სუბ-პრაიმ იპოთეკური სესხების კრიზისი აშშ-ში
ნიკა ვარდიშვილი
2008 წლის 16 მარტს ამერიკის ფედერალურმა სარეზერვო სამსახურმა უჩვეულო ნაბიჯი გადადგა, რათა Bear Stearns-ი, აშშ-ს სიდიდით მე-5 საინვესტიციო ბანკი გაკოტრებისგან ეხსნა. ამ ქმედებით ფსს-მ მიანიშნა, რომ საჭიროების შემთხვევაში ის სხვა მნიშვნელოვან ბროკერულ ფირმებსაც დაეხმარებოდა. ორი დღის შემდეგ, fed-მა საპროცენტო განაკვეთი 2.5%-მდე დასწია.
ცნობილი ეკონომიკური ჟურნალ The Economist-ის 19 მარტის გამოცემაში აღნიშნულია, რომ ფსს-ს ქმედებამ აშშ-ს ეკონომიკური კრიზისის ორი ასპექტი წარმოაჩინა: პირველი, ანალიტიკური, რომ მსოფლიოს სჭირდება ახალი მიდგომა საერთოდ ფინანსებისა და რისკების ანალიზისადმი და მეორე, საკრედიტო კრიზისი ახალ, უფრო საშიშ ფაზაში შევიდა.
წლების განმავლობაში წარმატებით ფუნქციონირებადი კომპანიის გადარჩენა ფედ-ს 30 მილიარდი დოლარი დაუჯდა, მაგრამ ამ ქმედებით ფსს-მ ბევრად უფრო დიდი საფრთხე აიცილა. Bear Stearns-ის გაკოტრება საკმაოდ დიდ კატაკლიზმებს გამოიწვევდა მსოფლიო საფინანსო სისტემაში, ვინაიდან ეს კომპანია დაახლოებით 10 ტრილიონი დოლარის სვოპ გარიგებაში შუამავალი იყო. აღსანიშნავია, რომ Bear Stearns-ის აქციების 39%-ი JP Morgan-მა 2 დოლარად მხოლოდ მას შემდეგ შეიძინა, რაც ფედ-ისაგან ზემოთ აღნიშნული 30 მილიარდიანი სესხი მიიღო მაშინ, როცა ჯერ კიდევ სექტემბერში Bear Stearns-ის აქციების ღირებულება 100 დოლარზე მეტი იყო.
სუბ-პრაიმ იპოთეკური სესხების კრიზისი
სუბ-პრაიმ სესხი სესხის ახალი სახეა. მას მეორე შანსის” სესხსაც უწოდებენ. იგი გულისხმობს სესხის გაცემას უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთით კლიენტებზე, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებენ ჩვეულებრივი კრედიტის მისაღებად საჭირო მოთხოვნებს. ასეთი სახის სესხი შეიძლება გაიცეს კლიენტებზე, რომლებსაც ცუდი საკრედიტო ისტორია აქვთ ან არ შეუძლიათ სესხის უზრუნველყოფა.
იპოთეკური სესხების კრიზისმა თავი 2006 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში იჩინა და 2007-2008 წლებში სერიოზულ საერთაშორისო კრიზისად გადაიქცა, რამაც დიდი ზიანი მიაყენა მსოფლიო ეკონომიკას.
კრიზისის წანამძღვრები იყო ამერიკაში უძრავი ქონების ფასების ჩქარი ზრდა და დიდი ოდენობით ცვალებადი საპროცენტო განაკვეთით გაცემული იპოთეკური, არაუზრუნველყოფილი და მაღალრისკიანი კრედიტები. 2007 წლისათვის ასეთი სესხების საერთო ღირებულებამ 1,3 ტრილიონი დოლარი შეადგინა. სესხების შემოსავლიანობის მთავარ პირობას წარმოადგენდა უძრავ ქონებაზე ფასების განუხრელი მატება. მაგრამ 2006-2007 წლებში ფასები მკვეთრად დაეცა, რამაც იპოთეკურ სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი ასწია. ისედაც არაუზრუნველყოფილი სუბ-პრაიმ სესხების დიდი ნაწილი უიმედოთა რიგებში ჩაეწერა. 2007 წლის განმავლობაში 1.3 მილიონი ერთეული უძრავი ქონება ჩამოერთვა მფლობელებს. 2007 წლის 22 დეკემბრის The Economist-ი იუწყება, რომ ჩამორთმეული უძრავი ქონების საერთო ღირებულებამ 200-300 მილიარდი დოლარი შეადგინა. მსესხებლების ვალუვალობამ პირველ რიგში გამსესხებლები დააზარალა. ბანკებმა და სხვა ინსტიტუტებმა, რომლებმაც იპოთეკური სესხები გასცეს, 2008 წლის 1 აპრილისათვის, 200 მილიარდი დოლარის ზარალი განიცადეს. ბევრ გამსესხებელს საკუთარი უფლებები და რისკები, სექურითიზაციის მექანიზმით გადაცემული ქონდა სხვა ინვესტორისათვის იპოთეკით უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდებისა (Mortgage-Backed Securities-MBS) და უზრუნველყოფილი სავალო ობლიგაციების (collateralized debt obligations – CDO) საშუალებით. შესაბამისად იპოთეკური სესხების დაუბრუნებლობამ დააზარალა ინვესტორები და მათი საშუალებით მსოფლიო ფასიანი ქაღალდების ბაზარი.
გაურკვევლობამ, რომელიც ამ მოვლენებმა გამოიწვია, აიძულა ბანკები და სხვა საფინანსო ინსტიტუტები გაეზარდათ სარგებლის განაკვეთი. შეფერხდა ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობა ბირჟებზე. საკუთარი ბანკების ლიკვიდურობის შესანარჩუნებლად მრავალი ქვეყნის ცენტრალურ ბანკს მოუხდა სხვადასხვა ღონისძიებების განხორციელება.
კრიზისმა ამერიკის ეკონომიკური ზრდა მნიშვნელოვნად შეაფერხა. უფრო მცირე, ფრთხილი და მოზომილი კრედიტების გაცემამ შეამცირა ინვესტიციები საწარმოო და სამომხმარებლო სექტორში. სამშენებლო ბაზარზე მოჭარბებულმა მიწოდებამ განაპირობა ფასების მნიშვნელოვანი შემცირება, რამაც ასევე გავლენა იქონია ქვეყნის GDP-ის ზრდის დინამიკაზე. კრიზისის შემსუბუქების მიზნით ფედ-ი პერმანენტულად ამცირებს საპროცენტო განაკვეთს, ბუშის ადმინისტრაციამ კი მიიღო ე.წ. სტიმულირების პაკეტი. ორივე ეს ღონისძიება მიმართულია ფინანსურ ბაზრებზე წესრიგის დასამყარებლად და ეკონომიკური ზრდის წასახალისებლად.
კრიზისის (როგორც სხვა მსგავსი დეპრესიების) მიზეზები, საკმაოდ რთული, ცვალებადი და კომპლექსურია. ნებისმიერი მთავრობის, ინვესტორებისა თუ ბიზნესმენების მთავარ მიზანს სწორედ ამ მიზეზების ამოცნობა და მათთან გამკლავება წარმოადგენს. მიზეზი შეიძლება მრავალი სახის იყოს, მათ შორის: სახლების მესაკუთრეების უუნარობა, უმუშევრობის ზრდის კვალდაკვალ სამსახურიდან დათხოვნის ან ავადმყოფობის შემთხვევაში გადაიხადონ საიპოთეკო შენატანები, იპოთეკური მომსახურებისათვის შეუსაბამო სტიმულები, როგორიცაა არაფიქსირებული სარგებლის განაკვეთი, რაც გულისხმობს ფასიანი ქაღალდების ფასის ცვალებადობის ისეთი შესაბამისად მცურავი განაკვეთის საიპოთეკო ყოვეთვიურ შენატანს, სახლების შემცირებული ფასები, რაც რეფინანსირებას უფრო რთულს ხდის. კრიზისის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო სეკურითიზაციის ბუმი, რაც გულისხმობს სახლის მეპატრონეების გადახდისუნარიანობის რისკის გადანაწილებას შიდა თუ საერთაშორისო ინვესტორებზე. ამ პროცესმა შემდგომში მრავალი გარე ეფექტი გამოიწვია.
კრიზისის წარმოშობაში გადამწყვეტი როლი შემდეგი სახის რისკებმა ითამაშა:
საკრედიტო რისკი, რომელიც სეკურითიზაციის შედეგად მესამე ინვესტორს გადაეცემა, ამასთანავე მას გადაეცემა საიპოთეკო შენატანების მიღების უფლება.
აქტივების ფასების რისკი – MBS და CDO აქტივების შეფასება ხდება რეალური და საბაზრო ფასების მიხედვით. მათი შეფასების დროს გათვალისწინებულია როგორც მათი უზრუნველმყოფი იპოთეკური სესხების დაბრუნებადობის ალბათობა, ასევე მათი ლიკვიდურობა.
ფასიანი ქაღალდების უზრუნველყოფის რისკი – კომპანიების მიერ ემიტირებული ფასიანი ქაღალდები ძირითადად საიპოთეკო სესხებითა და CDO-ებით არის გამყარებული. ვინაიდან უზრუნველყოფას სუბ-პრაიმ საიპოთეკო სესხები წარმოადგენდა, მრავალ კომპანიას მოუწია ფასიანი ქაღალდების ემისიის შემცირება.
შუამავლობის რისკი – მრავალი ცნობილი და მსხვილი საინვესტიციო კომპანია ამ პროცესებში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა, რამაც მათ შემდგომში სერიოზული ფინანსური სიძნელეები შეუქმნა (მაგალითად, Bear Stearns).
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, არაუზრუნველყოფილი კრედიტების გაცემის მთავარი წინაპირობა უძრავ ქონებაზე მზარდი ფასები იყო. მართლაც, 1997 წლიდან 2006 წლამდე ფასები 124%-ით გაიზარდა. ზოგიერთმა მსესხებელმა გამოიყენა საკუთარი სახლის მზარდი ფასი და აიღო მეორე იპოთეკური სესხი, რომლის განაკვეთსაც, მათი გათვლებით, სახლის მზარდი საბაზრო ფასი გადაფარავდა. ამერიკის შინამეურნეობების ვალმა, მათ შემოსავლებთან შეფარდებით, 130% შეადგინა.
სამშენებლო ბუმმა და საკუთარი ბინების უფრო ძვირად გაყიდვის მოლოდინმა ამერიკაში საბინაო ფონდის ჭარბი მარაგი შექმნა, ამან კი ფასებს შემცირებისკენ უბიძგა. ფასები რაც უფრო მცირდება, მით უფრო მეტი სახლის მფლობელს ექმნება ვალუვალობის რისკი. 2007 წლის დეკემბერში ფასების ვარდნის მაჩვენებელმა 10.4%-ი შეადგინა.
დაუბრუნებელი ARM (adjustable rate mortgage – ცვალებადი განაკვეთის იპოთეკა) სესხების წილის ზრდამ 21%-ს მიაღწია, რაც თითქმის 4-ჯერ მეტია მანამდე დაფიქსირებულ ყველაზე მაღალ მაჩვენებელზე. იაფმა კრედიტმა და ბინების ფასების ზრდის მოლოდინმა განაპირობა ის, რომ იპოთეკური სესხი მრავალმა ადამიანმა აიღო. მას შემდეგ, რაც სახლების ფასებმა დაცემა დაიწყო, რეფინანსირება სულ უფრო ძნელი ხდებოდა. ზოგიერთმა მსესხებელმა უარი განაცხადა სესხის გადახდაზე, ვინაიდან მათი სესხის სარგებლის განაკვეთი და ყოველთვიური შენატანების რიცხვი ბევრად გაიზარდა. ზოგიერთმა სახლის მესაკუთრემ სახლების საბაზრო ფასის დაცემის ან მცირე დაგროვილი ქონების გამო მთლიანად მიატოვა საკუთარი ბინები და ისინი ჩამორთმევისათვის გაწირა, ასევე არად ჩააგდო საკუთარი საკრედიტო რეიტინგი.
სესხების გაფორმების გამარტივებამ გამოიწვია ის, რომ მომხმარებლებმა წარადგინეს ხელოვნურად გაზრდილი საშემოსავლო მონაცემები ან კომპიუტერით გაყალბებული დოკუმენტები. ამერიკის ფინანსთა ზედამხედველობის სამსახურის განცხადებით, საიპოთეკო თაღლითობების რიცხვი 1997-დან 2005 წლამდე 1,411%-ით გაიზარდა (იხ სურ 2).
ბოლო დროს მსოფლიო ეკონომიკაში საინტერესო ტენდეცია ფიქსირდება. იმისათვის, რომ ფასების ხარის ტრენდით გამოწვეული ეკონომიკის ზრდა არ შეფერხდეს, იქმნება ვირტუალური მოთხოვნა, რათა მოხდეს რეალური მოთხოვნის პროვოცირება და მისი საშუალებით მზარდი მიწოდების უზრუნველყოფა. ამერიკის უძრავი ქონების ბაზარზე სწორედ ეს მოხდა. სუბ-პრაიმ სესხების უმრავლესობა ხარის ტრენდზე დადებულ ფსონს წარმოადგენდა. ვინაიდან მსესხებლებს არ გააჩნდათ სესხის უზრუნველყოფის საშუალება, გირაოში მათ მიერ შეძენილი სახლის ან სხვა რაიმე აქტივის მომავალი ღირებულება იდებოდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ მსესხებელი გადახდისუუნარო შეიქმნებოდა, მის მიერ შეძენილი სახლის მზარდ ფასს ინვესტორის დანაკარგები სრულად უნდა აენაზღაურებინა.
კლასიკური ეკონომიკური თეორიის მიხედვით, წარმოუდგენელია ფასების ზრდა მოთხოვნის სტიმულატორის როლში მოგვევლინოს, მაგრამ სწორედ ეს პარადოქსია თანამედროვე ეკონომიკის თავისებურება. ფასების სწრაფმა ზრდამ შექმნა მოლოდინი, რომ აქტივების მომავალი ღირებულება მნიშვნელოვნად გაიზრდებოდა. შესაბამისად სხვადასხვა ფინანსურმა მოთამაშეებმა ეს ფაქტორი გამოიყენეს იმისთვის, რომ მომავალი შემოსავლების იმედით დღევანდელი მოთხოვნა გაეზარდათ.
ამ მოვლენას კრეატიულობის თეორია ხსნის. ამ თეორიის მიხედვით, დღევანდელი გაბერილი მოთხოვნა ადამიანის შემოქმედების ნაყოფია და ეწინააღმდეგება კლასიკოსთა ბუნებრივი წყობის თეორიას. ადამიანი ქმნის წარმოსახვით ვირტუალურ რესურსს, რათა მოხდეს ეკონომიკური ზრდის სტიმულირება. ეს სისტემა ერთგვარ დროის მანქანას გავს, რომლის საშუალებითაც მომავალი ღირებულების ტრანსპორტირება აწმყოში ხდება, მაგრამ ამ მანქანამ რომ იმუშაოს, აუცილებელია მის ძრავს ფასების ზრდის ტენდენცია, ხარის ტრენდი კვებავდეს, რაც ამერიკაში ვერ მოხერხდა, ხარებზე დადებულმა ფსონმა ვერ გაამართლა.
კრეატიულობის თეორიის ერთ-ერთ პირმშოს სექურითიზაცია წარმოადგენს. ეს უკანასკნელი გულისხმობს იპოთეკური სესხების გაყიდვას სხვა ინვესტორებზე, ამ სესხებით უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდების საშუალებით.
ოცდაათი წლის წინ საზღვარგარეთ იპოთეკასთან დაკავშირებული დებიტორული დავალიანება დაბრუნებამდე ბანკის ბალანსზე რჩებოდა, მაგრამ დღესდღეობთ სესხის გამცემი, როგორც წესი, საკუთარ მოთხოვნას (მევალის მიმართ) ყიდის მესამე პირზე. აშშ-ში მესამე პირის როლში შეიძლება მოგვევლინოს სამთავრობო ორგანიზაციები:Ginnie Mae(Government National Mortgage Association – მთავრობის ეროვნული საიპოთეკო ასოციაცია, Fannie Mae (Federal National Mortgage Association – ფედერალური, ეროვნული საიპოთეკო ასოციაცია, ან Freddie Mac(Federal Home Loan Mortgage Corporation – ფედერალური საბინაო-იპოთეკების კორპორაცია და ასევე კერძო კორპორაციები. მესამე პირები ჯგუფებად, პორტფელებად კრავენ” შესყიდულ იპოთეკებს და ახდენენ იპოთეკით გამყარებულ ფასიანი ქაღალდების” ემისიას, ეს ფასიანი ქაღალდები იყიდება სხვადასხვა ინვესტორებზე, ეს იპოთეკის მოგზაურობისათვის დასასრული არაა, ინვესტორებს შეუძლიათ ფასიანი ქაღალდების კვლავ გაყიდვა და ა.შ. მაგალითისათვის წარმოვიდგინოთ, რომ ემიტენტს გააჩნია 1 000 საიპოთეკო დებიტორული დავალიანება და თითეული მათგანის ღირებულება 100 000 დოლარია, ხანგრძლივობა – 30 წელი, ხოლო სარგებლის განაკვეთი 6,50%. ამ აქტივების გამოყენება შესაძლებელია 10,000 ობლიგაციის გამოსაშვებად, სადაც თითეული ეღირება 10 000 დოლარი, ვადა- 30 წელი და სარგებლის განაკვეთი- 6%. როგორც ვხედავთ, ობლიგაციაზე სარგებელი გაიცემა ყოველთვიური საიპოთეკო შენატანიდან, ხოლო ძირითადი თანხა გადაიხდება საიპოთეკო თანხის სრულად შემოსვლის შემდეგ. 0.50% გამოიყენება ფასიანი ქარალდების გამოსაშვებად და სხვა ტრანსაქციული ხარჯების დასაფარავად. 1996 წლიდან 2006 წლამდე სუბ-პრაიმ იპოთეკებით გამყარებული ფასიანი ქარალდების გამოშვება 41%-დან 71%-მდე გაიზარდა.
ფედ-ის ყოფილი თავჯდომარე ალან გრინსპენი სწორედ სეკურითიზაციას უკავშირებს საიპოთეკო კრიზისის წარმოშობას. სეკურითიზაცია გულისხმობს საიპოთეკო სესხების გამოყენებას – როგორც მესამე პირის ფასიანი ქაღალდების უზრუნველყოფას.
იმისათვის, რომ კარგად გავიგოთ თუ რამ გამოიწვია სუბ-პრაიმ სესხების კრიზისი, თვალი გადავავლოთ სქემას, რომლითაც ამ სესხების გაცემა ხდებოდა. რა თქმა უნდა, ნახევრად უზრუნველყოფილი სესხის გაცემის მთავარი ხიბლი სწორედ მათგან მიღებულ მაღალ სარგებლიან განაკვეთშია, რაც მათზე გაწეულ მაღალ რისკებს გადაფარავს.
ზემოთ მოყვანილ ცხრილში კარგად ჩანს ის სტიმული, რისთვისაც ამერიკის ბანკებმა არაუზრუნველყოფილი სესხები გასცეს. საწყისი სარგებლის განაკვეთი 6.0%-ის ტოლია, რომელიც ნელ-ნელა 10 %-მდე იზრდება. ბანკების გათვლებით, დაუბრუნებელი კრედიტების ხვედრით წილს საშუალოდ ერთ წელიწადში 8.0% უნდა შეედგინა, თითეული დაუბრუნებელი სესხიდან დანაკარგი 30% იქნებოდა, აქედან საერთო დანაკარგი 8,0&ლოწასტ;30,0=2,4%-ს შეადგენდა. ამიტომ სარგებლის განაკვეთი დანაკარგების გამოკლების შემდეგ 10-2,4=7,6% იქნებოდა, რაც 2,8%-ით მეტია AAA რეიტინგის მქონე სესხზე არსებულ სარგებლის განაკვეთზე. თუ სუბ-პრაიმ სესხების ბაზარი 1,2 ტრილიონია, მაშინ ამ ბაზარზე სესხის გაცემა წლიურად 33,6 მილიარდით უფრო მომგებიანია, რაც 7 წელში 235,2 მილიარდ დოლარს უდრის.
მოდელში კარგად ჩანს, რომ ინვესტორების გათვლების მთავარი დაშვება სწორედ მზარდი, ხარის ტრენდი იყო.
როგორც B სცენარიდან ჩანს, დანაკარგების ხვედრითმა წილმა 8%-ის ნაცვლად 15% შეადგინა, ხოლო თითოეულ ვალუვალ კრედიტზე დანაკარგი ამ კრედიტის 50%-მდე გაიზარდა. იმის გამო, რომ კრედიტების მნიშვნელოვანი ნაწილი აღარ ბრუნდებოდა, ბინების ფასებმა დაცემა დაიწყო, რამაც გამოიწვია ის, რომ რეალობაში სხვაობა AAA-სარგებლის განაკვეთსა და სუბ-პრაიმ განაკვეთს შორის უარყოფითი სიდიდე გახდა. A-სცენარში კრედიტორებს თუ 2,8% მოგება უნდა გადაენაწილებინათ საკუთარ იპოთეკურ სესხებზე, ახლა მათ 2,3% წაგების გადაფარვა მოუხდათ, რაც 33 მილიარდი დოლარის წლიური მოგების ნაცვლად 27 მილიარდი დოლარის დანაკარგის ტოლია. მოულოდნელმა კოლაფსმა აჩვენა, რომ სეკურითიზაციამ, რეიტინგებისა და სხვა სადაზღვევო ინსტრუმენტებმა არ იმუშავა. ინვესტორები სრულიად შიშვლები და უიარაღოები დარჩნენ ამ პრობლემების წინაშე.
პროცესების შედეგად ამერიკის ეკონომიკა რეცესიაში შევიდა. ეკონომიკაში რეცესიის მეტასთაზები ფარული ფორმით განვითარდა და ბოლო სტადიაზე გამოყო თავი. რეცესიისას ყველაზე შემაფერხებელი ფაქტორი თავად ადამიანებია, მათ იციან, რომ რაღაც ისე ვერ არის, ეს ცვლის მათ ეკონომიკურ ქცევას, ხდებიან უფრო ფრთხილები, ამცირებენ რისკებს და ინვესტიციებს. ამასთანავე ბაზარზე უკვე არსებობს უძრავი ქონების ჭარბი რაოდენობა. ამ ფაქტორებიდან გამომდინარე სცენარ ჩ-ში მოვლენები უფრო დრამატულად ვითარდება
რეცესია აორმაგებს წლიური დანაკარგების ხვედრითი წილის მაჩვენებელს და დაუბრუნებელ კრედიტებზე დანაკარგებს ზრდის 50%-დან 60%-მდე. შესაბამისად დანაკარგები უფრო იზრდება, საკმაოდ დიდ ციფრებს აღწევს (იხ. სცენარი ჩ).
ევროს კურსის მიმართ დოლარის კურსის დაცემამ რეკორდულ მაჩვენებელს მიაღწია, რამაც ევროპას სერიოზული ეკონომიკური პრობლემები შეუქმნა. დოლარის მკვეთრმა დაცემამ ევროპის ექსპორტი გააძვირა მაშინ, როცა ამერიკის ექსპორტი ძლიერ გაიაფდა. მეორე პრობლემას, რომელიც ევროპას ამერიკულმა კრიზისმა შეუქმნა, წარმოადგენს უძრავი ქონების გაბერილი ფასების კლების მზარდი ტენდენცია. ასეთი რამ უკვე ფიქსირდება ინგლისსა და ესპანეთში, მაგალითად, ინგლისის ცენტრალურმა ბანკმა საკუთარი სადისკონტო საპროცენტო განაკვეთი სულ ცოტა ხნის წინ მეოთხედით შეამცირა.
რა გავლენას მოახდენს ამერიკული კრიზისი საქართველოზე? საქართველოს, ევროპის განვითარებული ქვეყნებისაგან განსხვავებით, ამერიკასთან მსხვილი, მჭიდრო და პირდაპირი სავაჭრო ან საფინანსო კავშირები არ აქვს, მაგრამ ურთიერთობა აქვს იმ ქვეყნებთან, რომელთა სარეზერვო ვალუტაც დოლარია და ვაჭრობა დოლარში ხორციელდება. დოლარის მიმართ ლარის ხელოვნურმა გამყარებამ ქართული ექსპორტი კიდევ უფრო გააძვირა, რაც უარყოფითად აისახება ისედაც რადიკალურად დეფიციტურ საგადამხდელო ბალანსზე.
მეორეს მხრივ, განვითარებულ ქვეყნებში შექმნილი კრიზისი აუცილებლად გამოიწვევს განვითარებად ქვეყნებში (მათ შორის საქართველოში) განხორციელებული საინვესტიციო პროექტების შემცირებას.
ქართული ეკონომიკის დოლარიზაციის დონე საკმაოდ მაღალია, დოლარში განთავსებული დეპოზიტების ხვედრითი წილი 65.5%-ია, შესაბამისად დოლარის დაცემა აუფასურებს ანაბრების ორ მესამედზე მეტს. დოლარის ვარდნიდან გამომდინარე, გასაკვირი არ არის, რომ წლეულს უცხოურ ვალუტაში განთავსებული დეპოზიტების სტრუქტურა ევროს სასარგებლოდ შეიცვალა, დოლარის წილი 89.2%-დან 78.6%-მდე შემცირდა, ხოლო ევროს წილი 10.3-დან 20.6 %-მდე გაიზარდა.
ეროვნული ბანკის პროგნოზით, მსოფლიოს განვითარებული ქვეყნების საფინანსო ბაზრებთან საქართველოს არაპირდაპირი კავშირის გამო ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდაზე კრიზისი ნაკლებად იმოქმედებს და საქართველოს სავარაუდო ეკონომიკური ზრდა 2008 წლისათვის 8%-ი იქნება. ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის 16 აპრილის შეხვედრაზე აღინიშნა, რომ ინფლაციაზე მოქმედი რისკები რამდენადმე გაიზარდა, მიუხედავად ამისა, ამავე შეხვედრაზე 12-მდე გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთით ეროვნული ბანკი იმედოვნებს ინფლაციის 8%-იანი ზღვარის დაცვას.
ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ქართულ რეალობაშიც იგრძნობა კრეატიული მიდგომის საწყისები. ინვესტორი და სექტორი, სადაც ფასების ზრდა ფიქსირდება, უკვე ნაპოვნია საბანკო და სამშენებლო სფეროების სახით. შესამჩნევია, რომ ეს ორივე დარგი საოცარი სისწრაფით ვითარდება, მაგრამ არის ერთი მნიშვნელოვანი განსხვავება. საქართველოში უძრავი ქონების გაძვირება გამოწვეულია ინვესტიციების ჩადების, განხორციელების ალტერნატიული გზების არარსებობის გამო. განუვითარებელი საფინანსო სისტემა არაპირდაპირი პორტფერული ინვესტიციების კატეგორიას აქრობს ქართული რეალობიდან, ქართულ ფინანსურ თუ სასაქონლო ბირჟებს რეალური დერევატივებიც კი არ გააჩნია. არის მეორე ფაქტორიც, ადამიანები უძრავ ქონებაში საკუთარი კაპიტალის დაბანდებით თავს უფრო დაცულად და უსაფრთხოდ გრძნობენ, ამასთანავე მშვენიერ დივიდენდსაც იღებენ. მთავრობის მთავარი ძალისხმევა იქითკენ უნდა იქნეს მიმართული, რომ გაჩნდეს ალტერნატიული საინვესტიციო ინსტრუმენტები და შეიქმნას რეალური საფინანსო საშუალებები წარმოებაში ინვესტირებისათვის. უნდა მოხდეს ლარის გაცვლითი კურსის უფრო თავისუფლად ფორმირების უზრუნველყოფა. რა თქმა უნდა, ეს საკმაოდ არაპოპულარული ნაბიჯია, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ქართული წარმოებისათვის უდაოდ დადებითი შედეგის მომცემია.
რა ელის ამერიკას? ამერიკის და განვითარებული სამყაროს მძლავრ ეკონომიკას, როგორც ამას ცნობილი ჟურნალი The Economist აღნიშნავს, კრიზისი ვერ მიაყენებს ღრმა ჭრილობას, მაგრამ განკურნების პროცესი საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი იქნება.
ყველა მიმდინარე კრიზისიც ეკონომიკურ მეცნიერებას ახალ კატეგორიებს, ფორმებსა და თეორიებს შესძენს, ამერიკის ფინანსთა სამინისტრო უკვე საფინანსო სექტორის რეგულირების ახალ მოდელს ამუშავებს. ამერიკის პრეზიდენტობის კანდიდატების საარჩევნო პროგრამების მთავარი ნაწილი სწორედ კრიზისის დაძლევის გეგმებია.
უდაოა, რომ ევროპა და ამერიკა კრიზისიდან გამოძვრება. ახალი გამოცდილებით, ახალი ცოდნით და XXI საუკუნის პირველი სერიოზული კრიზისის შედეგად მსოფლიო ეკონომიკა აღარასოდეს იქნება ისეთი, როგორიც იყო.