ვინ რამდენი ღირს

მოამზადა ნატალია ბიკაშვილმა

დღეისათვის უამრავი რეიტინგი დგება. თავად სიტყვა “Rating”-ი შეფასებას ნიშნავს. აფასებენ ყველაფერს: სახელმწიფოებს, საფინანსო ინსტიტუტებს, გარიგებებს, მანქანებს, ადამიანებს, საქციელს….

დღეისათვის მსოფლიოში ცნობილია სამი უმსხვილესი სარეიტინგო სააგენტო. ესენია: Standard & Poor’s, Moody’s და Fitch. ისინი სხვადასხვა სახის სარეიტინგო შეფასებებს სთავაზობენ მომხმარებელს, მაგრამ ყველაზე გავრცელებული მათგან არის საკრედიტო რეიტინგები. ეს სააგენტოები ანიჭებენ რეიტინგებს და აქვეყნებენ დამოუკიდებელ დასკვნებს ემიტენტების კრედიტუნარიანობისა და მათ მიერ გამოშვეული ფასიანი ქაღალდების საკრედიტო ხარისხის შესახებ, ანუ ისინი აფასებენ იმას, თუ რამდენად აქვთ ემიტენტებს უნარი, რომ დროულად და სრულად შეასრულონ თავიანთი ფინანსური ვალდებულებები. საკრედიტო რეიტინგები შეიძლება მიენიჭოს ემიტენტს (სუვერენულ მთავრობას, ხელისუფლების რეგიონალურ და ადგილობრივ ორგანოებს, კორპორაციებს, ფინანსურ ინსტიტუტებს, ინფრასტრუქტურის ობიექტებს, სადაზღვევო კომპანიებს, მართვად ფონდებს) ან ცალკეულ სავალო ვალდებულებებს. იმისდა მიხედვით, თუ რა სახისაა საკრედიტო რეიტინგი, იგი აფასებს დეფოლტის ალბათობას და ასევე მოსალოდნელ ზარალს დეფოლტის შემთხვევაში. მაგალითად, Fitch-ი ანიჭებს ემიტენტის დეფოლტის რეიტინგებს (ედრ), რაც დეფოლტის შედარებით შეფასებას წარმოადგენს. მოკლევადიანი საკრედიტო რეიტინგები, პირველ რიგში, გამოხატავს ვალდებულებების დროულად შესრულების შესაძლებლობას. იმავდროოულად, ფასიანი ქაღალდების რეიტინგი ითვალისწინებს დეფოლტსა და დეფოლტის შემთხვევაში მიღებულ ზარალს, ამიტომაც ემიტენტის, მაგალითად, კორპორატიული ემიტენტის ფასიანი ქაღალდების რეიტინგი შეიძლება იყოს უფრო მაღალ, უფრო დაბალ ან იმავე დონეზე, რაც თავად ემიტენტის რეიტინგია, ეს კი გამოხატავს ამ ქაღალდების მიხედვით სახსრების დაბრუნების პერსპექტივას.
დღეისათვის კაპიტალის საერთაშორისო ბაზრები სულ უფრო მეტად არიან დამოკიდებულნი საკრედიტო რეიტინგებზე. მათ რიგი უპირატესობები აქვთ როგორც ემიტენტებისთვის, ინვესტორებისა თუ კრედიტორებისთვის, ისე ფინანსური შუამავლებისთვის. საკრედიტო რეიტინგი ემიტენტს ეხმარება, რომ გაზარდოს მისი ხელმისაწვდომობა სასესხო საშუალებებსა და კაპიტალის სხვა წყაროებზე, რითაც იმავდროულად ზრდის ემიტენტის ფინანსურ მოქნილობას და ზრდის მათი სავალო ვალდებულებების ლიკვიდურობას.
ინვესტორები რეიტინგებს იყენებენ მათ მიერ შესასყიდ თუ გასაყიდ ფიქსირებული შემოსავლის მქონე ფასიან ქაღალდებზე საკრედიტო რისკის განსაზღვრისთვის. ამასთან, ისინი საკრედიტო რეიტინგებს იყენებენ არა მარტო საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებისას, არამედ თვალყურს ადევნებენ რეიტინგის ცვლილებას მათთვის საინტერესო ინსტრუმენტის მიმოქცევის მთლიანი ვადის განმავლობაში. ინვესტორები ყურადღებით ეცნობიან სააგენტოს მიერ გამოქვეყნებულ პუბლიკაციებს და ანალიტიკურ მასალებს, რომლებიც საკრედიტო ბაზრის აქტუალურ პრობლემებს ეხება.
საკრედიტო რეიტინგი არის ემიტენტის კრედიტუნარიანობის შეფასების დამოუკიდებელი და სანდო შეფასება, რომლის საფუძველზეც ბაზრის მონაწილეებმა შეიძლება მიიღონ დასაბუთებული ფინანსური გადაწყვეტილება. ამან შეიძლება გამოიწვიოს ემიტენტის ხარჯების შემცირება ნასესხები სახსრების მოზიდვისას. იმ ემიტენტებისთვის, რომლებიც თანხების მოზიდვას მესამე პირთა გარანტიის მეშვეობით ახორციელებენ, საკრედიტო რეიტინგმა შეიძლება შეამციროს ასეთი გარანტიის ფასი ან უფრო ეფექტურად მოიზიდოს სახსრები გარანტიის შეძენის გარეშე.
საკრედიტო რეიტინგებს ხშირად იყენებენ ბანკები და სხვა ფინანსური შუამავლები დაკრედიტების, ფულად ბაზრებზე გარიგებების, დაზღვევის, ლიზინგის საკითხებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მისაღებად და ნებისმიერ სხვა ისეთ სიტუაციაში, სადაც საქმიანი პარტნიორის კრედიტუნარიანობის შეფასებაა საჭირო. მრავალ კომპანიას ურჩევნია, რომ არ გაახმაუროს თავისი ფინანსური ინფორმაცია საქმიანი მოლაპარაკების პროცესში. ასეთ დროს ემიტენტის საკრედიტო რეიტინგი მისი კრედიტუნარიანობის საიმედო ორიენტირად არის მიჩნეული.
საკრედიტო რეიტინგი კომპანიის მენეჯმენტს ეხმარება, რომ განსაზღვროს სესხის ღირებულება მომავალში.
საკრედიტო რეიტინგმა, როგორც დამოუკიდებელმა აზრმა, შეიძლება დაიცვას კომპანია და მისი ფასიანი ქაღალდები გადახდისუუნარობის უსაფუძვლო ეჭვებისგან, რაც გამოწვეულია სხვა კომპანიების დეფოლტით ბაზარზე.
საინვესტიციო ბანკებმა და სხვა ფინანსურმა შუამავლებმა, რომლებიც ობლიგაციათა ბაზარზე მოქმედებენ, საკრედიტო რეიტინგები შეიძლება გამოიყენონ ობლიგაციათა ემისიის დაგეგმვისა და განთავსების დროს.
ისინი ხელს უწყობენ იმ ახალი ობლიგაციური სესხების განთავსებას, რომლებიც მიმართულია ინვესტორთა წრის გაფართოებაზე, ასევე ემიტენტის / სესხის კრედიტუნარიანობის შესახებ ინფორმაციის შედარებით დაზუსტებას.
იმ ფინანსურმა შუამავლებმა, რომლებიც კლიენტის დავალებით, თუ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე მოქმედებენ, საკრედიტო რეიტინგი შეიძლება გამოიყენონ, როგორც საკუთარ აქტივებზე საკრედიტო რისკის მონიტორინგის ინსტრუმენტი.
სარეიტინგო მომსახურების გაწევისას სააგენტოები ემყარებიან შემდეგ პრინციპებს:
– დამოუკიდებლობა: საკრედიტო რეიტინგი წარმოადგენს სარეიტინგო კომპანიის დამოუკიდებელ აზრს ემიტენტის კრედიტუნარიანობასთან დაკავშირებით. აზრის დამოუკიდებლობა ბაზრის ნებისმიერი მონაწილის, სახელმწიფო და კომერციული ორგანიზაციის ინტერესებისგან ობიექტურობის და კრედიტუნარიანობის შეფასების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა;
– ანალიტიკური კრიტერიუმების საჯაროობა: ეს არის უმნიშვნელოვანესი პრაქტიკა, რომელიც ინვესტორებს წარმოდგენას უქმნის რისკების შეფასებისადმი ანალიტიკური მიდგომის შესახებ. ყველა კრიტერიუმი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა ენაზე;
– კოლეგიალურობა: ესაა გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა, რომელიც იმ ანალიტიკოსთა აზრით მანიპულირების ნებისმიერ შესაძლებლობას გამორიცხავს, რომლებიც პასუხს აგებენ ამა თუ იმ ემიტენტის ანალიზზე. სარეიტინგო კომიტეტი უმნიშვნელოვანესი მექანიზმია საკრედიტო რეიტინგის მიკუთვნების პროცესში, რომელიც ანალიტიკოსების შეფასების მიუკერძოებლობის, ხარისხის კონტროლისა და ანალიტიკოსთა შეფასებაზე გარეშე ფაქტორების გავლენის უპერსპექტივობის გარანტიას იძლევა. სარეიტინგო კომიტეტი, ემიტენტის დარგობრივი და სხვა თავისებურებების შესაბამისად, განსხვავებული პროფილის მქონე რამდენიმე სპეციალისტისგან ყალიბდება. ამ კომიტეტის მთავარი ამოცანაა მოცემული ემიტენტის მიხედვით სარეიტინგო ანგარიშგების დეტალური განხილვა და განსაზღვრული დონის რეიტინგის მინიჭება ხმის მიცემის გზით;
– ინტერაქტიულობა: პრინციპი, რომლის საფუძველზე აგებულია საკრედიტო რეიტინგის მინიჭებისა და მასზე შემდგომი დაკვირვების პროცესში ემიტენტთან ურთიერთქმედება. პირველ რიგში სააგენტოები ეყრდნობიან უშუალოდ ემიტენტისგან მიღებულ ინფორმაციას და საგულდაგულოდ, დეტალურად განიხილავენ ყელა იმ შესაძლო სიტუაციას, რომელმაც შეიძლება გავლენა იქონიოს მის კრედიტუნარიანობაზე. ინტერაქტიულობა გულისხმობს რეგულარულ შეხვედრებს ემიტენტის ხელმძღვანელობასთან და მუდმივ ინფორმაციულ კონტაქტს, რომელიც მიმდინარე ცვლილებებზე ოპერატიული რეაგირების შესაძლებლობას იძლევა;
– ინფორმაციის კონფიდენციალურობა: ეს არის სააგენტოების მუშაობის პრინციპული პირობა, რომელიც ემიტენტს გარანტიას აძლევს, რომ არ მოხდება ანალიტიკოსებისთვის გადაცემული კონფიდენციალური ინფორმაციის გახმაურება და რეიტინგის გამოქვეყნება ემიტენტის თანხმობის გარეშე;
– სარეიტინგო სკალების გამოყენება: სკალა საშუალებას იძლევა, რომ საკრედიტო რისკის სიდიდის მიხედვით ერთმანეთთან იქნას შედარებული განსხვავებული ეკონომიკური ბუნების მქონე ემიტენტები (კორპორაციები, რეგიონები, მუნიციპალიტეტები, ბანკები, სადაზღვევო კომპანიები და სხვა) და ემიტენტი და მისი ვალდებულებები გამოჰყავს ვიწრო დარგობრივი კონტექსტიდან;
– შესაძლო დეფოლტის მუდმივი კვლევა: ეს პროცესი მიმდინარეობს ყველა საკრედიტო რეიტინგის მიხედვით ფართო სტატისტიკური შერჩევის საფუძველზე სარეიტინგო შეფასების ხარისხის კონტროლისა და (საჭიროების შემთხვევაში) მეთოდოლოგიის კორექტირებისთვის.
სააგენტოების მიერ შედგენილი საკრედიტო რეიტინგები შეიძლება იყოს საერთაშორისო ან ეროვნული.
საერთაშორისო საკრედიტო რეიტინგი არის მიმდინარე დასკვნა მსესხებლის (ემიტენტის ან კონტრაგენტის) კრედიტუნარიანობის შესახებ ან კონკრეტული ფინანსური ვალდებულებების შესრულების მზადყოფნისა და შესაძლებლობის შესახებ (ანუ ემისიის საკრედიტო რეიტინგი).
ასეთი დასკვნები დაფუძნებულია შედარების გლობალურ ან საერთაშორისო ბაზაზე და მოიცავს სუვერენული მთავრობების არასასურველი ქმედებების რელევანტურ რისკებსა და იმ რისკებს, რომლებიც დაკავშირებულია ადგილმდებარეობის ქვეყანასთან და შეიძლება განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან ვალუტის მიხედვით (რომლითაც გამოსახულია ვალდებულება). შესაბამისად, გლობალური დასკვნები საკრედიტო რისკების შესახებ მოცემულია ემიტენტების ან ცალკეული ემისიების საერთაშორისო საკრედიტო რეიტინგების ფორმით, რომლებიც განსხვავდებიან იმის და მიხედვით, თუ რომელ (ადგილობრივ თუ უცხოურ) ვალუტაში გამოსახული ვალდებულებების მიმართ დგინდება იგი. ემიტენტების საკრედიტო რეიტინგები შეიძლება წარმოადგენდეს პროდუქტს, რომელიც ზუსტად ასახავს რეიტინგის გამოყენების სფეროს (მაგალითად, საწარმოების საკრედიტო რეიტინგები, კონტრაგენტების საკრედიტო რეიტინგები, სადაზღვევო კომპანიების ფინანსური მდგრადობის რეიტინგები, ადგილობრივი და რეგიონალური ხელისუფლების ორგანოების რეიტინგები, ასევე სუვრენული სახელმწიფოების რეიტინგები).
საკრედიტო რეიტინგი შეიძლება იყოს გრძელვადიანი ან მოკლევადიანი. მაგალითად, Standard & Poor’s-ის გრძელვადიანი რეიტინგი აფასებს ემიტენტის უნარს დროულად დაფაროს თავისი სავალო ვალდებულებები. გრძელვადიანი რეიტინგები იცვლება უმაღლესი “AAA” რეიტინგიდან უმდაბლეს “D” რეიტინგამდე. “AA” შეფასებიდან “CCC” შეფასებამდე ინტერვალში მოხვედრილ რეიტინგებს შეიძლება დაემატოთ “+” ან “-” ნიშანი, რაც ძირითად კატეგორიებთან მიმართებაში შუალედურ სარეიტინგო კატეგორიებს აღნიშნავს.
მოკლევადიანი რეიტინგი წარმოადგენს იმ ვალდებულებების დროულად დაფარვის შესაძლებლობის შეფასებას, რომლებიც შესაბამის ბაზრებზე მოკლევადიანად ითვლებიან. მოკლევადიან რეიტინგებს ასევე აქვთ დიაპაზონი “A-1”-დან უმაღლესი ხარისხის ვალდებულებებისთვის “D”-მდე უმდაბლესი ხარისხის ვალდებულებებისთვის. “A-1” კატეგორიის რეიტინგები შეიძლება შეიცავდეს “+” ნიშანს აღნიშნულ კატეგორიაში შედარებით უფრო სანდო ვალდებულებების გამოსაყოფად.
გრძელვადიანი რეიტინგების გარდა Standard & Poor’s-ს აქვს პრივილეგირებული აქციების, ფულადი ბაზრის ფონდების, წილობრივი საობლიგაციო ფონდების, სადაზღვევო კომპანიების გდახდისუნარიანობის და წარმოებულ ინსტრუმენტებთან მომუშავე კომპანიების რეიტინგების სპეციალური განსაზღვრებები.
AAA – საკუთარი სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის ძალიან მაღალი უნარი; ყველაზე მაღალი რეიტინგი.
AA – საკუთარი სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის მაღალი შესაძლებლობა.
A – საკუთარი სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის ზომიერად მაღალი შესაძლებლობა, თუმცა მაღალია მგრძნობელობა კომერციულ, ფინანსურ და ეკონომიკურ პირობებში არასასიამოვნო ცვლილებების ზემოქმედებისადმი.
BBB – საკუთარი სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის საკმარისი შესაძლებლობა, თუმცა უფრო მეტია მგრძნობელობა კომერციულ, ფინანსურ და ეკონომიკურ პირობებში უარყოფითი ცვლილებების ზეგავლენის მიმართ.
BB – უსაფრთხო მოკლევადიან პერსპექტივაში, მაგრამ შედარებით უფრო მაღალი მგრძნობელობა კომერციულ, ფინანსურ და ეკონომიკურ პირობებში უარყოფითი ცვლილებების ზეგავლენის მიმართ.
B – კიდევ უფრო მეტი სისუსტე უარყოფითი კომერციული, ფინანსური და ეკონომიკური პირობების არსებობისას, თუმცა მოცემულ მომენტში არის სავალო ვალდებულებების დროულად და მთლიანი მოცულობით შესრულების შესაძლებლობა.
CCC – მოცემულ მომენტში არსებობს ემიტენტის მიერ თავისი სავალო ვალდებულებების შეუსრულებლობის პოტენციალური შესაძლებლობა; სავალო ვალდებულებების დროულად შესრულება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული დადებით კომერციულ, ფინანსურ და ეკონომიკურ პირობებზე.
CC – მოცემულ მომენტში არსებობს ემიტენტის მიერ თავისი სავალო ვალდებულებების შეუსრულებლობის მაღალი ალბათობა.
C – ემიტენტთან მიმართებაში აღძრულია გაკოტრების პროცედურა ან ანალოგიური ქმედება, მაგრამ გადასახდელების გადახდა თუ სავალო ვალდებულებების შესრულება გრძელდება.
SD – შერჩევითი დეფოლტი მოცემული სავალო ვალდებულების მიხედვით სხვა სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის პარალელურად.
D – დეფოლტი სავალო ვალდებულებების მიხედვით.
AAA, AA, A და BBB კატეგორიის რეიტინგები საინვესტიციო კლასის რეიტინგებია.
BB, B, CCC, CC და C კატეგორიის რეიტინგები სპეკულაციური ხასიათის რეიტინგებია.
რეიტინგის პროგნოზი აჩვენებს რეიტინგის მოძრაობის შესაძლო მიმართულებას უახლოესი ორი-სამი წლის განმავლობაში.
“პოზიტიური” – რეიტინგი შეიძლება გაიზარდოს;
“ნეგატიური” – რეიტინგი შეიძლება შემცირდეს;
“სტაბილური” – ცვლილება ნაკლებად მოსალოდნელია;
“განვითარებადი” – შესაძლებელია რეიტინგის ამაღლება ან შემცირება.
რაც შეეხება Fitch-ის სააგენტოს, იგი გრძელვადიან საკრედიტო რეიტინგებს უცხოურ და ეროვნულ ვალუტაში შემდეგნაირად აფასებს:
საინვესტიციო კატეგორია:
AAA – კრედიტუნარიანობის უმაღლესი ხარისხი. ეს დონე ნიშნავს საკრედიტო რისკების ყველაზე ნაკლებ შესაძლებლობას. ამ დონის რეიტინგი მიეკუთვნება მხოლოდ ფინანსური დავალიანებების დროულად დაფარვის უმაღლესი უნარის მქონეს. ძალიან დაბალია ამ უნარზე მოსალოდნელი გარემოებების შედეგად უარყოფითი ზემოქმედების ალბათობა.
AA – ძალიან მაღალი კრედიტუნარიანობა. ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს საკრედიტო რისკის დაბალ მოლოდინს და ფინანსური ვალდებულებების დროულად დაფარვის მაღალ შესაძლებლობას. უმნიშვნელოა ამ შესაძლებლობაზე მოსალოდნელი გარემოებების გავლენა.
A – მაღალი კრედიტუნარიანობა. ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს საკრედიტო რისკის დაბალ მოლოდინს და ფინანსური ვალდებულებების დროულად დაფარვის მაღალ შესაძლებლობას, თუმცა უფრო მაღალი დონის რეიტინგებთან შედარებით, ეს შესაძლებლობა შეიძლება უფრო მეტად ექვემდებარებოდეს გარემოებათა თუ ეკონომიკური კონიუნქტურის უარყოფითი ცვლილებების გავლენას.
BBB – კარგი კრედიტუნარიანობა. ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს საკრედიტო რისკის დაბალ მოლოდინს მოცემული მომენტისთვის. ფინანსური ვალდებულებების დროულად დაფარვის შესაძლებლობა ფასდება, როგორც ადეკვატური, მაგრამ იმის დიდი ალბათობაა, რომ გარემოებების თუ ეკონომიკური კონიუნქტურის უარყოფითი ცვლილებები შეამცირებს მსესხებლის ამ შესაძლებლობას. ეს კატეგორია უმდაბლესია საინვესტიციო კატეგორიის რეიტინგებს შორის.
სპეკულაციური კატეგორიის რეიტინგები:
BB – ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს, რომ არსებობს საკრედიტო რისკების განვითარების საშიშროება, განსაკუთრებით კი ნეგატიური ეკონომიკური ცვლილებების შედეგად, რომლებიც დროთა განმავლობაში შეიძლება განხორციელდეს. თუმცა კომპანიებისთვის ბიზნესისა და ფინანასების სფეროში შეიძლება ხელმისაწვდომი იყოს ალტერნატიული რესურსები, რომლებიც საშუალებას მისცემთ მათ, რომ შეასრულონ თავიანთი ფინანსური ვალდებულებები.
B – ემიტენტებსა და იმ ფასიან ქაღალდებთან მიმართებაში, რომელთა მიხედვითაც ხდება ვალდებულების შესრულება, ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს მნიშვნელოვანი საკრედიტო რისკების არსებობას, თუმცა ამ დროს შენარჩუნებულია “უსაფრთხოების ბალიში”. მოცემული მომენტისთვის ფინანსური ვალდებულებები სრულდება, მაგრამ გადახდების შემდგომში გაგრძელების უნარი დამოკიდებულია სტაბილურ და ხელსაყრელ საქმიან და ეკონომიკურ გარემოზე.
ცალკეული ვალდებულებების გამოშვების შემთხვევაში აღნიშნული რეიტინგი შეიძლება მიენიჭოს იმ ფასიან ქაღალდებს, რომლებზეც ყადაღაა დადებული ან რომელთა მიხედვით გამოცხადებულია დეფოლტი, მაგრამ საკმაოდ მაღალია სახსრების დაბრუნების პოტენციალი.
CCC – ემიტენტებსა და იმ ფასიან ქაღალდებთან მიმართებაში, რომელთა მიხედვითაც ხდება ვალდებულების შესრულება, დეფოლტი რეალურად მოსალოდნელია. ფინანსური ვალდებულებების შესრულების შესაძლებლობა დამოკიდებულია სტაბილურ და ხელსაყრელ საქმიან და ეკონომიკურ გარემოზე.
ცალკეული ვალდებულებების გამოშვების შემთხვევაში აღნიშნული რეიტინგი შეიძლება მიენიჭოს პრობლემურ ემისიებს ან ისეთ ემისიებს, რომელთა მიხედვით დეფოლტია გამოცხადებული, ხოლო აქტივების დაბრუნების პერსპექტივა კი საშუალოდან ძალიან მაღალ დონემდეა შეფასებული. სხვაობები აღნიშნული დონის ემიტენტების კრედიტუნარიანიობაში შეიძლება ნაჩვენები იყოს “+” ან “-” ნიშნების დამატებით.
CC – ემიტენტებსა და იმ ფასიან ქაღალდებთან მიმართებაში, რომელთა მიხედვითაც ხდება ვალდებულების შესრულება, დეფოლტი მოსალოდნელია.
ვალდებულებების ცალკეული გამოშვებების შემთხვევაში აღნიშნული რეიტინგი შეიძლება მიენიჭოს პრობლემურ ემისიებს ან ისეთ ემისიებს, რომელთა მიხედვით დეფოლტია გამოცხადებული, ხოლო აქტივების დაბრუნების პერსპექტივა კი საშუალო ან საშუალოზე უფრო დაბალი დონითაა შეფასებული.
C – ემიტენტებსა და იმ ფასიან ქაღალდებთან მიმართებაში, რომელთა მიხედვითაც ხდება ვალდებულების შესრულება, დეფოლტი გარდაუვალია.
ვალდებულებების ცალკეული გამოშვებების შემთხვევაში აღნიშნული რეიტინგი შეიძლება მიენიჭოს პრობლემურ ემისიებს ან ისეთ ემისიებს, რომელთა მიხედვით დეფოლტია გამოცხადებული, ხოლო აქტივების დაბრუნების პერსპექტივა კი საშუალოზე უფრო დაბალი ან დაბალი დონითაა შეფასებული.
RD – ამ დონის რეიტინგი ნიშნავს იმას, რომ ემიტენტმა არ განახორციელა დროული გადახდები (შეღავათიანი პერიოდის გათვალისწინებით) ვალდებულებების ზოგიერთი ნაწილის მიხედვით, მაგრამ არა მთლიანი ვალდებულების მიხედვით და განაგრძობს გადახდებს სხვა სახის ვალდებულებებზე.
D – ამ დონის რეიტინგი მიენიჭება ემიტენტს ან სახელმწიფოს, რომელმაც დეფოლტი გამოაცხადა თავისი ყველა ვალდებულების მიხედვით.
რაც შეეხება მოკლევადიან საკრედიტო რეიტინგებს, ისინი როგორც წესი, 13 თვეზე ნაკლებ პერიოდს მოიცავენ (ან მოცემულ სფეროში მიღებული ნორმების შესაბამისად, 3 წლამდე პერიოდს აშშ-ს რეგიონალური და მუნიციპალური ფასიანი ქაღალდების შემთხვევაში. ეს ასახავს ობლიგაციების, საგადასახადო ნოტების, მომავალში მისაღები შემოსავლის მქონე ობლიგაციების რისკების უნიკალურ მახასიათებლებს). ჩვეულებრივ, ამ ქაღალდებს 3 წლის ვადით უშვებენ. მოკლევდიანი რეიტინგის მინიჭებისას მნიშვნელობა ენიჭება ლიკვიდურობასა და ფინანსური ვალდებულებების დროულად შესრულებას.
F1 – კრედიტუანარიანობის უმაღლესი დონე, რაც გულისხმობს დროულ გადახდებს ფინანსურ ვალდებულებებზე. შეიძლება დაემატოს “+” ნიშანი უკიდურესი კრედიტუნარიანობის აღსანიშნავად.
F2 – მაღალი კრედიტუნარიანობა, რაც გამოხატავს ფინანსურ ვალდებულებებზე დროული გადახდების განხორციელების დამაკმაყოფილებელ შესაძლებლობას, თუმცა “უსაფრთხოების ბალიში” არც ისე დიდია, როგორც უფრო მაღალი რეიტინგის შემთხვევაში.
F3 – ადეკვატური კრედიტუნარიანობა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ფინანსურ ვალდებულეებზე გადახდების განხორციელების უნარი ადეკვატურ დონეზეა, თუმცა უარყოფითმა ცვლილებებმა მოკლევადიან პერსპექტივაში შეიძლება გამოიწვიოს რეიტინგის შემცირება არასაინვესტიციო დონემდე.
B – სპეკულაციური რეიტინგი, რაც გულისხმობს ფინანსური ვალდებულებების მიხედვით გადახდების განხორციელების მინიმალურ უნარს და სისუსტეს ფინანსურ და ეკონომიკურ სფეროში უარყოფითი ცვლილებების მიმართ მოკლევადიან პერსპექტივაში.
C – დეფოლტის მაღალი რისკი, ანუ დეფლტი რეალურად მოსალოდნელია. ფინანსური ვალდებულებების შესრულების უნარი მთლიანად დამოკიდებულია სტაბილურ და ხელსაყრელ საქმიან და ეკონომიკურ გარემოზე.
D – ამ დონის რეიტინგი მიენიჭება იმ ემიტენტსა თუ სახელმწიფოს, რომელმაც დეფოლტი გამოაცხადა ყველა ფინანსური ვალდებლების მიხედვით.
რეიტინგებს შეიძლება დამატებული ჰქონდეთ “+” ან “-” ნიშნები შედარებითი მდგომარეობის აღსანიშნავად ძირითად სარეიტინგო კატეგორიებთან მიმართებაში. ეს ნიშნები არ ემატება AAA და CCC დონეზე უფრო დაბალ კატეგორიებს, ასევე მოკლევადიან რეიტინგებს, გარდა F1 დონის რეიტინგებისა. (“+” ან “-” ნიშანი შეიძლება დამატებული იყოს CCC დონის ფასიან ქაღალდზე, მაშინ, როდესაც ისინი არ ემატება იმავე დონის ემიტენტების რეიტინგს).
ზოგიერთ ქვეყანაში რეიტინგებს ეროვნული სკალის მიხედვით ანიჭებენ. ეს ეხება ისეთ ქვეყნებს, სადაც ინვესტორების აზრით, გლობალური სკალის მიხედვით შედგენილი რეიტინგები ვერ უზრუნველყოფენ კრედიტების ადეკვატურ დიფერენციაციას ან არ შეესაბამებიან მოცემულ ქვეყანაში ფართოდ გამოსაყენებელ სკალას. ისინი არ არიან განკუთვნილი სხვადასხვა ქვეყნების ემიტენტების კრედიტუნარიანობის შეფასებისთვის და არ შეიძლება მათი არევა გლობალური სკალის რეიტინგებთან. მაგალითად, Moody’s სააგენტო ასეთ შემთხვევებში უმატებს ხხ მოდიფიკატორს. რეიტინგი Aaa.xx Moody’s-ის ეროვნული სარეიტინგო სკალის მიხედვით მიუთითებს იმაზე, რომ ემიტენტს ან ფასიან ქაღალდებს აქვთ ყველაზე მაღალი საიმედოობის ყველაზე მაღალი ხარისხი და საკრედიტო გასავლის ყველაზე ნაკლები ალბათობა სხვა ეროვნულ ემიტენტებთან შედარებით. მოსალოდნელი ზარალის Moody’s-ის ეროვნული სკალის რეიტინგებთან ასოცირებადი მოცულობა შეიძლება გაცილებით უფრო მეტი იყოს, ვიდრე ზარალის Moody’s-ის გლობალური სკალის ანალოგიურ რეიტინგთან ასოცირებადი სიდიდე. საინვესტიციო კლასის ტრადიციული კონცეფცია, რომელიც საერთაშორისო ბაზრებზე გამოიყენება, არ შეიძლება ყოველთვის იყოს გამოყენებული ეროვნული სკალის მიხედვით, თუნდაც ყველაზე მაღალ რეიტინგთან მიმართებაში.
ეროვნული სკალის მიხედვით რეიტინგები ითვალისწინებს იმ ყველა საკრედიტო რისკს, რომლებიც გავლენას ახდენენ სავალო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვაზე, მათ შორის ისეთ სუვერენულ რისკებსაც, როგორებიცაა შეფარდებითი არამდგრადობა პოლიტიკური მოვლენების დროს, ცვლილებები სახელმწიფო მონეტარულ და საგადასახადო-საბიუჯეტო პოლიტიკაში და იშვიათ შემთხვევებში რისკს, რომელიც დაკავშირებულია ვალუტის კონვერტირებადობასთან და რისკს, რომელიც საზღვარგარეთ სახსრების გადარიცხვის შეზღუდვასთანაა დაკავშირებული. ზოგიერთი ისეთი საგანგებო მოვლენა, როგორიცაა, მაგალითად, ეროვნულ ვალუტაში საგადასახადო სისტემის ფუნქციონირების დარღვევა, მხედველობაში არ მიიღება ანალიზის დროს (ყოველ შემთხვევაში, როგორც დიფერენცირებადი ფაქტორი მაინც), რადგან ასეთი მოვლენა, სავარაუდოდ, ყველა ემიტენტს ერთნაირად შეეხება. სხვა უკიდურეს შემთხვევებში, როგორიცაა, მაგალითად, მთავრობის მიერ გადასახდელების ვადის გადასინჯვა ან მორატორიუმის შემოღება ეროვნულ ან უცხოურ ვალუტაში სავალო ვალდებულებების დასაფარად, შედარებით უფრო მაღალი რეიტინგოს მქონე ემიტენტები თუ ემისიები შედარებით უფრო მეტად უნდა იყვნენ იზოლირებულნი მსგავსი მოვლენებისგან, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ასეთ სიტუაციებში ყველზე მაღალი რეიტინგის მქონე კომპანიებიც კი შეიძლება დაექვემდებაროს დროებითი დეფოლტის რისკს.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, რეიტინგი შეიძლება შედგენილი იყოს ადგილობრივ ან უცხოურ ვალუტაში. საკრედიტო რეიტინგი უცხოურ ვალუტაში არის მიმდინარე დასკვნა ზოგადად მსესხებლის უნარზე – შეასრულოს მისი ფინანსური ვალდებულებები, რომლებიც გამოსახულია უცხოურ ვალუტაში. იგი შეიძლება წარმოდგენილი იყოს ემიტენტის ან ცალკეული ემისიის საკრედიტო რეიტინგის სახით.
უცხოურ ვალუტაში საკრედიტო რეიტინგების შედგენა ხდება მხოლოდ გლობალური სკალის მიხედვით, თუმცა ისეთ ქვეყნებში, რომელთა ეკონომიკა მნიშვნელოვნად არის დოლარიზებული, ისინი დგინდება ასევე ეროვნული სკალის მიხედვითაც. ისევე როგორც ადგილობრივ ვალუტაში ასახული საკრედიტო რეიტინგების შემთხვევაში, საკრედიტო დასკვნა უცხოურ ვალუტაში გლობალური სკალის მიხედვით დამყარებულია მსესხებლის ინდივიდუალურ საკრედიტო მახასიათებლებზე, მათ შორის თავად ქვეყანასთან დაკავშირებული რისკის ფაქტორის ზეგავლენაზე და რისკის ეკონომიკურ ფაქტორებზე. მეორეს მხრივ, ადგილობრივ ვალუტაში გამოსახული რეიტინგისგან განსხვავებით, უცხოურ ვალუტაში ასახული რეიტინგები ითვალისწინებს რისკებს, რომლებიც დაკავშირებულია სახსრების გადარიცხვასთან და რისკებს, რომლებიც დაკავშირებულია სახელმწიფოს იმ მოქმედებებთან, რასაც შეიძლება უშუალო გავლენა ჰქონდეს უცხოური ვალუტის ხელმისაწვდომობაზე და საჭიროა იმ ვალდებულებების დროულად შესასრულებლად, რომელთა მიმართებაშიც იყო შედგენილი რეიტინგი. სახსრების გადარიცხვასთან დაკავშირებული რისკები და მთავრობის არასასურველი ქმედებების სხვა პირდაპირი რისკები, რომლებიც ასეთ რეიტინგებში არის გასათვალისწინებელი, მოიცავენ სავალუტო კონტროლისა და სხვა შეზღუდვების დაწესების ალბათობას საგარეო დავალიანების გადახდისას.
ეროვნული რეიტინგების შემთხვევაში უცხოური ვალუტით გამოსახული საკრედიტო დასკვნების შედგენა ხდება მხოლოდ უკიდურესად დოლარიზებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში, ამასთან, ეს დასკვნები იდენტურია ადგილობრივ ვალუტაში შედგენილი რეიტინგებისა და მათში ასევე გამორიცხულია (რაც ასე დამახასიათებელია ეროვნული რეიტინგებისთვის) ის რისკები, რომლებიც დაკავშირებულია სახსხრების გადარიცხვასთან და მთავრობის არასასურველი მოქმედებით გამოწვეული სხვა პირდაპირი რისკები, რომლებმაც შეიძლება ხელი შეუშალონ ვალდებულებების შესრულებას უცხოურ ვალუტაში. სკალის მიუხედავად, ემისიის საკრედიტო რეიტინგები უცხოურ ვალუტაში დგება კონკრეტულ ვალდებულებებთან მიმართებაში და შეიძლება განსხვავდებოდეს ემიტენტებისა თუ გარიგების პარტნიორთა რეიტინგებისგან უცხოურ ვალუტაში, რაც განისაზღვრება კონკრეტული ვალდებულების იმ პირობებით, რომლებიც არეგულირებენ ისეთ საკითხებს, როგორიცაა გირაო, დაკრედიტების დამატებითი პირობები და დავალიანების პრიორიტეტულობის ხარისხის მდგომარეობა.
საკრედიტო რეიტინგი ადგილობრივ ვალუტაში არის მიმდინარე დასკვნა ზოგადად მსესხებლის უნარზე უზრუნველყოს რესურსების არსებობა ადგილობრივ ვალუტაში, რაც საკმარისია მისი ფინანსური ვალდებულებების შესასრულებლად (როგორც ადგილობრივ, ისე უცხოურ ვალუტაში), მთავრობის მხრიდან პირდაპირი ჩარევის (რომლის შედეგადაც შეიძლება დაწესდეს შეზღუდვები დავალიანების უცხოურ ვალუტაში დაფარვისას) რისკის გათვალისწინების გარეშე.
ადგილობრივ ვალუტაში საკრედიტო რეიტინგების მინიჭება ხდება გლობალური ან ეროვნული მასშტაბით – ცალკეულ ქვეყნებთან მიმართებაში. ასეთ რეიტინგებს შეიძლება ჰქონდეს ან ემიტენტების, ან ცალკეული ემისიების საკრედიტო რეიტინგების ფორმა. საკრედიტო დასკვნა ეროვნულ ვალუტაში საერთაშორისო სკალის მიხედვით დამყარებულია მსესხებლის ინდივიდუალურ საკრედიტო მახასიათებლებზე, მათ შორის მთავრობის არასასურველი ქმედებების ირიბ რისკებსა და ეკონომიკურ რისკებზე (მაგალითად, ადგილსამყოფელის ქვეყანასთან დაკავშირებული რისკი), რომლებმაც შეიძლება გავლენა იქონიონ მევალის შესაძლებლობაზე უზრუნველყოს რესურსების არსებობა ადგილობრივ ვალუტაში. ეს საკმარისი იქნება მისი ვალდებულებების შესასრულებლად როგორც ადგილობრივ, ისე უცხოურ ვალუტაში. ადგილმდებარეობის ქვეყანასთან დაკავშირებული რისკებისა და ეკონომიკურ რისკებში იგულისხმება მთავრობის პოლიტიკის გავლენა იმ ეკონომიკურ და ფინანსურ პირობებზე, რომლებშიც უწევს მუშაობა მსესხებელს. ეს პირობები ასევე მოიცავს ისეთ ფაქტორებს, როგორიცაა გაცვლითი კურსის განაკვეთები, ინფლაცია, შრომითი ბაზრის პირობები, საგადასახადო დაბეგვრა, საქმიანობის რეგულირება და ინფრასტრუქტურა. იმავდროულად, საკრედტიო დასკვნაში არ გაითვალისწინება ისეთი რისკები, რომლებიც დაკავშირებულია სახსრების გადარიცხვასთან საზღვარგარეთ და მთავრობის მხრიდან პირდაპირ ჩარევასთან დაკავშირებული სხვა რისკები, რომლებიც შეუძლებელს ხდიან საერთაშორისო ვალდებულებების დროულად შესრულებას.
რაც შეეხება ეროვნულ საკრედიტო რეიტინგებს, საკრედიტო დასკვნები ეროვნულ ვალუტაში ითვალისწინებს მთავრობის არასასურველი ქმედებებით გამოწვეული რისკების ზემოქმედებას მხოლოდ ადგილობრივ კონტექსტში, სხვა მსესხებლების კრედიტუნარიანობასთან მიმართებაში ქვეყნის შიგნით, ამასთან, გამორიცხულია მთავრობის არასასურველი ქმედებების შედეგად გამოწვეული პირდაპირი და ირიბი რისკების ზოგიერთი ის ფაქტორი, რომელიც გათვალისწინებულია საერთაშორისო რეიტინგში.
სკალის მიუხედავად, ემისიების საკრედიტო რეიტინგები ეროვნულ ვალუტაში დგება კონკრეტულ ვალდებულებებთან მიმართებაში და შეიძლება განსხვავდებოდეს ემიტენტის საკრედიტო რეიტინგებისგან, რაც კონკრეტული ვალდებულების იმ პირობებით განისაზღვრება, რომლებიც არეგულირებენ ისეთ საკითხებს, როგორიცაა გირაო, დაკრედიტების დამატებითი პირობები და დავალიანების პრიორიტეტულობის ხარისხი.
ემიტენტისთვის რეიტინგის მინჭების პროცესი რამდენიმე ძირითადი ეტაპისგან შედგება. როგორც წესი, ესენია:
მიმართვა რეიტინგისთვის
ანალიტიკოსთა გუნდის დანიშვნა
ინფორმაციის შეკრება
შეხვედრა ხელმძღვანელობასთან (მენეჯმენტთან)
სარეიტინგო კომიტეტი
ემიტენტის ინფორმირება მინიჭებული რეიტინგის შესახებ
ინფორმაციის გავრცელება რეიტინგის შესახებ (კლიენტის თანხმობით)
რეიტინგის მონიტორინგი
რეიტინგს მხოლოდ საკმარისი ინფორმაციის არსებობის შემთხვევაში ანიჭებენ გამჭვირვალე მეთოდოლოგიის საფუძველზე, რაც ითვალისწინებს რაოდენობრივ და ხარისხობრივ პარამეტრებს, ფინანსურ და ბიზნესრისკებს.
რეიტინგის მინიჭების მეთოდი განსხვავებულია რეიტინგის ტიპისა და ემიტენტის კატეგორიის მიხედვით. ასე მაგალითად, კომპანიების შემთხვევაში ხდება ბიზნესის მახასიათებლების ანალიზი (ბაზარი, პოზიციები კონკურენციაში, მენეჯმენტი და სტრატეგია), ფინანსური პროფილი (ფინანსური პოლიტიკა, შემოსავლიანობა, კაპიტალის სტრუქტურა, ფულადი ნაკადების მაჩვენებლები, ფინანასური მოქნილობა), ხელისუფლების ადგილობრივი და რეგიონალური ორგანოების შემთხვევაში – ეკონომიკური მდგომარეობა, განვითარების წინასწარ ამოცნობადობა და სახელმწიფო და მუნიციპალური ფინანსური სისტემის მხარდაჭერის მდგრადობა, მართვის ხარისხი და პროცედურების ინსტიტუციონალური ხასიათი, ფინანსური მოქნილობა, ბიუჯეტის შესრულება, ლიკვიდურობა და ვალის მართვა, სავალო დატვირთვა, პირობითი ვალდებულებები; ბანკების შემთხვევაში – ბიზნესფაქტორები (პოზიცია ბაზარზე, საკუთრების სტრუქტურა, სტრატეგია და მენეჯმენტი), ფინანსური ფაქტორები (აქტივების ხარისხი, შემოსავლიანობა, ფონდირება და ლიკვიდურობის მართვა, კაპიტალი).
განსაკუთრებული მეთოდიკა გამოიყენება კორპორატიული მართვის რეიტინგების მიკუთვნების დროს.
რეიტინგის მიღებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ ხდება შეთანხმების ხელმოწერა, რომელშიც მითითებულია სააგენტოსა და ემიტენტს შორის ურთიერთობის ძირითადი პარამეტრები და ორივე მხარისთვის მკაცრად არის ჩამოყალიბებული მათი ვალდებულებები. რეიტინგის მინიჭების შესახებ მოთხოვნის მიღებისას იქმნება ანალიტიკოსთა ჯგუფი, რომელიც შედგება ისეთი ანალიტიკოსებისგან, რომლებსაც სათანადო ცოდნა გააჩნიათ შესაბამის დარგში. ხდება წამყვანი ანალიტიკოსის არჩევა, რომელიც ხელმძღვანელობს პროცესს და წარმოადგენს ემიტენტისთვის მთავარ საკონტაქტო პირს. ოფიციალურ შეხვედრამდე ჯგუფი აანალიზებს იმ ინფორმაციას, რომელიც მოთხოვნის შედეგად ემიტენტის მიერ იყო წარმოდგენილი, ასევე იმ სხვა წყაროებიდან მიღებულ ინფორმაციას, რომელსაც სააგენტო სანდოდ მიიჩნევს: წინა პერიოდების ფინანსური ანგარიშგებები, ფინანსური მაჩვენებლებისა და ფულადი ნაკადების პროგნოზი, ხელშეკრულებების დოკუმენტაციას, იურიდიულ დასკვნებსა და სხვა მონაცემებს. აქაც არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები, რაც დაკავშირებულია ემიტენტის ტიპთან. ასე, მაგალითად, კორპორაციებისთვის ეს არის ფინანსური ანგარიშგება (სასურველია, რომ იგი მომზადებული იყოს ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით), წლიური ანგარიშგებები, მონაცემები დარგის სტრუქტურის შესახებ. სააგენტოსთვის გადაცემული კონფიდენციალური ინფორმაცია მკაცრი კონფიდენციალურობის პირობებში ინახება.
ანალიტიკოსების ჯგუფი მართავს შეხვედრას ხელმძღვანელობასთან იმ ძირითადი ფაქტორების განხილვის მიზნით, რომლებიც გავლენას ახდენენ რეიტინგზე, მათ შორის საწარმოო და ფინანსური გეგმისა და მენეჯმენტის სტრატეგიის განხილვისთვისაც. ეს შეხვედრა ემიტენტებს შესაძლებლობას აძლევს, რომ შეეხონ ისეთ საკითხებს, რომლებსაც პრინციპული მნიშვნელობა აქვს რეიტინგის მინიჭების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების დროს. თავის მხრივ, ანალიტიკოსებმა შეიძლება თავისთვის გაარკვიონ რიგი პრობლემატური სიტუაციები, რომლებიც მოწოდებული ინფორმაციის გაცნობის შედეგად წარმოიშვა. განხილვის შედეგად შეიძლება ჩამოყალიბდეს კიდევ ერთი მოთხოვნა დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად.
ყოველივე აღნიშნულის შემდეგ ანალიტიკოსი ადგენს ანალიტიკურ ანგარიშგებას, რომელიც სარეიტინგო კომიტეტს წარედგინება. რეიტინგზე გავლენის მქონე ყველა ფაქტორის განხილვის შემდეგ მიიღება რეიტინგის მნიშვნელობის შესახებ გადაწყვეტილება. სარეიტინგო კომისიის მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ მთავარი ანალიტიკოსი ემიტენტს აცნობებს მისთვის მინიჭებული რეიტინგის შესახებ, ასევე მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთებას. ემიტენტის დადებითი გადაწყვეტილების შემთხვევაში სარეიტინგო სააგენტო აქვეყნებს მას მონაცემთა საკუთარი ბაზის მეშვეობით (მაგალითად, Standard & Poor’s-ს აქვს საკუთარი ბაზა – RatingsDirect), საერთაშორისო და ადგილობრივი საინფორმაციო სააგენტოებისა და მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების მეშვეობით. ყოველი რეიტინგის მიხედვით შემდეგ სააგენტოს საიტზე ქვეყნდება პრეს-რელიზები, რეიტინგის მოკლე და სრული დასაბუთება.
იმ შემთხვევაში, როდესაც აუცილებელი ხდება რეიტინგის შეცვლა, ტარდება წინასწარი ანალიზი, რომლის შედეგი შეიძლება იყოს მოცემული რეიტინგის რეგისტრაცია, მაგალითად, CreditWatch-ის სიაში Standard & Poor’s-ის სააგენტოს შემთხვევაში (ამ სიაში რეგისტრაცია მიუთითებს იმაზე, რომ რეიტინგი უახლოეს მომავალში შეიძლება შეიცვალოს. ინვესტორებისთვის ეს არის იმის სიგნალი, რომ მიმდინარეობს დამატებითი ანალიზი).
შემდეგი ნაბიჯია სრულმასშტაბიანი ანალიზი, რომელიც საჭიროების შემთხვევაში აგრეთე მოიცავს შეხვედრას ხელმძღვანელობასთან და საკითხის გატანას განსახილველად სარეიტინგო კომიტეტის მიერ. სარეიტინგო კომიტეტი განიხილავს ამ საკითხს, იღებს გადაწყვეტილებას და აცნობებს ამის შესახებ ემიტენტს.
რეიტინგის მინიჭების შემდეგ ანალიტიკოსები აკონტროლებენ ყველა იმ ფაქტორს, რომელმაც შეიძლება გავლენა იქონიოს მასზე, მაგალითად, კაპიტალის სტრუქტურა, სხვა კომპანიების მიერთება ან სხვა მსხვილი ეკონომიკური მოვლენები. იმ მნიშვნელოვან ფაქტებს, რომლებიც ემიტენტის საქმიანობას უკავშირდება, ყოველდღიურად ადევნებენ თვალყურს. Standard & Poor’s-ის სააგენტოს აქვს აუცილებელი მოთხოვნა, რომ ჩატარდეს ხელმძღვანელებთან ყოველწლიური შეხვედრა (საჭიროების შემთხვევაში ეს შეხვედრები უფრო ხშირადაც ტარდება). ეყრდნობა რა ემიტენტისგან თუ სხვა ღია წყაროდან მიღებულ ინფორმაციას, რეიტინგი შეიძლება იმდენად ხშირად შეიცვალოს, რამდენადაც შეიცვლება ემიტენტის კრედიტუნარიანობა. თუ არავითარი არსებითი ცვლილებები არ ხდება, მაშინ რეიტინგის გადასინჯვა (მისი შეცვლა ან დამტკიცება) წელიწადში ერთხელ ხდება. ინდივიდუალური რეიტინგი ენიჭება ემიტენტის ყველა იმ სავალო ვალდებულებას, რომელიც რეიტინგის მინიჭების შემდეგ იყო გამოშვებული და საჯარო ბაზრებზეა განთავსებული.
ნათქვამიდან გამომდინარე, არავის უნდა ეპარებოდეს ეჭვი, რომ Standard & Poor’s-ის, Moody’s-ისა თუFitch-ის მიერ მინიჭებული შეფასებები რეალურია და უტყუარი და თამამად შეიძლება მათზე დაყრდნობა საინვესტიციო გადაწყვეტილების დროს, განსაკუთრებით დღევანდელ სიტუაციაში, როდესაც ფინანსური ბაზარი ასეთი არასტაბილურია, მაგრამ მსოფლიოს წამყვანი სარეიტინგო სააგენტოები კარგავენ თავიანთ შემოსავალს, რადგან შემცირდა მოთხოვნა მათ მომსახურებაზე. ამის მიზეზად კი გლობალურ საფინანსო კრიზისს ასახელებენ. ექსპერტები კი ამ მოვლენას უფრო კატეგორიულად ხსნიან: სააგენტოებმა დაკარგეს რეპუტაცია, რადგან არიგებდნენ პოზიტიურ შეფასებებს იმ სავალო იპოთეკურ ობლიგაციებზე, რომლებიც ამ კრიზისის მიზეზი გახდნენ.
წამყვანმა საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოებმა თავიანთ თავზე გამოსცადეს საკრედიტო კრიზისი. Moody’s-ის უფროსი აღმასრულებელი დირექტორის რეიმონდ მაკდენიელის თქმით, კომპანიის შემოსავალი 1.9-2 აშშ დოლარს შეადგენს 1 აქციაზე მაშინ, როდესაც თებერვალში იგივე მაჩვენებლის პროგნოზი 2.17-2.25 აშშ დოლარი იყო. მოსალოდნელია, რომ ფრანგული საწარმოო კომპანია Fimalac S.A.-ის, რომლის შვილობილი კომპანია არისFitch Ratings, შემოსავალიც წინა წელთან შედარებით ასევე 10-15%-ით შემცირდება ფინანსური წლის ბოლოს.
ასეთი სავალალო შედეგების მიზეზი, როგორც კომპანიათა ტოპ-მენეჯერები იუწყებიან, სააგენტოების მომსახურებაზე მოთხოვნის შემცირებაა შტატებში რეცესიისა და საკრედიტო კრიზისის ფონზე. რეიტინგები სჭირდებათ კომპანიებს, რომლებიც მსხვილ კრედიტებს იღებენ ან ობლიგაციათა ბაზარზე გადიან. ლიკვიდურობის კრიზისის პირობებში მრავალმა მოთამაშემ გადაიტანა თავისი სესხები, გადადეს რა რეიტინგების მიღებაც. თუმცა ექსპერტები თვლიან, რომ სააგენტოების მომსახურებაზე მოთხოვნის შემცირება მათ მიერ რეპუტაციის დაკარგვით აიხსნება. საკმაოდ სარისკო აქტივებისადმი მაღალი რეიტინგების მინიჭებამ ეჭვი დაბადა მათი შეფასებების ობიექტურობაში და ახლა ისინი იძულებულნი არიან, რომ გადახედონ თავიანთ მეთოდიკას.
სააგენტოების მიუკერძოებელი საქმიანობისადმი ეჭვი გასულ წელს გაჩნდა, როდესაც მსოფლიოს ფინანსურ ხელისუფლებას იპოთეკური ბაზრის განვითარებულ კრიზისში დამნაშავის პოვნა მოუნდა. ჯერ კიდევ წინა წლის აგვისტოში ევროკავშირმა გამოაცხადა Standard & Poor’s-ის, Moody’s-ის და Fitch-ის წინააღმდეგ აღძრული გამოძიების შესახებ, რათა დაედგინა, თუ რამდენად ადეკვატურად ასრულებენ თავიანთ სამუშაოს სააგენტოები – გააფრთხილონ ინვესტორები რისკებთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, ხელისუფლების მესვეურებმა განაცხადეს, რომ უნდა გამორიცხულიყო ემიტენტების მიერ თანხის გადახდა რეიტინგის მინიჭებისათვის, რადგან ეს ძირს უთხრის სააგენტოების მაკონტროლებელ ფუნქციებს.
გრძელვადიან პერსპექტივაში სააგენტოების ბიზნესს ჯერ-ჯერობით არაფერი ემუქრება: კონკურენცია მცირეა – ძირითადად სულ სამი ტოპ-სააგენტო არსებობს, რეიტინგებზე მოთხოვნა კი დიდია. მათი პროდუქცია სჭირდებათ როგორც კერძო ბიზნესს, ისე სახელმწიფოს, რადგან მნიშვნელოვნად ამცირებს სახსრების მოზიდვის ხარჯებს. სარეიტინგო სააგენტოები არ არიან უნაკლონი, მაგრამ მათზე უკეთესი ჯერ არ გამოუგონიათ.
როგორ აფასებენ მსოფლიოს წამყვანი სარეიტინგო სააგენტოები საქართველოს?
Standard & Poor’s-ის განცხადებით, საქართველოს სუვერენული საკრედიტო რეიტინგები გამოყვანილიაCreditWatch-ის სიიდან, რომელშიც იგი “უარყოფითი” პროგნოზით იყო შეყვანილი აგვისტოში განვითარებული მოვლენების გამო. საქართველოს გრძელვადიან რეიტინგებს განხილვის შემდეგ მიენიჭა “სტაბილური” პროგნოზი. იმავდროულად, დადასტურებულია გრძელვადიანი და მოკლევადიანი საკრედიტო რეიტინგები B/B დონეზე. ქართული არასუვერენული მსესხებლებისთვის ვალუტის კონვერტაციისა და გადარიცხვის რისკი BB- დონეზე შეფასდა. მეორეს მხრივ, საქართველოს რეიტინგები და მათი პროგნოზები შეზღუდულია ეკონომიკური ბაზის დივერსიფიკაციითა და გეოპოლიტიკური რისკებით, რომელიც საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას (რეიტინგი უცხოურ ვალუტაში ასახული ვალდებულებების მიხედვით: BBB+ / სტაბილური / A-2) შორის დაძაბული ურთიერთობიდან გამომდინარეობს.
რაც შეეხება Fitch-ის სააგენტოს, აგვისტოს საომარი მოქმედებების შედეგად მანაც შეამცირა საქართველოს რეიტინგი, რომელმაც ემიტენტის დეფოლტის რეიტინგის მიხედვით (ემიტენტის დეფოლტის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი რეიტინგი შეიძლება მიენიჭოს განსაზღვრული სექტორის ემიტენტებს, მათ შორის კორპორატიულ სექტორს, ფინანსურ ორგანიზაციებსა და სუვერენულ ემიტენტებს (სახელმწიფოებს). ეს რეიტინგები გამოხატავს ემიტენტის უნარს დროულად დაფაროს თავისი ფინანსური ვალდებულებები. ეს რეიტინგები დაფუძნებულია გრძელვადიან და მოკლევადიან რეიტინგებზე (საერთაშორისო სკალის მიხედვით) B+ შეადგინა “ნეგატიური” პროგნოზით.