სიღარიბე და მისი დაძლევის გზები საქართველოში

ავტორის სტილი დაცულია
მარიამ პაიკიძე
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის IV კურსის სტუდენტი
Paikidzemari2000@gmail.com

ანოტაცია

სიღარიბეს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს ქვეყნის ეკონომიკაში. სწორედ ამიტომ მიმაჩნია, რომ საკმაოდ აქტუალური თემაა განსახილველად. განსაკუთრებით აქტუალური გახდა დღევანდელ რეალობაში. სიღარიბე არა მხოლოდ ერთი ქვეყნის, არამედ მსოფლიო პრობლემაა, რომლის მასშტაბები გამუდმებით იზრდება. დღეს ეს პრობლემა მილიონობით ადამიანს ეხება. როდესაც ადამიანის ან ოჯახის შემოსავალი გარკვეული დონის ქვემოთაა, ასეთი პიროვნება ან ოჯახი მიიჩნევა ღარიბად. იმის გათვალისწინებით, რომ სიღარიბე უშუალოდ არის დაკავშირებული ქვეყნის ეკონომიკასთან, ამიტომ მოცემული სტატიაც სწორედ სიღარიბეს ეხება. პირველ რიგში ვისაუბრებ სიღარიბის არსსა და მის სახეებზე, შემდგომ მიმოვიხილავ სიღარიბის რეალური მდგომარეობის სტატისტიკურ ანალიზს საქართველოში და ბოლოს ვისაუბრებ ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასა და სიღარიბის დაძლევის გზებზე.

Annotation

Poverty holds one of the most important role in the country’s economy. That’s why I think it is quite relevant topic to discuss. This topic become especially relevant in today’s reality. Poverty is not only a problem for the whole world, the scale of which is constantly growing. Today this problem affects millions of people. When a person’s or family’s income is less than a certain level, such a person or family is considered poor. Because of poverty is directly related to the country’s economy, our today’s article is about poverty. First of all I’m going to talk about the meaning of poverty and it’s types, after that I’m going to review statistical analysis of the real condition of poverty and finally I’m going to talk about economic development of the country and about the ways to tackle poverty.

სიღარიბის არსი და მისი სახეები

სიღარიბე არის სოციალური მდგომარეობა რომელიც ხასიათდება ძირითადი გადარჩენისათვის საჭირო რესურსების ნაკლებობით ან აუცილებელი ცხოვრების დონის გარკვეული მინიმალური დონის დასაკმაყოფილებლად, სადაც ის ცხოვრობს. შემოსავლის დონე, რომელიც სიღარიბის განმსაზღვრელია, განსხვავდება ადგილიდან ადგილას, ამიტომ სოციოლოგები თვლიან, რომ ის საუკეთესოდ განისაზღვრება არსებობის პირობებით, როგორიცაა საკვები, ტანსაცმელი და თავშესაფარი. სიღარიბეში მყოფი ადამიანები, როგორც წესი, განიცდიან მუდმივ შიმშილს ან შიმშილს, არაადეკვატურ ან არარსებულ განათლებას და ჯანდაცვას და, როგორც წესი, დაშორებულები არიან მეინსტრიმული საზოგადოებისგან. სიღარიბე არის მატერიალური რესურსებისა და სიმდიდრის არათანაბარი განაწილების შედეგი გლობალური მასშტაბით და ერების შიგნით. სოციოლოგები მას განიხილავენ როგორც საზოგადოების სოციალურ მდგომარეობას, რომელსაც აქვს შემოსავლისა და სიმდიდრის არათანაბარი და უთანასწორო განაწილება, დასავლური საზოგადოების დეინდუსტრიალიზაცია და გლობალური კაპიტალიზმის ექსპლუატაციური შედეგები. სოციოლოგები აღიარებენ რამდენიმე ტიპის სიღარიბეს:

• აბსოლუტური სიღარიბე- არის ის, რაზეც ალბათ ფიქრობს უმეტესობა, როდესაც ფიქრობს სიღარიბეზე, განსაკუთრებით თუ ამაზე ფიქრობს გლობალურ დონეზე. იგი განისაზღვრება, როგორც რესურსებისა და საშუალებების სრული ნაკლებობა, რაც საჭიროა ცხოვრების ყველაზე ძირითადი სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად. იგი ხასიათდება საკვების, ტანსაცმლისა და თავშესაფრის ხელმისაწვდომობის ნაკლებობით. ამ ტიპის სიღარიბის მახასიათებლები ადგილებიდან ერთნაირია. [1]
• ფარდობითი სიღარიბე-სიღარიბის ეს სახე არსებობს მაშინ, როდესაც ადამიანს არ აქვს საშუალება და რესურსები, რომლებიც საჭიროა ცხოვრების მინიმალური დონის დასაკმაყოფილებლად, რაც ნორმალურად ითვლება საზოგადოებაში ან საზოგადოებაში, რომელშიც ის ცხოვრობს. მსოფლიოს მრავალი ნაწილი, მაგალითად,  დახურული სანტექნიკა განიხილება, როგორც კეთილდღეობის ნიშანი, მაგრამ სამრეწველო საზოგადოებებში ეს ითვლება თავისთავად და მისი არარსებობა ოჯახში სიღარიბის ნიშნად.
• ფიზიოლოგიური სიღარიბე- როდესაც პრიორიტეტი კვებაა და ეს იმდენად ძირითადი პრიორიტეტია, რომ ყველა სხვა პრობლემა უკანა პლანზეა.
• საშემოსავლო სიღარიბე- არსებობს მაშინ, როდესაც შინამეურნეობა არ აკმაყოფილებს განსაზღვრულ მინიმალურ შემოსავალს, რომელიც საჭიროდ მიიჩნევა ამ ოჯახის წევრებისათვის ცხოვრების ძირითადი  სტანდარტების მისაღწევად.
• ციკლური სიღარიბე- არის მდგომარეობა, რომელშიც სიღარიბე ფართოდ არის გავრცელებული, მაგრამ ხანგრძლივობით შეზღუდულია. ამ ტიპის სიღარიბე, როგორც, წესი, დაკავშირებულია კონკრეტულ მოვლენებთან, რომლებიც არღვევს საზოგადოებას, როგორებიცაა ომი, ეკონომიკური კრიზისი ან რეცესია, ან ბუნებრივი მოვლენები და კატასტროფები, რომლებიც არღვევენ კვების და სხვა რესურსების განაწილებას. [1]
• კოლექტიური სიღარიბე- არის იმდენად ფართოდ გავრცელებული ძირითადი რესურსების ნაკლებობა, რომ აწუხებს მთელ საზოგადოებას ან ამ საზოგადოების ქვეჯგუფს. სიღარიბის ეს ფორმა გრძელდება გარკვეული პერიოდების განმავლობაში და თაობებს გადაეცემა.
• კონცენტრირებული კოლექტიური სიღარიბე- ხდება მაშინ, როდესაც კოლექტიური სიღარიბეს განიცდიან საზოგადოების სპეციფიკური ქვეჯგუფები, ან ლოკალიზებულია კონკრეტულ თემებში ან რეგიონებში,რომლებიც არ არიან მრეწველობა, კარგი ანაზღაურებადი სამუშაოები და არ აქვთ ახალი და კანსაღი საკვები.
• საქმის სიღარიბე-ხდება მაშინ, როდესაც ადამიანს ან  ოჯახს არ შეუძლია ძირითადი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად საჭირო რესურსების უზრუნველყოფა, მიუხედავად იმისა, რომ რესურსები არ არის მწირი და მათ გარშემო მყოფი ადამიანები ზოგადად კარგად ცხოვრობენ. შემთხვევითი სიღარიბე შეიძლება წარმოიშვას სამსახურის მოულოდნელი დაკარგვით, შრომისუუნარობით, დაავადებით ან ტრავმით. მართალია ეს ერთი შეხედვით შეიძლება ინფივიდუალურ მდგომარეობად მოგეჩვენოთ, მაგრამ სინამდვილეში ეს სოციალურია, რადგან ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ეს მოხდეს საზოგადოებებში, რომლებიც თავიანთ მოსახლეობას ეკონომიკური უსაფრთხოების ქსელებით უზრუნველყოფენ.
• აქტივების სიღარიბე-ეს არსებობს მაშინ, როდესაც ადამიანს ან ოჯახს არ აქვს საკმარისი ქონების აქტივები, რომ საჭიროების შემთხვევაში სამი თვის განმავლობაში გადარჩეს. [1]

გამოყოფენ ასევე ქრონიკულ და წარმავალ სიღარიბესაც. ეს ცნებები პანელურ მონაცემთა ბაზების ანალიზთანაა დაკავშირებული. პანელური მონაცემთა ბაზა მოიცავს იმ შინამეურნეობებს, რომლებიც დაკვირვების ქვეშ იმყოფებოდნენ ერთი წლის განმავლობაში და რომლებთანაც ჩატარდა ოთხი კვარტალური ინტერვიუ. შესაბამისად, პანელური მონაცემების ანალიზის დროს შევისწავლით, თუ 4 დაკვირვებიდან რამდენჯერ იმყოფებოდა შინამეურნეობა სიღარიბის ზღვარს მიღმა. შესაბამისად იმ შინამეურნეობებს, რომლებიც ოთხივე დაკვირვების დროს სიღარიბის ზღვარს მიღმა იყვნენ, განვიხილავთ, როგორც ქრონიკულად ღარიბ შინამეურნეობებს, ხოლო ასეთი შინამეურნეობების ხვედრით წონას შინამეურნეობების მთლიან რაოდენობაში-როგორც ქრონიკული სიღარიბის დონეს.

რაც შეეხება წარმავალ სიღარიბეს, მასში მოიაზრება შინამეურნეობები, რომლებიც დაკვირვების პერიოდში ერთხელ მაინც იყვნენ სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ და ერთხელ მაინც იყვნენ სიღარიბის ზღვარს ზემოთ. წინამდებარე ანგარიშში ვნახავთ, რომ საკმაოდ მაღალია იმ შინამეურნეობების სხვედრითი წილი, რომლებიც სიღარიბის მიმართ მიგრირებდნენ. [2]

სიღარიბის რეალური მდგომარეობის სტატისტიკური ანალიზი საქართველოში

სიღარიბე და ეკონომიკური უთანასწორობა თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად რჩება. მიუხედავად მსოფლიო გლობალიზაციის მარალი ტემპებისა, ცხოვრების დონის მიხედვით მსოფლიოს რეგიონები ერთმანეთისაგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან.  პროცენტულად სიღარიბის ყველაზე მაღალი დონეა საჰარის სამხრეთ და სამხრეთ აზიის ქვეყნებში. სიღარიბის მაღალი დონეა ასევე აღმოსავლეთ აზიის, ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის აუზის ქვეყნებში. ევროპის კონტინენტზე სიღარიბის შედარებით მაღალი დონით წარმოდგენილნი არიან აღმოსავლეთ და სამხრეთ ევროპის ქვეყნები. სიღარიბის შედარებით დაბალი მაჩვენებლებით გამოირჩევიან ევროპის, კერძოდ, ჩრდილოეთ და დასავლეთ ევროპის, ცენტრალური აზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნები. რაც შეეხება სიღარიბის დონის მიხედვით კონტინენტების განაწილებას, სიღარიბის ყველაზე მაღალი დონე აფრიკის, ხოლო ყველა დაბალი დონე ევროპის კონტინენტზეა. ამასთან ღარიბი მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ცხოვრობს განვითარებადი და გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში.

მოსახლეობის ცხოვრების დონე განსხვავებულია როგორც ქვეყნებს შორის, ასევე ცალკეული ქვეყნების შიგნითაც, ვინაიდან შემოსავლებისა და ცხოვრების დონის სხვა მაჩვენებლებით საზოგადოების ფენები მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ჯინის კოეფიციენტის მაღალი დონე ძირითადად დაბალგანვითარებულ ქვეყნებში არსებობს, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ შემოსავლების დიფერენციაცია უმეტეს შემთხვევაში ეკონომიკური განვითარების დონესთან არის დაკავშირებული, ამასთან მას ქვეყანაში ჩამოყალიბებული ტრადიციები და ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება განსაზღვრავს. [3]

რაც შეეხება ჯინის კოეფიციენტს საქართველოში, მთლიანი სამომხმარებლო ხარჯების მიხედვით ასე გამოიყურება:

დიაგრამა 1: ჯინის კოეფიციენტი (2006-2020 წლები)

წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/192/tskhovrebis-done

2004 წლიდან სიღარიბის მაჩვენებლები გამოითვლება მხოლოდ მედიანური მოხმარების 60%-ისა და მედიანური მოხმარების 40%-ის მიმართ და არც ერთი მაჩვენებელი არ გაიანგარიშება საარსებო მინიმუმის მიმართ, რაც თავის მხრივ იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში რეალურად არ გვაქვს ღარიბი მოსახლეობის რაოდენობისა და სიღარიბის დონის ამსახველი ოფიციალური სტატისტიკური მაჩვენებლები.[3]

დიაგრამა 2: მედიანური მოხმარების 60 %-ის ქვევით მყოფი მოსახლეობის წილი (2005-2020 წლები)

წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/192/tskhovrebis-done

ამ დიაგრამაზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ რომმოსახლეობის წილი, რომელიც იმყოფება მედიანური მოხმარების 60%-ის ქვევით, საკმაოდ დინამიურად იცვლება 2005 წლიდან 2020 წლის ჩათვლით. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ფიქსირდება 2011 წელს. 2011 წლიდან კი ფიქსირდება ამ მაჩვენებლების კლება, რომელიც გაგრძელდა 2015 წლამდე და ამის შემდგომ ორი წლის განმავლობაში იგი იწყებს ზრდას. თუმცა ამით დასკვნის გაკეთება რთულია, რადგან 2017 წლიდან 2020 წლამდე იგი კვლავ განაგრძობდა კლებას და სწორედ 2020 წელს იქნა დაფიქსირებული ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი.

ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება და სიღარიბის დაძლევის გზები საქართველოში

განვიხილოთ სიღარიბის დასაძლევად მიმართული ძირითადი მიზნები: 1. სიღარიბის წინააღმდეგ მიმართული პოლილიტიკა მიმართული იქნება სოციალური ბიუჯეტის მიზანმიმართული ხარჯვით, ბენეფიციართა შერჩევის ეფექტური მექანიზმით, ჰოსპიტალური სისტემის განვითარების პროგრამით, სოფლის ექიმის ფართოდ განვითარებული ქსელით, ხელმოკლეთათვის  სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი სადაზღვეო სისტემით, სოციალური საპენსიო პაკეტით, პროგრამით, ღირსეული დასაწყისი. 2. სწრაფი ეკონომიკური ზრდა და სიღარიბის შემცირება საჭიროებს საგზაო ინფრასტრუქტურის განვითარებას ლ, კერძო ინვესტიციებს საპორტო და სარკინიგზო ინფრასტრუქტურაში, ღია ცის პოლიტიკის განხორციელებას, დაგზაო გადაზიდვების ლიბერალურ რეჟიმს, ჰიდროენერგეტიკული რესურსების ათვისების გაზრდას, ენერგომომარაგების დივერსიფიკაციასა და რეგიონული დისბალანსის შემცირებას. [3]

მოსახლეობის ცხოვრების დონის ზოგადი მაჩვენებელია მშპ და მეშ ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით. საქართველოში ამ მხრივ ასეთი ვითარება გვაქ:

დიაგრამა 3: მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე (მიმდინარე ფასებში) (2017-2021 წლები)

წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მშპ ერთ სულ მოსახლეზე ლარებში 2017 წლიდა 2020 წლამდე მუდმივად იზრდებოდა, ხოლო ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი კი სწორედ 2020 წელს ფიქსირდება. ანალოგიურის თქმა არ შეგვიძლია მშპ ერთ სულ მოსახლეზე აშშ დოლარში. მართალია 2017 წლიდან მანაც დაიწყო ზრდა, თუმცა 2019 წლიდან შეინიშნება კლება.

დიაგრამა 4: მთლიანი ეროვნული შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე (2017-2021 წლები)

წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/24/mtliani-erovnuli-shemosavali-mesh

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მეშ ერთ სულ მოსახლეზე ლარებში 2017 წლიდა 2020 წლამდე მუდმივად იზრდებოდა, ხოლო ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი კი სწორედ 2020 წელს ფიქსირდება. ანალოგიურის თქმა არ შეგვიძლია მეშ ერთ სულ მოსახლეზე აშშ დოლარში. მართალია 2017 წლიდან მანაც დაიწყო ზრდა, თუმცა 2019 წლიდან შეინიშნება კლება, რაც სავარაუდოდ, ლარი/აშშ დოლარის მერყევი გაცვლითი კურსის შედეგია.

საქართველოს ჰუმანური განვითარების ანგარიშის ავტორები განიხილავენ ეკონომიკური ზრდის ნებისმიერ ფასად მიღწევით გამოწვეულ სავარაუდო შედეგებს:

· სამუშაო ადგილების გარეშე ეკონომიკური ზრდა, როდესაც არ შეიქმნება დასაქმების მეტი შესაძლებლობა;

· შეუბრალებელი ეკონომიკური ზრდა, როდესაც ზრდის შედეგებით, ძირითადად, მდიდრები სარგებლობენ და ამით კიდევ უფრო იზრდება უმდიდრესსა და უღაეიბეს ფენებს შორის მანძილი;

· დაუნდობელი ეკონომიკური ზრდა, რომელსაც შეუძლია კულტურული მრავალფეროვნებისა და იდენტიფიკაციის ჩახშობა;

· უმომავლო ეკონომიკური ზრდა, როს შედეგად ამოიწურა არაგანახლებადი ბუნებრივი რესურსები;

· ხმის უფლების გარეშე ეკონომიკური ზრდა, როდესაც დემოკრატია, ან უფლებამოსილების მინიჭება და მონაწილეობა არ ძლიერდება.

ასევე ეკონომიკური ზრდის მნიშვნელოვან უარყოფით ფაქტორს წარმოადგენ მისი ზემოქმედება გარემოს ეკოლოგიურ მდგომარეობაზე. ეკონომიკური ზრდის დადებით ეფექტად სიღარიბის შემცირება და მოსახლეობის ცხოვრების დონის ზრდა სახელდება, ამასთან სიღარიბის მაღალი დონე იქ ფიქსირდება, სადაც დაბალია ეკონომიკური განვითარება. [3]

დასკვნა

ამ ნაშრომმა ნათლად დაგვანახა ის, რომ სიღარიბე ერთ-ერთი სერიოზული და უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა არა მარტო რომელიმე კონკრეტული ქვეყნისათვის, არამედ მთელი მსოფლიოსათვის. შეიძლება ითქვას, რომ არ არსებობს ქვეყანა რომელსაც გარკვეულ დონეზე მაინც არ აწუხებს სიღარიბე და მასთან დაკავშირებული პრობლემები.

გავიგეთ, რომ სიღარიბე საქართველოსთვისაც დიდ პრობლემას წარმოადგენს და განვიხილეთ სტატისტიკური მონაცემები იმისათვის, რომ უფრო სრულყოფილად აღქმადი ყოფილიყო თეორიული ნაწილი.

ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ რომ სიღარიბე საკმაოდ დიდი პრობლემაა და თითქმის ყველა ქვეყანა ეკონომიკური ზრდისკენ მიისწრაფის, თუმცა ამას გარკვეული უარყოფითი შედეგებიც კი მოყვება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://ka.socmedarch.org/poverty-3026458-9909#menu-1
2. https://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/13977.pdf
3. https://www.tsu.ge/data/file_db/library/irakli%20makalatia.pdf