აშშ-ის საგარეო ვალი სულ უფრო მეტ საფრთხეს უქმნის გლობალურ სტაბილურობას

სოფო გოგოლაძე

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის უახლეს ანგარიშში მსოფლიო ეკონომიკის მზარდი მერყეობა განიხილება აშშ-ის პოზიციიდან. როგორც ნათქვამია ანგარიშში, რომელიც დოკუმენტის საბოლოო მომზადებამდე იქნა განხილული, 2005 და 2006 წლების პროგნოზი აშშ-სათვის იმედის მომცემია, რადგან მშპ-ს ზრდა ამ წლებში, სავარაუდოდ, დაახლოებით 3,5% იქნება.

იმის გათვალისწინებით, რომ აშშ ბოლო პერიოდის განმავლობაში გლობალური ეკონომიკური ზრდის მთავარი მამოძრავებელი ძალაა, მოსალოდნელია, რომ მისი ეკონომიკა კვლავ გაუსწრებს შვიდი უმსხვილესი ინდუსტრიული ქვეყნის ჯგუფის დანარჩენ წევრებს. აქ დევს ზოგადად მსოფლიო ეკონომიკის ზოგიერთი დიდი პრობლემა, რადგან აშშ-ის ეკონომიკის ზრდა სულ უფრო მეტად ემყარება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ანგარიშში მოხსენიებულ როგორც საგარეო, ასევე საშინაო ”სესხის უპრეცედენტო ზრდას”.

რასაც ხელს უწყობდაც ფინანსური ნაკადების უჩვეულო შერწყმა ზრდას გრძელვადიან პროექტებზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთების შენარჩუნებით და ფასების სტიმულირებით. თუმცა ეს ქმნის სუსტ წერტილებსაც, რომელთა რიცხვში შიდასამეურნეო ხარჯების საგრძნობი კლების შესაძლებლობაც მოიაზრება.

ანგარიშში ნათქვამია, რომ ”საგარეო დისბალანსი” – აშშ-ის საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი, რომელიც ამჟამად მშპ-ს 6%-ზე მეტს შეადგენს და რომლის დაფინანსებაც დანარჩენი მსოფლიოდან შემოსული სახსრებით გახდა საჭირო – სერიოზულ რისკს უქმნის გლობალურ ეკონომიკას. აშშ-ის დეფიციტი მოიაზრება, როგორც ”არაუზრუნველყოფილ” და აშშ-ის აქტივებზე გლობალური მოთხოვნის შეზღუდვის შემთხვევაში არსებობს რისკი, რომ ინვესტორთა უპირატესობების მკვეთრმა და ქაოსურმა ცვლილებამ შეიძლება არასასურველი ეფექტი იქონიოს საპროცენტო განაკვეთებსა და კაპიტალის გლობალურ ბაზრებზე.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აშშ-ის ფინანსური ბაზრებიდან ინვესტორების მოულოდნელმა გასვლამ შეიძლება გამოიწვიოს საპროცენტო განაკვეთების მკვეთრი ზრდა, მოხმარების შემცირება და ქაოსი მთელს ფინანსურ სისტემაში, რასაც მოჰყვება საერთაშორისო ექო და ეკონომიკის გლობალური ზრდის ხელშეწყობაში ცენტრალური როლი კვლავ აშშ-ის ეკონომიკას მიენიჭება.

საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა მიუთითა ”აშშ-ის ლიდერობის მნიშვნელობა” დიდი შვიდეულის ”ეკონომიკური ზრდის პროგრამის” განხორციელებისას. მთავარი ჩელენჯი აშშ-სათვის იქნება ”ფისკალური კონსოლიდაციის და ეროვნული კაპიტალის ზრდის უფრო მაღალი დონის მიღწევა”. ეს იმას ნიშნავს, რომ სამთავრობო თუ სამომხმარებლო ქვეყნის ხარჯები უნდა შემცირდეს საგადამხდელო დეფიციტის შესამცირებლად. მაგრამ დანარჩენ მსოფლიოში საგრძნობი ზრდის არარსებობის პირობებში (ევროპა ახლოა სტაგნაციასთან მაშინ, როდესაც იაპონიის ეკონომიკური ზრდა ძირითადად ჩინეთის მიმართულებით განხორციელებული ექსპორტის შედეგია) აშშ-ის საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტის საგრძნობმა შემცირებამ შეიძლება რეცესიული გავლენა იქონიოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მსოფლიოში ეკონომიკური ზრდის შენარჩუნებისათვის აუცილებელია აშშ-ის, რომელიც ეკონომიკის გლობალურ მამოძრავებელ ძალად ითვლება, ლიდერობის გაფართოება მზარდი დეფიციტის ფასად.

ლევის ინსტიტუტის ანალიტიკოსის, უინ გოდლის ანგარიში აშუქებს ამ პრობლემას. მაშინ, როდესაც აშშ-ში საქონლისა და მომსახურების იმპორტი 50%-ით და მეტად აჭარბებს ექსპორტს, თუ ზრდა გაგრძელდება წლიური 3,5-4%-ის დონეზე, ”საჭირო იქნება, 4 წლის განმავლობაში ექსპორტის მოცულობაში საშუალო წლიური ზრდა 12%-ის დონეზე შენარჩუნდეს (ეს ციფრი წარსულშიც იშვიათად მიიღწეოდა), რათა საერთო ბალანსის საგრძნობი გაუმჯობესება მივიღოთ”.

აშშ-ში მოთხოვნის ზრდას ხელს უწყობს მხოლოდ და მხოლოდ შემოსავლებთან დაკავშირებული კერძო ხარჯების განახლებული ზრდა”, “რაც ვალის ზრდის მეშვეობით ფინანსირდება”, კერძო დავალიანებამ მიაღწია კერძო განკარგულებაში არსებული შემოსავლების დაახლოებით 175%-ს, ეს კიდევ ერთი რეკორდია მაშინ, როდესაც კერძოOსექტორის მიმართ წმინდა სესხმა 2002 წლის მესამე მეოთხედის შემოსავლის 8%-იდან 15%-ზე მეტს მიაღწია გასული წლის მეოთხე მეოთხედში.

2005 წლის მაისში კიდევ ერთი ანგარიში იქნა გამოიცა მორის ობტსფელდის და კენეტ როგოფის (ორივე ცნობილი ეკონომისტია, როგოფი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მთავარი ეკონომისტი იყო) მიერ. ანგარიში ეხება მსოფლიო ეკონომიკის მიმდინარე დისბალანსს და იმ საშიშროებას, რასაც აშშ-ის საგარეო ვალი ფინანსურ სტაბილურობას.

ანგარიშში განიხილება აგრეთვე დისბალანსის გავლენა ვალუტის კურსებზე.

საერთო შეფასებით, გლობალური ფინანსური სისტემისათვის ორმხრივი ზარალის, და გარდა ამისა, სავალუტო კურსების სტაბილურობის შერყევის საშიშროება მნიშვნელოვნად გაიზარდა ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში.

ამის მიზეზი არ არის მხოლოდ აშშ-ის მზარდი საგადამხდელო დეფიციტი. ამაში სხვა ფაქტორებიც მონაწილეობს, მათ შორის: აშშ-ში კერძო დანაზოგების ძალიან დაბალი განაკვეთი – 1% 2004 წელს, მაშინ, როდესაც ბოლო სამი დეკადის მანძილზე ის საშუალოდ 7% იყო, აშშ-ის მთავრობის მზარდი საბიუჯეტო დეფიციტი, ენერგომატარებლებზე ფასების გაზრდა და ის ფაქტი, რომ აშშ სულ უფრო მეტად დამოკიდებული ხდება აზიის ცენტრალურ ბანკებზე, რათა დააფინანსოს თავისი დეფიციტები.

როგორც ავტორები აღნიშნავენ, უეცარი ეკონომიკური შოკის შემთხვევაში ზარალი მიადგება სავალუტო კურსებს, რაც გამოიწვევს რამდენიმე მსხვილი ბანკისა და ფინანსური ფირმის კოლაფსს ექნება ადგილი, რასაც ალბათ საშუალო დონის რეცესია მოჰყვება ევროპასა და იაპონიაში.

თუმცა, აშშ-ის ეკონომიკის მიერ გადადგმულმა ნებისმიერმა მნიშვნელოვანმა ნაბიჯმა მისი საერთაშორისო ანგარიშების დაბალანსებისაკენ შეიძლება გლობალური ტურბულენტობა გამოიწვიოს. ობტსფელდ-როგოფის ანალიზის მიხედვით, თუ აშშ-ის მიმდინარე საგადამხდელო დეფიციტი განახევრდება (ანუ მშპ-ს 6%-იდან 3%-ზე ჩამოვა), ევროპა საექსპორტო ბაზრებს დაკარგავს ამით გამოწვეული დოლარის კურსის დაახლოებით 25%-იანი კლების გამო და ასევე საზღვარგარეთულ აქტივებშიც უზარმაზარი დანაკარგები იქნება.

ასეთი პოტენციური დანაკარგები განიხილა ”The Economist”-მა. 2004 წლის ბოლოს აშშ დოლარის კლება 35% იყო (ბოლო სამი წლის მანძილზე) ევროს მიმართ და 24% იენის მიმართ, ხოლო უცხოელი ინვესტორების ხელში არსებული აშშ-ის სადოლარო აქტივები – 11 ტრლნ დოლარი. თუ დოლარი კიდევ 30%-ით დაიკლებს, როგორც ვარაუდობენ, ეს იქნება უდიდესი დეფოლტი ისტორიაში: არა უბრალო სადავალიანებო დეფოლტი, არამედ სერიოზული დეფოლტი, რომელიც უცხოელთა განკარგულებაში არსებულ ტრილიონობით სადოლარო აქტივებს შეიწირავს.

აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარის, ალან გრინსპენის დამაიმედებელ ანალიზს ისინი არარეალურს უწოდებენ. თავის მრავალრიცხოვან გამოსვლებში გრინსპენი უშვებს იმ აზრს, რომ აშშ უსასრულოდ ვერ განაგრძობს ისეთი სესხების აღებას, რაც შემოსავლის ასეთ დიდ პროცენტს შეადგენს და აღიარებს, რომ აშშ-ის მიმდინარე ანგარიში შეიძლება ერთ დღეს მოულოდნელად დაიხუროს. თუმცა, გრინსპენის თანახმად, მზარდი გლობალური ფინანსური ინტეგრაცია აშშ-ის საშუალებას აძლევს, გაუმკლავდეს მსხვილ დეფიციტებს და მათი მოულოდნელი შედეგების ეფექტი შეარბილოს.

”გაფართოებულმა გლობალურმა ფინანსურმა ინტეგრაციამ შეიძლება ხელი შეუწყოს მიმდინარე ანგარიშების და სავალუტო კურსების თანდათანობით მოწესრიგებას, – წერენ ავტორები, – ”მაგრამ ამან შეიძლება გამოიწვიოს მსხვილი დაუბალანსებელი ფინანსური პოზიციების განვითარება, რაც გაზრდის მსოფლიო ეკონომიკის მგრძნობიარობას სავალუტო კურსების მკვეთრი ცვლილებების შედეგების მიმართ”. სხვა სიტყვებით, ფინანსური გლობალიზაცია მედალია, რომელსაც ორი მხარე აქვს. ერთი მხრივ, ის ზრდის ხელმისაწვდომ ფინანსურ რესურსებს, მერე მხრივ, ფინანსური ინსტიტუტების ერთმანეთთან დაკავშირებით ზრდის სიჩქარეს, რომლითაც არეულობა ერთ რეგიონში გადაეცემა მთელს ფინანსურ სისტემას.

გამუდმებულმა დეფიციტებმა მკვეთრად გააუარესა აშშ-ის პოზიცია საზღვარგარეთულ აქტივებზე. 1982 წელს აშშ-ის ჰქონდა მშპ-ს 7%-ზე ცოტა მეტი უცხოური ვალი, რაც ამჟამად მშპ-ს დაახლოებით 25%-ს შეადგენს. მაგრამ ეს ციფრი სწრაფად გაიზრდება, თუU ახლანდელი ტენდენციები გაგრძელდა.

გამოთვლების თანახმად, ამჟამინდელი საგადამხდელო დეფიციტის დასაფინანსებლად ყოველდღიურად 1,5-დან 2 მლრდ დოლარამდე კაპიტალის შემოდინებაა საჭირო.