დერევატივები არის მასობრივი განადგურების ფინანსური იარაღი – უორენ ბაფეტი

ნუთუ კატასტროფის ძველი სცენარი მეორდება!

რა ელის ლარს

ემზარ ჯგერენაია
თსუ პროფესორი, PHD

მსოფლიო ფინანსური ბაზარი შევიდა ტურბულენტურობის ფაზაში. ჩინეთის მოვლენების გამო, წამყვანი პლატფორმების ინდექსები ერთმანეთის მიყოლებით დაეცა. ბრაზილია 1 სექტემბერს რეცესიის ზონაში შევიდა, სადაც რუსეთი უკვე რამდენიმე კვირაა იმყოფება. ბრიკის ქვეყნებიდან, ჯერჯერობით, ინდოეთი ინარჩუნებს სახეს. ალან გრინსპენის „ფორქასტი“ გამართლდა და ექსპერტთა აზრით, შესაძლებელია ეს დარტყმის ტალღა უახლოეს ხანებში უფრო მძლავრი ძალით კიდევ განმეორდეს.

მსხვილი საფინანსო ინვესტორის, მარკ ფაბერის აზრით, შტატები იმყოფება გიგანტური ბუშტის ცენტრში, რომელიც შეიძლება ნებისმიერ დროს გასკდეს. ამ ბუშტის ზრდა სხვა მაჩვენებლითაც დასტურდება – დერევატივების არნახული ზრდა. ასე მაგალითად, ამერიკის უმსხვილესი დერევატივები აღემატებიან აქტივებს 30-ჯერ, რაც 30%-ით მეტია 2007 წლის დონეზე. არადა 2007 წლის კრიზისში ძირითადი დამნაშავე, სწორედ, წარმოებული პროდუქტები იყო და ჯერ კიდევ 2002 წელს უორენ ბაფეტი ხაზს უსვამდა, რომ დერევატივები არის შენელებული მოქმედების ბომბი, ხოლო შემდგომ მას უწოდა მასობრივი განადგურების ფინანსური იარაღი. გარდა იმისა, რომ მკვლევართა დიდი ნაწილი ზუსტად აღწერს ციკლურობის და ფინანსური კრიზისების პერიოდულობის თანხვედრას და ყოველ 7-8 წელიწადში განმეორებას, ამჟამად უტყუარია ის, რომ ასევე ცნობილი ფინასისიტის ჯიმი როჯერსის განცხადებით, აზიური ფაქტორის გათვალისწინებით, 2016 წელს დიდი ალბათობით ვიხილავთ სერიოზულ ფინანსურ კრიზისსა და ვარდნამ შეიძლება 50% შეადგინოს და ყველაფერი ამის დეტონატორი გახდეს ჩინეთი, ხოლო მთავარი როლის შემსრულებელი შეერთებული შტატები.

დღეს ჩინეთის ბირჟები ხვალამდე დაკეტილია. დროებითაა ამ პლატფორმებზე სიწყნარე. უფრო მეტიც, The Economist-ის ცნობით, მთავრობა მასიურად ავრცელებს პროპაგანდისტულ ინფორმაციას, რომ ეს ყველაფერი პანიკის ბრალია. რომ საფინანსო სისტემა მყარია. ჩვენგან განსხვავებით, ჩინელებს არ ჭირდებათ უცხოური კაპიტალი ინვესტირებისთვის, მათ უცხოური გამოცდილება ჭირდებათ. სულ 1%-ია ბაზრის მოცულობიდან უცხოური კაპიტალის წილი, მაგრამ ის მსოფლიოს მეორე ეკონომიკაა და ბაზარს ტონს აძლევს.

25 აგვისტოს ჩინეთის ცენტრალურმა ბანკმა შეამცირა საპროცენტო განაკვეთი და ასევე სავალდებულო რეზერვების ნორმა. ამ შემცირების მიუხედავადაც კი, 1 წლიანი დაკრედიტების „ბენჩმარკ“ განაკვეთი ჯერ ისევ 4.6%-ია. მაშინ როდესაც დიდი ბანკების სარეზერვო მოთხოვნები 18%-ია. ცენტრალური ბანკი აპირებს მომავალში გააგრძელოს ორივე განაკვეთის შემცირება იმისათვის, რომ მსესხებლებს მეტი თანხა გამოუთავისუფლდეთ და მოხდეს ეკონომიკის სტიმულირება. ეს არის ის შესაძლებლობა, რაც დასავლეთის განვითარებულ ქვყენებს არ აქვთ, სადაც საპროცენტო განაკვეთები ზღვარს ქვემოთაა.

დამაიმედებელი სიტუაციაა ფისკალური კუთხით, ჩინეთის მთავრობა ელოდება ბიუჯეტის 2.3%-იან დეფიციტს, რაც მცირედით მეტია შარშანდელთან შედარებით. მაგრამ ივლისისთვის ბიუჯეტი პროფიციტული იყო. ჩინეთს ასევე აქვს ნავთობის დიდი მარაგი, რომლის გამოყენებაც ასევე შეიძლება თუ ეს საჭირო გახდება ეკონომიკური ზრდის წასახალისებლად.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროისთვის ჩინეთში ვითარება შედარებით დასტაბილურდა და მას გარკვეული მაჩვენებლები კვლავ კარგი აქვს, მაინც არის შეგრძნება იმისა, რომ ქვეყნის ეკონომიკას უახლოეს მომავალში შემცირება ელის. მთავრობის წინაშე დიდი გამოწვევაა, ეკონომიკის მართვასთან დაკავშირებით. პეკინს ჯერ კიდევ უწევს 2009 წლის სტიმულირების შემდეგად დარჩენილი ვალებისგან გათავისუფლება, რომელიც მთავრობამ 6 წლის წინ გლობალურ ფინანსურ კრიზისთან საბრძოლველად გამოყო.

ზოგიერთი გათვლებით, ჩინეთის ვალმა მშპ-ს 250%-ს მიაღწია, რაც თითქმის გაორმაგებული მაჩვენებლია ბოლო 7 წლის განმავლობაში. ჩინეთს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა აქვს, მოსახლეობის დაბერება და სამუშაო ძალის შემცირება მოსახლეობის მთლიან წილში.

არსებობს შესაძლო რეფორმების პაკეტი, რომელთაც შეუძლიათ ჩინეთისთვის ზრდის სტიმულირების ახალი წყარო გახდნენ: კერძო კომპანიებს უნდა ქონდეთ სახელმწიფო კომპანიებთან კონკურენციის საშუალება; უნდა შეიცვალოს კანონმდებლობა, მეწარმეებისთვის საინვესტიციო პროცესის გამარტივების მიზნით და სამოქალაქო წესების შერბილება. დღეს The Economist-ი ადანაშაულებს ჩინეთის მთავრობას ამ რეფორმების შეფერხებაში.

გასული 2 თვის განმავლობაში ჩინეთში განვითარებულმა მოვლენებმა ეჭვქვეშ დააყენა ჩინეთის ხელისუფლების სურვილი განახორციელოს რეალური რეფორმები. ბოლო ათწლეულების წარმატების გამო, ქვეყნის შიგნითაც და გარეთაც, ბევრმა ირწმუნა კომუნისტური პარტიის ძლევამოსილება გამკლავებოდა ნებისმიერ ეკონომიკურ რისკსა და გამოწვევას. მაგრამ ახლა ამ მტკიცებას ბზარი გაუჩნდა.

ეჭვები განსაკუთრებით გააღრმავა ჩინეთის ხელისუფლების უნიათო პასუხმა ფინანსურ ბაზრებზე დაწყებულ ვარდნაზე. ბაზრის მარეგულირებლებმა აკრძალეს მოკლე გაყიდვები და შეაჩერეს IPO-ები. ტრეიდერებსა და ჟურნალისტებს დაუწესდათ შეზღუდვები „ჭორების“ გავრცელებაზე. სახელმწიფო კომპანიებმა დაიწყეს საკუთარი აქციების გამოსყიდვა. სახელმწიფო მედიაში კი ხშირად წერდნენ, რომ ფინანსურ ბაზარზე მთავრობის მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს ტრიუმფი მოყვებოდა, მაგრამ ასე არ მოხდა. ბაზარი დაღმასვლას განაგრძობს, ნელ-ნელა ჭამს სამთავრობო რეზერვებს და ამცირებს მის კრედიტუნარიანობას.

შეიძლება ჩინეთის ფინანსური ბაზრები დასტაბილურდეს, ვალუტის დევალვაციით გამოწვეული აურზაურიც გადაივლის, მაგრამ ჩინეთის ხელისუფლების პოლიტიკური დანაკარგი შეიძლება გაცილებით დიდი აღმოჩნდეს. ამ თვეებში გაძლიერდა დისკუსია იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად შეუძლია კომუნისტურ პარტიას ქვეყანაში გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის ტემპების მიღწევა და შემდეგ ჯანსაღი ეკონომიკის გრძელვადიანად შენარჩუნება.

ჩინური სამთავრობო პრესა წერს, რომ ჩინეთის ლიდერს, Xi Jinping-ს დიდი ხანია უნდა რეფორმების განხორციელება, თუმცა მოულოდნელობებს წააწყდა „იმის იქით რისი წარმოდგენაც შესაძლებელი იყო“. ბევრი თვლის, რომ ჩინეთის ფორმალური ლიდერები უკან ექაჩებიან Xi Jinping-ს, რომელმაც განახორციელა ანტიკორუფციული რეფორმა ჩინეთში, ამ რეფორმამ ის ჩინეთის ერთ-ერთ ყველაზე ძლევამოსილ და გავლენიან ლიდერად აქცია ისტორიაში.

განსაკუთრებით კრიტიკის ობიექტი გახდა ჩინეთის პრემიერ მინისტრი Deng Xiaoping, რომელიც ხელმძღვანელობდა ხელისუფლების აშკარად წარუმატებელ მცდელობას ფინანსური ბაზრების დასახმარებლად გასულ თვეებში. კრიტიკას, ეკონომიკური შეცდომების გამო, თავს ვერც Xi Jinping დააღწევს, რადგან მისი წინამორბედებისგან განსხვავებით, მას ეკონომიკური გადაწყვეტილებების მიღება და პროცესების მართვა მხოლოდ პრემიერ მინისტრის კომპეტენციაში არ დაუტოვებია და ყველა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების აქტიური მონაწილეა.

დაბალანსების აქტი

დღეს ჩინეთის სამომხმარებლო მადა, შეიძლება ვთქვათ, რომ პიკზეა. ეს ცუდი სიგნალია იმ კომპანიებისა და ქვეყნებისთვის, რომელთა შემოსავლის ძირითადი წყაროც ჩინეთში გაყიდული ნედლეული იყო, რკინით დაწყებული, ნახშირითა და სპილენძით დამთავრებული. ჩინეთის სამომხმარებლო აქტივობის შემცირება ბევრი უარყოფითი შედეგის მომტანი იქნება: ჩინეთზე მოდის მსოფლიოში მოხმარებული ალუმინის, ნიკელისა და ფოლადის ნახევარი და ბამბისა და ბრინჯის მესამედი.

ბევრი განვითარებადი ქვეყნისთვის საფრთხე მხოლოდ ჩინეთში მიმდინარე მოვლენები არ არის. მდიდარი მსოფლიოს პოსტ-კრიზისულმა, მცირე ტემპებით გაჯანსაღებამ უკიდურესად დაბალ საპროცენტო განაკვეთებამდე მიგვიყვანა. მონეტარული სტიმულირება „რაოდენობრივი შერბილების“ პროგრამებით გააქტიურდა. განვითარებულ ქვეყნებში ობლიგაციებზე შემოსავლიანობის შემცირების შემდეგ, ინვესტორებმა სასურველი უკუგების მისაღებად განვითარებადი ქვეყნების ობლიგაციებში დაიწყეს ფულის დაბანდება.

მაგრამ ეს ტენდენცია ნელ-ნელა იცვლება. გასულ წელს ცნობილი გახდა, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემის რაოდენობრივი შერბილების პროგრამა დასასრულს უახლოვდება. უფრო მეტიც, 2006 წლის შემდეგ ფედი პირველად აპირებს საპროცენტო განაკვეთის გაზრდას. ამ ტენდენციებმა აშშ დოლარის გამყარება გამოიწვია. 2 წლის განმავლობაში დოლარი 17%-ით გამყარდა ძირითადი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნების ვალუტების ერთიან კალათასთან შედარებით და უფრო მეტად განვითარებადი ქვეყნების ვალუტებთან შედარებით.

აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის აწევის მოლოდინი ძირეული ცვლილების საწინდარია გლობალურ ფინანსურ ბაზრებზე. კაპიტალმა უკვე დაიწყო გადინება განვითარებადი ქვეყნებიდან. როდესაც ფედი საბოლოოდ გაზრდის განაკვეთს, ეს პროცესი უფრო აქტიური გახდება.

ეს განსაკუთრებით დიდი საფრთხეა იმ ქვეყნებისთვის, რომელთაც მიმდინარე ანგარიშის დიდი დეფიციტი აქვთ – სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ იმ ქვეყნებისთვის, რომლებმაც ფსონი უცხოურ კაპიტალზე გააკეთეს იმ გეპის ამოსავსებად, რაც მათ გამომუშავებულ და სავაჭროდ გადახდილ თანხას შორის ქონდათ. განსაკუთრებით დაზარალდებიან ნედლეულის ექსპორტიორი ქვეყნები. მათზე ერთობლივად იმოქმედებს ჩინეთისა და აშშ-ს ფაქტორი.

ასეთი ქვეყანაა პირველ რიგში ბრაზილია. მისი ვალუტა, გასულ წელს დოლართან შედარებით მესამედით გაუფასურდა და თითქმის განახევრდა 2013 წლის მაისიდან მოყოლებული. როდესაც ფედის ხელმძღვანელობამ პირველად განაცხადა რაოდენობრივი შერბილების პროგრამის დასრულებისა და საპროცენტო განაკვეთის ზრდის პერსპექტივაზე. ბრაზილიის ცენტრალურმა ბანკმა, ინფლაციის მოსათოკად, საპროცენტო განაკვეთი 14.25%-მდე გაზარდა. მისი ეკონომიკა რეცესიაშია. მაღაროებსა და ოფშორულ ნავთობში განხორციელებულმა ინვესტიციებმა კოლაფსი განიცადა.

აშშ დოლარის მიმართ მკვეთრად გაუფასურდა სხვა ქვეყნების ვალუტაც, მაგალითად მექსიკისა და არგენტინის. განვითარებადი ქვეყნებიდან, მხოლოდ რუსეთის რუბლი გაუფასურდა იმაზე მეტად, ვიდრე ლათინური ამერიკის ქვეყნების. რუსული რუბლის გაუფასურებას კი წინ ბევრი ფაქტორი უძღოდა, ნავთობზე ფასების ვარდნისა და დასავლეთის მიერ დაწესებული სანქციებით დაწყებული. ასევე დაზარალდნენ ნედლეულის ექსპორტიორი აზიური ქვეყნები, განსაკუთრებით მალაიზია და ინდონეზია. აგვისტოს ბოლო კვირაში განსაკუთრებით გაუფასურდა კოლუმბიური პესო, მალაიზიური რინგიტი და რუსული რუბლი.

სხვა განვითარებადი ბაზრებისგან განსხვავებული სპეციფიკისაა თურქეთის ეკონომიკა. თურქეთი განსაკუთრებით დაეყრდნო „ცხელ ფულს“ მიმდინარე ბალანსის დიდი დეფიციტის დასაფინანსებლად. ქვეყანას შიდა დანაზოგების დაბალი დონე აქვს. მსგავსი ქვეყნებისთვის კარგი დრო დგება მაშინ, როდესაც კაპიტალი თავისუფლად გადაადგილდება მსოფლიო მასშტაბით და ცუდი დრო უდგებათ ისეთ სიტუაციებში, როგორიც დღეს არის შექმნილი მსოფლიო ბაზარზე, როდესაც ინვესტორები განსაკუთრებით წუნია ხდებიან კაპიტალის დასაბანდებლად საჭირო ქვეყნის არჩევისას. თურქეთში დევალვაცია პიკს აღწევს, დოლარი 3 ლირას უახლოვდება, მაგრამ მისი საექსპორტო და შიდა ბაზარზე სამომხმარებლო ფასების ზრდის პოტენციალი მნიშვნელოვანია, იზრდება ექსპორტიც.

ირონულია, მაგრამ შედარებით უკეთეს მდგომარეობაში არიან ის ქვეყნები, რომელთაც მჭიდრო კავშირი აქვთ ჩინეთის ეკონომიკასთან, მათ შორის სამხრეთ კორეა, სინგაპური და ტაილანდი. ყველა მათგანს აქვს მიმდინარე ბალანსის მყარი პროფიციტი და ჯანსაღი უცხოური რეზერვები. მათ ნაკლებად აშინებთ აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის ზრდით გამოწვეული კაპიტალის გადინების რისკი. ამასთანავე, როგორც ნედლეულის წმინდა იმპორტიორებს, სარგებელი აქვთ სასაქონლო ბაზრებზე ფასების შემცირებიდანაც.

მიუხედავად ამისა, მათმა ვალუტებმაც დაიწყო გაუფასურება აგვისტოს შუა პერიოდიდან ჩინური იუანის დევალვაციის გამო, რამაც თავის მხრივ მოახდინა გავლენა ამ ქვეყნების ეკონომიკაზე. სინგაპურის მშპ-ს ზრდის ტემპები 2%-ს ქვემოთ ჩამოვიდა, რაც ბოლო სამი წლის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია. ტაილანდსა და სამხრეთ კორეაში შემცირდა საწარმოო გამოშვება.

ფასების შემცირება უარყოდითად აისახება კომპანიებზეც, მათ ნაკლები შემოსავალი აქვთ რაც ურთულებს ვალების მომსახურებას, რომელიც თავის მხრივ საჭიროა ახალი საწარმოო სიმძლავრეების დასაფინანსებლად.

საწარმოო ფასები მცირდება ინდოეთშიც, რომელიც თითქმის ერთადერთი ნათელი წერტილია განვითარებად ქვეყნებს შორის. ინდოეთი აზიის სხვა ეკონომიკებთან შედარებით ნაკლებადაა დაკავშირებული ჩინურ ეკონომიკსთან და როგორც ნავთობის იმპორტიორზე, შავ ოქროზე ფასების შემცირებაც მის წისქვილზე ასხამს წყალს. ინდოეთის მთავრობა უკვე ტრაბახობს იმით, რომ ისინი ჩინურ სასწაულს გაიმეორებენ, მაგრამ ფაქტია ისიც, რომ ამისათვის ძირეული რეფორმებია საჭირო, რაც ჯერჯერობით არ ხორციელდება.

ვინაიდან დღეს განვითარებადი ქვეყნების უდიდესი ნაწილი ეკონომიკური სირთულეების წინაშეა, ანალიტიკოსთა ნაწილი პარალელებს 1997-98 წლების აზიის კრიზისთან ავლებს. თუმცა ფაქტია ისიც, რომ მაშინ არსებული ბევრი ფაქტორი დღეს აღარ არსებობს. 1990-იან წლებში აზიის ბევრ განვითარებად ქვეყანაში დაგროვდა დოლარში ნომინირებული ვალის დიდი მოცულობა.
როდესაც ვალუტამ გაუსაფურება და კაპიტალმა გადინება დაიწყო, განსაკუთრებით რთული გახდა დოლარში აღებული ვალის მომსახურება.

90-იან წლებში ბევრი ქვეყანა ხელოვნურად ცდილობდა ვალუტის დაჭერას. დღეს ასე არ ხდება, აზიური ქვეყნების უმეტესობა ვალუტას თავისუფალი ცურვის საშუალებას აძლევს. ამასთანავე, 1997 წლისგან განსხვავებით, გასულ წლებში განვითარებული ქვეყნებიდან განვითარებად ქვეყნებში გადასული კაპიტალის უდიდესი ნაწილი ადგილობრივ ვალუტაში ნომინირებულ ობლიგაციებში მოხვდა.

ბრაზილიაში, თურქეთში, ინდონეზიაში, მალაიზიასა და მექსიკაში უხცოელები სამთავრობო ობლიგაციების 25-50%-ს ფლობენ. აღსანიშნავია ისიც, რომ განვითარებად ბაზრებს 1990-იან წლებთან შედარებით დღეს უფრო დიდი უცხოური ვალუტის რეზერვები და უფრო ჯანსაღი მიმდინარე ბალანსი აქვთ.

მართალია, განვითარებად ქვეყნებში ახლა უკეთესი სიტუაციაა, მაგრამ განვითარებული ქეყნებისთვის უფრო დიდი საფრთხეა ვიდრე 1997-98 წლების კრიზისის დროს. რადგან დღეს განვითარებადი ქვეყნების მშპ-ს წილი გლობალურ მშპ-ში გაცილებით დიდია, ძირითადად ჩინეთის ზრდის ხარჯზე, ამიტომაც ამ ქვეყნებში შექმნილი პრობლემები უფრო მეტად აისახება დასავლეთზე.

1990-იან წლების მოვლენებთან შედარებით არსებობს კიდევ ერთი კონტრასტი. ბოლო პერიოდში, მაღალ შემოსავლიანი ობლიგაციების ძიებამ საპენსიო ფონდები განვითარებული ქვეყნებიდან ეგზოტიკურ ადგილებამდე მიიყვანა: „სასაზღვრო“ ბაზრები, რომლებიც არიან უფრო ღარიბები, ნაკლებ განვითარებული ფინანსური ბაზრებით სხვა განვითარებად ქვეყნებთან შედარებით. ერთ-ერთი ასეთი ადგილია რესურსებით მდიდარი აფრიკა.
ქვეყნებს, რომლებიც ადრე არ იყვნენ განებივრებული ვალის აღების ფუფუნებით, ბოლო წლებში ამის საშუალება მიეცათ, დოლარში ნომინირებული ობლიგაციების სახით. დღეისათვის საბ-საჰარის აფრიკის 16 ქვეყანა ფლობს უცხოურ ვალუტაში გამოშვებულ ობლიგაციებს. ვინაიდან სასაქონლო ბაზრებზე ფასები ეცემა, ამ ქვეყნებს მათი მომსახურება შეიძლება გაუჭირდეთ. იგივე პრობლემები შეიძლება შეექმნათ კომპანიებს, რომელთაც ვალი დოლარში აქვთ აღებული, მათ შორის ჩინურ კომპანიებსაც.

როდის დასრულდება საბოლოოდ რაოდენობრივი შერბილების პროგრამა აშშ-ში ეს ფედის გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული. სანამ ჩინეთის ბაზრებზე არეულობა დაიწყებოდა იმის შანსი, რომ იელენი საპროცენტო განაკვეთს უკვე სექტემბერში გაზრდიდა 50% იყო, ახლა ამის შანსი 25%-მდეა შემცირებული. ფაქტია ისიც, რომ იელენის გადაწყვეტილება დიდიწილადაა დამოკიდებული აშშ-ს უმუშევრობის ახალ მაჩვენებელზე. ფედის ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებას საფუძვლად უფრო მეტად შიდა ფაქტორები უდევს და არა გლობალური ეკონომიკური კონიუნქტურა. ასე რომ, სექტემბერშივე საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შესაძლებლობა კვლავ არსებობს.

ერთი რამ ცხადია, 2013 წლის შემდეგ, როდესაც პირველად დაიწყო საუბარი რაოდენობრივი შერბილების პროგრამის შეწყვეტაზე, აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის მოსალოდნელი ზრდის ფაქტი, ლაიტმოტივად გასდევს ნებისმიერ გლობალურ ფინანსურ მოვლენას, მათ შორის ჩინეთში ბოლო თვეებში განვითარებულ მოვლენებსაც.

ჩემი აზრით, სექტემბერშიც არ მოხდება ფედის მიერ პროცენტის აწევა, რადგან ბოლო ანალიზმა ცხადყო, რომ ეკონომიკის ზრდის მაჩვენებლის პროგნოზი შერთებული შტატებისათვის არა 2.6%-ია წლიური, არამედ 2%, ანუ შემცირდა, რაც იელენს, ალბათ, გადააფიქრებინებს ფულის გაძვირებას. მომავალი პერიოდი ევროპის ცენტრალური ბანკიც შეინარჩუნებს დაბალ პროცენტს და, შესაბამისად, ევროს დაბალ კურსს, ასევე ჩინეთიც. სასაქონლო ბაზარზე სერიოზული პრობლემები შექმნა ფასების არნახულმა ზრდამ, რომელიც ექსპერტთა აზრით, მომავალი 4-5 წელი გაგრძელდება.

საგარეიო ფაქტორების არახელსაყრელობას საქართველოში ემატება – ინფლაცია, ელექტროენერგიაზე ფასების ზრდა, ექსპორტის შემცირება და ბიზნესმენთა და ინვესტორთა განწყობილების შემცირება. რაც მნიშვნელოვანია ლარის კურსისათვის.

ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, უმთავრესი გაცვლითი კურსის ვარდნის შესაჩერებლად არის სასწრაფო პრივატიზაცია და ხუდონ ჰესის და ნესკრას, ამ ორი ვალუტის უდიდესი შემომტანის, მშენებლობის დაფინანსების სასწრაფო გახსნა. ამას გარდა, მიმაჩნია რომ არსებული სიტუაციიდან გამომდინარე, იმ ინვესტორებს, რომლებიც ინფრასტრუქტურაში და კაპიტალურ მშენებლობაში ჩადებენ რესურსებს, წმინდა სავალუტო დაბანდების სახით, მთავრობამ სასწრაფოდ უნდა შესთავაზოს ბიზნეს შეღავათები. რათა მოხდეს მოსალოდნელი კრიზისის ცუნამის აცილება და შევინარჩუნოთ მყარი სიტუაცია საფინანსო – სასქონლო ბაზარზე.

4.09.2015