ბიუჯეტური პროცესის სრულყოფის აუცილებლობა
თამარ გამსახურდია, ეკ. მეცნ. კანდიდატი
ბიუჯეტის შედგენის და აღსრულებ- ის აუცილებელ პირობას წარმოად- გენს ბიუჯეტის სახსრების რეგლამენტირებულ ჩარჩოებში მოქცევა და, შესაბამისად, მისი წყაროების რეალური განსაზღვრა. ბიუჯეტის შედგენის დროს ამ მიზანს რომ მივაღწიოთ, აუცილებელია ხარჯების და შემოსავლების დაჯგუფების გაერთიანება ფორმებისა და სახეების მიხედვით.
რაც შეეხება ხარჯებს საჭიროა მათი დაჯგუფება მიზნობრივი დანიშნულების გათვალისწინებით. ჩვენ მიერ აღნიშნული მართალია აქსიომას წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად ჩვენი სახელმწიფოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, მივიწყებულია. დღევანდელ პირობებში საქართველო დაადგა რა სოციალურად ორიენტირებულ რეგულირებად საბაზრო ეკონომიკის გზას, მრავალი ამოცანა აქვს გადასაწყვეტი. ამ ამოცანებიდან გამოვყოფთ სახელმწიფო ხარჯებისა და შემოსავლების ორგანიზაციული სისტემის შექმნას, მის სწორად წარმართვას. მხედველობაში გვაქვს ის, რომ ბიუჯეტურმა პროცესმა უნდა განსაზღვროს ქვეყნის ტერიტორიაზე გაწეული დანახარჯების მთლიანობა და მათი უზრუნველყოფა შექმნილი შემოსავლებით.
ნებისმიერი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისა და განვითარების ეკონომიკური საფუძველია ფინანსური სახსრები, რომლებიც, ძირითადად, ფორმირდება გადასახადების ბიუჯეტში შეტანის სახით. თავის მხრივ, სახელმწიფოს არსებობისათვის აუცილებელია განსაზღვრული სახელმწიფო ხარჯები, ხოლო ხარჯების დაფარვისათვის საჭიროა სახელმწიფოს შემოსავლების ფორმირება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ფინანსების თვალსაზრისით სახელმწიფოს ეკონომიკური როლი სახელმწიფო ხარჯებში გამოიხატა.
სახელმწიფო შემოსავლებისა და ხარჯების თანაფარდობა, მათი ურთიერთკავშირი ბიუჯეტში ფინანსური ურთიერთობების ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა. ყოველ ბიუჯეტში შემოსავალ და გასავალ ნაწილებს შორის თანაფარდობა ბალანსის მეშვეობით მათი შედგენის ძირითადი პირობაა, სწორედ იგი განსაზღვრავს ქვეყანაში საგადასახადო დაბეგვრის მოცულობის შემცირებას ან გაზრდას.
ბიუჯეტის შედგენის პროცესში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გამახვილდეს მისი მიზნის განსაზღვრაზე. იმაზე, თუ როგორ უნდა განაწილდეს სახელმწიფო სახსრები მოსახლეობის სოციალური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. აღნიშვნის ღირსად მიგვაჩნია ისიც, რომ ფულადი სახსრები შეზღუდულია და ამასთანავე ამოუწურავი არ არის. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ბიუჯეტური პროცესის სრულყოფისას მის ყველა სტადიაზე რესურსების გაანგარიშების წესს განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს. ეს იმით არის განპირობებული, რომ დასახული მიზნების განსაზღვრისას მოხდეს არჩევნის გაკეთება და პარალელურად, განისაზღვროს თითოეული ამოცანის შესრულების დონე. ასეთი მიდგომით მთავრობის მოქმედების შედეგად სასურველი შესაბამისად შეგვეძლება დავინახოთ და მათი მიღწევის მდგომარეობის შეფასების წინასწარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობა, რაც შემდგომში გააადვილებს, მისაღწევი შედეგებისთვის ალტერნატიული მექანიზმების შერჩევას.
სახელმწიფო ბიუჯეტს საფუძვლად ყოველთვის უნდა დაედოს სახელმწიფო პროგრამა და ამასთანავე მისი შესრულების განსაზღვრა. ბიუჯეტის შედეგები გამოხატავს სახელმწიფო პროგრამით განსაზღვრული პრობლემების გადაწყვეტის ეფექტურობას. რაც შეეხება სახელმწიფო პროგრამას, იგი უნდა წარმოადგენდეს ამოცანების და მიზნების ერთობლიობას, რომლის მისაღწევად უნდა განისაზღვროს მოქმედებათა ღონისძიებების სისტემა. ეს უკანასკნელი კი უნდა დაემყაროს ქვეყნის საფინანსო-ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზიდან გამომდინარე რეალურ შესაძლებლობებს. ჩვენი აზრით, ყოველი სახელმწიფო პროგრამის მიზანი უნდა გახდეს მოსახლეობის სოციალ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება. სწორედ ეს უნდა დაედოს საფუძვლად სახელმწიფო ბიუჯეტის მიზნებისა და შესრულების კრიტერიუმების დადგენას, რაც, თავის მხრივ, შესაბამის მეთოდიკის დამუშავებას მოითხოვს. “საბიუჯეტო პრობლემათა გაურკვევლობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია სახელმწიფო ფინანსების სფეროში თეორიულ-მეთოდოლოგიურ დამუშავებათა ჩამორჩენა”.1 ეს უკანასკნელი კი საშუალებას მოგვცემს, ერთი მხრივ, გავაანალიზოთ და ამასთანავე განვსაზღვროთ მოსახლეობის მოთხოვნები და პარალელურად თვალნათლივ დავინახოთ, თუ როგორ ასრულებს მოსახლეობის ამ მოთხოვნებს მთავრობა. მართალია, მეთოდიკის შედგენა მნიშვნელოვანია, მაგრამ მთავარი და გადამწყვეტია ქვეყნის საფინანსო-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე მათი განხორციელება. აღნიშნული ერთხელ კიდევ მიგვანიშნებს იმაზე, რომ 1996-2001 წლების ბიუჯეტის პარამეტრები ობიექტური გარემოებებით იყო ჩარჩოებში მოქცეული და ასეთ პირობებში ბიუჯეტებში დამატებითი ცვლილებების შეტანა და მისი ფინანსთა სამინისტროსათვის გამუდმებით უკან დაბრუნება შედეგის მომტანი არ არის, ვინაიდან ბიუჯეტის პროექტებში ცვლილებების შეტანას თან სდევდა შესაბამისი მეორე ცვლილების გაკეთების აუცილებლობა. აქვე უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ბიუჯეტის პროექტებში დაუმთავრებელი ცვლილებების შეტანა, იმ პირობებში როდესაც ნაკლები დანახარჯებით საბოლოო შედეგების მისაღწევად ალტერნატიული წინადადებები არ არსებობს, შეუძლებელია. ასეთი მდგომარეობის დროს რეალურ ცვლილებებზე ლაპარაკი ზედმეტია, ვინაიდან ბიუჯეტის შედგენა-დამტკიცების მართვადი ფაქტორები, გარდა უცხოური საფინანსო დაწესებულებების მხრიდან მოსალოდნელი დახმარებებისა, არ არსებობს. ეს დაუყოვნებლივ გამოსწორებას მოითხოვს, მხედველობაში გვაქვს ქვეყნის შინაგანი რეზერვების გამოვლენის და გამოყენების საფუძველზე რეალური ბიუჯეტის შედგენა და მის აღსრულებაზე პასუხისმგებლობის ამაღლება. სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების მობილიზება ხელისუფლებისთვის კვლავ ერთ-ერთ უმწვავეს პრობლემად რჩება. საგადასახადო ადმინისტრირების სფეროში დაწყებული რეფორმა სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების შესამჩნევ ზრდაში ჯერ კიდევ არ აისახა.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენის პრინციპები, როგორც პრაქტიკამ დაგვანახვა, სრულყოფას მოითხოვს. კერძოდ, ბიუჯეტის შედგენის სისრულის პრინციპი საჭიროებს სახელმწიფო ხარჯებისა და შემოსავლების ყოველგვარი გამორიცხვის გარეშე სრულ ასახვას.
ბიუჯეტის შედგენისას მკაფიოდ უნდა გამოიყოს და განისაზღვროს პრიორიტეტული მიმართულებები და, აქედან გამომდინარე, საჭიროა ამ მიმართულებებით მხარჯველი სუბიექტების დაფინანსება მოხდეს ხარჯვადი ნაწილის მხოლოდ ამ დანიშნულების საფუძველზე.2
რეალური შემოსავლებიდან გამომდინარე, საჭიროა განისაზღვროს სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკის უახლესი პერიოდის პრიორიტეტები და განხორციელდეს ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის ჩამოყალიბება, რომლის საფუძვლად აღებული უნდა იქნეს პროგრამული დაფინანსების პრინციპი და ბიუჯეტიდან პირდაპირი სუბსიდირების მინიმუმამდე დაყვანა. საჭიროა, საბიუჯეტო პროცესზე შემუშავდეს ერთიანი პასუხისმგებლობის კრიტერიუმები, რომელიც უნდა გამოხატავდეს მთავრობის გუნდურ პასუხისმგებლობასაც.3
სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენის დროს, როგორც გასული 5 წლის პრაქტიკამ დაგვანახვა, ხშირად ირღვეოდა ბიუჯეტის შედგენის ერთიანობის პრინციპი სისრულის პრინციპთან ერთად, რაც, ჩვენი აზრით, ამ საქმეში თვითნებობის წარმოშობის ერთ-ერთი მიზეზთაგანია.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენაში ეკონომიკის რეალური მდგომარეობის ასახვას ხელს უშლის ბიუჯეტის შედგენის მკაცრად განსაზღვრული წესის და მეთოდიკის არარსებობა, სახელმწიფო დაწესებულებათა ხარჯებთან დაკავშირებით ცალკე ნორმატივების განუსაზღვრელობა, ასევე საბიუჯეტო-საგადასახადო პოლიტიკის სტრატეგიისა და ტაქტიკის არარსებობა. იგი, ფაქტობრივად, ვიწრო ჩარჩოებშია მოქცეული და მხოლოდ სუბიექტურ შეხედულებათა დონეზეა ფორმირებული, სადაც არ არსებობს სატრანსფერტო და საინვესტიციო საქმიანობის გამოკვეთილი ორიენტირები, სწორედ ეს არის მიზეზი იმისა, რომ უკანასკნელი წლების ბიუჯეტები შედგენილია მხოლოდ სახელმწიფო მოხმარებისა და ხარჯვითი ნაწილის, სახელმწიფო ვალების მიმდინარე დაფარვის გათვალისწინებით. ამიტომაც არის რომ, სახელმწიფო ხარჯების უდიდესი ნაწილი არაეფექტურია. იგი გამოიყენება მრავალრიცხოვანი სახელმწიფო სტრუქტურის დაფინანსებისათვის, რაც, თავის მხრივ, ხელშემწყობ პირობებს უქმნის კორუფციის განვითარებას და ზღუდავს სახელმწიფოს წინაშე არსებული სოციალური პრობლემების გადაწყვეტის შესაძლებლობებს.
ბიუჯეტის შედგენის და მისი რეალობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ბერკეტს წარმოადგენს შემოსავლების და ხარჯების სწორი და ზუსტი პროგნოზირება. სამწუხაროდ, გასულ პერიოდში პროგნოზირება ხდებოდა და ხდება რეალური ანალიზის გარეშე. შედეგად, ბიუჯეტის დაგეგმილი შემოსავლები ვერ სრულდება უმეტეს შემთხვევაში ობიექტური და, განსაკუთრებით, სუბიექტური ფაქტორების გამო.4 არც ერთი სახელმწიფო მოხელე არ არის პასუხისმგებელი შემოსავლების პროგნოზის მოცულობის სიზუსტეზე, რადგან პასუხისმგებლობები სტიქიურად არის გაბნეული ფინანსთა სამინისტროს, საგადასახადო შემოსავლების სამინისტროსა და ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტროებს შორის. სწორედ ეს არის მიზეზი დაშვებული უარყოფითი შედეგების ურთიერთგადაბრალების, პასუხისმგებლობის გადაკისრების, “ურთიერთჩასაფრების” პოლიტიკის განხორციელების და “სამთავრობო” სკამის შენარჩუნების. ყურადღებას იმსახურებს, ჩვენი აზრით, იმ გარემოების აღნიშვნაც, რომ 1996-2001 წლის საბიუჯეტო შემოსავლების პროგნოზი გაკეთებულია არა ეკონომიკაში არსებული რეალური საშემოსავლო ბაზის, არამედ აღმასრულებელი ხელისუფლების შესაბამისი სტრუქტურების მიერ ამ შემოსავლების ბიუჯეტში მობილიზების არსებული შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, რაც, თავის მხრივ, ასუსტებს შესაბამისი უწყებების პასუხისმგებლობის ხარისხს. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ დღეისათვის საქართველოში არსებული ეკონომიკური აქტიურობის დონე იძლევა ბიუჯეტში გაცილებით მეტი შემოსავლების მობილიზების შესაძლებლობას, ვიდრე ეს რეალურად ხდება. ასე რომ, საჭიროა, ყურადღების გამახვილება რეზერვების გამოვლენასა და ამოქმედებაზე და არა განუწყვეტლივ უცხოეთის დახმარების მეშვეობით ეკონომიკის მართვაზე.
ბიუჯეტის პროექტი უნდა გახდეს მთავრობის ეკონომიკური გუნდის მუშაობის შედეგების ერთიანი დოკუმენტი და არ იყოს ფინანსთა სამინისტროს თვითშემოქმედების შედეგი. ბიუჯეტის განხილვის დროს ყურადღება უნდა მიექცეს ფორმალური მიდგომის აღმოფხვრას და შესაბამისი ალტერნატიული წინადადებების დამუშავებას. ბიუჯეტის ძირითად მიმართულებებს უნდა მიეცეს პრიორიტეტული ეკონომიკური პოლიტიკის დასაბუთებული ფორმა. ასევე უნდა აიკრძალოს არასაგადასახადო შემოსავლების მნიშვნელოვანი წყაროების საინვესტიციო კრედიტების და გრანტების ყოველგვარი კონტროლის გარეშე ხაზინისაგან გვერდის ავლით ხარჯვა. აუცილებელია ყველა შემოსავლებიდან მიღებული გადასახადების ბიუჯეტში სრულყოფილად ასახვა, ვინაიდან მათ არასრულყოფილ ასახვაში უნდა ვეძიოთ ორმაგი ბუღალტერიის წარმოების მთავარი მიზეზი. კერძოდ, მხედველობაში გვაქვს არასაგადასახადო შემოსავლების, საგადასახადო და საბაჟო ორგანოთა მატერიალური წახალისების თანხების და ლიცენზიების, სხვა მომსახურებისათვის მიღებული მოსაკრებლების, ათეულ მილიონობით თანხების სპეცსახსრების სახით არსებობა და მათი ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილში აუსახველობა.
არანაკლებ მძიმე ვითარებაა შექმნილი არასაგადასახადო და კაპიტალური შემოსავლების, უცხოური გრანტების და სპეციალური სახელმწიფო ფონდების შემოსავლების მიღების მხრივაც, რომელთა წილი სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების სტრუქტურაში 35-40 პროცენტს აღწევს. აღნიშნული მდგომარეობა კიდევ ერთხელ მიუთითებს იმაზე, რომ ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის პერმანენტული შეუსრულებლობის მიზეზია არა მისი არარეალურად მაღალ დონეზე დაგეგმვა, არამედ ხელისუფლების შესაბამისი სტრუქტურების სისუსტე, მათი უუნარობა, სრული ოდენობით უზრუნველყონ როგორც საგადასახადო, ისე არასაგადასახადო შემოსავლების მობილიზება, საკადრო რეფორმის არათანმიმდევრული განხორციელება. გადასახადების მოცულობა ასახავს არა რეალურ დასაბეგრ ბაზას (რა თქმა უნდა, საგადასახადო ადმინისტრირების არსებული დონის გათვალისწინებით), არამედ მიმართულია ცენტრალური ბიუჯეტის ყოველთვიური საგეგმო მაჩვენებლების შესასრულებლად, რაც დაუყოვნებლივ გამოსწორებას მოითხოვს.
1996-2001 წლებში სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების დინამიკა ასეთ სურათს გვაძლევს: 1996-1998 წლებში ლარებში გამოსახული სახელმწიფო ბიუჯეტის მთლიანი შემოსავლები (გრანტების ჩათვლით) იზრდებოდა. თუ 1996 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლები 518,1 მილიონი ლარის ტოლი იყო, 1998 წლის ანალოგიური მაჩვენებელია 621,8 მილიონი ლარი. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ 1999 წელს წინა წელთან შედარებით ზრდა არ დაფიქსირდა (თუ 1999 წლის ფაქტობრივ მაჩვენებლებში არ ჩავთვლით ინვალიდთა არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ მიღებულ შემოსავალს – 22.0 მილიონი ლარი). 2000 წელს წინა წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელთან შედარებით, დაგეგმილი იყო 65.1 მილიონი ლარით მეტი შემოსავლის მიღება, ფაქტობრივად კი, 10 მილიონი ლარით ნაკლები მიიღეს (მნიშვნელოვნად შემცირდა გრანტების სახით მისაღები თანხების რაოდენობა), ხოლო 2001 წელს 1999 წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელთან შედარებით, 269,5 მილიონი ლარით მეტის მობილიზება უნდა მოხდეს ბიუჯეტში.
თუ გავაანალიზებთ წარმოდგენილ 1996-1998 წლების საბიუჯეტო შემოსავლებს აშშ დოლარებში გამოსახულს, დავინახავთ, რომ თუ 1997 წელს მთლიანი შემოსავლების ოდენობა 456,3 მილიონი აშშ დოლარის ტოლი იყო, 1998 წელს იგი შემცირდა 444,1 მილიონ დოლარამდე, ხოლო 1999 წელს – 321.9 მილიონ დოლარამდე, რაც 1996 წლის მაჩვენებელზე (411.2 მილიონი დოლარი) 89.3 მილიონი დოლარით ნაკლებია. 2000 წლის გეგმით გათვალისწინებული იყო 357.7 მილიონი დოლარის მიღება, ანუ 35.8 მილიონი დოლარით მეტი წინა წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელთან შედარებით, ხოლო 2001 წლის პროექტით 2000 წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელთან შედარებით მნიშვნელოვანი ზრდა იყო დაგეგმილი. 2000 წლის ბიუჯეტი (დამტკიცებული) 1999 წლის დამტკიცებულ პარამეტრებზე 20 პროცენტით დაბალ ნიშნულზე იყო, 2001 წელს კი, წინა წელთან შედარებით, 16 პროცენტით ნაკლები. ამასთან, როგორც ცნობილია, 2000 წელს ბიუჯეტის სეკვესტრი ორჯერ განხორციელდა, ხოლო 2001 წლის შვიდი თვის შედეგებით სეკვესტრი გარდაუვალია.5
შემოსავლების აღრიცხვაში და ბიუჯეტის სტრუქტურაში ხშირი ცვლილებების შეტანა, ისე როგორც სახელმწიფო შემოსავლების აღრიცხვიანობის ერთიანი სისტემის მოუწესრიგებლობა, ხელს უშლის მოვლენების ადეკვატურ შეფასებას და სწორი პროგნოზების გაკეთებას. “საბიუჯეტო სისტემისა და საბიუჯეტო უფლებამოსილებათა შესახებ” კანონში (მუხლი 11) პირდაპირ არის ნათქვამი, რომ საბიუჯეტო კლასიფიკაცია უნდა “პასუხობდეს სახელმწიფო ფინანსების საერთაშორისო სტატისტიკის ნორმებს და უზრუნველყოფდეს სტატისტიკურ ინფორმაციებში მონაცემების შეუფერხებელ ჩართვას”, რაც შეუძლებელია სხვადასხვა წლების მონაცემების არაშესადარისობის შემთხვევაში.6
სრულყოფას მოითხოვს საბიუჯეტო შემოსავლების კლასიფიკაციაც. მხედველობაში გვაქვს ახალი კლასიფიკატორის შექმნის დაჩქარება, რომლის მიხედვითაც შემოსავლების აღრიცხვა უნდა განხორციელდეს როგორც დარგობრივ ჭრილში, ისე ცალკეული სასაქონლო პოზიციების მიხედვითაც. ყოველივე საშუალებას მოგვცემს დეტალურად შეფასდეს როგორც ბიუჯეტის პროექტის რეალობა, ისე მისი შესრულების მიმდინარეობა.
აღნიშნულის ნათლად წარმოდგენისათვის გავაანალიზოთN1996-2001 წლებში საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების წყაროები (იხილეთ ცხრილი #1). ცხრილში მოყვანილი 1996-2001 წლების შემოსავლების წყაროების (საკუთარი და უცხოური) ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ამ პერიოდში სახელმწიფო ბიუჯეტში გრანტების ხვედრითი წილი მნიშვნელოვანი იყო. 1998-1999 წლებში (კრიზისის შემდგომ პერიოდში) აღნიშნული მაჩვენებელი იზრდება. კერძოდ, ბიუჯეტმა გრანტების სახით 1996 წელს მიიღო 71.5 მლნ. ლარი; 1997 წელს – 24.4 მლნ. ლარი; 1998 წელს – 30.4 მლნ. ლარი; 1999 წელს – 49.3 მლნ. ლარი, 2000 წელს – მხოლოდ 14.1 მლნ. ლარი (ბიუჯეტის პროექტის მიხედვით 36,5 მლნ. ლარი უნდა ყოფილიყო), ხოლო 2001 წლის პროექტით ეს მაჩვენებელი 70,0 მლნ. ლარის ტოლი უნდა იყოს.
2001 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლები გათვალისწინებულია 720.3 მილიონი ლარის ოდენობით, რაც 282,4 მლნ. ლარით მეტია 2000 წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელზე და 305,9 მლნ. ლარით აღემატება 1999 წლის ფაქტობრივ მაჩვენებელს. საგადასახადო შემოსავლების არასწორ პროგნოზირებაზე მიუთითებს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მოთხოვნა 2001 წლის ბიუჯეტის 150 მლნ. ლარით სეკვესტრირების შესახებ.7
2000 წლის შესაბამის მაჩვენებლებთან შედარებით, ცენტრალური ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების სტრუქტურაში გაზრდილია აქციზის (22-დან 25 პროცენტამდე) და საბაჟო გადასახადის (8-დან 9 პროცენტამდე) წილი, ხოლო შემცირებულია მოგების გადასახადის (5-დან 2 პროცენტამდე) და საშემოსავლო გადასახადის (7-დან 3 პროცენტამდე) წილი. შედეგად, 2001 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტში მისაღები შემოსავლების სტრუქტურა ასეთ სურათს გვაძლევს: 49.1 პროცენტი – დამატებული ღირებულების გადასახადია ტერიტორიაზე რეალიზებული პროდუქციიდან და გაწეული მომსახურებიდან (192.3 მილიონი ლარი), 3.5 პროცენტი – აქციზია ტერიტორიაზე წარმოებული პროდუქციიდან (14.0 მილიონი ლარი), 4.2 პროცენტი – საშემოსავლო გადასახადია (16.4 მილიონი ლარი), 3.1 პროცენტი – მოგების გადასახადია (12.4 მილიონი ლარი). აღსანიშნავია, რომ სოციალურ გადასახადზე მოდის საგადასახადო დეპარტამენტის მიერ 2001 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტში ჩასარიცხი თანხების 39.9 პროცენტი, ანუ ამ სახის გადასახადის აკრეფა დეპარტამენტის საქმიანობაში ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს.
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ საგადასახადო შემოსავლებში პირდაპირი და არა- სახელმწიფო პროგრამების ფინანსური რესურსებით დაფინანსების უწყვეტობის უზრუნველყოფისთვის უნდა განისაზღვროს ფულად საშუალებათა მიზნობრივი გამოყენება და მასზე კონტროლის გაძლიერებისთვის სამსაფეხურიანი სისტემა. პირველ საფეხურში ვგულისხმობთ ფულად საშუალებათა ხარჯვისათვის ნებართვის დაშვებას, მეორე საფეხურზე ასიგნებათა დამტკიცებას და მესამე საფეხურზე წინა ორი საფეხურის გავლის შემდეგ საბიუჯეტო ხარჯების რეალურ ხარჯვას;
– სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენის და აღსრულების გაძლიერებისათვის სახელმწიფო კანცელარიაში მომწიფდა პირობები სპეციალური ადმინისტრაციულ-საბიუჯეტო სამსახურის შექმნისათვის;
– პარლამენტის კომიტეტებს შორის საბიუჯეტო საქმიანობის კოორდინაციის გაუმჯობესებისათვის აუცილებელია, მათ შორის შეთანხმებისა და პასუხისმგებლო.