ევროპა ამერიკიდან გარბის
მოამზადა ლინა ეპიშევამ
გასული თვე მოვლენების, განცხადებებისა და ახალი ამბების სიმრავლით ხასიათდებოდა, მაგრამ, მთავარი მოვლენა, აშშ-ში საპრეზედენტო არჩევნების მოლოდინში ბაზრის მონაწილეთა მზარდ მღელვარებასთან იყო დაკავშირებული. სოციალური აზრის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ბუშის რეიტინგი ბევრად არ უსწრებს (სხვადასხვა მონაცემებით 1-დან 5%-მდე) კერის რეიტინგს.
თუმცა, როგორც ჩანს, ახლანდელი პრეზიდენტის გამარჯვებას ხელს არაფერი შეუშლის. ზოგიერთი კონსპიროლოგი შიშობს, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში ზოგიერთი კანდიდატისთვის არასასურველი ხმათა განაწილების შეცვლის მიზნით დიდი ტერაქტები მოხდება. ზოგადად ასეთი განწყობა ამერიკული აქტივებისთვის, განსაკუთრებით დოლარისთვის სტაბილურად უარყოფით ფონს ქმნიდა. პოლიტიკური მდგომარეობის დაძაბულობის ფონზე აგრეთვე ბევრი საკვანძო ფინანსურ-ეკონომიკური მონაცემები გამოირჩეოდა.
ათი ათასი ლის სიგრძის გზა
“დიდი შვიდეულის” ფინანსთა მინისტრების და ჩინეთის წარმომადგენლების შეხვედრის შედეგების განხილვისას, ჩინეთის ეროვნული ბანკის თავმჯდომარის მოადგილემ, ლი რუგუმ განაცხადა, რომ ჩინეთს კარგად ესმის მოქნილ კურსებზე გადასვლის მნიშვნელობა და, რომ ქვეყანა ამ მიმართულებით მოძრაობს, მაგრამ არავინ იცის, ყოველივე ამას რამდენი დრო დასჭირდება. ლიმ განაცხადა, რომ იუანის რევალვაცია ახლა შეუძლებელია; მით უმეტეს, რევალვაცია ამერიკას ვერ დაეხმარება, იგი იძულებული გახდება ჩინური საქონელი უფრო ძვირად შეისყიდოს. ამერიკულმა წარმოებამ უკვე ღრმა ფესვები გაიდგა ჩინეთში, ასე რომ, აშშ იძულებული გახდება უფრო ძვირი გადაიხადოს, რასაც უდაოდ საგადამხდელო ბალანსის მკვეთრი ვარდნა მოჰყვება. ბაზრებზე დადის ხმები, თითქოს ჩინელები დათანხმდნენ, რომ ბუშს არჩვენებზე დაეხმარებიან და იუანის სიმბოლურ რევლვაციას – დაახლოებით 7%-მდე მოახდენენ. ასეთი მოქმედება კი რეალურ ზარალს არ გამოიწვევს.
ნავთობი და საბეჭდი დაზგა
აღსანიშნავია მსოფლიო ნავთობის ბაზარზე არსებული მდგომარეობა. ძირითად ყურადღებას ნიგერია იქცევდა, სადაც ნავთობის სექტორის მუშაკებმა ნავთობპროდუქტებზე მაღალი ფასების წინააღმდეგ პროტესტის ნიშნად გაფიცვა მოაწყვეს. გაფიცვის შედეგი ფასების შემდგომი ზრდა გახდა: ამერიკული ჭთI-ის მარკის ნავთობმა ერთ ბარელზე თითქმის 55 დოლარს მიაღწია. ნავთობის ბაზრისთვის კიდევ ერთი ზრდის ფაქტორად იქცა ვენესუელის ხელისუფლების მიერ ქვეყანაში მომუშავე უცხოურ ნავთობკომპანიებზე 16%-იანი გადასახადის შემოღება (ადრე ეს გადასახადი 1-2%-ს შეადგენდა). ეს ყველაფერი დროებითი ფაქტორებია, მაგრამ არსებობს გრძელვადიანი ფაქტორიც. ტექნიკური ანალიზის თანახმად, უკანასკნელი სამი წლის მანძილზე ნავთობის ფასი დაახლოებით იგივე ტრაექტორიას გადის, რასაც ამერიკული ფულადი მასა (ე.ი. ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ “დაბეჭდილი” აშშ დოლარები), მაგრამ 1-3 თვის დაგვიანებით.
ექსპერტთა ყურადღების ცენტრში მოექცა სავაჭრო ბაზრები, სადაც ფასების ზრდამ სავაჭრო ბალანსთა მერყეობა გამოიწვია: აშშ-ის დეფიციტი გაიზარდა (საერთოდ, ამ დეფიციტს გააჩნია კორელაციის კოეფიციენტი ნავთობის იმპორტის მოცულობასთან – დაახლოებით 0,95-ის ფარგლებში, ასე რომ, დეფიციტის ოდენობა 90%-ით ნავთობის იმპორტით განისაზღვრება).
გაიზარდა ინგლისის საბიუჯეტო დეფიციტიც, თუმცა დიდი ბრიტანეთის ნავთობის ბალანსმა რეკორდული პროფიციტი აჩვენა. გრძელდება ჩინური ეკონომიკის ნელი “გაყინვა”, რაც ნიშნავს ლითონებზე ჩინეთის მოთხოვნის ვარდნას. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ჩინეთის წილი ლითონზე მსოფლიო მოთხოვნის ზრდაში უკანასკნელი 2-3 წლის მანძილზე დაახლოებით 70%-ს შეადგენდა, ადვილი წარმოსადგენია, თუ რა რყევა ელის ამ ბაზარს. თუმცა, რყევა უკვე შესამჩნევი ხდება: ზოგმა ჩინელმა იმპორტიორმა დაიწყო ლითონებზე ფიუჩერსების გაყიდვა. ამის შედეგად, ლითონის ფასი, რომელიც ადრე ნავთობის ფასთან ერთად იზრდებოდა, მკვეთრად დაეცა – სპილენძმა დაკარგა მაქსიმალური ფასის 15%, ხოლო ალუმინმა – 20%.
ჩინური ეკონომიკის ფარული გაყინვა
ევროპისთვის ოქტომბრის თვე შედარებით წყნარი იყო. ევროკავშირის მონაცემებმა კიდევ ერთხელ დაამტკიცა, რომ ეკონომიკა ზაფხულის დასაწყისსა და გაზაფხულის ბოლოსთან შედარებით უფრო ნელი ტემპით იზრდება. მაგალითად, აგვისტოში სამრეწველო წარმოება და სამრეწველო საწარმოების შეკვეთების მოცულობა ივლისთან მიმართებაში 0,6%-ით დაეცა.
დიდი ბრიტანეთის მონაცემები წინააღმდეგობრივი ხასიათის იყო. სექტემბერში მწარმოებელტა ბრიტანულმა ინდექსმა უკანასკნელი 8 წლის მაქსიმალური წლიური ზრდა აჩვენა – ამავე დროს, სამომხმარებლო ფასების ინდექსის ზრდის ტემპი ნახევარწლიურ მინიმუმდე დაეცა. ბრიტანელების ხელფასები მოულოდნელად გაიზარდა, სამაგიეროდ დასაქმება, პირიქით, პროგნოზების მიუხედავად, სუსტი აღმოჩნდა. ინგლისის ბანკის მეთაურმა, ერვინ კინგმა ანალიტიკოსებს საწინააღმდეგო სიგნალები გაუგზავნა: მან აღნიშნა, რომ, ერთი მხრივ, წინა თვეებთან შედარებით ეკონომიკური მდგომარეობა საგრძნობლად გაუარესდა, მაგრამ, მეორე მხრივ, გაიაფებული ფუნტის, ფართო ფულადი მასის სწრაფი ზრდისა და დიდი სამომხმარებლო და იპოთეკური კრედიტის შეთავსება შესამჩნევ ინფლაციურ ზეგავლენას იწვევს.
საინტერესოა მონაცემები აზიიდან. იაპონიის ბანკის წარმომადგენლებმა პესიმისტური განცხადებები გააკეთეს მშობლიური ეკონომიკის პერსპექტივების შესახებ, თანაც, თუ ადრე მთავარი მიზეზი ძვირიანი ნავთობი იყო, ახლა მას ინფორმაციული ტექნოლოგიების მსოფლიო სექტორში მოთხოვნის საგრძნობი ვარდნა დაემატა, ხოლო საინფორმაციო ტექნოლოგიების ექსპორტი იაპონიის მშპ-ის მნიშვნელოვან წილს შეადგენს. ამის გარდა, ბანკის წარმომადგენელთა შეშფოთება გამოწვეულია ნედლეულზე ფასების ზრდით და სამუშაო ძალის ღირებულების ვარდნით – ეს ერთობლივ მოთხოვნას სერიოზულ ზიანს აყენებს და ამასთან ერთად, სამომხმარებლო ბაზარზე დეფლაციის შენარჩუნებას უწყობს ხელს.
აზიისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ჩინეთის სტატისტიკა – მსოფლიოში უდიდესი ქვეყნის (ამასთან ერთად, იაპონური საქონლის უმსხვილესი იმპორტიორის) ეკონომიკური ზრდის შენელებამ შეიძლება უფრო მალე გამოიწვიოს იაპონიის რეცესია, ვიდრე დეფლაცია, ძვირი იენა და ნავთობი. მესამე კვარტლის შედეგების თანახმად, ჩინეთის მშპ ოდნავ გაიზარდა, ვიდრე მოელოდნენ – პროგნოზირებული 8,9%-ის ნაცვლად 9,1%-ით. მაგრამ უნდა აღვნიშნოთ, რომ მეორე კვარტალში ზრდამ 9,6% შეადგინა, ხოლო წინა პერიოდში ის 10%-ს აღემატებოდა. ასე რომ, ჩინეთის ეკონომიკის “გაყინვა” სახეზეა – მოსალოდნელია აგრეთვე, სახელმწიფოს მკაცრი ფინანსურ-კრედიტული “წნევის შესუსტდება”.
გერმანული “ოპელი” საჭირო აღარ არის
კორპორაციული ანგარიშების სეზონი თავიდანვე არასახარბიელო აღმოჩნდა (Aლცოა-ს პირველივე ანგარიში ცუდი იყო). გასული თვის კორპორაციულ ანგარიშებს შორის დადებითი მონაცემები ჰქონდა Fords-ს, Google-ს, რომლის გარშემო აშშ-ის ეკონომიკური მასობრივი ინფორმაცის საშუალებებმა არაადეკვატურად დიდი ხმაური ატეხეს. სამაგიეროდ, ცუდი ანგარიში გამოაქვეყნა Amazonნ.com-მა, Honeywell-მა, კოკა-კოლამ, Microsoft-მა და ყველა მსხვილმა ფარმაცევტულმა კომპანიამ. განსაკუთრებით ცუდი ანგარიში გამოაქვეყნა უმსხვილესმა J.P. Morgan Chase ბანკმა.
სხვა საშუალო არასახარბიელო ანგარიშებს შორის გამოირჩეოდა Aapple Computer-ის შედარებით კარგი ანგარიში. ძალზე ცუდი ანგარიში ჰქონდა General Motors-ს. უახლოეს ორ წელიწადში კორპორაცია გეგმავს 12,000 სამუშაო ადგილის შემცირებას, რომლის დიდი წილი (80%-ზე მეტი) ამერიკული ავტოგიგანტის კუთვნილ გერმანულ “ოპელ” კონცერნზე მოდის. ამის გამო განრისხებული გერმანელები ბოჰუმში გაფიცვას (ჯერჯერობით ლოკალურ) აწყობენ.
საფონდო ბაზარზე აღინიშნებოდა ტრადიციული სექტორების ვარდნა. სამაგიეროდ, იზრდებოდა მაღალტექნოლოგიური (ჰაი-ტექ) სექტორი. უარყოფით მონაცემებს დაემატა აგრეთვე ტელევიზიის პირდაპირ ეთერში ნიუ-იორკის შტატის გენერალური პროკურორის, ელიოტ სპიტცერის გამოსვლა, რომელმაც მაყურებლები ზოგიერთი მსხვილი კომპანიების წინააღმდეგ ანტიტრასტული გამოძიების დაწყების ამბით გაახარა. ელიოტ სპიტცერი არ შეჩერდა სადაზღვევო კომპანიის მხრიდან ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის შესაძლებელი დარღვევის გამოძიებაზე. ახლა მან ყურადღება უმსხვილეს ხმისჩამწერ კორპორაციებზე გადაიტანა.
ბიზნესის და მომხმარებელთა განწყობა არასახარბიელო იყო, რაზედაც მიჩიგანის უნივერსიტეტისა და ნიუ-იორკის ფედერალური სარეზერვო ბიუროს შესაფერისი ინდიკატორები მეტყველებდა. გასაკვირი არ არის, რომ ასეთი მონაცემების და ნავთობის გაძვირების ფონზე ამერიკული და მსოფლიო საფონდო ბირჟებზე აქციათა კურსი ვარდებოდა. Dოწ-ჟონეს-ის სამრეწველო ინდექსი 0,21%-ით დაეცა და 9865,76 პუნქტი შეადგინა.
დოლარი პოზიციებს თმობს
როგორც ყოველთვის, ბაზრების ყურადღების ცენტრში ამერიკა იყო. აშშ-ში ნედლი ნავთობის მარაგის მორიგმა შემცირებამ ნავთობის ფასის მკვეთრი ზრდა გამოიწვია. ძვირდებოდა ოქროს ფასი და სახაზინო ობლიგაციები: წინასაარჩევნო პერიოდში ბაზრის მონაწილეებმა გადაწყვიტეს “უსაფრთხოების აქტივებში” მიმალვა, რომელთა რიცხვს მიეკუთვნება აგრეთვე შვეიცარული ფრანკიც. შვეიცარული ფრანკის კურსიც სწრაფი ტემპით იზრდებოდა.
დოლარის კურსი ვარდებოდა თითქმის ყველა ვალუტასთან მიმართებაში, მაგრამ ეს პროცესი ევროპის ჩინოვნიკების მხრიდან წინააღმდეგობას არ წაწყდომია. გერმანული ბუნდესბანკის უფროსის მოადგილემ, იურგენ სტარკმა აღნიშნა, რომ აშშ-ის საგარეო სავაჭრო დეფიციტის ფინანსირებასთან დაკავშირებული პრობლემების შემთხვევაში, შესაძლებელია კურსების მკვეთრი მოძრაობა, რამაც ფინანსურ ბაზრებსა და მთლიანად, მსოფლიო ეკონომიკაზე შეიძლება ზეგავლენა მოახდინოს. ლუქსემბურგის ფინანსთა მინისტრმა, ჟან კლოდ ჟანკერმა განაცხადა, რომ “ევროს ზრდა ძალიან კარგი პასუხია ნავთობის გაძვირებაზე”. ევროც იზრდებოდა, თანაც 8 დღის განმავლობაში.
გასული თვის ამბებიდან გამოირჩევა აშშ-ის ხაზინის მონაცემები, ამერიკულ ფასიან ქაღალდებში უცხოური ფულის შენაკადის სტატისტიკის შესახებ. ფულადი ნაკადის ნეტტო-ბალანსის მთავარი მაჩვენებელი კვლავ დაეცა და 10-თვიან მინიმუმს – 59 მილიარდ დოლარს მიაღწია (მშპ-ის 6%). თუ 2004 წელს ვარდნის ტენდენცია გაგრძელდება, უცხოური ფულის წმინდა შენაკადი 1990 წლების დონეებს დაუბრუნდება, ე.ი. მშპ-ის 2-6%-ს. ამასთან, საგადამხდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი (რომლის დიდ წილს საგარეო სავაჭრო დეფიციტი შეადგენს) იმ დროიდან მშპ-ის 1,5-3,5%-დან დღევანდელ 5-6%-მდე გაიზარდა, ასე რომ, უცხოური ფულის შენაკადმა საბიუჯეტო დეფიციტი შეიძლება ვერც დაფაროს.
თავისთავად, ასეთი მდგომარეობა საშიშია. მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ეს, ჯერჯერობით, ყველაფერი არ არის. უპირველეს ყოვლისა, უცხოელები კვლავ გახდნენ ამერიკული აქციების ნეტტო-გამყიდვლები: მათი დაბანდებები კორპორაციულ ობლიგაციებსა და სახელმწიფო იპოთეკური სააგენტობის ქაღალდებში არ შეიცვალა, სამაგიეროდ, მკვეთრად დაეცა ინტერესი აშშ-ის ხაზინის ობლიგაციების მიმართ. ივლისში უცხოელების მიერ სახელმწიფო ობლიგაციების შესყიდვების რაოდენობამ 18 მილიარდი დოლარი შეადგინა, ხოლო აგვისტოში ის 14 მილიარდზე ნაკლები იყო. ერთი შეხედვით, საშინელი არაფერი მომხდარა, მაგრამ საქმე ის არის, რომ უცხოურმა ცენტრალურმა ბანკებმა 19 მილიარდი დოლარის ოდენობის ბონდები შეისყიდეს, მაშინ, როცა კერძო ინვესტორები იშორებდნენ და ჰყიდნენ 5 მილიარდი დოლარის ოდენობის აშშ-ის ობლიგაციებს. ასე რომ, ამერიკული დეფიციტების ფინანსირება სულ უფრო მეტადაა დამოკიდებული უცხოურ ცენტრალურ ბანკებზე. რეგიონალური თვალსაზრისით, ამერიკის ვალდებულებითი პირამიდისთვის ატლანტების და კარიატიდების როლში მხოლოდ იაპონია და ჩინეთი რჩება. იაპონიაში ამერიკული სახაზინო ობლიგაციების შენახვის მოცულობა აგვისტოში 26 მილიარდამდე გაიზარდა და 722 მილიარდ დოლარს მიაღწია. ჩინეთში ზრდამ 5 მილიარდი დოლარი შეადგინა და 722 მილიარდ დოლარს მიაღწია. ამ ფონზე თითქმის “მყვირალად” გამოიყურება ევროკავშირის ქვეყნების დინამიკა: საერთო ჯამში აგვისტოს თვეში აშშ-ის სახაზინო ობლიგაციების შენახვის მოცულობა გერმანიაში, საფრანგეთში, იტალიაში, ესპანეთსა და ჰოლანდიაში 12 მილიარდი დოლარით შემცრიდა 90 მილიარდ დოლარამდე. რა თქმა უნდა, მთელი ეს ფული დოლარიან აქტივებიდან გადავიდა ევროთი ნომინირებულ აქტივებში. ამით, გარკვეულწილად, აიხსნება ზაფხულის მეორე ნახევარში შემჩნეული ევრო-დოლარის კურსის ზრდის ტრენდი.
დაბოლოს, აშშ-ში მთავარ მოვლენად იქცა კონგრესის მიერ რიგი კანონების მიღება. უპირველეს ყოვლისა, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის მოთხოვნით გაუქმდა ექსპორტიორთა 5-მილიარდიანი შეღავათები, რომლის გამო რამდენიმე წლის წინ კინაღამ სავაჭრო ომი ატყდა აშშ-ის და ევრო კავშირის შორის. ამის ნაცვლად, აშშ-ის კანონმდებლებმა მიიღეს ე.წ. Homeland Investment Act. ამ კანონის თანახმად, შემოღებულია სპეციალური გადასახადი იმ ტრანსნაციონალური კორპორაციების მოგებაზე, რომელთაც სურთ საკუთარი უცხოური მოგების რეპატრიაცია სამშობლოში. გადასახადი ჩვეულებრივი 35%-იანი განაკვეთის ნაცვლად, მხოლოდ 5,25%-ს შეადგენს, მაგრამ მისი გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ ერთხელ. ამ პერიოდში (ე.ი. ახლახან დამთავრებული ფინანსური წლის შედეგებით, გადასახადების გადახდის დროს). აშშ-ის შრომის სამინისტროს ეკონომიკური ანალიზის ბიუროს მონაცემებით, ბოლო წლის მანძილზე ამერიკულმა კორპორაციებმა საკუთარი უცხოური გაუნაწილებელი მოგება თითქმის 120 მილიარდ დოლარამდე გაზარდეს. ასე რომ, ამ კომპანიებს შეუძლიათ ამერიკის ოფშორულ ზონად უეცარი გადაქცევით ისარგებლონ და მოგების გადასახადიდან დაახლოებით 35 მილიარდი დოლარი დაზოგონ. მაგრამ, საჭიროა დაჩქარება: კონკიას ეტლის მსგავსად, რომელიც ღამე გოგრად იქცევა, მაცდური ოფშორიც ერთ წელიწადში გადასახადების მძვინვარე მწოველად იქცევა. ახლა კორპორაციების ტოპ-მენეჯერები ცდილობენ გაიგონ, ხომ არ აპირებენ აშშ-ის ყოვლადშემძლე საგადასახადო ორგანოების მუშაკები მათი მილიარდების ხაფანგში შეტყუებას.