ეფექტიანი საქმიანობის განსაზღვრის მნიშვნელობა: მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან და დამატებული ეკონომიკური ღირებულების მნიშვნელობა
დიმიტრი დექუანდი
როგორც ყველა სხვა კომპანიას, ინვესტიციის ან ფირმის მფლობელს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა ფინანსური საქმიანობის შესაფასებლად. ამ მიზნით, აქციონერს ექნება სხვადასხვაგვარი ალტერნატივა და ხერხი საინვესტიციო მოგების შესადარებლად და პორტფელის გასაკონტროლებლად.
ამ სტატიის მიზანია, ახსნას “ინვესტირებული კაპიტალიდან მოგების” მიღების ოპერაცია და “დამატებული ეკონომიკური ღირებულების” ფუნქციონირების განსაზღვრის მეთოდები.
მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან, როგორც მომგებიანობის მაჩვენებელი
ინვესტირებული კაპიტალიდან მოგების კოეფიციენტის გასაანგარიშებლად, სუფთა მოგება გადასახადების გადახდის შემდეგ და პროცენტების გადახდამდე დაყოფილია იმ კაპიტალზე, რომელიც მოგებას (ინვესტიცია, ე.ი. კომპანიის საკუთარი კაპიტალი პლიუს გრძელვადიანი დავალიანება) წარმოშობს. მაღალი მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან ინვესტირებული სახსრების ეფექტიან გამოყენებაზე მიანიშნებს. მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან გამოხატავს კაპიტალის ღირებულების/ინვესტიციის ზრდას გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან უნდა შევადაროთ საინვესტიციო შესაძლებლობებს (რისკის იმავე დონესთან). არსებობს, აგრეთვე, უმნიშვნელო განსხვავება ინვესტირებული კაპიტალიდან მოგების გაანგარიშებაში. ასე რომ, კომპანიების შედარებისათვის მსგავსი გაანგარიშების წესი უნდა გამოვიყენოთ. როგორც მარტივი კოეფიციენტი, ინვესტირებული კაპიტალიდან, მოგება წარმოადგენს ზოგად კონცეფციას, მაგრამ დამატებით უნდა გამოვიყენოთ მისი ორი წარმოებული კაპიტალდაბანდების ანალიზისათვის. ეს ორი კოეფიციენტია კაპიტალის მოგება და მოგება სააქციო კაპიტალიდან. ზემოთაღნიშნული ორი კოეფიციენტი ბიზნესის რენტაბელურობის შეფასებაში უფრო მეტადაა გამოყენებული, ვიდრე ინვესტირებული კაპიტალიდან მოგების კოეფიციენტი. მოგება ძირითადი კაპიტალიდან(ROA) უდრის მოგებას გადასახადების და პროცენტების გადახდამდე, რომელიც დაყოფილია კომპანიის აქტივებში დაბანდებულ მთლიან კაპიტალზე. ეს განსაზღვრავს, თუ რამდენად ეფექტიანად იყენებს მენეჯმენტი კომპანიის აქტივებს, რადგან ბიზნესის რენტაბელურობა გაანგარიშებულია პროცენტის გადახდამდე კაპიტალის გამოყენების (და რა თქმა უნდა, დივიდენტების) მეშვეობით, დაფინანსების სტრუქტურა და კაპიტალის/დავალიანების ღირებულება არ არის გათვალისწინებული ძირითადი კაპიტალიდან მოგებაში (ROA). ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგანაც მოგება შედარებულია მთლიან აქტივებთან.
როგორც დამატებითი კოეფიციენტი, აქციონერული კაპიტალიდან მოგება (ROE) ითვალისწინებს აქციის მფლობელთა ინტერესებს. აქციონერულ კაპიტალიდან მოგების მეთოდი განსაზღვრავს, თუ რამდენად ეფექტურად იყენებს მენეჯმენტი დამატებითი მოგების მოსაპოვებლად ფირმის კაპიტალს. აქციონერული კაპიტალიდან მოგების გაანგარიშებისათვის სუფთა მოგება უნდა დაიყოს (პროცენტების და გადასახადის გადახდის შემდეგ) საბალანსო ანგარიშზე არსებულ მთლიან სააქციო კაპიტალზე. მოგება სააქციო კაპიტალიდან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს აქციის საბირჟო ღირებულებას. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიენიჭოს კომპანიის კაპიტალის დამოკიდებულებას საგარეო წყაროებიდან სესხის მიმართ (მიმწოდებლები, ბანკები, კრედიტები და სხვა დავალიანება, რომელზეც ერიცხება პროცენტი), როგორც წესი, უფრო დაბალი საპროცენტო განაკვეთით, ვიდრე კაპიტალის ღირებულება. უფრო დიდი დავალიანების (კაპიტალის ღირებულებაზე ნაკლებ ფასად) და უფრო დაბალი სააქციო კაპიტალის პირობებში, შესაძლებელია სააქციო კაპიტალიდან უფრო მაღალი მოგების მიღება, მაგრამ საჭიროა უფრო გულდასმითი მონიტორინგი დიდ დავალიანებაზე და სააქციო კაპიტალის არასაკმარის დონეზე, რადგან მან, შეიძლება, მომავალში ზედმეტი დავალიანებაPდა გაკოტრება გამოიწვიოს.
დამატებული ეკონომიკური ღირებულება
ზემოთაღნიშნული მომგებიანობის განსაზღვრის წესები და დამატებული ღირებულება ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში არიან, რადგან ისინი აქციონრის სიუხვის მაჩვენებელს წარმოადგენენ. ფაქტიურად, ეს ერთი და იგივე მონეტის ორი მხარეა, რადგანაც მეტი მომგებიანობა ზრდის კორპორაციის ღირებულების შექმნას და მფლობელს დივიდენტებით უზრუნველყოფს. დროის განმავლობაში Stern Stewart&Co-ის კონსულტანტებმა შექმნეს წმინდა აქტივების მაჩვენებელი – დამატებული ეკონომიკური ღირებულება.
დამატებული ეკონომიკური ღირებულება (EVA)= წმინდა მოგება გადასახადების გადახდის შემდეგ – (კაპიტალის X ღირებულება)
მარტივად რომ ვთქვათ, დამატებული ეკონომიკური ღირებულება უდრის გადასახადის გადახდის შემდეგ დარჩენილ მოგებას, ამას გამოკლებული იმ კაპიტალის მთლიანი ღირებულება, რომელიც გამოყენებულია მოგების მისაღებად. დამატებული ეკონომიკური ღირებულება, რომელიც რეალურ მოგებას ქაღალდზე აღნიშნული მოგების ფონზე წარადგენს, აჩვენებს აქციონერებისათვის შექმნილ მოგებას და მაშასადამე, ეხმარება მათ საინვესტიციო პორტფელის გაკონტროლებაში. ეს მეთოდი მიანიშნებს იმაზე, რომ კორპორაციის ღირებულება დამოკიდებულია ინვესტორის მოლოდინებზე, რომ მოგება უფრო დიდი იქნება, ვიდრე კაპიტალის ღირებულება. ემპირულმა ანალიზმა გვიჩვენა, რომ დამატებული ეკონომიკური ღირებულება და არა მოგება, განსაზღვრავს კორპორაციის ღირებულებას. დამატებული ეკონომიკური ღირებულების დასაანგარიშებლად, ფინანსურმა მუშაკმა უნდა დაიანგარიშოს კაპიტალის ღირებულება, როგორც საპროცენტო წილი, რომელიც გამრავლებულია მთლიან ინვესტირებულ კაპიტალზე. უფრო რთული გაანგარიშება მოიცავს ნობელის ლაურეატის, უილიამ შარპის მიერ დამუშავებულ ძირითადი კაპიტალის ფასწარმოების მოდელს. ამ მეთოდის გამოყენებით, კაპიტალის საშუალო დანახარჯები გაანგარიშდება და შემდგომ სააქციო კაპიტალისა და დავალიანებისათვის გამოიყენება. დამატებული ეკონომიკური ღირებულება წარმოადგენს “ნამდვილი ეკონომიკური” მოგების შეფასებას წმინდა მოგებისაგან განსხვავებით, რომელშიც არ შედის სააქციო კაპიტალის ალტერნატიული დანახარჯები. ყველა დანახარჯის, კაპიტალის დანახარჯების (სააქციო კაპიტალის დანახარჯების ჩათვლით) გათვალისწინებით, იგი საანგარიშო პერიოდის დროს ფირმის მიერ შექმნილ ან განადგურებულ წმინდა ღირებულებას აჩვენებს. ასე რომ, დამატებული ღირებულება იქცევა ეფექტიან კონტროლის ხერხად, რომელიც ზუსტად აჩვენებს კომპანიის მოგების და ზარალის შედეგებს.
მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან (და მისი ორი შემადგენელი ნაწილი – მოგება ძირითადი და სააქციო კაპიტალიდან) და დამატებული ეკონომიკური ღირებულება პარალელურად უნდა გამოიყენებოდეს: მოგება ინვესტირებული კაპიტალიდან, ძირითადი და სააქციო კაპიტალიდან აჩვენებს კომპანიის რენტაბელურობას გარკვეული პერიოდის განმავლობაში და საშუალებას გვაძლევს, შევადაროთ კომპანიების რენტაბელურობა შერჩეული კოეფიციენტის მეშვეობით.