სტატისტიკა ყველაფერზე მეტყველებს, მაგრამ, როცა არ იტყუება
მოამზადა ლინა ეპიშევამ
გასული თვე საგარეო ეკონომიკური მოვლენებით საკმაოდ მდიდარი იყო, თუმცა მოვლენები ისე განვითარდა, რომ ოპტიმიზმის საფუძველს ნაკლებად იძლეოდა.
ერაყში ქაოსი არ წყდება. გმირულ “განმათავისუფლებლებს” კვლავ ესვრიან. ამერიკის მთავრობამ ვირტუალურ რეალობაში გადასვლა ამჯობინა და ოკუპაციური ზონებიდან ინფორმაციის შესვლა დაბლოკა.
ასე რომ, ახლა საზოგადოება მწირი ცნობებით კმაყოფილდება, როგორიცაა: “პარტიზანებთან ბრძოლაში კიდევ რამდენიმე ამერიკელი ჯარისკაცი დაიღუპა” (თუმცა ამ უკანასკნელებს “ტერორისტებს” უწოდებენ).
ერაყში არ წყდება შინაგანი უთანხმოებაც: განხორციელდა თავდასხმა შიიტების ლიდერზე, აიათოლა სისტანზე. პესიმისტური განწყობილება ერაყთან მიმართებაში იმდენად მაღალია, რომ თავდასხმის შემდეგ შიიტების ლიდერის გადარჩენის ფაქტმა ფინანსური ბაზრების მონაწილეები ძალიან გაახარა. სპეცსამსახურების ცნობებს შორის ერაყის მითაურის იარაღის არსებობის შესახებ მიზეზების მოძიება, ან რბილად რომ ვთქვათ, რეალობის შეუსაბამობა გრძელდება (აშშ-ისა და ბრიტანეთის ხელისუფლება ამასთან დაკავშირებით თავს უხერხულად გრძნობს).
გრძელდება როგორც გამოგონილი, ასევე რეალური ტერორიზმის თემის განვითარება. რიცინის შხამით სავსე კონვერტმა, რომელიც აშშ-ის კონგრესის სენატში დემოკრატიული უმრავლესობის უფროსის მისამართზე მოვიდა, დიდი აურზაური და ფინანსური ბაზრების რყევა გამოიწვია. ტერორის ბევრად უფრო საშიში აქტი მოსკოვის ერთ-ერთ მეტროში განხორციელდა: ის მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკოსებად წოდებული პროფესიონალი მატყუარების უხამსი სენტენციების ანტიტერორისტული კოალიციის მოუშლელობის მიზეზი გახდა. რაც შეეხება რუსეთის საფონდო ბაზარს, აქ ფასები (ყოველი მიზეზის გარეშე) ჯერ კიდევ აფეთქებამდე დაეცა, რამაც არასასიამოვნო ხმების გავრცელებას შეუწყო ხელი…
აშშ-ში ბევრმა ექსპერტმა და ანალიტიკოსმა შეისწავლა ფედერალური სარეზერვო სამსახურის მემორანდუმი, რომელიც წინანდელ დოკუმენტებთან შედარებით რიტორიკის მნიშვნელოვან ცვლილებებს მოიცავდა. ამ გამოკლევის შედეგებმა ბაზრებზე ისედაც გაურკვეველი მდგომარეობა უფრო მეტად დააბნია.
აშშ-ში ფედერალური სარეზერვო სამსახურის შეხვედრას, როგორც ყოველთვის, მოუთმენლად ელოდნენ: არავინ არ პროგნოზირებდა რაიმე რადიკალურ ცვლილებებს წინანდელ მაჩვენებლებთან შედარებით – ალან გრინსპენის სიფრთხილე უკვე დიდი ხანია ანდაზურ თქმად იქცა. განაკვეთები შეუცვლელი დარჩა, თუმცა ეს ისედაც გასაგები იყო, მაგრამ ამერიკული ეკონომიკის მდგომარეობის და პერსპექტივების შეფასება ოდნავ შეიცვალა. უპირველეს ყოვლისა, ცნობები ეკონომიკის საერთო მდგომარეობის და შრომის ბაზრის შესახებ უფრო ოპტიმისტური იყო, ვიდრე ადრე, მაგრამ მთავარი არის ის, რომ მემორანდუმიდან საკვანძო ფრაზა – “ახლანდელი რბილი ფულადი პოლიტიკა შენარჩუნდება ხანგრძლივი პერიოდით” ამოღებული იყო. ამის მაგივრად მისი ადგილი დაიკავა ფრაზამ – “ფედერალური სარეზერვო სამსახური სიფრთხილეს გამოიჩენს და უარს იტყვის რბილ ფულად პოლიტიკაზე”. გასაგებია, რომ უარი “რბილ ფულად პოლიტიკაზე” გარდაუვალია და როგორც ჩანს, ფედერალური სარეზერვო სამსახური ბაზრის მონაწილეებს თანდათან აგრძნობინებს, რომ მოვლენები ამგვარად განვითარდება.
გასაგებია ისიც, რომ ბაზრის მონაწილეთა რეაქცია მშფოთვარე უნდა ყოფილიყო: აქციათა და ობლიგაციათა კურსი დაეცა, ხოლო დოლარის კურსი, პირიქით, კვლავ გაიზარდა. მართალია, მალე მდგომარეობა კვლავ გამოსწორდა, რადგანაც ცვლილებები არც თუ ისე რადიკალური იყო. ასე რომ, უახლოეს დროს განაკვეთების ზრდა მოსალოდნელი არ არის.
ზემოხსენებული ვარაუდი ამერიკის ეკონომიკის ვარდნის შესახებ არაფრისგან, სრული სიცარიელისგან არ შობილა. “განწყობილებათა ინდექსების” ზრდა უკვე დიდი ხანია იგნორირებული უნდა იყოს: მომავლისკენ მიმართული შიზოფრენული ოპტიმიზმი დაფუძნებულია მხოლოდ და მხოლოდ მუდმივი ამერიკული სიძლიერის ურყევ რწმენაზე, ასე რომ, რეალურ ინტერესს არ წარმოადგენს. “განწყობილებათა ინდექსების” ზრდა ექსპერტთა სიცილს იწვევს. ისინი უკვე დიდი ხანია ერთობიან ამერიკული ეკონომიკის საოცრებებით. მაგალითად, საქმიანი აქტიურობის ინდექსები, რომლებიც Institute of Supply Management-ის (ISM) მიერ სამრეწველო სექტორის და მომსახურეობის სფეროს ჯგუფების მიხედვით არის გაანგარიშებული, საოცრად გაიზარდა, ასე რომ სამრეწველო ინდექსმა 20-წლიანი მაქსიმუმი, ხოლო არასამრეწველომ ისტორიული მაქსიმუმი აჩვენა. სასაცილოა ისიც, რომ ორივე შემთხვევაში დასაქმების კომპონენტმა ვარდნა აჩვენა, თანაც სამრეწველო სექტორის შემთხვევაში დაეცა ახალი შეკვეთების კომპონენტიც. თუ იმას გავითვალისწინებთ, რომ სულ ცოტა ხნის წინ იგივე ბედი ეწია შეკვეთებზე მომუშავე მენეჯერთა ჩიკაგოს ასოციაციის რეგიონალურ ინდექსსაც (Chicago PMI), მაშინ ჩნდება რეზონული კითხვა: როგორ ითვლიან ამ ინდექსებს?
საქმე იმაშია, რომ ამ ინდექსების კომპონენტია ე.წ. “შემავალი ფასების ინდექსი”, ე.ი. ფასების დონის ინდიკატორი, რომელსაც მეწარმეები ნედლეულზე და მაკომპლექტებლებზე იხდიან. ეს ინდექსი ვერტიკალურად გაიზარდა, რაც მოწმობს იმაზე, რომ ფასები საბაზისო ნედლეულებზე (ენერგომატარებლებზე და სურსათზე) იზრდება, რაც მეწარმეებს თითქმის შეუცვლელი გასაყიდი ფასების დროს მიმდინარე დანახარჯების ზრდის გამო რეალური მოგების მიღებაში უშლის ხელს – ასეთია აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სამსახურის “რბილი ფულადი პოლიტიკის” ფასი. შესაბამისად, ვირტუალურია ანგარიშებში დეკლარირებული კორპორაციების მოგების ზრდა. ის გამოწვეულია მხოლოდ დოლარის ვარდნით და აგრეთვე “საერთო” სტატისტიკიდან ე.წ. “ერთდროული დანახარჯების” გამორიცხვით.
სავალუტო ბაზარზე ქაოსმა აპოგეას მიაღწია: სავალუტო კურსების ცვალებადობა დამკვირვებლების შიშს იწვევდა. ყველაფერი დავოსის ფორუმზე ჯორჯ სოროსის დოლარის კვლავინდებური ვარდნის შესახებ განცხადებით დაიწყო. როგორც ყოველთვის, ამის შემდეგ დოლარი გაიზარდა. ევროპელები კვლავ ტყუილად ცდილობდნენ ევროვალუტის პერსპექტივებზე ერთიანი პოზიცია გამოეხატათ. შედეგად, ყველაფერი შემოიფარგლა ევრო-ჯგუფის უფროსის, ჩარლი მაკგრივის ფუჭი განცხადებით იმის შესახებ, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში ევრო სტაბილური უნდა იყოს, ხოლო კურსების ზედმეტი ცვალებადობა შეწუხებას იწვევს. ამასთან, ევროპული ცენტრალური ბანკის წარმომადგენლებმა კატეგორიულად უარყვეს განაკვეთების შემცირების შესაძლებლობა ევროს ზრდის შეჩერების მიზნით.
ბაზრის გარშემო მომხდარი დანარჩენი მოვლენებიდან უნდა აღინიშნოს ინგლისის ბანკის მიერ საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა. განაკვეთები ნოემბრის თვიდან მეორედ გაიზარდა, ასე რომ, დასახული ტენდენციის შესახებ საუბარი შესაძლებელია. ამის მიზეზი გასაგებია – ოფიციალური სტატისტიკის მონაცემებზე დაყრდნობით, დიდ ბრიტანეთში ფასები საცხოვრებელ სახლებზე 16%-ით გაიზარდა. ასეთი სურათი უკვე დიდი ხანია არსებობს, ამიტომ ცენტრობანკი იძულებულია იპოთეკურ კრედიტებზე ვალების ძლიერი ზრდისა და უძრავი ქონების “საპნის ბუშტის” ფორმირების შესაჩერებლადზომები სასწრაფოდ მიიღოს.
სავალუტო გრიგალის ცენტრში, როგორც ყოველთვის, იაპონიის ბანკი იდგა, რომელიც ტყუილად ცდილობდა გამოეხატა ანტიკური სკულპტურა “სამსონი ცდილობს ლომის ხახის გახლეჩას”. BoJ-ის ოფიციალურ მონაცემებზე დაყრდნობით, იანვარში იაპონიის ბანკმა სავალუტო ინტერვენციებზე უდიდესი თანხა – 7.155 ტრილიონი იენი (დაახლოებით 70 მილიარდი დოლარი) დახარჯა. დამკვირვებლები ვარაუდობდნენ, რომ ბანკის აქტიურობა დიდი შვიდეულის ფინანსთა მინისტრების შეხვედრამდე შენელდებოდა, მაგრამ BoJ-ს ახლა პოლიტესისთვის არ სცალია, ამიტომ რეალური და ვერბალური ინტერვენციები გრძელდებოდა და ფართოვდებოდა.
ფინანსთა სამინისტროს მეთაურის, ტანიგაკის და იაპონიის ბანკის მეთაურის, ფუკუის მცდელობების მიუხედავად, იენა ჯიუტად იზრდებოდა და დოლართან მიმართებაში ახალი სამწლიანი მაქსიმუმი აჩვენა. ამ მცდელობების ფონზე იაპონიის ყოფილი ფინანსთა მინისტრის, ეისუკე საკაკიბარის განცხადება აშკარა დისონანს წარმოადგენდა. მისი სიტყვები მკაცრი იყო: – “ფინანსთა სამინისტრო სულ გაგიჟდა და ინტერვენციებზე ასტრონომიულ თანხებს ხარჯავს. მან უნდა აღიაროს დამარცხება. კურსის ახლანდელი დონეების შემთხვევაში ზეგავლენა მასზე შეუძლებელია”. ამ სიტყვების შემდეგ იაპონიის მთავრობას კვლავ მოუწია ინტერვენციებით გამოწვეული იენის ზრდის შეჩერება. ერთ კვირაში Bოჟ-მა ხუთი ინტერვენცია განახორციელა, მაგრამ წარმატებისთვის არ მიუღწევია, ამიტომ ყველა მოუთმენლად ელოდა დიდი შვიდეულის ფინანსთა მინისტრების შეხვედრას.
ზემოაღნიშნული პერსონები ბოკას კურორტზე – რაიკონში შეიკრიბნენ. ამ სხდომის შედეგს, რომელზეც დამოკიდებულია, დამთავრდება თუ არა სავალუტო ბაზრებზე “მოქნილობის” ზამთარი, ბაზრის მონაწილეები დიდი ინტერესით ელოდნენ. გამოქვეყნდა შემაჯამებელი კომუნიკეც. სავალუტო ბაზარს მიუძღვნეს ერთი აბზაცი: – “ვადასტურებთ, რომ გაცვლით კურსებში ასახული უნდა იყოს ფუნდამენტური ეკონომიკური ფაქტორები. გაცვლითი კურსების ზედმეტი რყევა და არაორგანიზებული მოძრაობა ეკონომიკური ზრდისთვის არასასურველია. თვალყური უნდა ვადევნოთ სავალუტო ბაზარს. ამასთან დაკავშირებით, ხაზს ვუსვამთ იმას, რომ გაცვლითი კურსების დიდი მოქნილობა სასურველია იმ მსხვილი ქვეყნებისთვის და რეგიონებისთვის, სადაც ასეთი მოქნილობა არ არსებობს – ეს საჭიროა საერთაშორისო საფინანსო სისტემის საყოველთაო და თანდათანობითი ოპტიმიზაციისთვის”.
საერთო ჯამში, შეიძლება ვისაუბროთ ევროპელების წარმატებაზე და იაპონელების წარუმატებლობაზე. ევროპელების სასარგებლოდ ტექსტში ჩართული იყო გაფრთხილება “ზედმეტი რყევის” წინააღმდეგ, რაც, ფაქტიურად, ხელს უწყობს ევროპელ ჩინოვნიკებს, რათა განახორციელონ სავალუტო ინტერვენციები. სამაგიეროდ, იაპონელები გააფრთხილეს, რომ კურსის ასეთი ჯიუტი შენარჩუნება არასასურველია.
როგორც მოელოდნენ, ფლორიდის ოქროს ნაპირზე მნიშვნელოვანი პერსონების შეხვედრის ჯამურ კომუნიკეზე პირვანდელი რეაქცია ბუნებრივი იყო: დოლარი წყნაროკეანური სესიის გახსნის დროს ევროსთან მიმართებაში მკვეთრად გაიზარდა, მაგრამ შემდეგ კვლავ დაეცა. ევრომ მორიგი მაქსიმუმი მაშინვე აჩვენა. საერთო ჯამში, დოლარი განაგრძნობს ვარდნას და ამით უკმაყოფილო ცენტრობანკები იძულებულნი არიან მიიღონ განსაკუთრებული ზომები ამ პროცესის შესაჩერებლად. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, იაპონელები ამ მხრივ საყოველთაოდ ცნობილნი გახდნენ. საინტერესოა, რომ თებერვლის თვის შუა რიცხვში რუსეთის ბანკი სავალუტო ინტერვენციების მოცულობის მხრივ მსოფლიო რეკორდსმენი გახდა. ერთ დღეში მან 3 მილიარდი დოლარი შეისყიდა. ამის მიზეზები სულ უფრო ფართო მასშტაბის ხდება: ოპეკმა თავისი წევრებისთვის სრულიად მოულოდნელად ნავთობის მოპოვებაზე კვოტები შეამცირა და აიძულა ისინი, ეს კვოტები დაეცვათ. საერთო ჯამში, ეს ნიშნავს ნავთობის დღეში 2,5 მილიონ ბარელამდე ე.ი. დაახლოებით 6%-ით შემცირებას. გასაკვირი არ არის, რომ ნავთობის ფასი ასე გაიზარდა, რაც რუსეთში ნავთობ-დოლარების მომავალ შედინებას შეუწყობს ხელს. როგორც ჩანს, ოპეკს უკვე არ სურს სტაბილური ფასები სუსტ დოლარებში შენარჩუნოს და კარტელმა გადაწყვიტა “ნარნარად” გადავიდეს უფრო სოლიდურ აქტივებში, ანუ ევროსა ან ოქროში.
ასეთივე დე-ფაქტო გადასვლა მოხდა ამერიკულ საფონდო ბაზარზეც, რომელიც ფასების ზრდის პარალერულად სოლიდულ აქტივებზე (ოქრო, ევრო და ნავთობი) მტკიცედ იზრდება. შტატებში აქციათა ბაზრის მთავარ ინტრიგად იქცა კომპანია ჩომცასტ-ის 55-მილიარდიანი წინადადება უოლტ დისნეის კორპორაციის არამეგობრული შთანთქმის შესახებ. მსხვილი შერწყმის ან შთანთქმის შესახებ ხმების გავრცელებამ, როგორც წესი, ბაზრის ზომიერი ზრდა გამოიწვია. თუ გადავხედავთ ბოლო წლების S&P-500-ის ინდექსების გრაფიკებს, შევნიშნავთ, რომ ნავთობის და ოქროს ფასების მიმართებაში ამერიკული აქციათა კურსი ჯერ გაიაფდა, შემდგომ ოდნავ გაიზარდა და ახლა ერთ ადგილას გაჩერდა, რაც კვლავ იმაზე მოწმობს, რომ დოლარი ფასთა უნივერსალური საზომის როლს სწრაფად კარგავს.
თებერვლის თვის თითქმის ყველა ეკონომიკური მონაცემები ნეგატიური იყო. 2003 წლის მეოთხე კვარტალში გერმანიის და ევროკავშირის მშპ უმნიშვნელოდ გაიზარდა, იტალიისა კი, საერთოდ არ გაზრდილა.
ამერიკული სტატისტიკა უკვე დიდი ხანია გაუგებარ მონაცემებს აჩვენებს. შრომის სტატისტიკის კრიტიკის შემდეგ, ამერიკულმა სტატისტიკამ, როგორც ჩანს, გადაწყვიტა “შიდამეურნეობის მიმოხილვის” გადახედვა, რომლის შედეგების მიხედვით, უმუშევრობა რეალობის წინააღმდეგ მუდმივად მცირდება. როგორც მოსალოდნელია, ზემოაღნიშნულმა გადახედვამ შეიძლება დასაქმებულთა რაოდენობა ნახევარ მილიონამდე შეამციროს და რეალური უმუშე-ვრების რიცხვიდან ამოიღოს, რაც ნიშნავს უმუშევრობის დონის 0,3-0,4%-ით ზრდას, მაგრამ ეს არ არის ზღვარი. შრომის სტატისტიკაში არსებული გამოსასწორებელი ნაკლოვანები გაცილებით მეტია.
იანვარში და დეკემბერში საცალო ფასები ავტომანქანების გაყიდვის მკვეთრი ვარდნის გამო უეცრად დაეცა. მონაცემებიც ქვემოთკენ გადახედეს. უმუშევრობის დახმარებაზე პირვანდელი მოთხოვნის რიცხვი ნელ-ნელა იზრდება, რაც ეჭვს იწვევს შრომის ბაზრის რეალური მდგომარეობის მიმართებაში.
ყველაზე სასაცილო ხუმრობა იყო სა-ვაჭრო ბალანსთან დაკავშირებით. მისი დეფიციტი წინანდელ რეკორდულად მაღალ დონეებს დაუბრუნდა მას შემდეგ, რაც ალან გრინსპენმა განაცხადა, რომ “სუსტი დოლარი თითქოსდა დეფიციტს შეამცირებდა”. რო-გორც ჩანს, საგარეო ვაჭრობის სტატისტი-კამ ფედერალური სარეზერვო სამსახურის მონეტარულ პოლიტიკას ბოროტად დასცინა. ჩინეთთმა, რომელმაც თავისი ვალუტის კურსი დოლართან მიმართებაში დააფიქსი-რა, დეფიციტი 10%-ით შეამცირა. ამერიკული დეფიციტი ევროკავშირთან ვაჭრობაში, რომლის ვალუტა დოლართან მიმართებაში მტკიცედ იზრდება, ერთბაშად 1,5-ით გაიზარდა. ეს უკვე აშკარად მოწმობს იმაზე, რომ ყოველი ამერიკული დეფიციტი გამოწვეულია არა მონეტარული, არამედ უფრო ღრმა სტრუქტურული მიზეზებით და შესაბამისად, მისი ფულადი სახსრებით მკურნალობის მცდელობები სულ უფრო მეტად წააგავს გვამის ჰალვანიზაციას.
