ევროპელი ზომბები

”შესაძლოა, ეს არის ყველაზე წარმატებული მონეტარული პოლიტიკის ღონისძიება, რომელიც კი ბოლო ხანებში მიღებულა”, – ასე შეაფასა მარიო დრაგიმ პირდაპირი მონეტარული ტრანზაქციების პროგრამა, როდესაც ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა გასულ წელს პირობა დადო, ეყიდა სიძნელეებთან მებრძოლი ევროზონის მთავრობების ფასიანი ქაღალდები. ამ განცხადებისათვის ევროპის ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტი ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე სიმშვიდის შეტანისათვის კრედიტს იმსახურებს, მაგრამ რეალურად, მდგომარეობა კვლავ უკიდურესად რთულია და სირთულეების გულისცემის გახშირება ევროპის ბანკებს უკავშირდება. ევროზონის ეკონომიკა უკვე მეექვსე მეოთხედია შემცირებას განიცდის. საერთაშორისო მონეტარული ფონდის პროგნოზის 2013 წლის მონაცემები კვლავ არასახარბიელოა, რომლის მიხედვითაც, მიმდინარე წელს ევროზონის ეკონომიკა 0.6%-ით შემცირდება. უარესდება ევროზონის ძირითადი ქვეყნების ეკონომიკების მდგომარეობა, რაც, ნაწილობრივ, ჩინეთის ეკონომიკის დაღმავლობის ნიშნების დამსახურებაა: მაისში გერმანიის ექსპორტმა ორი წლის განმავლობაში ყველაზე მკვეთრი ვარდნა განიცადა, მაგრამ მთავარი დარტყმა პერიფერიული ეკონომიკების ხარჯზე მოდის.

საბერძნეთი რეცესიის მეექვსე წელს ითვლის, ესპანეთის უმუშევრობის მაჩვენებელი 27%-ს უტოლდება, იტალიის საკრედიტო რეიტინგი ჩამოქვეითებულია. ევროპის ცენტრალური ბანკის წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ ევროზონა კვლავ მკაცრი კრიზისის ბადეშია გახვეული. პირდაპირი მონეტარული ტრანზაქციების პროგრამა ბირჟის მოვაჭრეებს გამოუვალ მდგომარეობაში აყენებს. უმუშევრობის წლები, ეკონომიკური სიძნელეები და კრედიტორი ქვეყნების შეუქცევადი ბრძანებები პორტუგალიასა და საბერძნეთში პოლიტიკურ მდგომარეობას უკიდურესად ძაბავს.

საკრედიტო გვამები

ევროპის განვითარების სული ბანკებშია მოთავსებული. იაპონიის გამოცდილების გაზიარების შიშები განსაკუთრებით პერიფერიულ ზონებს უკავშირდება, როდესაც ”ზომბი” ბანკები 1990-იან წლებში სიძნელეებს მარტოდმარტო ებრძოდნენ, თუმცა, არც იმდენად ჯანმრთელები იყვნენ, რომ ფირმებისთვის ფული ესეხებინათ და არც იმდენად მომაკვდავები, რომ კოლაფსი განეცადათ. უსიცოცხლობის იგივე ნიშნები ევროპაშიც იკვეთება. ევროპის ბანკების კოეფიციენტი აქციების საბაზრო ღირებულების დამოკიდებულება მისი ბალანსის გამოთვლილ ღირებულებასთან ერთს ქვევით ფიქსირდება, რადგან ინვესტორები მიიჩნევენ, რომ გამსესხებლები ცოცხალთა რიგებში აღარ ირიცხებიან. ამერიკაში, სადაც ბანკებმა სწრაფი რეკაპიტალიზაცია განიცადეს, მათი კოეფიციენტი ერთს აღემატება, იტალიის ორი დიდი გამსესხებელის Unicredit და Intesa შანპაოლო კოეფიციენტი 0.34 და 0.42-ს შეადგენს. ევროპელი გამსესხებლისადმი ეჭვებს საკმაოდ მყარი საფუძველი გააჩნიათ, შემაშფოთებლად იზრდება საეჭვო სესხების მოცულობა, იტალიის საბანკო სისტემის დაუბრუნებელი სესხების მოცულობა ”Tier-1” კაპიტალის მოცულობას აღემატება, რომელიც საერთო აქციებისა და ღია რეზერვების ერთობლიობას წარმოადგენს. პერიფერიული ბანკების უმრავლესობამ საკუთარი მთავრობის ფასიანი ქაღალდები დატვირთა: პორტუგალიის სამმა უმსხვილესმა ბანკმა პორტუგალიის სახელმწიფო ვალებით ჰოლდინგი 16%-ით გაზარდა მიმდინარე წლის პირველ კვარტალში. ვარდნას განიცდის იპოთეკური საბანკო აქტივები, ამ მხრივ რეკორდსმენი ესპანეთია.

იქნებ ევროპელებს ბალანსის გასწორება სურდათ? კერძო სააქციო ფირმებმა ევროპული ბანკებისგან მილიარდების სანაცვლოდ პრობლემური აქტივები შეიძინეს და ახლა მზის გამონათებასავით ელიან საქმეების გაჩარხვას (საკმაოდ უიმედოდ). მარეგულირებლები ღელავენ, რომ ბანკები იმის მაგივრად, რომ ჩამოეწერათ ან გაეყიდათ პრობლემური სესხები, იმ მოდელს ეთამაშებოდნენ, რომელიც მათ კარნახობს, თუ რამდენი კაპიტალის შენარჩუნება სჭირდებოდათ. ივნისში დანიის ლიდერი ბანკმა Danske Bank ზედამხედველისგან მოულოდნელად მიიღო ბრძანება მისი კაპიტალის კოეფიციენტის შემცირების თაობაზე. დანია ევროზონის წევრი არ არის, მაგრამ უკვე გერმანელი პოლიტიკოსებიც კი ხუმრობენ მათი ბანკების ბალანსის ”უხამს სიურპრიზებზე”. რა არ მეტყველებს სრულ კოლაფსზე: ევროპის ბანკები ახლა უფრო მეტ კაპიტალს ფლობენ, ვიდრე კრიზისის დასაწყისში, მაგრამ სესხების მოცულობა მკვეთრადაა შემცირებული. სანამ პერიფერიები ღელავენ, ევროპის ცენტრალური ბანკი უშრეტი ენერგიით ცდილობს ზრდას ხელი შეუწყოს ულტრა დაბალი საპროცენტო განაკვეთით. იტალიაში არასაფინანსო ფირმებისთვის გაცემული სესხების მოცულობა მაისში 4.1%-ით შემცირდა, პორტუგალიაში 5%-ით, ესპანეთში კი 9.7%-ით, რაც რეცესიის უარყოფითი გავლენით აიხსნება, მაგრამ ეს სურათი ფინანსურ ვარდნასაც ასახავს. ძლიერი ეკონომიკის მქონე ქვეყნების ბანკები საზღვრებს გარეთ ნაკლებ სესხებს გასცემენ, მსესხებელები სუსტი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში უფრო ბევრს იხდიან.

გადამკვეთი არხები

სანამ ევროპის ბანკებს სესხების გასაცემად სიძლიერე არ ჰყოფნით, ევროპის ეკონომიკა განაგრძობს ზრდისათვის ბრძოლას. პირველ ამოცანას სესხების არხების გაწმენდა წარმოადგენს, ამისათვის პირველი მექანიზმი პერიფერიებში არსებული ბანკების საპროცენტო განაკვეთების კლებაა. ამ ნაბიჯმა შესაძლებელია შეასუსტოს მცირე და საშუალო ზომის საწარმოების ბანკებზე დამოკიდებულების ხარისხი და კაპიტალის ბაზრის გახსნა მცირე და საშუალო ზომის საწარმოების სესხებით გამყარებული ფასიანი ქაღალდების შესყიდვით. თუმცა ეს ნაბიჯი ყველა ქვეყანას ვერ დაეხმარება, ამიტომ ასეთ პოლიტიკურ მიდგომას ბევრი ლაპარაკი და ცოტა მოქმედება მოჰყვება. ევროპის საბანკო სისტემა ნელ-ნელა ქაოსში იძირება: ესპანეთისა და იტალიის ბანკები ფინანსურ მდგომარეობას იუარესებენ და შიდა გამსესხებლებს აფინანსებენ, გერმანია მიანიშნებს, რომ შესაძლებელია საერთო ვალდებულება აიღოს მომავალში, მაგრამ ახლა არა.

ზარალის აღიარების ჟამი

იაპონიის მსგავსი ზომბი ბანკების გაჩენისგან თავიდან ასაცილებლად ევროპის ბანკებს ბალანსის ზარალის აღიარება მოუწევთ, მაგრამ ამ შემთხვევაში, გასათვალისწინებელია ბანკების საერთაშორისო ზედამხედველობის ზღვრული კაპიტალის მოცულობის შემცირება. ზედამხედველებმა უნდა შეაფასონ შესაძლებელი იქნება თუ არა შემცირებული კაპიტალის დაფინანსება საერთაშორისო კაპიტალის ბაზრისაგან და/ან მთავრობებისაგან. თუ მოთხოვნილი კაპიტალის დონე ძალიან მაღალი იქნება, ბანკმა მაშინვე უნდა დაიწყოს რესტრუქტურიზაციის პროცესი და ზარალის ნაწილი დაუზღვეველ კრედიტორებზე უნდა გაწეროს (კვიპროსის მოდელი). რეზოლუციის საკანონმდებლო საფუძველი და რესტრუქტურიზაცია ზოგიერთი ევროპული ქვეყნისაგან მოითხოვს სასწრაფო საკანონმდებლო ბაზის შექმნას. ევროპის ბანკების უმეტესი ნაწილი, კვიპროსისგან განსხვავებით, გამოირჩევა ფასიანი ქაღალდების მფლობელებით, რაც იძლევა მათი რეკაპიტალიზაციის საშუალებას ზარალის მფლობელებზე გაწერით შემნახველი დეპოზიტების დაზიანების გარეშე.
თუ კაპიტალის შემცირება არ მოხდება დიდი მოცულობით, ზედამხედველებს შეუძლიათ გამოიყენონ აშშ-ის მოდელი: ბანკებს ეძლევათ შეზღუდული პერიოდი ფასიანი ქაღალდების გამოსაშვებად საერთაშორისო კაპიტალის ბაზარზე, რის შემდეგაც მთავრობები ჩაებმებიან ფასიანი ქაღალდების შემცირების ბალანსის შესაქმნელად.

ევროპა პრობლემური ბანკების რეკაპიტალიზაციის მცდელობით ქმნის ევროპის საბანკო კავშირის ახალ მოდელს. ბევრი ბანკის რეკაპიტალიზაციის შემთხვევაში, როდესაც ბანკები ზარალს დაუზღვეველ კრედიტორებზე გაწერენ, ყალიბდება ევროპის კავშირის ბანკის რეზოლუციის მომავალი დახმარების მოდელი. ევროპამ ბანკების რეკაპიტალიზაციის დაწყება დიდი ხნით გადადო, მაგრამ ამ ნაბიჯით ძლიერდება გრძელვადიან პერსპექტივაში განგრძობითი სტაგნაციის ხანის საფრთხე, რაც ევროპას ინერციით მიაქანებს იაპონიის მაგალითისაკენ, როდესაც ზომბი ბანკების რიცხვი უწყვეტად იზრდებოდა.

მიმდინარე წლის 10 ივლისს ბრიუსელში ევროპის საბჭომ მიიღო ერთჯერადი რეგულაციის მექანიზმი საბანკო კავშირისათვის (SMR), მექანიზმი ითვალისწინებს ერთჯერადი ზედამხედვლის მექანიზმის დამატებას, რომელიც 2014 წლის მიწურულს ამოქმედდება და ევროპის ცენტრალური ბანკი უშუალოდ გაუწევს ზედამხედველობას ევროზონის ბანკებს და სხვა წევრი ქვეყნების ბანკებს, რომლებიც საბანკო კავშირში გადაწყვეტენ გაერთიანებას. ერთჯერადი რეზოლუცია დამატებითი მექანიზმის შესახებ უზრუნველყოფს ძლიერი ზედამხედველის მიერ პრობლემური ბანკის ეფექტურად მართვას გადასახადის გადამხელებისათვის და რეალური ეკონომიკური სექტორისათვის მინიმალური ღირებულების სანაცვლოდ. საბჭოს პრეზიდენტი ჟოზე მანუელ ბაროზო აცხადებს, რომ ამ გადაწყვეტილებით, საბანკო კავშირს საშუალება აქვს აღადგინოს ნდობა და დაძლიოს ფინანსური ბაზრის ვარდნის პრობლემები.