საწარმოს ლიკვიდაციის და რეორგანიზაციის საგადასახადო ასპექტები

თამარ შუდრა, ივ.ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის მე-4 კურსის სტუდენტი

თანამედროვე სამყაროში, მაღალი საზოგადოებრივი მოთხოვნილებების პირობებში, ბიზნესის დაწყება (განსაკუთრებით კი მცირე მეწარმეობა) საკმაოდ მარტივია. სამეწარმეო სუბიექტის შექმნა თითოეულ ჩვენთაგანს შეუძლია. სწორედ ამიტომაც არის, რომ ბანკები, მარკეტები, სადაზღვევო კომპანიები, ბენზინგასამართი სადგურები თუ სწრაფი კვების პუნქტები ყოველი ფეხის ნაბიჯზე გვხვდება.

თუმცა, ყველაფერი მარტივი გენიალური როდია – არასწორი მენეჯმენტი, თანამშრომელთა არაკვალიფიციური გუნდი, უხარისხო მარკეტინგი, ცბიერი საქმიანი პარტნიორი ან თუნდაც უბრალოდ, “კომერციული იღბლის” ნაკლებობა შესაძლებელია, თქვენი ბიზნესის დასრულების უეცარი საბაბი გახდეს.
თუმცა, შესაძლებელია საწინააღმდეგოც – “კარგ საძირკველზე აშენებული”” ბინზესი სწრაფად და ეფექტურად განვითარდეს და მისი შემდგომი დახვეწა-გართულება დღის წესრიგის აუცილებელ ელემენტად იქცეს.
ამდენად, პირველ შემთხვევაში, ლიკვიდაცია, ხოლო მეორე შემთხვევაში კი, რეორგანიზაცია მეწარმის “სამუშაო იარაღად” გვევლინება.
ლიკვიდაცია (ფრანგ. ლიქუდატიონ1) საწარმოს საქმიანობის შეწყვეტისაკენ მიმართული პროცედურების ერთიანობაა. მისი მიზანია – ეფექტური და მოქნილი სამართლებრივი ბერკეტების დახმარებით მოხდეს საწარმოს საქმიანობის შეწყვეტა და კრედიტორთა დაკმაყოფილება.
ლიკვიდაცია შეიძლება იყოს, როგორც ნებაყოფლობითი, ასევე არანებაყოფლობითი ფორმის (მაგ. სასამართლოს გადაწყვეტილება). ლიკვიდაციის პროცედურა საკმაოდ რთული და ყოვლისმომცველი პროცესია. ამ პროცედურულ საკითხებს განსაზღვრავს “მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონი.
ლიკვიდაციის პროცესი პირობითად შეიძლება ორ ფაზად დაიყოს: საქმეების დამთავრება სამეწარმეო საზოგადოების გარე სამყაროსთან (კრედიტორთა დაკმაყოფილება) და მეორე ფაზა – მისი შიდა საკითხების დარეგულირება (საწარმოს პარტნიორებს შორის დარჩენილი ქონების განაწილება).
მეწარმეთა შესახებ” კანონის მიხედვით, საწარმოს ლიკვიდაციის პროცესი უნდა დასრულდეს საწარმოს ლიკვიდაციის პროცესის დაწყების რეგისტრაციიდან არა უგვიანეს 4 თვისა. საგადასახდო კონტროლი საწარმოს ლიკვიდაციის პროცესის თანმდევი, ე.წ. ბუნებრივი” მოვლენაა. საგადასახდო ორგანო თვითონ წყვეტს, საგადასახდო კონტროლის მრავალ სახეთაგან კონტროლის რომელი ფორმა გამოიყენოს. თუმცა, ლიკვიდაციისას, როგორც წესი – გასვლითი საკონტროლო საგადასახადო შემოწმება გამოიყენება ხოლმე. შემოწმების სხვა ფორმისაგან (კერძოდ, გეგმური შემოწმებისაგან განსხვავებით), საკონტროლო შემოწმება ტარდება საწარმოს საქმიანობის ადგილზე, მხოლოდ ისე რომ, საწარმოს წინასწარ არ ეცნობება საგადასახადო შემოწმების ჩატარების შესახებ. შემოწმების ხანგრძლივობა 2 თვეა, თუმცა ცალკეული გარემოებების არსებობისას შეიძლება მაქსიმუმ 5 თვემდეც გაიზარდოს.
საგადასახდო შემოწმების ჩატარებისას, საგადასახადო სამსახურის უფროსის ბრძანების საფუძველზე, საგადასახადო ჯგუფს შეუძლია შევიდეს საწარმოს ტერიტორიაზე, თუმცა მას არ შეუძლია ფიზიკური პირის საცხოვრებელ ბინაში შესვლა (ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, საჭიროა სასამართლოს გადაწყვეტილება).
რეორგანიზაცია. ბიზნეს-საქმიანობის დეგრადირების საპირისპიროდ, შესაძლებელია, მეწარმეს კომერციულმა იღბალმა გაუღიმოს” და მისი საქმიანობის გაშლა-გაფართოება დღის წესრიგის აუცილებელ ნაწილად იქცეს. ამდენად, საწარმოს რეორგანიზაცია და მისი საგადასახადო საკითხების აქტუალობა აშკარაა.
რეორგანიზაციის სახეებია – გარდაქმნა, შერწყმა, გაყოფა და გამოყოფა.
გარდაქმნის დროს ერთი სამართლებრივი ფორმის საწარმო (მაგ. შპს) გარდაიქმენება სხვა სამართლებრივი ფორმის საწარმოდ (მაგ.სს). შერწყმის შემთხვევაში საწარმოებს შეუძლიათ გაერთიანდნენ და შექმნან ახალი საწარმო ან ერთი საწარმო შეუერთდეს მეორეს. გაყოფის დროს – საწარმო იყოფა ორ ან ორზე მეტ საწარმოდ და ისინი საქმიანობას აგრძელებენ, როგორც დამოუკიდებელი საწარმოები საკუთარი სამართლებრივი ფორმით.
რეორგანიზაციისას საწარმოს საგადასახადო ვალდებულებას ასრულებს მისი უფლებამონაცვლე. უფლებამონაცველე ასრულებს, როგორც ძირითად, ასევე დამატებით საგადასახდო ვალდებულებას. შერწყმის დროს თითოეულის საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უფლებამონაცვლედ ითვლება შერწყმის შედეგად შექმნილი საწარმო.
შეერთებისას მიერთებული საწარმოს საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უფლებამონაცვლედ ითვლება საწარმო, რომელსაც მიუერთდა ეს საწარმო.
გაყოფისას/გამოყოფისას – თავდაპირველი საწარმოს საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უფლებამონაცვლეებად ითვლებიან ასეთი გაყოფის შედეგად წარმოქმნილი საწარმოები.
რამდენიმე უფლებამონაცვლის არსებობისას, რეორგანიზებული საწარმოს საგადასახადო ვალდებულების შესრულებაში თითოეული მათგანის წილი განისაზღვრება გამყოფი ბალანსით ან სხვა გადამცემი აქტით. თუ აღნიშნულით ვერ განისაზღვრა წილი, ახლად წარმოქმნილ საწარმოებს ეკისრებათ სოლიდარული პასუხისმგებლობა რეორგანიზებული საწარმოს საგადასახადო ვალდებულების ან მისი შესაბამისი ნაწილის შესრულებისათვის.
გარდაქმნისას – საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უფლებამონაცვლედ ითვლება ასეთი რეორგანიზაციის შედეგად შექმნილი საწარმო.
გამოყოფა – საწარმოს შემადგენლობიდან ერთი ან რამდენიმე საწარმოს გამოყოფისას გამოყოფილ საწარმოზე (საწარმოებზე) ვრცელდება გაყოფისას დადგენილი წესი.
საწარმოს რეორგანიზაციისას მარეგისტრირებელ ორგანოს (საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს) უნდა წარედგინოს შედარების აქტი. თუ შედარების აქტიდან დადგინდა საგადასახადო ორგანოს მიმართ საწარმოს დავალიანების არსებობა, ეს არის საწარმოს რეორგანიზაციაზე მარეგისტრირებელი ორგანოს მიერ უარის თქმის საფუძველი.
ამრიგად, საწარმოს რეორგანიზაციისა და ლიკვიდაციის ძირითადი საგადასახდო ასპექტების ცოდნა ხელს შეუწყობს საქმიან ადამიანს უფრო ოპტიმალურად და ეფექტურად წარმართოს თავისი ბიზნეს-საქმიანობა.