საბანკო სისტემასაკუთარი ცუდი შედეგებისთის პასუხს თავად აგებს
რამდენიმე დღის წინ, ფინანსური ბაზრების გარშემო კიდევ ერთი სკანდალი აგორდა. ამჯერად, საქმე სავალუტო ბაზრებს ეხება. სავაუტო ოპერაციების დროს განხორციელებული მაქინაციების გამო მსოფლიოს ხუთი უმსხვილესი ბანკი (UBS, JPMorgan Chase, Citigroup, HSBC and the Royal Bank of Scotland) ჯამში, 4,25 მილიარდი აშშ დოლარით დააჯარიმეს.
როგორც დასავლელი ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, ჯარიმის ეს მოცულობა ბანკებისთვის საგანგაშო არ არის, მაგრამ სახიფათო ის არის, რაც ამ სკანდალს შეიძლება მოჰყვეს – ბანკებმა ფინანსური კრიზისიდან ნელ-ნელა დაიწყეს გამოსვლა და ნდობის ხელახლა მოპოვება, ეს სკანდალი კი ამ პროცესის გაჭიანურებას უქმნის საფრთხეს. სავალუტო სპეკულაციებში (რომელიც ფასების ხელოვნურ ფიქსინგში გამოიხატებოდა) მთავარ დამნაშავეებად Forex-ის დილერები მიიჩნიეს, მაგრამ არავინაა უმწიკვლო. სავაჭრო დარბაზებიდან დაწყებული, აღმასრულებელ დილერებამდე და შემდეგ ფინანსური ინსტიტუტების მმართველი საბჭოებით დამთავრებული. „დაცვის“ სამივე ხაზის უნიათობა ასეთ ბევრ ფინანსურ ინსტიტუტში, ასე ხანგრძლივი პერიოდით, უკვე სისტემური კოლაფსს უდრის.
ამ სკანდალის ფონზე, კიდევ უფრო აქტუალური ხდება კითხვა, თუ რას შეცვლის გამკაცრებული საბანკო რეგულირება ევროპაში. ნოემბრიდან ევროპის ცენტრალური ბანკი ევროზონის ბანკების ერთიანი ზედამხედველი ხდება. ევროპის ცენტრალური ბანკისა და ევროზონისთვის ფსონი ძალიან მაღალია – მკვეთრი წყალგამყოფი ხაზის გავლება ევროზონის ფინანსურ კრიზისსა და რეალური გაჯანსაღების პროცესის დაწყებას შორის.
ამ გზაზე მნიშვნელოვანია ევროპის ცენტრალური ბანკის მიერ ჩატარებული „შესაბამისობის კვლევა“, რომელიც აფასებდა ევროზონის უმსხვილესი 130 ბანკის სანდოობას. მხოლოდ დროს შეუძლია გვაჩვენოს, თუ რამდენად შედეგიანი იყო ეს კვლევა. ექსპერტებს აფიქრებთ, რამდენად შეიძლება ევროზნის მარეგულირებელიორგანოების მიერუბრალოდ ბანკების აქტივების სიჯანსაღის შეფასება, წინ გადადგმულნაბიჯადჩაითვალოსსისტემურ კრიზისთან ბრძოლაში.
ტესტის შედეგად გამოვლინდა, საერთო ჯამში, 9.47 მილიარდ ევროზე მეტის დეფიციტი 13 ბანკის შემთხვევაში. აქედან 7 მილიარდი ევრო, ორბერძნულბანკზე მოდის. მათ განაცხადეს, რომ უახლოეს მომავალში აპირებენ კაპიტალის გაზრდას.
ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა შეისწავლა 800 პორტფელი, 119 000 ვალი და 170 000 შეჯერებული აქტივები – აქტივების82%-ზე მეტი, რომელზეც ის იქნება პასუხისმგებელი,როდესაც ევროზონის საბანკო სისტემის ზედამხედველიგახდება ნოემბრიდან.
ცუდი ვალების მთლიანი მოცულობა 18%-მდე გაიზარდა ყველა 130 ბანკისთვის, ქვეყნების მიხედვით ცუდი ვალების მოცულობა 7%-იდან 118%-მდე მერყეობს. ბალანსების გაწმენდის შემდეგ შედარებით უკეთესი სიტუაციაა ესპანურ და ბერძნულ ბანკებში. ყველაზე მეტად დაზარალდა იტალია, რომლის 15 ბანკიდად 13-მა ტესტი ვერ გაიარა 2013 წლის ბოლოს არსებული ბალანსების მიხედვით, 2 ბანკი კი კვლავ განიცდის დეფიციტს.
რა თქმა უნდა, ამ პროცესს აქვს თავისი ნაკლოვანებები. ბევრ სფეროში ევროპის ცენტრალური ბანკის ჩარევის შესაძლებლობა იყო ნაკლები. მაგალითად, ინვესტორები ისურვებდნენ აქტივების უფრო დეტალურ განმარტებას, მაგრამ ბაზელ 3-ის საბოლოო გლობალურ ინტეგრირებამდე, ევროპის ცენტრალურ ბანკს ეროვნულ დონეზე ამის გაკეთება არ შეუძლია. ამის მსგავსად, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა გადაწყვიტა არ გამოეწვია საბუღალტრო ანგარიშგებები, რომლებიც მოქცეულია აუდიტორებისა და ეროვნული მარეგულირებლების ზედამხედველობის ქვეშ, რადგან ამას შეიძლება გამოეწვია სამართლებრივი დავები. მათი ბანკების მიერ წარდგენა ნებაყოფლობითი იყო.შედეგად, ბევრმა ბანკმა არ წარმოადგინადოკუმენტები ისე კონსერვატიულად, როგორც ამას ევროპის ცენტრალური ბანკი ისურვებდა.
ამ ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელად ცენტრალურმა ბანკმა გამოაქვეყნა 12 000 დოკუმენტი სტატისტიკური მონაცემების შესახებ.ასე რომ, ბაზრის მონაწილეებს მათი გაცნობის შემდეგ თვითონ შეუძლიათ დასკვნების გამოტანა. როგორც აქციების, ასევე ობლიგაციების მფლობელ ინვესტორებს შეუძლიათ გავლენის მოხდენა ბანკებზე, თუ ისინი რაიმე საეჭვოს დაინახავენ ბანკების კაპიტალის ადექვატურობაში.
ამავე დროს, მას შემდეგ, რაც ევროპის ცენტრალური ბანკი ევროზონის მარეგულირებელი ბანკი გახდება, მას უფრო მეტ დეტალურ ინფორმაციაზე ექნება წვდომა და, სავარაუდოდ, არსებული მონაცემები ბანკების შესახებ შეიცვლება. ასე რომ, არსებული ინფორმაციის გასაჯაროება მხოლოდ პროცესის დასაწყისად შეიძლება მივიჩნიოთ და არა დასასრულად.
მაგრამ შეუწყობს თუ არა ხელს ბანკების ადექვატურობის ტესტი ევროზონაში დაკრედიტების სწრაფ ზრდას? მოკლე პრეიოდში კრედიტების გამარტივების შესაძლებლობააის,რამაც ევროზონის ეკონომიკის გაჯანსაღებას უნდა შეუწყოს ხელი. ბანკები, რომლებიც აგროვებდნენ კაპიტალსა და ლიკვიდურობას, ახლა ნაკლებ სტრესს განიცდიან, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც აქციებისა და ობლიგაციების ბაზარის სიგნალი ინფორმაციის გასაჯაროების შემდეგ დადებითიიყო.
ამასთანავე, ევროპის ცენტრალური ბანკის ქცევა ევროზონის ერთიანი საბანკო სისტემის მარეგულირებელ ორგანოდ, ხელს შეუწყობს კაპიტალისა და ლიკვიდობის უფრომარტივ გავრცელებას ევროზონის ქვეყნებს შორის.
თუმცა, დაკრედიტების ზრდის მასშტაბები გრძელვადიან პერიოდში უკვე გასცდება ევროპის ცენტრალური ბანკის პოლიტიკას და დამოკიდებული გახდება სხვა ბევრ ფაქტორზეც, მაგალითად, თუ რამდენად სწრაფად გაიზრდება მოთხოვნა ახალ ვალებზე; რამდენად სწრაფად გაუმკლავდებიან ბანკები საკუთარ ცუდ ვალებს. გასათვალისწინებელია, რომ ბანკების ნაწილს შეიძლება აქვს იმის კაპიტალი, რომ გაართვან თავი ცუდ ვალებს, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ისინი სხვა პრობლემების პირისპირ შეიძლება აღმოჩნდნენ.
ბევრმა ბანკმა შეიძლება შეიკავოს თავი დაკრედიტების აქტივობის გასაზრდისგან, რადგან ისინი ჯერ დაელოდებიან იმ ახალ სარეზერვო ნორმებს და სტანდარტებს, რასაც ევროპის ცენტრალური ბანკი ახალი ძალაუფლების შემდეგ დააწესებს.
აქტუალურია საკითხი, თუ რამდენით მეტი აქტივების ფლობა იქნება სავალდებულო იმ პრობლემის გადასაჭრელად, რომელიც ბოლო თვეების განმავლობაში დიდი დისკუსიის საგანია? საუბარია, გიგანტური ფინანსური ინსტიტუტების რისკიანობაზე და მათ გავლენაზე ზოგადად ქვეყანაში არებულ ეკონომიკურ სტაბილურობაზე. შეიქმნება თუ არა ევროზონის საბანკო სისტემა, სადაც საკუთარი ცუდი შედეგების გამო პასუხს აგებენ ბანკები და არა მათი მთავრობები?
ჯერჯერობით კი რეალობა ასეთია – საკრედიტო კრიზისი უკანაა, მაგრამ ევროზონის ეკონომიკის მდგომარეობა ოპტიმიზმის საფუძველს არ იძლევა. ევროპის ცენტრალური ბანკის მმართველმა მარიო დრაგიმ ევროპარლამენტის საფინანსო პოლიტიკის კომიტეტის წევრებს განუცხადა, რომ მისი უწყება მზადაა არატრადიციული ინსტრუმენტების გამოყენებისთვის, რათა ეკონომიკას იმპულსი მისცეს. გარდა ამისა, დრაგიმ საჯაროდ განაცხადა, რომ შესაძლოა ევროზონის ქვეყნების ვალების პირდაპირი შესყიდვა მოხდეს:„ზოგიერთმა არატრადიციულმა ინსტრუმენტმა შესაძლოა გამოიწვიოს სხვადასხვა სახის აქტივების შესყიდვა, მათ შორის სუვერენული ობლიგაციებისაც“.
ევროზონის ეკონომიკა ხაფანგში აღმოჩნდა: თითქმის ნულოვანი ინფლაცია (ოქტომბერში 0.4%), მაღალი უმუშევრობა (საშუალოდ 10%-ზე მეტი) და ეკონომიკური სტაგნაცია, დეფლაციის რისკს ქმნის.სპეციალისტთა ნაწილი თვლის, რომ ევროპული ქვეყნების ობლიგაციების შესყიდვის დაწყებით, ცენტრალური ბანკი ზრდას გამოაცოცხლებს. ჯერჯერობით, კი დრაგის უწყებას ბანკების დაკრედიტება ურჩევნია, რომლებმაც თავის მხრივ ეკონომიკა უნდა დააფინანსონ.
შეგახსენებთ, რომ საბოლოო გადაწყვეტილება ევროპის ცენტრალური ბანკის უფლებამოსილების გაფართოების შესახებ ევროპარლამენტმა 1 წლის წინ მიიღო და მას ევროზონის სისტემური ბანკების კონტროლის ფუნქცია მიანიჭა. ნაბიჯის მთავარი მიზანი საბანკო კავშირის შექმნის მეშვეობით უფრო ეფექტიანი მარეგულირებელი სისტემის შექმნა იყო. ევროპის ცენტრალური ბანკის კონტროლის ქვეშ 2014 წლის იანვრიდან ექცევიან ის ბანკები, რომელთა აქტივებიც 30 მილიარდ ევროზე მეტია და რომელზეც მათი ქვეყნების მშპ-ს 20%-ზე მეტი მოდის. ევროზონაში არსებული დაახლოებით 6000 საკრედიტო ორგანიზაციიდან ამ მოთხოვნებს 150-200 ბანკი აკმაყოფილებს.
თუნდაც, ზემოთ ნახსენები Forex-ის სკანდალის ფაქტის გათვალისწინებით, ევროპის ცენტრალური ბანკის წინაშე ადვილად გადასაჭრელი ამოცანა არ დგას.
სკანდალზე პასუხისმგებლობა საბანკო რეგულირებასაც აკისრია. მარეგულირებლები გლობალური ფინანსური სისტემის გადარჩენით იყვნენ დაკავებულნი 2008-2013 წლებში და მათთვის ჯარიმების დაკისრებით, იმდენად დაკავებულნი იყვნენ, რომ გამორჩათ – კრიტიკულად ედევნებინათ თვალი იმ სისტემისთის, რომელსაც მსოფლიო ეკონომიკა ახალ მარცხამდე მიჰყავს. ახლა ირკვევა, რომ იმას, რაც მარეგულირებლებს უნდა გაეკეთებინა, ჟურნალისტური გამოძიებები აკეთებდა. ახლა კი ის, რასაც მარეგულირებელი ორგანოები აკეთებენ, უფრო ნაგვის გატანას გავს ქარიშხლის შემდეგ, მათ ძალიან დიდი კონცენტრაცია დასჭირდებათ შედეგების გამოსასწორებლად.
მაგალითისათვის, ინგლისის ცენტრალურ ბანკს აქვს საკუთარი სადილერო, რომელიც ოპერირებს ფორექსის ბაზარზე, როგორც ჩანს, მათ ბაზარზე არსებული მანიპულაციები გამოეპარათ. რაც ყველაზე უარესია, ეს ნაცნობი ისტორიაა. მათ ასევე გამოეპარათ თავის დროზე „ლიბორის“ საპროცენტო განაკვეთთან დაკავშირებული მაქინაციები. რატომ?
2006 წელს, ინგლისის ბანკის ფორექსის აღმასრულებელმა დირექტორებმა გამართეს დისკუსია სავალუტო ბაზრებზე მანიპულაციების შესახებ. ის ფაქტი, რომ მსგავსი დისკუსია ჩატარდა, აჩენს კითხვებს იმაზე, თუ რა იცოდნენ რეალურად ბანკის წარმომადგენლებმა. ბანკმა ჩაატარა საკუთარი დამოუკიდებელი გამოძიება და განაცხადა, რომ არც ერთ მათ დილერს სპეკულაციების შესახებ ინფორმაცია არ ჰქონია. დასავლელი ანალიტიკოსები ამის გამო ბევრ კითხვას სვამენ, წლების განმავლობაში ინგლისის ბანკს ბევრი მსგავსი შემთხვევა „გამოეპარა“ – საინტერესოა, მათმა დილერებმა და ანალიტიკოსებმა მართლა არ იცოდნენ ამის შესახებ თუ იქ არაკვალიფიციური კადრები მუშაობენ? ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ამის შესახებ ინფორმაცია ჰქონდათ ჟურნალისტებს, რომლებიც სულაც არ არიან ფორექსის ბაზრის პირდაპირი მონაწილეები.
სპეკულაციები ფორექსზე კრიზისის დროს და მას შემდეგაც გრძელდებოდა. ის განაგრძობდა არსებობას ლიბორის სკანდალის შემდეგაც კი. ეს ბადებს შეკითხვას – ადექვატურია თუ არა ის, რომ სასჯელი მხოლოდ 5 ბანკს დააკისრეს? ფორექსის სხვა მონაწილეები კი (ტრეიდერები, მენეჯერები, მარეგულირებლები და ინგლისის ბანკი) მხოლოდ ბოდიშის მოხდით კმაყოფილდებიან და პირობას დებენ, რომ ეს აღარ განმეორდება.
თუმცა, არის ნიშნები იმისა, რომ ბანკებმა რაღაც სიგნალი მიიღეს. ტრეიდერებმა დაინახეს მათი კოლეგები დაკითხვაზე, ბევრს კრიმინალური დანაშაულისთვის ბრალის წაყენებაც ემუქრება, მენეჯერები ახლა იწყებენ მათი კომპანიების საქმიანობის სამართლებრივი ჩარჩოების შესწავლას, რაც აქამდეც უნდა გაეკეთებინათ. აღმასრულებელი მენეჯერები ქმნიან პროგრამებს, ინდუსტრიის კულტურის შესაცვლელად.
მარეგულირებლები კი აცნობიერებენ, რომ რეგულირების შერბილებული სტანდარტები დროის გამოწვევას ვეღარ პასუხობს. ინგლისის ცენტრალურმა ბანკმა დაგვიანებით გაამკაცრა კონტროლი სავაჭრო სფეროზე. ახლა საკითხავია, აუწყობენ თუ არა მას ფეხს სხვა მარეგულირებელი ორგანოები? რა ზომებს მიიღებენ ისინი არსებულ რისკებთან საბრძოლველად? გახდება თუ არა ფინანსური ბაზრები ხელოვნური ჩარევისგან თავისუფალი?