარმოებისა და დასაქმების ზრდას (პაპავა, 2001, გვ. 47); მოხმარების ზრდა იწვევს დაზოგვის შემცირებას, საპროცენტო განაკვეთის ზრდას, შესაბამისად სამამულო ინვესტიციების ოდენობის შემცირებას და უცხოური კაპიტალის ინტერვენციის ზრდას (Iყიეუ?, 1994, ნ. 618). აღნიშნული პროცესი განვითარებული ქვეყნებისათვის საკმაოდ უარყოფითია, თუმცა, პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციისათვის იგი დადებითია რამდენიმე ფაქტორის გამო, უპირველეს ყოვლისა, შესაძლებელია ხელი შეეწყოს ადგილობრივი საწარმოო სიმძლავრეების დატვირთვას, ამასთან ტექნიკურად, ტექნოლოგიურად და მორალურად მოძველებული ტექნიკის პირობებში სწორედაც რომ სასურველია უცხოური კაპიტალის შემოსვლა (პაპავა 2001, გვ. 48; Papava, 1996A, პ. 264, 2001B).

ამდენად, საგადასახადო შემოსავლების ოპტიმიზაციის მიზნით, გადასახადების განაკვეთის დადგენას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება და ვფიქრობთ, მხოლოდ სერიოზული გათვლების შემდეგ შეიძლება გადასახადების განაკვეთების შემცირებაზე ან გაზრდაზე (რაოდენ საკვირველიც არ უნდა იყოს, დღესაც გაისმის ასეთი მოსაზრებები, კერძოდ, ზემოთ უკვე დასახელებული საერთო სარგებლობის საავტომობილო გზებით სარგებლობის გადასახადის გაორმაგების შესახებ) ფიქრი.

სამწუხაროდ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსი ვერც უნივერსალურობით დაიკვეხნის. რასაც, თუნდაც კოდექსის ორი მუხლი (101-ე და 273 მუხლები) ადასტურებს. აღნიშნული მუხლები იმდენ შეღავათსა და გამონაკლისს აწესებენ, რომ ერთ შემთხვევაში, შეღავათებს ქართული ანბანის ასოები აღარ ჰყოფნის, ხოლო მეორე შემთხვევაში, გამონაკლისების საერთო რაოდენობამ 63-ს მიაღწია.

ვფიქრობთ, სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს აღნიშნული შეღავათების რაოდენობის მკვეთრ შეზღუდვას და გადამხდელების თანაბარ პირობებში ჩაყენებას. ხელოვნურად არ უნდა ხდებოდეს კონკურენტული გარემოს ნგრევა, რაც, საბოლოოდ, შესაძლებელია ბაზრის და შედეგად სახელმწიფოს კრახით დასრულდეს.

ის, რომ საქართველოს საგადასახადო სისტემა არასრულყოფილია, თუნდაც პირდაპირი და არაპირდაპირი გადასახადების მეშვეობით მობილიზებულ თანხებს შორის თანაფარდობაც ადასტურებს. დღეისათვის, როგორც ზემოთ უკვე გვქონდა საუბარი, ძირითადი საბიუჯეტო შემოსავლები არაპირდაპირ გადასახადებზე მოდის, საქართველოს ნაერთი ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლებში მათი წილი 60%-ს აღემატება. ალბათ, სახელმწიფომ პირდაპირი გადასახადების ადმინისტრირების გაუმჯობესებაზე უნდა იზრუნოს.

გადასახადებზე და საგადასახადო სისტემაზე საუბრისას, სამართლიანობის თემამ გაიჟღერა, რომელიც ამ შემთხვევაში მხოლოდ ეფემერული გამონათქვამია და რეალურ სამართლიანობასთან საერთო არაფერი აქვს. კერძოდ, სამართლიანობის მაჩვენებლად მიჩნეულია გადასახადის ოდენობა, რომელსაც კონკრეტულად გადამხდელი იხდის და აღიარებულია, რომ სამართლიანობა ამ სფეროში შესაძლებელია ორი პრინციპის დაცვით იქნეს განხორციელებული (მენქიუ, 2000, გვ. 329; 1999, ნნ. 265-273; 1999, ნნ. 687-689; ?ონაეიაა, 1998, ნ. 12). პირველ რიგში ესაა დაბეგვრა მიღებული სარგებლის მიხედვით, ანუ გადამხდელი გადასახადს იხდის სახელმწიფოს მიერ მისთვის გაწეული მომსახურებიდან მიღებული სარგებლის მიხედვით, ხოლო მეორე პრინციპი არის გადახდისუნარიანობის მიხედვით დაბეგვრა.

ცხადია, არც ერთი ზემოთ აღნიშნული პრინციპი ოდნავადაც კი არ არის სამართლიანი და პირიქით, უსამართლოც კია, რადგან შეუძლებელია გადამხდელმა გაზომოს ის “სარგებელი”, რომელსაც მას სახელმწიფო მოუტანს, მაშინ, როცა ხშირად პირიქით, სახელმწიფო ზიანის მეტს არაფერს “აძლევს” გადამხდელს (მაგალითად, ინფლაციის, ომის, კრიმინალური არასტაბილურობის შემთხვევაში) და გადასახადებს მაინც იღებს და, შესაძლოა, გაზრდილი ოდენობითაც კი (სახელმწიფოს მიერ მიღებული ზარალის დასაფარავად).

ასევე შეუძლებელია არსებობდეს რაიმე კრიტერიუმი გადახდისუნარიანობის დასადგენად. ის ფორმები, რომლებსაც, როგორც წესი, მიმართავენ, შემოიფარგლება შემოსავლის ოდენობით და არა კონკრეტული გადამხდელის ან მისი გარემოცვის (თუნდაც ოჯახის) მოხმარების სტრუქტურის ანალიზით. ამდენად, ნებისმიერი განცხადება იმის შესახებ, რომ საგადასახადო სისტემა თუნდაც მეტნაკლებად სამართლიანია, მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური ტრიუკია და მას არავითარი რეალური, თუნდაც ელემენტარული ეკონომიკური საფუძველი არ გააჩნია.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის კიდევ ერთი ნაკლი მისი არასტაბილურობაა. 1997 წლის 14 სექტემბერს ამოქმედებულ კოდექსში პირველი ცვლილება უკვე 1997 წლის 3 სექტემბერს, ანუ ამოქმედებამდე 2 კვირით ადრე შეიტანეს. მას შემდეგ გასულ 5 წელიწადში 51 დიდი და პატარა ცვლილებაა შეტანილი. პრაქტიკულად, კოდექსში მუხლი არ დარჩა, რომელიც არ შეცვლილა. საქართველოს პარლამენტის 2002 წლის საშემოდგომო სესიის ბოლო დღეს პარლამენტის დღის წესრიგში საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების 7 პროექტი იყო შეტანილი, ხოლო პარლამენტის კომიტეტებში კიდევ დაახლოებით 10-მდე ცვლილების პროექტი იხილება.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, სრულყოფილი საგადასახადო სისტემა, რომელიც ბუნებაში, პრინციპში, არ არსებობს (პაპავა, 2000ბ, გვ. 84), არც საქართველოშია, თუმცა, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მისი სრულყოფა არ შეიძლება და იგი უეჭველად უნდა გამარტივდეს და ლიბერალური გახდეს.