„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონის კრიტიკული ანალიზი

ლევან კოკაია-სამართლის მაგისტრი, საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის (GIPA) ლექტორი

შესავალი

სტატიაში განხილულია „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონით რეგულირებული რამდენიმე პრობლემური საკითხი, რომელიც მოიცავს როგორც ურთიერთსაწინააღმდეგო დებულებებს, აგრეთვე მომიჯნავე კანონმდებლობასთან მათი შეუთავსებლობის შესახებ საკითხებს. კრიტიკის საგნად ქცეული დებულებების პარალელურად წარმოდგენილია მათი ახლებურად რეგულირების ალტერნატიული მექანიზმები.

1.ანგარიშვალდებული საწარმოს გაურკვეველი დეფინიცია

„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: „ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზება არის წინადადება არანაკლებ 100 პირისათვის ან წინასწარ დაუზუსტებელი რაოდენობის პირთათვის ემიტენტის სახელით ფასიანი ქაღალდების პირდაპირი ან არაპირდაპირი მიყიდვის შესახებ. საჯარო შეთავაზებად მიიჩნევა აგრეთვე არაანგარიშვალდებული საწარმოს ფასიან ქაღალდებთან დაკავშირებით იმ პირის სახელით წამოყენებული ამგვარი წინადადება, რომელიც ემიტენტი არ არის. ნებისმიერ პირს შეუძლია განახორციელოს საჯარო შეთავაზება, თუ იგი საქართველოს ეროვნულ ბანკს წარუდგენს ამ კანონით განსაზღვრულ, თავის მიერ ხელმოწერილ შესაბამის ინფორმაციას (დოკუმენტებს) და მიაწვდის ძირითად ინფორმაციას თავის შესახებ. ასეთ შემთხვევაში საქართველოს ეროვნულ ბანკს შეუძლია დაადგინოს ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზების განსხვავებული წესი”.

ამავე კანონის მე-4 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: „ საჯარო შეთავაზება ხორციელდება მხოლოდ ემიტენტის მიერ ამ კანონისა და საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილი წესების მოთხოვნათა დაცვით მომზადებული და დამტკიცებული ემისიის პროსპექტის გამოქვეყნებისთანავე ან მისი გამოქვეყნების შემდეგ”.

წარმოდგენილ ორ ნორმას შორის არსებობს შინაარსობრივი ურთიერთწინააღმდეგობა. კერძოდ, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების მიხედვით „საჯარო შეთავაზებად მიიჩნევა აგრეთვე არაანგარიშვალდებული საწარმოს ფასიან ქაღალდებთან დაკავშირებით იმ პირის სახელით წამოყენებული ამგვარი წინადადება, რომელიც ემიტენტი არ არის”, ხოლოდ მე-4 მუხლის პირველი ნაწილი კი საჯარო შეთავაზების განხორციელების შესაძლებლობას მხოლოდ ემიტენტის მიერ განიხილავს.

არსებული პრობლემის გადაწყვეტის ერთადერთი გამოსავალია, რომ არაანგარიშვალდებულ საწარმოებს არ მიეცეთ შესაძლებლობა, რომ ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზება განახორციელონ, ვინაიდან ერთადერთი პირობა, რასაც საწარმოს ანგარიშვალდებულებას არაანგარისვალდებული საწარმოსგან განასხვავებს არის ის, რომ ანგარიშვალდებულ საწარმოს გამოშვებული აქვს საჯარო ფასიანი ქაღალდები.

ამასთან, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის ბოლო წინადადების მეშვეობით, საქართველოს ეროვნულ ბანკს შეუძლია ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზების განსხვავებული წესი დაადგინოს იმ ნებისმიერი პირისათვის, რომელსაც შეუძლია საჯარო შეთავაზება განახორციელოს.

წარმოდგენილი პირობა სრულად ეწინააღმდეგება ანგარიშვალდებული საწარმოს მნიშვნელობას. ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზება კომპანიის პასუხისმგებლობის და გამჭვირვალეობის მაღალ ხარისხთან ასოცირდება. ეს არის ერთ-ერთი ძირითადი კრიტერიუმი, რითაც ანგარიშვალდებული საწარმო დახურული სააქციო საზოგადოების სტრუქტურული აგებულების და ფუნქციონირების წესს ემიჯნება. განსახილველ ნორმაში არსებული დათქმა, რომლის მიხედვითაც: „საქართველოს ეროვნულ ბანკს შეუძლია დაადგინოს ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზების განსხვავებული წესი” ასევე განიხილება, როგორც ერთ-ერთი საკანონმდებლო ხარვეზი ორი მიზეზის გამო: 1) კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზების ბაზრის განსავითარებლად მნიშვნელოვანია განისაზღვროს თამაშის ერთიანი წესები, რომელსაც თითოეული ანგარიშვალდებული საწარმო თანაბრად უნდა დაექვემდებაროს. ეს პირობა ყველა ანგარიშვალდებული საწარმოსთვის გააჩენს სამართლიანობის უფრო მაღალ განცდას, რითაც რაიმე „გართულებული“ ან „საშეღავათო“ პირობა სრულად გამოირიცხება; 2) ნებისმიერ შემთხვევაში საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით უნდა განსაზღვროს არსებული „განსხვავებული“ წესები. კანონით რეგულირებული არ არის საკითხი იმის შესახებ, თუ რა შედეგები დადგებოდა ასეთი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონთან შეუთავსებლობის შემთხვევაში. ერთადერთი გზა იქნება ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით მსგავსი კანონქვემდებარე აქტის გასაჩივრების შესაძლებლობა. ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზების დახვეწილი პროცედურის არსებობა მნიშვნელოვანია ჯანსაღი პორტფელური საინვესტიციო გარემოს ჩამოსაყალიბებლად. პოტენციურად გასასაჩივრებელი აქტების არსებობა და კანონით დაურეგულირებელი საკითხები არ იქონიებს არსებულ ან/და ნებისმიერ დაინტერესებულ ინვესტორზე პოზიტიურ გავლენას.

ამ ნეგატიური შედეგის აღმოსაფხვრელად უმჯობესია, რომ განსახილველი ნორმა ჩამოყალიბდეს იმ ფორმულირებით, რომ საქართველოს ეროვნულ ბანკს მოცემულ შემთხევაში „განსხვავებული წესების“ განსაზღვრის შესაძლებლობა შეეზღუდოს.

2.ემიტენტის პასუხისმგებლობის განსაზღვრის საფუძვლები

კანონის მე-3 მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით: „იმ ემიტენტის ფასიანი ქაღალდების მფლობელს, რომელიც ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზებას ახორციელებს ამ კანონის მე-5 მუხლის მიხედვით, უფლება აქვს წინადადებით მიმართოს ემიტენტს, დადგენილი წესით საჯარო შეთავაზებაში შეიტანოს მის მფლობელობაში არსებული ფასიანი ქაღალდები”. ამავე კანონის მე-4 მუხლის მე-14 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადების თანახმად: „ამ კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის გათვალისწინებით, ბათილია ხელშეკრულება, რომელიც ზღუდავს ამ მუხლში აღნიშნულ პირთა პასუხისმგებლობას (თუ ამის შესახებ მითითებული არ არის ემისიის პროსპექტის გარეკანზე), თუ ემისიის პროსპექტში არსებითი მოვლენის არასწორად გადმოცემის ან გამოტოვების გამო აქციის მფლობელი დაზარალდა. ემიტენტი, ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების გათვალისწინებით, პასუხისმგებელია საჯარო შეთავაზებით გაყიდული ფასიანი ქაღალდების შემძენ პირთა წინაშე იმ ზარალისათვის, რომელიც წარმოიქმნა მათი შეძენის შედეგად და გამოწვეულია დამტკიცებულ პროსპექტში ან საბოლოო პროსპექტში არსებითი მოვლენის არასწორად გადმოცემით ან განუცხადებლობით“. კანონის მე-5 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების მიხედბით კი:
„2. საჯარო შეთავაზების პერიოდში ამა თუ იმ არსებითი მოვლენის (კერძოდ, ემისიის პროსპექტში ემიტენტის მიერ ფასიანი ქაღალდების რაოდენობის, შეთავაზების ბოლო ვადის ან სხვა არსებითი ფაქტის) შეცვლის აუცილებლობის შემთხვევაში ემიტენტი ასრულებს შემდეგ პროცედურას:
ა) საქართველოს ეროვნულ ბანკს წარუდგენს შეთავაზების განაცხადის შესწორებას, რომელშიც განიმარტება მასში შეტანილი ყველა ცვლილება;
ბ) აქვეყნებს შეტყობინებას გაზეთში ან საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილი წესით განსაზღვრული სხვა საშუალებით; აცხადებს არსებული ფორმით შეთავაზების გაუქმების შესახებ და ახორციელებს შეთავაზებას მითითებულ თარიღამდე ფასიანი ქაღალდების გაყიდვის ყველა ხელშეკრულების გაუქმების თაობაზე, ყოველგვარი ფასდაკლების გარეშე, ამ მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით.
3. თუ ემისიის პროსპექტში შესწორება შეიტანება ამა თუ იმ არსებით მოვლენასთან დაკავშირებით, ამ მუხლის მე -2 პუნქტის მიხედვით, ხელმომწერებს უფლება აქვთ უარი განაცხადონ შესყიდულ ფასიან ქაღალდებზე, ხოლო ემიტენტი ვალდებულია უკან დააბრუნოს ფასიანი ქაღალდების საფასური გამოუქვითავად, ხელმომწერთა მიერ უარის განცხადებიდან 10 დღის განმავლობაში. ხელმომწერნი, რომლებიც უარს არ განაცხადებენ შესყიდულ ფასიან ქაღალდებზე, ექვემდებარებიან შეთავაზების ახალ პირობებს.“

მოცემულ შემთხვევაში პასუხგაუცემელია კითხვა იმის თაობაზე, თუ რა წინაპირობათა არსებობისას შეიძლება, რომ აქციის მფლობელი დაზარალდეს. ერთადერთი კრიტერიუმი, რასაც კანონი განსაზღვრავს, ეს არის მისი მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული „არსებითი ფაქტის ან მოვლენის“ ცნება, რომლის მიხედვითაც „ არსებითი (ფაქტი ან მოვლენა) ეს არის ფაქტი ან მოვლენა, რომელსაც, კეთილგონიერების ფარგლებში, მნიშვნელოვნად მიიჩნევს ინვესტორი ან პოტენციური ინვესტორი ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა მიღებისას“. აქ ემიტენტის პასუხისმგებლობის საკითხი ბოლომდე დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად „პოზიტიურად“ ან „ნეგატიურად“ მიიჩნევს ინვესტორი ან პოტენციური ინვესტორი ამა-თუ იმ ფაქტს ან მოვლენას. ემიტენტის პასუხისმგებლობის ზუსტი განსაზღვრისთვის უმჯობესია, რომ პირველ რიგში მოხდეს კანონით რეგულირებული „არსებითი ფაქტის ან მოვლენის“ უფრო კონკრეტული დეფინიციის ჩამოყალიბება, რაც საკითხის სუბიექტურად შეფასების შესაძლებლობას ბოლომდე გამორიცხავს. მხოლოდ ამის შემდგომ იქნებოდა შესაძლებელი, რომ უფრო მკაფიოდ ჩამოყალიბდეს ემიტენტის პასუხისმგებლობის უფრო სარწმუნო წინაპირობები.

ამასთანავე, განსახილველი ნორმებით (კერძოდ კი კანონის მე-4 მუხლის მე-14 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადება) არ განისაზღვრება ის ინსტიტუტი, რომელიც მოახდენდა ინვესტორისთვის ზიანის მიყენების ფაქტის განსაზღვრას და მის „დაზარალებულად“ გამოცხადებას. საკითხის დერეგულირებისას შესაძლოა არაკეთილსინდისიერმა ინვესტორებმა ისარგებლონ, რომელთა პრეტენზიასაც, არსებული რეგულირებით შესაძლოა მოყვეს ისეთი შედეგი, რომლითაც დაუსაბუთებლად დაზარალდებოდა ემიტენტი ან/და აღნიშნული ვითარების საპირისპიროდ, შესაძლოა, რომ ინვესტორის არსებითი ინტერესები ობიექტურად ზარალდებოდეს, რის საწინააღმდეგოდაც ემიტენტს შეეძლებოდა კანონით განსაზღვრულ ხარვეზზე აპელირება. ამავე საკითხთან ერთად ნიშანდობლივია კანონის მე-4 მუხლის მე-11 ნაწილის შინაარსის გათვალისწინება, რომლის მიხედვით: „საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ემისიის პროსპექტის დამტკიცება ადასტურებს, რომ ემიტენტის მიერ წარდგენილი ინფორმაცია შეესაბამება ამ კანონსა და საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილ წესებს, მაგრამ ის არ ადასტურებს განცხადებული ინფორმაციის სისწორეს. ამასთანავე, იგი არ უნდა იქნეს მიჩნეული საქართველოს ეროვნული ბანკის რეკომენდაციად. ყოველი წინასწარი, დამტკიცებული და საბოლოო პროსპექტის წინა გვერდზე მკაფიოდ უნდა ჩანდეს შემდეგი სიტყვები: „საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ემისიის პროსპექტის დამტკიცება შეეხება პროსპექტის ფორმას და იგი არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც დასკვნა მისი შინაარსის სისწორის ან მასში აღწერილი ინვესტიციების ღირებულების შესახებ“. მოცემულ ნორმათა ანალიზი კი ადასტურებს იმას, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი მხოლოდ ტექნიკურად ადასტურებს ემისიის პროსპექტს და ის არ არის მის შინაარსობრივ სისწორეზე პასუხისმგებელი უწყება. აღნიშნული კი ხაზგასმით ადასტურებს იმას, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებით მოკლებულია შესაძლებლობას, რომ მოახდინოს „არსებითი ფაქტის ან მოვლენის“ „მართებულად“ ან „არამართებულად“ კვალიფიკაცია, რამაც ინვესტორთა და ემიტენტთა შორის შესაძლოა გაუგებრობა გამოიწვიოს.
არსებული დაურეგულირებელი საკითხის ნეგატიურ ფონს კიდევ უფრო მეტად ხაზს უსვავს ამავე კანონის მე-7 მუხლის შინაარსი, რომლის მიხედვით:
„1. თუ ემიტენტი ან მისი სახელით მოქმედი საბროკერო კომპანია ან შესაბამისი ლიცენზიის მქონე ფინანსური ინსტიტუტი არღვევს ამ კანონის მე-4–მე-6 მუხლების მოთხოვნებს, ანდა თუ მათ მიერ ემისიის პროსპექტში მითითებული ინფორმაცია არსებითად არასწორი ან არასრულია, საქართველოს ეროვნული ბანკი უფლებამოსილია შეაჩეროს დამტკიცებული პროსპექტის მოქმედება და განსაზღვროს ვადა ამგვარი დარღვევების გამოსასწორებლად. თუ დარღვევები განსაზღვრულ ვადაში არ გამოსწორდება, საქართველოს ეროვნულ ბანკს უფლება აქვს, გააუქმოს დამტკიცებული პროსპექტის მოქმედება.
2. თუ საქართველოს ეროვნული ბანკი შეაჩერებს ან გააუქმებს დამტკიცებული პროსპექტის მოქმედებას, ფასიანი ქაღალდების საჯარო შეთავაზება აკრძალულია და მყიდველებს უფლება აქვთ, უარი თქვან თავიანთ შესყიდვებზე ამ კანონის მე-4 მუხლის მე-14 პუნქტის მიხედვით”. მივიჩნევ, რომ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც კანონში აღმოიფხვრება ხარვეზი, რომელიც „არსებითი მოვლენის“ უფრო მეტ დეტალიზაციას მოახდენდა, შესაბამისად უნდა დაკორექტირდეს ციტირებული მე-7 მუხლის შინაარსიც.

კერძოდ, როგორც ზემოთ მიმოვიხილეთ, საქართველოს ეროვნული ბანკი მხოლოდ ტექნიკურად ადასტურებს ემისიის პროსპექტს და არ ერევა მის შინაარსობრივ მახასიათებლებში. თუ ეროვნულ ბანკს მხოლოდ ეს ტექნიკური ფუნქცია აქვს ემისიის საბოლოო პროსპექტის მიმართ და ამავდროულად, კანონით არ არის განსაზღვრული მისი უფლებამოსილება, რომ სწორედ ეს უწყება არის არსებითი ფაქტის ან მოვლენის შესწავლაზე პასუხისმგებელი, მაშინ გაუგებრობას იწვევს კანონის მე-7 მუხლით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილება, რომლის მიხედვითაც მას შეუძლია დამტკიცებული პროსპექტის მოქმედება გააუქმოს. კანონის მე-7 მუხლის მე-2 ნაწილი, რომელიც მითითებას აკეთებს ამავე კანონის მე-4 მუხლის მე-14 ნაწილზე, შინაარსობრივად იმავე ხარვეზს მოიცავს, რაც უკვე ზემოთ მიმოვიხილეთ.

ამ სიტუაციაში არსებითი ფაქტის ან მოვლენის ზუსტად განსაზღვრის პარალელურად მიზანშეწონილად მივიჩნევ, რომ საქართველოს ეროვნულ ბანკს უფრო მეტი უფლებამოსილება მიენიჭოს, რომ კონკრეტულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით მოახდინოს ინვესტორთა დაცვა ემისიის პროსპექტის შინაარსის გათვალისწინებით.

3.კონფიდენციალური ინფორმაცია ანგარიშვალდებული საწარმოს შესახებ

კანონის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად: „ანგარიშვალდებული საწარმო საქართველოს ეროვნულ ბანკს ცალკე, კონფიდენციალურობის მითითებით წარუდგენს სპეციალურ ანგარიშს, რომელიც ძირითად ანგარიშთან ერთად მოიცავს კონფიდენციალურ ინფორმაციას. საქართველოს ეროვნული ბანკი დაიცავს წარდგენილი ინფორმაციის კონფიდენციალურობას. საქართველოს ეროვნული ბანკი უფლებამოსილია სპეციალური ანგარიშის მიღებიდან 1 კვირის ვადაში, თავის მიერ დადგენილი წესის შესაბამისად გადაწყვიტოს წარდგენილი ინფორმაციის კონფიდენციალურობის საკითხი. ამასთანავე, თუ: ბ) საქართველოს ეროვნული ბანკი მიიღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას, რომ ინფორმაცია არასწორად იყო ამოღებული წარდგენილი ანგარიშიდან, ანგარიშვალდებული საწარმო, რომელმაც დოკუმენტები წარადგინა, ვალდებულია წარადგინოს შესწორებული დოკუმენტები, რომლებშიც ჩართული იქნება ადრე ამოღებული ინფორმაცია”.
მოცემულ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად „სარწმუნო“ არგუმენტები შეიძლება გააჩნდეს ანგარიშვალდებულ საწარმოს წარდგენილი ინფორმაციის კონფიდენციალურად აღიარების თაობაზე, მას ნორმის ძალით ნებისმიერ შემთხვევაში ეკისრება ვალდებულება, რომ საქართველოს ეროვნულ ბანკს გადასცეს ის ინფორმაცია, რომელიც მის მიერ წარდგენილი მოსაზრების მიუხედავად მაინც კონფიდენციალურად მიაჩნია.
საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 272-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: „კომერციული საიდუმლოება არის ინფორმაცია კომერციული ფასეულობის მქონე გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საშუალების თაობაზე ან ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გამოიყენება საქონლის საწარმოებლად, მოსამზადებლად, გადასამუშავებლად ან მომსახურების გასაწევად, ან/და რომელიც წარმოადგენს სიახლეს ან ტექნიკური შემოქმედების მნიშვნელოვან შედეგს, აგრეთვე სხვა ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას”. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად: „ინფორმაციის წარდგენისას პირი ვალდებულია მიუთითოს, რომ ეს ინფორმაცია მისი კომერციული საიდუმლოებაა. საჯარო დაწესებულება ვალდებულია 10 დღის ვადაში კომერციულ საიდუმლოებად მიიჩნიოს ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ინფორმაცია, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ინფორმაციის ღიაობის ვალდებულება დადგენილია კანონით. თუ ინფორმაციის წარდგენისას საჯარო დაწესებულება არ მიიჩნევს ამ ინფორმაციას კომერციულ საიდუმლოებად, იგი იღებს გადაწყვეტილებას მისი ღიაობის თაობაზე, რასაც დაუყოვნებლივ აცნობებს შესაბამის პირს. გადაწყვეტილების მიღებიდან 15 დღის შემდეგ ინფორმაცია ხდება ღია, თუ პირმა, რომლის საკუთრებაცაა ეს ინფორმაცია, ამ ვადის გასვლამდე ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში, ხოლო საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით – სასამართლოში არ გაასაჩივრა ინფორმაციის ღიაობის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილება, რაც დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს საჯარო დაწესებულებას“.
ნებისმიერ შემთხვევაში, შესაძლოა, რომ ანგარიშვალდებულ საწარმოს გააჩნდეს ობიექტური მოსაზრებები, რომ წარდგენილი ინფორმაციის არაკონფიდენციალურად ცნობის შედეგად მის კონკურენტუნარიანობას ზიანი მიადგეს. აქვე საყურადღებოა, რომ როგორც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოხმობილი დებულება იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ სასამართლოს მიერ მოხდეს ინფორმაციის ღიად ცნობა, ამ ზოგადი წესისგან განსხვავებით, „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონი უალტერნატივოდ ავალდებულებს ანგარიშვალდებულ საწარმოს, რომ მან, მისი არგუმენტების მიუხედავად საქართველოს ეროვნულ ბანკს წარუდგინოს ის ინფორმაციაც, რომლის წარდგენამ მისი მოსაზრებით შესაძლოა მას ზიანი მოუტანოს.
უმჯობესი იქნებოდა, რომ კანონის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტში დღეს მოქმედი რედაქციით ხსენებული ანგარიშვალდებული საწარმოს ვალდებულება შეიცვალოს იმგავარად, რომ მას კვლავ მიეცეს საკუთარი მოსაზრების წარდგენის შანსი და აქვე განისაზღვროს ანგარიშვალდებული საწარმოს მიერ სასამართლოში საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობაც.

4.„პირთა ჯგუფის“ განსაზღვრა ანგარიშვალდებული საწარმოს ფასიანი ქაღალდების მნიშვნელოვანი შენაძენის საჯაროდ განცხადებისას
კანონის მე-14 მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილების მიხედვით:
„1. პირი ან პირთა ჯგუფი საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილი წესით განსაზღვრული ფორმით, ფასიანი ქაღალდების მნიშვნელოვანი შენაძენის შესახებ ატყობინებს საქართველოს ეროვნულ ბანკს, ემიტენტსა და საფონდო ბირჟას, რომელზედაც ხდება ამ ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვა.
3. ჯგუფად ჩაითვლებიან პირები, თუ მათ შორის არის შეთანხმება:
ა) ანგარიშვალდებული საწარმოს საჯარო მიმოქცევაში მყოფი ფასიანი ქაღალდების შეძენის, ფლობისა და განკარგვის საერთო პოლიტიკის წარმოების შესახებ;
ბ) ამ ფასიან ქაღალდებთან მიმართებით მესაკუთრის ნებისმიერი უფლების, მათ შორის, ხმის უფლების გამოყენების შესახებ.
4. ასეთი შეთანხმების არსებობა ანგარიშვალდებული საწარმოს მმართველი ორგანოს წევრებს შორის იგულისხმება წერილობითი დადასტურების გარეშეც.”
გაუგებრობას იწვევს ციტირებულ მუხლში ხსენებული “ფასიანი ქაღალდების შეძენის, ფლობისა და განკარგვის საერთო პოლიტიკის წარმოების წესი“, მით უფრო, როდესაც ამავე მუხლის მე-4 ნაწილი პირთა ჯგუფს შორის არსებულ შეთანხმებას ზეპირი ფორმითაც ნამდვილად მიიჩნევს.
თუ ანგარიშვალდებული საწარმოს ფასიანი ქაღალდების მესაკუთრეებს სხვადასხვა პირები წარმოადგენენ, რომელთა შორის არსებობს გარკვეული სამართლებრივი კავშირი, ეს უნდა აღინიშნოს აქციათა დამოუკიდებელი რეგისტრატორის მიერ წარმოებულ აქციათა რეესტრში. ასევე, თუ ანგარიშვალდებული საწარმოს მნიშვნელოვანი შენაძენი განხორციელდა გარკვეულ სამართლებრივ კავშირში მყოფ პირთა შორის და ეს კავშირი მხოლოდ ზეპირი თანამშრომლობის ფორმით არის განსაზღვრული, მაშინ როგორც საქართველოს ეროვნულ ბანკს, ასევე საფონდო ბირჟას გაუჭირდება იმის განსაზღვრა, რეალურად განხორციელდა თუ არა კანონით განსაზღვრული „მნიშვნელოვანი შენაძენი“, იმისათვის, რომ შემდგომში მოხდეს ამ გარიგების განცხადების შესახებ გადამოწმება და განუცხადებლობის შემთხვევაში, „პირთა ჯგუფის“ მიმართ შესაბამისი სანქციის დაკისრება.

არსებული ხარვეზის გამოსასწორებლად მიზანშეწონილად მივიჩნევ, რომ პირველ რიგში ნორმის მე-4 ნაწილში შევიდეს შესწორება, რითაც, პირთა შორის შეთანხმება მათ შორის არსებულ მხოლოდ წერილობით ფორმაში გამოისახება, ამავდროულად უნდა განიმარტოს, თუ რა იგულისხმება „ფასიანი ქაღალდების შეძენის, ფლობისა და განკარგვის საერთო პოლიტიკის წარმოებაში“ მით უფრო -ზეპირი ფორმით.

5.ინტერესთა კონფლიქტი და ინფორმაციის განცხადება

ურთიერთსაწინააღმდეგო დებულება მოიპოვება კანონით რეგულირებული ინტერესთა კონფლიქტის და ინფორმაციის განცხადების ნაწილში. კერძოდ, მე-161 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად:
„1. ანგარიშვალდებული საწარმოს მიერ განსახორციელებელი გარიგებები უნდა დაიდოს ამ
მუხლით დადგენილი მოთხოვნების შესაბამისად, თუ დაინტერესებული პირი არის ანგარიშვალდებული საწარმოს მმართველი ორგანოს წევრი ანდა ხმათა საერთო რაოდენობის 20%-ის ან მეტის პირდაპირი ან არაპირდაპირი მფლობელი აქციონერი. ამ მუხლის მოთხოვნები, გარდა მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა, არ ვრცელდება გარიგებებზე, რომლებიც იდება ანგარიშვალდებულ საწარმოსა და მის 100%-იან შვილობილ საწარმოს ან 100%-იან აქციონერს შორის.

ანგარიშვალდებული საწარმოს ხმათა საერთო რაოდენობის (20%) განსაზღვრის მიზანია, რომ ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის მეტი გამჭირვალეობის უზრუნველსაყოფად თავიდან იქნეს არიდებული ინტერესთა კონფლიქტით დადებულ გარიგებათა მავნე შედეგები.
ანგარიშვალდებული საწარმოს ხმათა საერთო რაოდენობის წარმოდგენილი 20%-იანი მინიმალური ზღვარი წინააღმდეგობაში მოდის, ამავე კანონის მე-2 მუხლის მე-20 პუნქტთან, რომელიც „მნიშვნელოვანი წილის“ ან „მნიშვნელოვანი შენაძენის“ კონტროლად მიიჩნევს „ვითარებას, როდესაც პირი ან ურთიერთდაკავშირებულ პირთა წრე საწარმოში ფლობს ხმების 10%-ზე მეტს ან მას/მათ სხვაგვარად შეუძლიათ გააკონტროლონ საწარმო”.
ნორმათა შორის არსებული ტექნიკური წინააღმდეგობის გარდა შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კანონით რეგულირებული ინტერესთა კონფლიქტის პრევენცია საკმაოდ სუსტი და არაეფექტურია, ვინაიდან, თუ „მნიშვნელოვანი წილი“ არის ხმათა 10%-ზე მეტი, ე.ი. კანონმა მის შინაარსში სადმე ეფექტურად უნდა გამოიყენოს აღნიშნული დანაწესი, რასაც ინტერესთა კონფლიქტის პრევენციისას გაუგებარი მიზეზის გამო ადგილი არ აქვს.
უფრო მეტიც, „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „…სააქციო საზოგადოებაში ხელმძღვანელობის უფლება აქვს დირექტორს, თუ საწარმოს წესდებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული“. ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის მე-3 წინადადება კი ადგენს, რომ: „თუ ამ მუხლის პირველ პუნქტში დასახელებული პირების მიერ ინტერესთა კონფლიქტის წესების დარღვევისას საზოგადოებას მიადგა ზიანი, დამრღვევი ვალდებულია დათმოს ამ საზოგადოებიდან გასამრჯელოს მიღების მოთხოვნის უფლება და აანაზღაუროს ზიანი. ამ პირების მიერ საზოგადოებისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება აქვს სააქციო საზოგადოებაში აქციათა 5%-ის მფლობელ აქციონერს ან აქციონერთა ჯგუფს, ხოლო ყველა დანარჩენ საზოგადოებაში – თითოეულ პარტნიორს“.
როგორც ვხედავთ, „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონი უფრო მყარია წვრილი აქციონერების ინტერესთა დასაცავად, თუმცა იგი ინტერესთა კონფლიქტის პრევენციის ნაწილში არ უთითებს „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული რაიმე განსხვავებული წესის არსებობაზე. ასევე, კანონი არ აკონკრეტებს, თუ რა ზიანზე შეიძლება იყოს საუბარი, შეეხება თუ არა ეს ნორმა ღია სააქციო საზოგადოებებს და მით უფრო, ამ საზოგადოების ეგიდით საჯაროდ განთავსებული ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობისას როგორ უნდა მოხდეს ინტერესთა კონფლიქტის პრევენცია.
„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონში არსებული შიდა ურთიერთწინააღმდეგობის გარდა, როგორც ჩანს, ურთიერთწინააღმდეგობა იკვეთება ასევე მომიჯნავე კანონთანაც. გარდა ამისა, 20%-იანი ბარიერი ისედაც საკმაოდ დიდია, რომელიც არ იქნებოდა ეფექტური ინტერესთა კონფლიქტის წარმოქმნის პრევენციისათვის.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მიზანშეწონილად მიმაჩნია, რომ ხსენებული 20%-იანი ბარიერი მინიმუმ 10%-მდე უნდა დავიდეს და სულ მცირე „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონის შიგნით არ წარმოიქმნას შიდა წინააღმდეგობა. ასევე, უმჯობესია, რომ „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონშიც გაჩნდეს ნორმა, რომელიც საგამონაკლისო წესით მოახდენდა „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის“ შესახებ საქართველოს კანონზე მითითებას, თუ რა ტიპის სააქციო საზოგადოების და აქციათა სულ მცირე რა რაოდენობის მქონე აქციონერს წარმოეშობოდა მოთხოვნის უფლება ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან არიდების მიზნით. (აქვე, შესაბამისი შესწორება უნდა შევიდეს მე-161 მუხლის მე-2 ნაწილში და ამავე ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტში, სადაც „20%“-იან ზღვარზეა საუბარი).

დასკვნა

კანონის განხილული ხარვეზების აღმოფხვრა ხელს შეუწყობს როგორც საქართელოს ეროვნული ბანკის, აგრეთვე ფასიანი ქაღალდების სავაჭრო პროცესში ჩართული თითოეული ლიცენზირებული ფინანსური ინსტიტუტის და ანგარიშვალდებული საწარმოების გაუმჯობესებულ ფუნქციონირებას. იმის გამო, რომ საქართველოში კაპიტალის ბაზარი ჯერ კიდევ არ არის მაღალ დონეზე განვითარებული, შესაბამისად არც არსებობს სასამართლო პრაქტიკა, რომლის შედეგადაც შესაძლებელი იქნებოდა განსახილველი კანონის ცალკეული ნორმების სასამართლოსეული შეფასების გარკვევა. არსებული რეალობის გათვალისწინებით კი, ერთადერთი, რაც ამ ეტაპზეა შესაძლებელი არის ის, რომ მოხდეს კანონში არსებული შინაარსობრივად ურთიერთსაწინააღმდეგო და ნეგატიური დებულებების იდენტიფიცირება და ახალი საკანონმდებლო რეგულირების დანერგვა, რაც ევრო დირექტივებით გათვალისწინებული პირობების თანმიმდევრული გაზიარებით უნდა მოხდეს.