ახალი საგადასახადო კოდექსი მეწარმეებს და ფინანსურ მენეჯერებს პრობლემებს უქმნის

ანანა ხარხელი, ასისტენტ-პროფესორი

საქართველოში 2011 წლის 1 იანვრიდან ახალი საგადასახადო კოდექსი ამოქმედდა. მეწარმეები და ფინანსური მენეჯერები ელოდნენ, რომ ეს კოდექსი მოქმედ კოდექსთან შედარებით მათ საქმიანობას გაუმარტივებდათ. ამის განსაკუთრებული იმედი მცირე და საშუალო სიდიდის საწარმოებს ჰქონდათ. მაგრამ სამწუხაროთ ეს არ მოხდა.ამის მიზეზი მრავალი იყო: 1. კოდექსს მიზნად ჰქონდა მხოლოდ ფისკალური ეფექტი; 2. კოდექსი შექმნეს არაპროფესიონალებმა; 3. კოდექსის შემუშავების დროს არ ითანამშრომლეს არც მეწარმეებთან და მენეჯერებთან, არც ქართველ მეცნიერებთან და არც უცხოელ ექსპერტებთან.

უკვე 2006 წელს გამოჩნდა იმის სიმპტომი, რომ საქართველოს ახალი საგადასახადო კოდექსი არ მომზადდებოდა ქვეყნის სიღარიბიდან გამოსასვლელად და მოსახლეობის შიმშილისგან გადასარჩენად. ეს სიმპტომი იყო საქართველოს კანონის “მცირე და საშუალო მეწარმეობის მხარდაჭერის შესახებ” გაუქმება. ამასთან, გაუქმება ისე, რომ დღემდე ახალი კანონი არ შექმნილა (ამბობენ, რომ ეს კანონი მზადდება, მაგრამ ნუთუ 5 წელი სჭირდება კანონის მომზადებას?). არადა, ხომ საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ყველა ქვეყანამ მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარებით მიაღწია აყვავებას. მცირე ბიზნესი არის ეკონომიკის სექტორი, რომელიც მთლიანად ასაქმებს მოსახლეობას მათი ნიჭის და უნარის მიხედვით – რაღაცის ნიჭს და უნარს კი ყველა ადამიანს აძლევს უფალი. სახელმწიფოს მხრიდან საჭიროა მხოლოდ სამართლებრივი, ინფორმაციული, ინფრასტრუქტურული და ნაწილობრივ ფინანსური მხარდაჭერა.
ვერ ვიტყვით, რომ საქართველოს მთავრობებმა ეს მარტივი და მთელ მსოფლიოში აპრობირებული ჭეშმარიტება არ იცოდნენ ან დღეს არ იციან. მარტო ის ფაქტი, რომ საქართველოს უზენაესი საბჭოს 1991 წლის 25 ივლისის #302-1ს დადგენილებაში – “საგადასახადო სისტემის ზოგადი საფუძვლების შესახებ” არსებული ჩანაწერი – “მცირე საწარმოები მუშაობის პირველ წელს თავისუფლდებიან მოგების გადასახადისაგან, ხოლო მეორე წელს გადასახადის თანხა უმცირდებათ 50%-ით” (1,გვ. 28), უკვე იმას ნიშნავს, რომ მაშინდელ მთავრობას გაცნობიერებული ჰქონდა მცირე ბიზნესის ადგილი და როლი ქვეყნის აღმავლობაში. მეტიც, საქართველოს მაშინდელმა მთავრობამ ეს შეღავათი გაავრცელა არა ბანკებს, სავაჭრო და შემსყიდველ, სადაზღვევო, საზკვების, საშუამავლო და სანახაობრივი პროფილის საწარმოებზე, არამედ ეკონომიკის რეალური სექტორის – სოფლის მეურნეობის, მრეწველობის, მშენებლობის, ტრანსპორტის, კავშირგაბმულობის მცირე საწარმოებზე. ამით მან ეკონომიკის საკვანძო დარგების განვითარების მხარდაჭერის პოლიტიკა გამოხატა. მეტიც, საქართველოს ეკონომიკის განვითარებაში მან პრიმატი სრულიად სამართლიანად მიანიჭა სოფლის მეურნეობას და სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის მწარმოებელი საწარმოები, განურჩევლად მათი სიდიდისა, ქვეყანაში მოქმედი მოგების გადასახადის განაკვეთის (30%) მხოლოდ 50% დაბეგრა, ხოლო ხორცის, რძის, მარცვეულის, მარცვლეულ-პარკოსნების, ზეთოვანი კულტურების, შაქრის ჭარხლის, აბრეშუმის პარკის წარმოებიდან და რეალიზაციიდან მიღებული მოგება მთლიანად გაანთავისუფლა გადასახადისაგან. ამ ჩამონათვალს ჩვენ დავამატებთ მხოლოდ ბოსტნეულს და ხილს (ყურძენის ჩათვლით) და საქართველოს ახლანდელი მთავრობის წინაშე დავაყენებთ წინადადებას ამ პროდუქტების მწარმოებელთა 20-25 წლით გადასახადიდან განთავისუფლების შესახებ.
ჩვენ მიგვაჩნია, 1991 წლის მთავრობის მიერ მიღებული საგადასახადო რეჟიმი, საქართველოში დღევანდლამდე რომ დარჩენილიყო, არ ვიქნებოდით ღარიბი ქვეყანა, სოფლები არ დაიცლებოდა მოსახლეობისაგან, არ ვიქნებოდით შიმშილისგან ღირსებადაკარგული და სხვა ქვეყნების ხელებში შემყურე ერი. სამწუხაროდ ბედმა თუ უბედობამ გვარგუნა ეთნოკონფლიქტები, სამოქალაქო ომი და მთავრობების ხშირი ცვლა. ახალი მთავრობა კი, ახალ კანონებს წერს – ზოგჯერ უკეთესს, ზოგჯერ უარესს. ჩვენთან, სამწუხაროდ, შემდეგ დაწერილი საგადასახადო კანონები ადრე დაწერილებზე უარესი აღმოჩნდა და ასე გრძელდება დღემდე.
საქართველოს პარლამენტის მიერ 1993 წლის 13 დეკემბერს დამტკიცებულ კანონში, “საწარმოთა მოგების გადასახადის შესახებ” ახლად შექმნილი საწარმოები რეგისტრაციის მომენტიდან ერთი წლის განმავლობაში განთავისუფლდნენ მოგების გადასახადისგან, ხოლო მომდევნო წლის განმავლობაში დაიბეგრნენ გადასახადის განაკვეთის ნახევრით. ახლად მიღებულ კანონში სამრეწველო და სამშენებლო საწარმოებს მოგების გადასახადი შეუმცირდათ 10 პუნქტით, ხოლო სასოფლო-სამეურნეო საწარმოების დაბეგვრისაგან განთავისუფლება ძალაში დარჩა, იმის გათვალისწინებით, რომ ამჯერად შემოვიდა და ამოქმედდა ინდუსტრიული სასოფლო-სამეურნეო საწარმოს ცნება, რომელთა ჩამონათვალს პარლამენტი ადგენდა და რომლებიც ამ შეღავათით ვერ ისარგებლებდნენ (2, გვ 54). დაგვეთანხმებით, რომ წინა კანონთან შედარებით ეს უკვე იყო გარკვეული ბარიერი, რომელიც ხელს შეუშლიდა და შეუშალა კიდეც საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარებას. ამ კანონში საერთოდ აღარ არის ნახსენები არც მცირე საწარმოები და არც მათთვის შეღავათების მიცემა.
“ვარდების რევოლუციით” საქართველოში მოსული ახალი მთავრობის მიერ 2004 წელს 22 დეკემბერს (#692-რს) მიღებულ საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მოგების გადასახადის ნაწილში (თავი – 23; მუხლები – 169-192), აღარც მცირე საწარმოთა შეღავათიანი დაბეგვრაა ნახსენები და არც ახლად გახსნილ საწარმოთა შეღავათიანი დაბეგრვა (პირველ ორ წელს). რაც შეეხება სოფლის მეურნეობას, ანუ საქართველოს ეკონომიკის საკვანძო დარგს, იქ დასაქმებულ ფიზიკურ პირს, თუ მისი ერთობლივი შემოსავალი წლის განმავლობაში არ აღემატება 100 000 ლარს ეხსნება საშემოსავლო გადასახადი 2007 წლის 1 იანვრამდე. ასევე, გაათავისუფლეს მოგების გადასახადისაგან ასეთივე პარამეტრების მქონე სასოფლო-სამეურნეო საწარმოები იმავე ვადით (3, გვ 129), მაშასადამე, მათ შეღავათი მიეცათ არა ხანგრძლივი პერიოდით, ანდა მუდმივად, არამედ მხოლოდ ორი წლით.
ამრიგად, იმის მაგივრად, რომ, “ვარდების რევოლუციით” მოსული ახალი მთავრობის მიერ შემუშავებულ საგადასახადო კანონმდებლობას ხელი შეეწყო და სტიმული მიეცა ეკონომიკის რეალური სექტორის, განსაკუთრების სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის, მან ამ მიმართულებით უკან გადადგა რამდენიმე ნაბიჯი. მეტიც, საქართველოს მთავრობამ 2004 წელს გააუქმა მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარების ხელშეწყობის ცენტრი, ხოლო 2006 წელს, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, მცირე და საშუალო მეწარმეთა მხარდაჭერის კანონი. ამით საქართველოს მთავრობამ მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარებას საერთოდ იგნორირება გაუკეთა.
მთავრობის ამ ქმედებებს საქართველოს მეცნიერების, პრაქტიკოსების, მეწარმე-ბიზნესმენების და მენეჯერების მხრიდან მოჰყვა უარყოფითი რეაქცია, რომელსაც თავისებური განვითარება და განშლა გაუკეთეს ოპოზიციურ პარტიებმა. თემა იმდენად მტკივნეული და მოდური გახდა რომ მთელი 2004-2010 წლების განმავლობაში პრესაში თვეში 5-6 სტატია მაინც იბეჭდებოდა იმის მოთხოვნით, რომ მივბაძოთ უცხოეთს, ნუ ვიგონებთ უკვე გამოგონილ ველოსიპედს, მივცეთ ხელშესახები შეღავათები ეკონომიკის რეალური სექტორის საწარმოებს, განსაკუთრებით მცირე და საშუალო საწარმოებს და ამით ვიხსნათ ქვეყანა კიდე უფრო მეტი გაღატაკებისაგან.
მეწარმეებმაც, მენეჯერებმაც და ოპოზიციამაც მიიღო მთავრობიდან იმის დაპირება, რომ მათი მოთხოვნების გათვალისწინებით დაიწერებოდა ახალი საგადასახადო კოდექსი. ეს კოდექსი ამოქმედდა 2011 წლის 1 იანვარს. როგორც ავღნიშნეთ, მეწარმეები ელოდნენ, რომ ამ კოდექსში ეკონომიკის რეალური სექტორის განვითარების წასახალისებლად ხანგრძლივ პერიოდზე გაწერილი კონკრეტულ ცვლილებები შევიდოდა.
ახალმა კოდექსმა მათი იმედი ვერ გაამართლა. თუმცა, ამ კოდექსში წინა კოდექსიდან განსხვავებით დაფიქსირდა მიკრო და მცირე საწარმოთა განსაკუთრებული, შეღავათიანი რეჟიმით დაბეგრვა (მიკრო საწარმოებს წლიური ერთობლივი შემოსავლით 30 000 ლარამდე ეხსნებათ გადასახადი, მცირე საწარმოებს კი ერთობლივი შემოსავლით 100 000 ლარამდე გადახდებათ მხოლოდ 5%), მაგრამ ამ მიმართულებით სამუშაოდ მათ “სიბნელეში ხელის ცეცებით” მოუწევთ სიარული, რადგან მთელი რიგი საკითხები შესაბამისი სტატუსის – მიკრობიზნესის სტატუსი, მცირე ბიზნესის სტატუსი – მოსაპოვებლად ბნელითაა მოცული:
1. კოდექსში არ ჩანს, რომელ საქმიანობაზე ვრცელდება მიკრო და მცირე ბიზნესის სტატუსი;
2. კოდექსში არ ჩანს, რა სახის შემოსავლები არ ჩაეთვლებათ მათ ერთობლივ შემოსავალში;
3. კოდექსში არ ჩანს, თუ მიკრო საწარმოს ერთობლივი შემოსავალი გადააჭარბებს 30 000, ხოლო მცირესი – 100 000 ლარს, როგორ დაიბეგრებიან ისინი;
4. კოდექსში არ ჩანს, თუ მეწარმე მუშაობს დამოუკიდებლად, დაქირავებულ პირთა გარეშე, მაგრამ იყენებს ოჯახის წევრების შრომას (მაგალითათ, პიკის საათებში), ერთობლივი შემოსავლების იმ პარამეტრების დაცვის შემთხვევაში, რომელიც კოდექსშია მოცემული, შეიძლება თუ არა მას მიეცეს მიკრო ან მცირე ბიზნესის სტატუსი და ა.შ.
ყოველივე ეს გვაფიქრებინებს, რომ მეწარმეები კიდევ ბევრ დროს დაკარგავენ მიკრო და მცირე ბიზნესის სტატუსის მოპოვებაში და ამ სტატუსით შეღავათიან დაბეგვრის მიღწევაში. ჩვენი აზრით, ამას სჯობდა ყაზახეთის დარად მიკრობიზნესისთვის შეგვეთავაზებინა ერთჯერადი ტალონის რეჟიმი, რომელიც არ იქნებოდა დაკავშირებული ბრუნვასთან და რომლის გადახდა მოხდებოდა წელიწადში ერთხელ გამოცხადებული შემოსავლის 1-2%-ის ფარგლებში. რაც შეეხება მცირე მეწარმეებს, რომელთა ერთობლივი შემოსავალი 100 000 ათასი ლარია, დაგვებეგრა პატენტის შეძენის მეთოდით, რომლის განახლება მოხდებოდა ყოველ წელს და რომლის ღირებულება იქნებოდა გამოცხადებული შემოსავლის 3%.
ორივე ეს ჩვენი წინადადება ეხება ინდივიდუალურ მეწარმეებს (როგორც მიკრო მეწარმეს, ისე მცირე მეწარმეს) და არა იურიდიულ პირ მიკრო და მცირე მეწარმეებს. მაგრამ გავაუქმეთ რა კანონი, “მცირე და საშუალო მეწარმეობის მხარდაჭერის შესახებ”, დაიკარგა მათი განმსაზღვრელი პარამეტრებიც. თუ ახალ კოდექსში მოცემული 30 000 ათას ლარამდე ერთობლივი შემოსავალი მიკრობიზნესის განმსაზღვრელია, ანუ ინდივიდუალური მეწარმე ფიზიკური პირისა, ასეთ შემოსავალზე შეიძლება მუშაობდეს იურიდიული პირიც, მაგალითად კოოპერატივი, მაშინ ის როგორ საწარმოდ ჩაითვლება? იგივე მოხდება მცირე მეწარმეობაშიც. თუ 100 000 ლარს ერთობლივი შემოსავლიანი ინდივიდუალური მეწარმე მცირე მეწარმედ ითვლება, რა ვუწოდოთ ასეთი შემოსავლის მქონე ამხანაგობას, კოოპერატივს ან სხვა სამართლებრივი ფორმის სტრუქტურას? იგი ხომ იურიდიული პირია და არა მეწარმე ფიზიკური პირი?
მოკლედ, ახალი საგადასახადო კოდექსი მეწარმეებს ბევრ კითხვებს უტოვებს, საქმეზე გულს უცრუებს და უცხო ქვეყანაში ბიზნესის წამოწყებისკენ უბიძგებს, მეცნიერებს და ოპოზიციას დებატების და ოპონირების საღერღელს უშლის, ხოლო ეკონომიკას კვლავაც განუვითარებელს ტოვებს. მართალია, ეს კოდექსი, სოფლის მეურნეობის განვითარების ვითომდა წასახალისებლად ამ სფეროში დასაქმებულ წლიურად 200 000 ლარამდე ერთობლივი შემოსავლის პირებს ათავისუფლებს გადასახადიდან, მაგრამ ათავისუფლებს მხოლოდ 2 წლით – 2014 წლის 1 იანვრამდე (4, გვ. 92), ეს მაშინ, როცა სასოფლო სამეურნეო წარმოების ციკლი სულ მცირე 1-5 წლის პერიოდში მერყეობს. როგორ ფიქრობთ, გააშენებს ფერმერი კივის ბაღს ან თხილის ბაღს, რომელიც მას ნაყოფს 3-4 წლის შემდეგ მისცემს, როცა შეღავათი მხოლოდ 2 წელზეა მიცემული? კოდექსში არ ჩანს შეღავათები არც ახლად გახსნილი საწარმოთა მიმართ და არც მაღალტექნოლოგიურ წარმოებათა მიმართ.
ჩვენი აზრით, ამ კოდექსის ამოქმედებამდე ჯერ უნდა ამუშავებულიყო კანონი “მცირე და საშუალო მეწარმეობის მხარდაჭერის შესახებ”, რომელშიც დაფიქსირდებოდა ყველა ზომის საწარმოს (მიკრო, მცირე, საშუალო და მსხვილი) პარამეტრები, იქნებოდა ეს ბრუნვა, ერთობლივი შემოსავალი, მუშაკთა რიცხვი თუ სხვა. ასეთ შემთხვევაში, ამ კოდექსთან დაკავშირებით ამდენი კითხვის ნიშანი აღარ გაჩნებოდა. ერთი სიტყვით, კანონში უფრო მეტია გასარკვევი, ვიდრე გარკვეული, სასურველი კი პირიქით იყო. მართლაც, რა საჭიროა ველოსიპედის თავიდან გამოგონება, მით უფრო, რომ რასაც ჩვენ ვიგონებთ, ველოსიპედი კი არა ველოსიპედის აჩრდილიც კი არ არის.
უბრალოდ, ნუ ვიუკადრისებთ, და დავიბრუნოთ საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესის საბჭოს 1991 წლის 25 ივლისის #302-1ს დადგენილება “საგადასახადო სისტემის ზოგადი საფუძვლების შესახებ” და ვიმუშაოთ მის მიხედვით. მასში მოცემული მოგების გადასახადის და ფიზიკურ პირთა საშემოსავლო გადასახადის დებულებები სამართლიანიც იყო და ბიზნესის განვითარების წამახალისებელიც.

გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ახალი საგადასახადო სისტემა საქართველოში, თბ. 1992, გვ.28
2. საქართველოს რესპუბლიკის კანონი “საწარმოთაა მოგების (შემოსავლის) გადასახადის შესახებ”, გადსახადები საქართველოში, თბ. გამომცემლობა “საგადასახადო საქმე” 1996 წელი, გვ. 54
3. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, “ჟურნალი ბიზნესი და კანონმდებლობა”, 2005 წლის სპეციალური გამოშვება, გვ. 129
4.საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, თბ. 2010, გვ. 92