მშპ-ის 1,7%-ით დაფინანსებული ჯანდაცვა

ალექსანდრა ლალიაშვილი

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, საქართველოში ჯანდაცვის სახელმწიფო დაფინანსება ევროპასა და ცენტრალურ აზიასთან შედარებით მნიშვნელოვნად დაბალია. ხელისუფლებამ ჯანდაცვის დაფინანსება უნდა გაზარდოს. 2009 წლის ბიუჯეტში ჯანდაცვის სახელმწიფო დაფინანსება 280 მილიონ ლარს შეადგენდა, რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის 1,7% იყო. 2010 წლის ბიუჯეტში ამ მიზნისთვის 350 მილიონია გათვალისწინებული. საერთაშორისო სტანდარტებით, ჯანდაცვის დაფინანსება მთლიანი შიდა პროდუქტის 4-5%-ს უნდა შეადგენდეს.

საქართველოს მოქალაქეებს მკურნალობის ხარჯების დაფარვა, ძირითადად, საკუთარი ჯიბიდან უხდებათ. სახელმწიფო საკუთარი მოქალაქეების მკურნალობის ხარჯებს მხოლოდ 21,5%-ით აფინანსებს, წლიური დანახარჯი კი ერთ სულ მოსახლეზე 378 ლარს არ აღემატება. ეს მონაცემები ჯანდაცვის და სოციალური უზრუნველყოფის სისტემის დაბალ განვითარებაზე მეტყველებს. უფრო მეტიც, საქართველოს ამ საკითხში ისეთი ქვეყნებიც კი უსწრებენ, როგორიცაა ბურუნდი, გვინეა, მიანმა, პაკისტანი, ლაოსი, კონგო, კამერუნი და ტოგო. საქართველოზე უკეთესი რეიტინგი აქვთ მეზობელ აზერბაიჯანს და სომხეთსაც. აზერბაიჯანის სახელმწიფო ჯანდაცვის ხარჯების 26,1%-ს, სომხეთის კი, 41,2%-ს აფინანსებს.
ჯანდაცვა და განათლება 2010 წლის სამთავრობო პრიორიტეტებად მიმდინარე წლის დასაწყისშივე დასახელდა. 2011 წლის ივლისიდან სახელმწიფო სამედიცინო მომსახურების ახალი ნორმებისა და სტანდარტების შემოღებას გეგმავს, რაც, თავის მხრივ, მოსახლეობისათვის ფინანსურად ხელმისაწვდომი და ხარისხიანი სამედიცინო მომსახურების დანერგვას გულისხმობს. თუმცა, რაც არ უნდა ვილაპარაკოთ მილიონებით გაზრდილ დაფინანსებაზე, ფაქტია, რომ საქართველოს მოქალაქეთა უმრავლესობისათვის სამკურნალოდ სახსრების მოძიება ხშირად პრაქტიკულად შეუძლებელია.
2006 წელს, საქართველოს მთავრობამ ჯანმრთელობის გაუარესებასთან დაკავშირებული ფინანსური რისკების უკეთ მართვის მიზნით, სამედიცინო მომსახურების შესყიდვის მაგივრად, არჩევანი ჯანმრთელობის დაზღვევის შესყიდვის სასარგებლოდ გააკეთა. მთავრობის კონცეფცია ერთდროულად ორი მიმართულებით მუშაობას ითვალისწინებდა: სახელმწიფო დაფინანსების მიზნობრივი სისტემის შექმნას, მოსახლეობის სოციალურად ყველაზე დაუცველი ფენების სამედიცინო მომსახურებით უზრუნველყოფის მიზნით და სახელმწიფო სახსრების მართვა კერძო დაზღვევის განვითარების ხელშეწყობისათვის. 2008 წელს მთავრობამ რეგიონების მიხედვით მთელი საქართველოს მასშტაბით დაიწყო მოსახლეობის ეტაპობრივად დაზღვევა. 2010 წლის აპრილის მონაცემებით, ჯანმრთელობის დაზღვევით უზრუნველყოფილია სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი 954 966 მოქალაქე. სულ სამედიცინო მომსახურებით უზრუნველყოფის სახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეულია დაახლოებით 1 104 785 ადამიანი. აქედან, სრულად დაფინანსებულია: სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი მოსახლეობა (954 966 ათასი კაცი); კომპაქტურ დასახლებებში მყოფი იძულებით გადაადგილებული პირები (12 083 ათასი კაცი); მზრუნველობამოკლებული ბავშვები (3 053 ათასი ბავშვი); სახალხო არტისტები, სახალხო მხატვრები და რუსთაველის პრემიის ლაურეატები (189 კაცი); პედაგოგები (79 494 ათასი კაცი); თბილისის მერიის ბიუჯეტით დაზღვეული ღარიბი მოსახლეობა (55 000 ათასი კაცი).
თვითდასაქმებულთა სადაზღვევო სისტემაში ინტეგრირების გასაადვილებლად 2009 წელს საქართველოს მთავრობამ შექმნა ჯანმრთელობის დაზღვევის ახალი მოდელი ე.წ.იაფი დაზღვევის” პროგრამა. თუმცა, პოლისი მხოლოდ 122 000 მოქალაქემ შეიძინამ, მაშინ, როცა პროგრამის დასაწყისში მთავრობის წარმომადგენლები ვარაუდობდნენ, რომ ეს რიცხვი 300 000-500 000 მიაღწევდა. სავარაუდოდ, დაბალი მოთხოვნა განაპირობა მოსახლეობის არასათანადო ინფორმირებულობამ.
არ გაამართლა “ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების”” ფარგლებში წამოწყებულმა “100 ახალი საავადმყოფოს” პროგრამამაც. პროქტის დაწყებისას, 2007 წელს, სახელმწიფოს ბალანსზე 244 საავადმყოფო ირიცხებოდა. ამ საავადმყოფოების ნაწილი ინვესტორთა ვიწრო წრის ხელში აღმოჩნდა. მათ საავადმყოფოები სიმბოლურ ფასად, 1000 დოლარად, გადაეცათ. საქართველოს მასშტაბით, პრივატიზებული სამედიცინო დაწესებულებების ძირითადი ნაწილი ჩეხურ კომპანია “ბლოკ-ჯორჯიას”” ხელში აღმოჩნდა. შეუსრულებელი ვალდებულებების გამო “ბლოკ-ჯორჯიას” ფინანსური სანქცია დაეკისრა და ჩამოერთვა ბონუსად მიღებული ყველა დაწესებულება.
მთავრობამ ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტში ჩართვა სადაზღვევო კომპანიებს შესთავაზა და ამ მიზნით ტენდერი გამოაცხადა..
2010 წლიდან ჯანმრთელობის დაცვის დაფინანსების სახელმწიფო პროგრამებში წესები მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ჯანდაცვის ახალი რეფორმა, რომელმაც სადაზღვევო რეფორმაც მოიცვა, ერთი მხრივ, გულისხმობს სახელმწიფო დაზღვევაში წამლის თანადაფინანსების შემოღებას, სადაზღვევო ვაუჩერის საბაზრო ფასის განსაზღვრას და 100 საავადმყოფოს პროექტის სახეცვლილებას, ანუ რეგიონში არსებული საავადმყოფოების რეაბილიტაციისა და ახალი საავადმყოფოების მშენებლობის პროცესში სადაზღვევო კომპანიების ჩართვას.
ორგანიზაცია “პარტნიორობა სოციალური ინიციატივებისათვის” 6 მაისს სასტუმრო “ველე პალასში”” მოაწყო დებატები სახელმწიფო სამედიცინო დაზღვევის პროგრამაში განხორციელებულ ცვლილებებთან დაკავშირებით. დებატები წარიმართა ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარებიის სააგენტოს (USAID) მხარდაჭერით.
აქამდე სოციალური მომსახურების სააგენტო მოქალაქეს გადასცემდა ვაუჩერს. მოქალაქე თავად ირჩევდა სადაზღვევო კომპანიას, აფორმებდა ხელშეკრულებას და ვაუჩერით იღებდა სადაზღვევო პოლისს, რომლის საფუძველზეც უზრუნველყოფილი იყო სადაზღვევო ვაუჩერით დაფინანსებული სამედიცინო დაზღვევის პირობები. ახლა, სადაზღვევო ვაუჩერის საფუძველზე დამზღვევი სადაზღვევო ხელშეკრულებას აფორმებს იმ სადაზღვევო კომპანიასთან, რომელიც 2010 წლის 18 აპრილს ჩატარებული ტენდერის შედეგების საფუძველზე გამოვლინდა გამარჯვებულად დაზღვეულის საცხოვრებელი ადგილის შესაბამის რაიონში. სახელმწიფო პროგრამის ბენეფიციარის უფლება სადაზღვევო კომპანიის თავისუფლად არჩევისა კონკრეტულ კომპანიასთან სავალდებულო ურთიერთობით შეიცვალა; კონკურსის ფარგლებში საქართველო 26 ლოტად დაიყო და საავადმყოფოების რაოდენობაც თითოეული ლოტის მიხედვით განისაზღვრა. ტენდერში მონაწილეობა სულ 10-მა სადაზღვევო კომპანიამ მიიღო.
2010 წლის 1 მაისიდან თითოეულ დაზღვეულზე წლიური სადაზღვევო პრემიის ოდენობა, ნაცვლად 180 ლარისა, განისაზღვრა გამარჯვებული მზღვეველის მიერ დაფიქსირებული ფასის შესაბამისად. კერძოდ, თბილისში, საჩხერესა და გორში 116 ლარი და 40 თეთრი, ხოლო დანარჩენ 23 რაიონში 132 ლარი; სადაზღვევო პაკეტის ახალი კომპონენტი, სამკურნალო საშუალებების ხარჯები განისაზღვრა 50 ლარით. დაზღვეულსა და მზღვეველს შორის 1-წლიანი ხელშეკრულება 3-წლიანით შეიცვალა. თუმცა, ბენეფიციართათვის, რომელთაც სარეიტინგო ქულა მინიჭებული აქვთ 2009 წლის 1 დეკემბრამდე შეუნარჩუნდათ სადაზღვევო ვაუჩერი და კომპანიის თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობა. ამასთან, თითოეულ დაზღვეულზე წლიური სადაზღვევო პრემია 180 ლარი რჩება. ასეთ შემთხვევებშიც, შერჩეულ კომპანიასთან ხელშეკრულება ფორმდება 3 წლის ვადით.
დაზღვეულებს სამი წლის განმავლობაში სხვა სადაზღვევოს არჩევის უფლება შეზღუდული აქვთ. ამ ხნის განმავლობაში ის ვერ აირჩევს სადაზღვევო კომპანიას, რომელიც უკეთეს პირობებს შესთავაზებს. ამგვარი პირობის ჩადება ხელშეკრულებაში კომისიამ შემდეგნაირად ახსნა – აქამდე სადაზღვევოები მომხმარებლების გადასაბირებლად იბრძოდნენ და სხვადასხვა შეღავათებს სთავაზობდნენ. ამისთვის მათ დამატებითი ხარჯების გაწევა უწევდათ. ახლა, კომისიის არგუმენტაციით, მათ ამ ხარჯების გაწევა აღარ დასჭირდებათ და თანხას მთლიანად კლინიკებს მოახმარენო. რეალური შედეგი კი ის იქნება, რომ მომხმარებელი სადაზღვევოს ვეღარ ირჩევს და ბაზარზე კონკურენციაც იზღუდება, რადგან რეგიონში სხვა კომპანიას შესვლის უფლება არ ექნება.
ამ სამი წლის განმავლობაში სადაზღვევო კომპანიისათვის სახელმწიფო პროგრამებში მონაწილეობის შეწყვეტის საფუძვლი შეიძლება გახდეს კომპანიის მიერ ვაუჩერისა და კონკურსის პირობებით განსაზღვრული ვალდებულებების სისტემატიური და უხეში დარღვევები, რომელთა შესახებ წერილობით დასკვნას გასცემს ჯანმრთელობის დაზღვევის მედიაციის სამსახურის ან საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო. სადაზღვევო კომპანია ვალდებულია ბენეფიციარს ნათლად მიუთითოს სადაზღვევო სერტიფიკატში ინფორმაცია ჯანმრთელობის დაზღვევის მედიაციის სამსახურის შესახებ. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამებში მონაწილე სადაზღვევო კომპანიებს ეკისრებათ ახალი და მნიშვნელოვანი ვალდებულება – მათი საქმიანობის წარმოების სამედიცინო რაიონებში, დადგენილ ვადაში საავადმყოფოების თანამედროვე სტანდარტების შესაბამისად რეაბილიტაცია ან, საჭიროების შემთხვევაში, ახალი საავადმყოფოების აშენება. აღებული ვალდებულებების სათანადოდ შეუსრულებლობის შემთხვევაში, სადაზღვევო კომპანიების მიმართ სანქციები გატარდება: მათ სამი წლის განმავლობაში სახელმწიფო ტენდერებში მონაწილეობის უფლება შეეზღუდებათ.
რაც შეეხება ტენდერის შედეგებს: თბილისის მასშტაბით, მოსახლეობის დაზღვევის უფლება ბაზარზე რამდენიმე თვის წინ გამოჩენილმა კომპანია “ალფამ” მოიპოვა, რისი საფუძველიც ყველაზე დაბალი ფასის – ერთ დაზღვეულზე 9,4 ლარის შეთავაზება გახდა. სამი წლის განმავლობაში “ალფა” შიდა ქართლისა და გურიის მოსახლეობას დააზღვევს, ხოლო კასპსა და ოზურგეთში კლინიკებსაც ააშენებს. რაც შეეხება სხვა რეგიონებს, თბილისისგან განსხვავებით, იქ ვაუჩერის ყოველთვიური ფასი 11,2 ლარით განისაზღვრა. სამეგრელოს მოსახლეობის დაზღვევის უფლება კომპანია “ვესტმა” მიიღო, კახეთის ლოტი – “არქიმედეს გლობალ ჯორჯიამ”, ქვემო ქართლის – “ირაომ”, იმერეთის – “ალდაგი ბი სი აიმ””, ხოლო სამცხე-ჯავახეთისა და აჭარის ლოტები “იმედი L”-მა და “ჯი პი აი ჰოლდინგმა” გადაინაწილეს. სადაზღვევო კომპანია “ქართუმ” საჩხერის ლოტი დაისაკუთრა და ამ რაიონში 15-საწოლიანი კლინიკის მოწყობის ვალდებულებაც აიღო. “ქართუ-ჯგუფს” ამ რეგიონში უკვე აშენებული აქვს 150-საწოლიანი საავადმყოფო და კიდევ ერთი 200-საწოლიანი კლინიკის მშენებლობასაც ასრულებს.
უკვე ისმის პირველი შეფასებები ჯანდაცვის რეფორმის ახალი მიდგომების მიმართ. ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ სახელმწიფო სადაზღვევო პოლისის ფასის შემცირება უმწეოთა სამედიცინო მომსახურების ხარისხს გააუარესებს. ვინაიდან იმ კატეგორიაში, ვისაც სამედიცინო მომსახურებას სახელმწიფო უფინანსებს, უმეტესად ის ადამიანები შედიან, რომლებსაც გაუჭირდებათ გაუარესებული მომსახურების გაპროტესტება ან ალტერნატივის მოძებნა. პოლისის ფასის შემცირება კი, სინამდვილეში, არც სადაზღვევოს დააკლდება და არც ბიუჯეტს, ეს 900 ათასზე მეტი სოციალურად დაუცველი პირის კისერზე გადაივლის, რადგან სადაზღვევო იძულებული იქნება, მათ ნაკლები მომსახურება გაუწიოს, მიიჩნევენ ექსპერტები.