რა ელის ლარს და საქართველოს საფინანსო ბაზრის პერსპექტივებს

პროფესორი, ემზარ ჯგერენაია

მსოფლიო ეკონომიკის მთავარი ინდიკატორი და ასევე მულტიპლიკატორი ერთდროულად ხდება საფინანსო ბაზარი. დერევატივები, ოფციონები და ფიუჩერსები, სავალუტო კურსის ყოველდღიური ტრენდები საერთაშორისო ბაზრის პირამიდის მწვერვალებად გვევლინება და ისინი ასახავენ ზოგად მაკროეკონომიკურ მაჩვენებლებთან კავშირში ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების თუ ინტეგრაციის დონეს.

საინტერესო მოვლენები მიმიდინარეობს ბირჟების, როგორც ინსტიტუტების ფუნქციონირებაში და არნახულად ვითარდება არასაბირჟო ვაჭრობაც. ამასთან ნოემბერში საქართველოს ეკონომიკაში უდიდესი მოვლენა – “საქართველოს ბანკის” აქტივები გავიდა ლონდონის ბირჟაზე. ნოემბერშივე პარლმანეტი იხილავდა ეროვნული ბანკის ფულად-საკრედიტო პოლიტიკას და ორიენტირებს 2007 წლისათვის. რა ხდება მსოფლიოს ბირჟებზე და რა ტენდენციებია საქართველოში?
Nasdaq-მა ლონდონის საფონდო ბირჟის შთანთქმა გადაწყვიტა, მაგრამ…
ამერიკის საბირჟო ოპერატორმა Nasdaq-მა ლონდონის
საფონდო ბირჟას (LSE) აქციების თითქმის 75%-ში 5,1 მლრდ დოლარი შესთავაზა. ნოემბრის ბოლოს გავრცელებული პრეს-რელიზის თანახმად, LSE-ის ჩვეულებრივი აქციების საცალო ფასი შესაძლებელია 12,43 ფუნტი სტერლინგი (23,47 დოლარი) იყოს, შეთავაზებული საერთო თანხა 2.7 მლრდ ფუნტი-სტერლინგი, ანუ 5.1 მლრდ დოლარია.
ლონდონის საფონდო ბირჟის ამ შეთავაზებაზე თანხმობის შემთხვევაში, Nasdaq-ი ამ გაერთიანებას მომავალი წლის I კვარტალში გეგმავდა, მაგრამ ლონდონელებმა უარი თანხის სიმცირის გამო განაცხადეს. თავის მხრივ, ლონდონის ბირჟა რთულ მდგომარეობაში სერიოზული კლიენტების კლების გამო აღმოჩნდა. ამის გარდა, ევრონექსი ნიუ-იორკის მეორე უმსხვილესმა და უძველესმა პლატფორმამ გადაყლაპა და ახლა მისი საერთო კაპიტალი 25 მლრდ დოლარს აჭარბებს. ის უმსხვილესი სავაჭრო პლატფორმაა და ბუნებრივია, თრეიდერების გაძლიერებული ყურადღებით სარგებლობს. ამის გარდა, აშშ-ისა და ევროპის სერიოზულმა საინვესტიციო ფირმებმა ახალი ბირჟის შექმნა გადაწყვიტეს, რომელსაც საკონტინენტო ხასიათი ექნება და გაცილებითდ დაბალი საკომისიოებით ერთდროულად ივაჭრებს ამერიკისა და ევრაზიის კონტინენტებზე. მესამე ფაქტორი არის ისიც, რომ ევროპის და აზიის ყველა უმსხვილეს პლატფორმას გაერთიანების ტენდენციები აქვს. გლობალიზაციის ამ ბუმს ვერ გაექცევიან ლონდონელები, თანაც ამერიკული მხარის მიერ შემოთავაზებული წინადადების ფასი მეტად შთამბეჭდავია. აქედან გამომდინარე, ლონდონის ბირჟას აუცილებლად იყიდის Nasdaq-ი, მხოლოდ ცოტა გვიან და ცოტა მეტ ფასში, რადგანNasdaq-ს კონკურენტულ ომში პოზიციის შესანარჩუნებლად სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია.
2006 წლის მარტში Nasdaq-მა LSE-ის აქციების 4.2 მლრდ დოლარად გაყიდვა შესთავაზა, მაგრამ Nasdaq-ის გადაწყვეტილებით ეს გარიგება არ შედგა, თუმცა LSE-ი ამ გარიგებაზე არც ერთ შემთხვევაში არ დათანხმდებოდა. ბირჟის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ აქციებზე აღნიშნული ფასი – 17,42 დოლარი რეალურზე ნაკლები იყო.
ამის შემდეგ Nasdaq-მა LSE-ის აქციების გეგმაზომიერი შესყიდვა დაიწყო და უკვე მაისში იგი უძველესი ევროპული საფონდო ბირჟის უმსხვილესი აქციონერი გახდა. როგორც ამერიკულ კომპანიებში აღნიშნავენ, მას LSE-ის აქციების 25,1% ეკუთვნის და ეს სავსებით საკმარისია სხვა ნებისმიერი წინადადება დაუბლოკოს ლონდონელებს და აიძულოს მხოლოდ მას მიყიდონ პლატფორმა.
1773 წელს დაარსებული ლონდონის საფონდო ბირჟა, მსოფლიო საფონდო ბირჟებს შორის ერთ-ერთი წამყვანია. იგი სთავაზობს მომსახურებას კაპიტალის მოზიდვისა და ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის სფეროში. ამ ბირჟაზე 3 ათასზე მეტი კომპანია ერთიანდება, რომელთა საერთო საბაზრო კაპიტალი 4,1 ტრილიონ ფუნტ-სტერლინგს შეადგენს. ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის სფეროში ბირჟა პირველ ადგილზეა როგორც ევროპაში, ასევე მთელ მსოფლიოში. აქ ვაჭრობენ ისეთი კომპანიები, როგორებიც არიან General Electric, Boeing, Danone, General Motorsდა Nestle.
სიდიდით მეორე აშშ-ის საბირჟო ოპერატორი Nasdaq-ი მაღალტექნოლოგიური კომპანიების აქციების გაყიდვაზეა სპეციალიზებული, იგი 1971 წლიდან მუშაობს. კომპანიის კაპიტალი 3,6 ტრილიონ დოლარს უდრის.
ამა წლის ოქტომბერში Nasdaq-ისა და იაპონური საფონდო ბირჟის Jasdaq Securities Exchange-ის შესაძლო შეერთებაზეც საუბრობდნენ. ამან იაპონელ ინვესტორებს იმ საერთაშორისო კომპანიების აქციებით ვაჭრობის საშუალება მისცა, რომლებიც აშშ-ის საფონდო ბაზარზე მოძრაობდნენ. მაგრამ ახლა სხვა დროა – მსოფლიოში შერწყმების არნახული ეპოქა დაიწყო და ეს სხვა ბირჟებზეც აისახა.

Deutsche Boerse-მა აღიარა, რომ Euronext-თან გაერთიანება ვერ მოახერხა, მაგრამ ის სარფიანად შეიძინეს ნიუორკელებმა
ფრანკფურტის საფონდო ბირჟის კომპანია-ოპერატორმა Deutsche Boerse AG-მა ევროპულ საბირჟო ოპერატორ – Euronext NV-თან გაერთიანებაზე უარი განაცხადა.
Deutsche Boerse-ის წარმომადგენლების განცხადებით, ბირჟის ხელმძღვანელობა მიიჩნევს, რომ Euronext-თან დაგეგმილი გაერთიანება არ შედგა და სხვა კომენტარს ამ საკითხზე არ აკეთებს.
შეგახსენებთ, 2006 წლის ივნისში Euronext-ის აქციონერებმა უარი თქვეს Deutsche Boerse-თან გარიგებაზე და ნიუ-იორკის საფონდო ბირჟასთან (NYSE) გაერთიანება ამჯობინეს. ამის შემდეგ Dეუტსცჰე Bოერსე-მა შეთავაზებული თანხა 10,6 მლრდ დოლარამდე გაზარდა (NYSE-ის მიერ შეთავაზებული თანხა 9,96 მლრდ დოლარს შეადგენდა) და კომპრომისებზე წასასვლელადაც იყო მზად, მაგრამ ამან ვერ გადააწყვეტინა Euronext-ის აქციონერებს თავისი პოზიციის გადამოწმება.
NYSE-ის მიერ შეთავაზებული პირობებით, გარიგება იწარმოებს აქციებში და ნაღდი ანგარიშწორებით. NYSE-ის ყოველი აქციის კონვერტირება NYSE Euronext-ის აქციებში მოხდება. ასევე ევროპული ოპერატორის აქციონერები თავიანთ აქციებს შემდეგი კურსით გადაცვლიან: Euronext-ის 1 აქცია გაერთიანებული კომპანიის 0,980 აქციაზე პლიუს 21,32 ევრო ნაღდი ანგარიშწორებით. გარიგების პირობების მიხედვით, ასევე ვარაუდობენ, რომ Euronext თავის აქციონერებს დივიდენდებს ჩვეულებრივი აქციებით გადაუხდის – ერთ აქციაზე 1 ევრო და ადრე ანონსირებული დამატებითი დივიდენდები – 3 ევრო ერთ აქციაზე.
ამ გაერთიანებით წარმოიქმნება მსოფლიოში უმსხვილესი პირველი ტრანსატლანტიკური ოპერატორი NYSE Euronext. გარიგების ღირებულება 9,96 მლრდ დოლარია. გაერთიანებული კომპანიის საბაზრო კაპიტალი დაახლოებით 15 მლრდ ევრო (20 მლრდ დოლარი) იქნება. გარიგების დასრულება 2007 წლის დასაწყისშია დაგეგმილი.
Euronext ოთხ ევროპულ საბირჟო მოედანს პარიზში, ამსტერდამში, ბრიუსელსა და ლისაბონში ხელმძღვანელობს.

ჩიკაგოს სასაქონლო ბირჟა კოლეგას 8 მლრდ დოლარად იძენს
ჩიკაგოს სასაქონლო ბირჟა – Chicago Mercantile Exchange Holdings Inc.(CME)-მა განაცხადა, რომ 8 მლრდ დოლარად Chicago Board of Trade (CBOT)-ს შეიძენს. გაერთიანებული კომპანიის სახელწოდება CME Group Inc-ი იქნება და მისი მთავარი განყოფილება ჩიკაგოში განთავსდება. გარიგების პირობების თანახმად, აქციების გაცვლა შემდეგი თანაფარდობით იწარმოებს: CBOT-ის ერთი აქცია CME-ს 0,3006 აქციაზე გადაიცვლება. ვარაუდობენ, რომ გარიგების ღირებულება 3 მლრდ დოლარს არ გადააჭარბებს.
თუ აქციონერებიდან არავინ გაყიდის თავის აქციებს ნაღდ ფულზე, CME-ის აქციონერების ხელში ახალი კომპანიის აქციების 69% აღმოჩნდება, ხოლო CBOT-ის აქციონერების ხელში – 31%. CME დაახლოებით 15,9 მლნ აქციას გამოუშვებს, რომლის საერთო ღირებულება 8 მლრდ დოლარი იქნება.
გარიგების დასრულებისას CME-ის დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ტერენს დაფფი გაერთიანებული კომპანიის დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე გახდება, ხოლო CBOT-ის დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ჩარლზ კერრი – CME Group Inc-ის ვიცე თავმჯდომარე. გარიგება 2007 წლის პირველ კვარტალში დასრულდება.

საფონდო ბირჟები Jasdaq-ი და Nasdaq-ი შესაძლო გაერთიანებაზე ალაპარაკდნენ
იაპონური საფონდო ბირჟა Jasdaq Securities Exchange-ი და ამერიკული Nasdaq Stock Market Inc-ი შესაძლო გაერთიანების შესახებ საუბრობენ, რამაც იაპონელ ინვესტორებს საერთაშორისო კომპანიების აქციებით ვაჭრობის შესაძლებლობა მისცა.
როგორც იაპონური ტელეარხი NHK იუწყება, ბირჟები ასევე განიხილავენ აქციების აზიურ კომპანიებში განთავსების საკითხს. Jasdaq-ის წარმომადგენლებმა დაადასტურეს, რომ ბირჟა მოლაპარაკებებს Nasdaq-თან გაერთიანების თაობაზე აწარმოებს.
მსოფლიო ინვესტიციების ბაზარი ინვესტიციების ტემპების დაჩქარების მიზნით ერთიანდება. ამ ორომტრიალში ბევრი ახალი ბაზარია ჩართული, მაგალითად, მოსკოვის, ბუდაპეშტის და ვარშავის ბირჟები.
ვარშავაში ბირჟა 19-ე საუკუნიდან არსებობდა, მაგრამ შემდგომში არსებობა შეწყვიტა და ბოლო ათწლეულში აღორძინდა. სერიოზული ზრდა კი ბოლო სამ წელიწადში დაიწყო, რასაც ხელი შეუწყო მთავრობის ეკონომიკურმა პოლიტიკამ პრივატიზაციის დარგში და საწარმოების საჯარო საზოგადოებად, სააქციო საზოგადოებად ჩამოყალიბებამ. დღეს იქ როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო 29 მსხვილი ფირმის აქციები და ობლიგაციები იყიდება.
რა ხდება საქართველოში მსოფლიო ტენდენციის ფონზე, როგორ ყალიბდება ან რატომ არ ყალიბდება ჩვენთან საფონდო და სავალუტო ბირჟა და როგორ აფერხებს საერთო ეკონომიკის ზრდას მათი არარსებობა?

საქართველოს საფონდო ბირჟა წლის ბოლოს
ბოლო #89(674) სავაჭრო სესია ჩატარდა 11/21/2006. ვაჭრობაში მონაწილეობას 9 საბროკერო კომპანია იღებდა.
გარიგებების რაოდენობა: 56
გარიგებების ჯამური მოცულობა (ფ/ქ): 47,579
გარიგებების ჯამური ღირებულება (ლარი): 234294.58
2006 წლის 17 ნოემბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა ორი არასაბირჟო გარიგება სს “ბორჯომმინწყლების” (BMIN) აქციებზე. პირველი გარიგების მოცულობამ 572903 აქცია შეადგინა, ღირებულებამ – 1117160.85 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 1.950ლ. მეორე გარიგების მოცულობამ შეადგინა 509274 აქცია, ღირებულებამ – 1094939.10 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 2.150ლ
2006 წლის 15 ნოემბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “საქართველოს ბანკის” (GEB) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 96179 აქცია, ღირებულებამ – 2079389.98 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 21.62ლ.
2006 წლის 7 ნოემბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “საქართველოს ბანკის” (GEB) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 846864 აქცია, ღირებულებამ – 6258324.96 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 7.39 ლ.
2006 წლის 4 ოქტომბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება:
სს “ახმეტის ღვინის ქარხნის” (AGVQ) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 336280 აქცია, ღირებულებამ – 403536 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 1.20 ლ.
სს “საქკაბელის” (SAQK) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 623907 აქცია, ღირებულებამ – 817942.08 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 1.311ლ.
2006 წლის 3 ოქტომბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “საქქალაქმშენპროექტის” (SQMP) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 242013 აქცია, ღირებულებამ – 423522.75 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 1.75ლ.
2006 წლის 26 სექტემბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “საქართველოს ბანკის” (GEB) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 100000 აქცია, ღირებულებამ -191099.46 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 19.11ლ.
2006 წლის 11 აგვისტოს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “საქართველოს გაერთიანებული სატელეკომუნიკაციო კომპანიის” (UTC) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 200000 აქცია, ღირებულებამ – 127400.00 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 0.637ლ.
2006 წლის 31 ივლისს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “ფოთის გემთსაშენის” (POGM) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 2965944 აქცია, ღირებულებამ – 949102.08 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 0.32ლ
2006 წლის 26 ივლისს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს “ფოთის გემთსაშენის” (POGM) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 930 000 აქცია, ღირებულებამ – 167400.00 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 1.8ლ.
2004 წლის 18 ნოემბერს საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაფიქსირდა არასაბირჟო გარიგება სს სასტუმრო “აჭარას” (HAJR) აქციებზე. გარიგების მოცულობამ შეადგინა 523516 აქცია, ღირებულებამ – 261758.00 ლარი, ხოლო ერთი აქციის ფასმა – 0.5ლ.
2006 წლის 7 ნოემრიდან დაშვებულია საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში სს “გალტ ენდ თაგგარტ კომპანის” – (GTC) სააქციო საზოგადოების აქციები.
2006 წლის 1 ნოემბრიდან განახლდება ვაჭრობა სააქციო საზოგადოების აქციებზე – სს ქუთაისის საკონსერვო ქარხანა (KSK).
2006 წლის 7 ნოემბრიდან განახლდება ვაჭრობა 18 სააქციო საზოგადოების აქციებზე.
2006 წლის 1 ნოემბრიდან შემდეგი კომპანიების აქციები ამოღებულია სსბ-ს სავაჭრო სისტემიდან:
1. ბიზნესცენტრი (IAD)
2. მანდარიას სტამბა (KTST)
3. მშენებელი-95 (M95)
4. მეტეხი (MET)
5. კასპიცემენტი (KCEM)

საფონდო ბაზრის ეს მიმოხილვა კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ ერთადერთი მსხვილი კლიენტი ბირჟაზე “საქართველოს ბანკია”, რომლის მენეჯმენტიც კაპიტალიზაციის სერიოზულ პროგრამას ახორციელებს და ბანკი სრულყოფილი სააქციო საზოგადოებაა, ეს არის მათი ასეთი სწრაფი წარმატების საფუძველი.

უპრეცედენტო მოვლენა საქართველოს ეკონომიკაში და მთელს პოსტსაბჭოთა სივრცეში
“საქართველოს ბანკი” პირველი საჯარო შეთავაზების ფასის დიაპაზონის, რიგგარეშე აქციონერთა კრების შედეგების და სამეთვალყურეო საბჭოში ცვლილებების შესახებ აცხადებს
2006 წლის 17 ნოემბერს საქართველოს წამყვანმა უნივერსალურმა ბანკმა, სს “საქართველოს ბანკმა” გლობალური დეპოზიტარული ხელწერილების სახით გამოშვებული საკუთარი აქციების პირველადი საჯარო შეთავაზების ფასის დიაპაზონი გამოაცხადა. ერთი გლობალური დეპოზიტარული ხელწერილის ფასის დიაპაზონი 15.00 აშშ დოლარიდან 17.50 დოლარამდე დადგინდა. შეთავაზება დაახლოებით 155 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენს იმის გათვალისწინებით, თუ აქციების დამატებითი რაოდენობის გამოშვების ოფცია განხორციელდება. ფასის დიაპაზონის შესაბამისად, გარიგების დაწყებისას ბანკის საბაზრო კაპიტალი სავარაუდოდ 350 მილიონი აშშ დოლარიდან 425 მილიონ აშშ დოლარამდე შეადგენს.
შეთავაზება “საქართველოს ბანკის” მიერ ახლადემიტირებულ აქციებს მოიცავს, რომელთა ემისიაც ახალი შესყიდვების და ოპერაციების გაფართოების მიზნით მოხდა და უკვე არსებულ აქციებს აქციონერები გაყიდიან. გლობალური დეპოზიტარული ხელწერილების შეთავაზება მოხდება აშშ-ის ფარგლებს გარეთ საერთაშორისო ინსტიტუციონალურ ინვესტორებზე. ბანკი აპირებს მიიღოს ნებართვა იმის შესახებ, რომ მოხდეს გლობალური დეპოზიტარული ხელწერილების გაერთიანებული სამეფოს ლისტინგის მარეგულირებელი ორგანოს ოფიციალურ სიაში განთავსება და ლონდონის საფონდო ბირჟის ბაზარზე სავაჭროდ დაშვება. ბანკი იქნება პირველი ქართული კომპანია და მეორე ბანკი დსთ-ის წევრი ქვეყნებიდან, რომელიც 1999 წლის შემდეგ საკუთარ აქციებს ლონდონის საფონდო ბირჟაზე განათავსებს.
“საქართველოს ბანკის” სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარემ ლადო გურგენიძემ განაცხადა: “ლონდონის საფონდო ბირჟაზე აქციების შეთავაზება დაგვეხმარება გავამყაროთ ლიდერი უნივერსალური ბანკის პოზიცია საქართველოში, მოვიზიდოთ დამატებითი თანხები საერთაშორისო კაპიტალის ბაზრებიდან და მოვახდინოთ აქციონერთა ბაზის დივერსიფიცირება. ჩვენ მკაფიო სტრატეგია გვაქვს და ეს შეთავაზება რეგიონში და საზღვარგარეთ ბანკის ოპერაციების გაფართოების საშუალება იქნება”. საბოლოოდ ვაჭრობამ წარმატებით ჩაიარა და შედეგმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. მოთხოვნა გაცილებით მეტი იყო ვიდრე მიწოდება და ამიტომ ერთ აქციაზე 18.5 აშშ დოლარი დაფიქსირდა. “საქართველოს ბანკი” ქვეყანაში #1 ბანკი გახდა, როგორც კაპიტალის ასევე მენეჯმენტის კუთხით.
ბანკმა ასევე 2006 წლის 6 ნოემბერს ჩატარებული აქციონერთა რიგგარეშე კრების შედეგები გამოაცხადა. აქციონერთა რიგგარეშე კრებამ დაამტკიცა ნებადართული კაპიტალის გაზრდა 5,552,210 აქციით, რაც ზემოთ ხსენებულ შეთავაზებასთანაა დაკავშირებული. 2006 წლის 14 ნოემბრის მდგომარეობით, ბანკის ნებადართულმა კაპიტალმა 25,335,619 აქცია შეადგინა, ხოლო გამოშვებული აქციების რაოდენობა 16,890,413-ს გაუტოლდა.
აქციონერთა რიგგარეშე კრებამ ბატონები ალან ჰირსტი და ნიკოლოზ ენუქიძე სამეთვალყურეო საბჭოს წევრებად აირჩია. სამეთვალყურეო საბჭომ კი ბატონი ენუქიძე სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილედ აირჩია, ხოლო ბატონი ალან ჰირსტი – საკომპენსაციო კომისიის წევრად. ბატონი ჰირსტი ბანკს შეუერთდა, როგორც არააღმასრულებელი დირექტორი. მას საბანკო სექტორში მუშაობის 24- წლიანი გამოცდილება აქვს. იგი “Citibank N.A.”-ში მაღალ თანამდებობებზე მუშაობდა, მათ შორის, იყო დახურული სააქციო საზოგადოება “Citibank Russia”-ს პრეზიდენტი. დღესდღეობით, ბატონი ჰირსტი სს “როსბანკის” არააღმასრულებელი დირექტორია. 2006 წლის მაისიდან ბატონი ენუქიძე “საქართველოს ბანკის” სამეთვალყურეო საბჭოს სპეციალური მრჩეველი იყო. ბანკში მოსვლამდე ბატონი ენუქიძე მუშაობდა მაღალ თანამდებობებზე წამყვან უკრაინულ საინვესტიციო ბანკში, “Concorde Capital”-ში, “ABN AMRO”-ს მოსკოვისა და ლონდონის ოფისებში, აგრეთვე ამერიკულ ტელეკომუნიკაციების კომპანიაში “Global One Comminations LLC”. შეთავაზების მთავარ მმართველად დაინიშნა “ING Bank N.V.”-ის ლონდონის ფილიალი, “Bანკ Aუსტრია ჩრედიტანსტალტ AG” კი შეთავაზების თანამმართველად შეირჩა, ხოლო “საქართველოს ბანკის” შვილობილი საინვესტიციო ბანკი “გალტ & თაგგარტ სიქიურითი” გაყიდვის აგენტად დაინიშნა.

საქართველოს ბანკის ფინანსური შედეგები
ბანკის მენეჯმენტის ანგარიშგებაზე დაყრდნობით, 2006 წლის 30 სექტემბრის მდგომარეობით ბანკის მთლიანი აქტივები 854.7 მილიონ ლარს გაუტოლდა (2005 წლის 31 დეკემბრიდან მოყოლებული 85.6%-ით გაიზარდა), ხოლო მთლიანმა ვალდებულებებმა 717.7 მილიონი ლარი შეადგინა (2005 წლის 31 დეკემბრიდან მოყოლებული 94.4%-ით გაიზარდა). ბანკის ცხრა თვის (2006 წლის 30 სექტემბრის მდგომარეობით) წმინდა მოგება 17.3 მილიონ ლარს უდრის და წინა წლის იმავე პერიოდთან შედარებით 96.0%-ით გაიზარდა.
“საქართველოს ბანკს” აქვს B +/B რეიტინგი სტაბილური პერსპექტივით “Standart & Poor’s”-გან; 3/N(უცხოური ვალუტა) და Baa3/P- (ადგილობრივი ვალუტა) რეიტინგი სტაბილური პერსპექტივით “Moody’s”-გან; B-/B პოზიტიური პერსპექტივით “FitchRatings”-გან.
დანარჩენ ბირჟაზე ლაპარაკიც ზედმეტია და საერთოდ საინვესტიციო სისტემაზე ის ზეგავლენას ვერ ახდენს. რატომ?
პირველი მიზეზი ის არის, რომ გარე ემიტენტები ჯერ საქართველოში არ შემოდიან და ეს სავსებით ბუნებრივია, ჩვენ მათთვის არა ვართ მიმზიდველი.
მეორე მიზეზი ის არის, რომ საქართველოში ბანკების გარდა ყველა მსხვილი კომპანია, მათ შორის სახელმწიფო, შპს-ის ფორმით არის შექმნილი, როგორც მაგალითად, საქართველოს რკინიგზა. ეს რა თქმა უნდა, პირველ რიგში დამღუპველია თვით ამ ფირმებისათვის და იმიტომაც აქვთ მუდმივი პრობლემები მენეჯმენტსა და ზრდაში. რკინიგზა დაქცევისა და გაჩერების პირასაა. ამასთანვე იზიდავს დამატებით კაპიტალს განვითარებისათვის და გარკვეულწილად გამჭვირვალეობა აკლია, რის გამოც მათ ინვესტორები ერიდებიან.
სწორედ ასეთი დიდი საწარმოები აფერხებენ საქართველოში საფინანსო ბაზრის ჩამოყალიბებას.
ანალოგიური სიტუაციაა უმრავლეს კერძო სექტორის საწარმოებში, სადაც ძირითადად გვხვდება ერთი პირი საწარმოს დირექტორი, რომელსაც ერთი პროცენტის გაყიდვაც და არავითარი ჯანსაღი ინვესტიციის მოზიდვა არ უნდა. ისინი ძველ ეპოქაში დარჩნენ და საწარმოც არ ვითარდება. ბაზარს აკლია ემიტენტები.
საქართველოს ბიზნესი მსოფლიო ტენდენციების წინააღმდეგ მიდის, ამიტომაც არ იქმნება ახალი სამუშაო ადგილები და ეკონომიკაც სირთულეების წინაშე დგას.
სირთულეების წინაშეა ვალუტაც, რომლის კონვერტაბელურობაზე მოქმედი ყველა პარამეტრი უარესდება, მას კი ეროვნული ბანკი არნახულად ამყარებს და საექსპორტო წარმოებას ღუპავს.
საქართველოში ეკონომიკური მაჩვენებლები, ინფლაცია, სავაჭრო დეფიციტი და დასაქმება სავალალო მდგომარეობაშია, ამ ყველაფრის ფონზე საინტერესოა თუ რა მექანიზმებით მყარდება ჩვენი ეროვნული ვალუტის – ლარის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში. ამ საკითხზე კომენტარი ვთხოვეთ საქართველოს სავალუტო ბირჟის დირექტორის მოადგილეს ვახო ხომიზურაშვილს:
– პირველ რიგში, ეს განპირობებულია საქართველოს ეროვნული ბანკის ფულად- საკრედიტო პოლიტიკით, რომელიც მიზნად ისახავს ფულის მასის ამოღებას, ანუ ეროვნული ბანკი უშვებს ფასიან ქაღალდებს, ამოაქვს ფულის მასა, ამ შემთხვევაში მან დააწესა რეზერვების აუცილებელი ნორმა ლარებზე (ბანკებში მოზიდულ სახრებზე). ფულის მასის შემცირება პირდაპირ მოქმედებს სავალუტო კურსზე. დღესდღეობით ეს კურსი სტაბილურია, უფრო და უფრო მყარდება ლარი, როცა მეორეს მხრივ ფასთა ინდექსი კატასტროფულად იზრდება. ჩვენ რომ ანალიზი გავაკეთოთ, თავისთავად საექსპორტო პოტენციალი შემცირდა, რამაც უფრო გაზარდა სავაჭრო დეფიციტი, ამ შემთხვევაში იმპორტი დომინირებს. ეს ნიშნავს იმას, რომ მიმდინარეობს ქვეყნის შიდა პროდუქტის კლება. რეალური პროდუქტი გულისხმობს წარმოებულ პროდუქციაზე მომსახურებას წლის განმავლობაში და ის ასახულია წინა პერიოდის ფასებში, რაც საშუალებას გვაძლევს დავინახოთ თუ რამდენად გაიზარდა ან შემცირდა წარმოება. ნომინალური პროდუქტი აისახება დღევანდელ ფასებში. იმის დადგენა, თუ რამდენად გაიზარდა ის რაოდენობრივად, შეუძლებელია. შეიძლება იზრდებოდეს ქვეყნის შიდა პროდუქტი, მაგრამ ეს ხდება ფასების ზრდის ხარჯზე. ამ შემთხვევაში შიდა პროდუქტი კლებულობს, ექსპორტიორებს ეზრდებათ ხარჯები, პროდუქცია, რომელიც არ იქნა რეალიზებული თავის დროზე, მოითხოვს დამატებითი ხარჯების გაღებას შენახვაზე, გადაჭარბებული მარაგების არსებობაზე. ეს რეალურად ზრდის ამ პროდუქციის თვითღირებულებას. გამოსავალი ისაა, რომ ან უნდა შენარჩუნდეს არსებული უმუშევრობის დონე, რადგან ნებისმიერ სახელმწიფოს არჩევანი აქვს გაამყაროს თავისი ვალუტა, შეინარჩუნოს ინფლაციის ტემპები, ან მოხსნას უმუშევრობის პრობლემა. ჩვენთან უმუშევრობის დონე საკმაოდ მაღალია. არსებობს საკურსო ინფლაცია და არსებობს ინფლაცია, რომელიც განპირობებულია ფასების ინდექსის ზრდის ტემპით. გამოსავალი მხოლოდ ერთია, რაც შეიძლება კომპლექსურად და სწრაფად მოხდეს გრძელვადიანი ინვესტიციების მოზიდვა არა სახელმწიფოს, არამედ კერძო ინვესტიციების მხრიდან. თუ ეს პირობები არ შეიქმნა დროულად, მაშინ უფრო რთული იქნება ეკონომიკური სიტუაციის გამოსწორება.
რეალურად საინვესტიციო გარემო უნდა გაუმჯობესდეს – უნდა ჩაიდოს მასტიმულირებელი მექანიზმები გრძელვადიანი საინვესტიციო კაპიტალის მოსაზიდად.
– რა იგულისხმება მასტიმულირებელ მექანიზმებში?
– საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების შეტანა იმის სტიმულირება იქნება, რომ კომპანიების საქმიანობა უფრო გამჭვირვალე გახდეს და განხორციელდეს ღია ხელმოწერები აქციების გამოსაშვებად. არც ერთი უცხოელი ინვესტორი არ ჩადებს საინვესტიციო კაპიტალს იმ საწარმოებში და კომპანიებში, რომელთა მუშაობა არ არის გამჭვირვალე. დიდი ყურადღება ექცევა ინვესტიციების დაცვის მექანიზმს, ეს გულისხმობს სასამართლო სისტემას. ასევე დიდი ყურადღება ექცევა ბუნებრივ თუ ხელოვნურ მონოპოლიებს. როდესაც ბიზნესი არ არის თანასწორუფლებიან სიტუაციაში, ინვესტორი ყოველთვის თავს იკავებს. უნდა არსებობდეს მოქმედების ერთი და არა სამმაგი სტანდარტი. როდესაც მასიურად არ იქმნება ახალი სამუშაო ადგილები, ამ შემთხვევაში ეკონომიკა არ ითხოვს ფულის მასას და ეროვნულ ბანკს აძლევს იმის საშუალებას, რომ პირიქით შეზღუდოს ფულის მასა. მოსახლეობის შემოსავლები არ იზრდება, აქედან გამომდინარე ფასთა ინდექსი მატულობს, თვით მოხმარება კი კლებულობს. მაკროეკონიმიკური ფორმულა არსებობს, სადაც ფულის მასა არის გამრავლებული ფულის ბრუნვის სიჩქარეზე და ეს უდრის ქვეყნის შიდა პროდუქტი გამრავლებული ფასთა ინდექსზე. ფულის მასის შემცირება და ფასთა ინდექსის ზრდა გაორმაგებულად მოქმედებს შიდა პროდუქტის შემცირებაზე.
ეროვნული ბანკი ინარჩუნებს საკურსო სტაბილურობას და რეალურად მაინც არ უშვებს ზომიერ ინფრირებასაც კი. ეროვნული ბანკი მაშინ განთავისუფლდება ამ ‘იძულებითი პოლიტიკისგან,” როდესაც იმატებს ინვესტიციები და ამ შემთხვევაში გამართლებული იქნება ზომიერი საკურსო ინფლირირება, ინფლაციის პროცენტი იქნება დასაქონლებული, გაჩნდება მოთხოვნა ფულის მასაზე და ეს უკვე გამართლებული იქნება.

ლარის კურსის საიდუმლოებები
მსოფლიო წამყვანი ეკონომიკური თეორიების მიხედვით, ნებისმიერი ვალუტის გაცვლითი კურსის, მათ შორის ლარის კურსის ფორმირებაზე ზეგავლენას ახდენს შემდეგი ფაქტორები:

1. ეკონომიკური ფაქტორები:
ა) საპროცენტო განაკვეთები (ცენტრალური ბანკის საპროცენტო განაკვეთები საკრედიტო რესურსებზე)
ბ) მსყიდველობითუნარიანობის პარიტეტი ვალუტების შესაბამისად, ანუ რამდენ კგ პურს იყიდი ერთ დოლარად და რამდენს – ერთ ლარად
გ) ეკონომიკური პირობები
– ინფლაციის დონე;
– მშპ-ის ზრდის დინამიკა, ანუ ეკონომიკის ზრდის მაჩვენებლი;
– უმუშევრობის დონე;
– მოხმარებისა და წარმოების ინდექსები;
– ბიუჯეტის დეფიციტისა და საგარეო ვალის მიმართება მშპ-სთან;
– საგარეო ვაჭრობის ბალანსის დეფიციტის ოდენობა.
დ) კაპიტალზე მოთხოვნა – მიწოდება, ანუ ლარის შემთხვევაში ლარზე გარე მოთხოვნა და ასევე ჩვენს სახელმწიფო და კორპორატიულ ფასიან ქაღალდებზე.
ე) საგადასახდო ტარიფების სიდიდე.
2. პოლიტიკური ფაქტორები
– ეკონომიკური პოლიტიკა, რომელსაც მთავრობა ატარებს;
– კრიმინალური და საერთაშორისო პოლიტიკური უსაფრთხოება და სტაბილურობა;
– ცენტრალური ბანკის სავალუტო პოლიტიკა ღია ბაზარზე;
– სასამართლოს სიმყარე და დამოუკიდებლობა და საკუთრების დაცვის პრობლემები ქვეყანაში;
-საინვესტიციო გარემო და ინვესტიციების მოზიდვის დინამიკა

3. ადამიანური ფაქტორები
– კვალიფიციური კადრების დონე;
– ბიზნესმენთა თავისუფლება და ბიზნესის დაწყების და განვითარების თავისუფლება;
– დემოკრატიული წყობისა და ინსტიტუტების სიმყარე.

ეს ის სამი ძირითადი ფაქტორია, რომლებიც სავალუტო გაცვლით კურსზე სამ დიდ მსოფლიო ცენტრში – აშში, დიდ ბრიტანეთსა და იაპონიაში 1973 წლიდან მოქმედებენ, მას შემდეგ რაც შემოვიდა ვალუტის მცურავი კურსი. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი ვალუტა კვაზი კონვერტირებადია. ის მაინც ამ წესებს ექვემდებარება.
ეს ყველა ფინანსისტისათვის ტრივიალური საკითხია, რომ არაფერი ვთქვათ, ეროვნულ ბანკებსა და პროფესიონალ ტრეიდერებზე.
უფრო მეტიც, ცნობილი ფაქტი, როცა ნოემბერში ე.წ. დეტროიტის მანქანათმშენებლობის სამი გიგანტი შეხვდა ჯორჯ ბუშს და სთხოვა დახმარება, დახმარების მიმართულება შემდეგი იყო – იაპონიის მთავრობა ხელოვნურად აუფასურებს იენს, ამით აიაფებს მანქანების ექსპორტს იაპონიიდან და ისინი ასეთ იაფფასიან მანქანებს კონკურენციას ვერ უწევენ.
ანალოგიური ომი მიდის ჩინეთსა და აშშ-ის შორის. ჩინეთს ექსპორტის წახალისების მიზნით ხელოვნურად უჭირავს იენის კურსი და ა.შ.
საქართველოში ყველა იმ მაჩვენებელს, რომელიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ და სავალუტო გაცვლით კურსზე მოქმედებს, სერიოზული პრობლემები აქვს – ინფლაცია შეადგენს 11-13 %, უმუშევრობა – 20-23 %, სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი – 73%.
საგარეო ვალი მშპ-სთან არის 60%, საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი ქრონიკულად მაღალია და საბიუჯეტო დეფიციტი მშპ-ის 7%-ია, ბანკთაშორისი კრედიტის ოდენობა მაღალი – 11-12%,
ეკონომიკის ზრდის ტემპი 6-7% ერთ სულ მოსახლეზე, მშპ-ის მოცულობა – 1700 დოლარი.
კონფლიქტური ტერიტორიები და სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის ხარისხი!!!
ყველა მაჩვენებელი არადამაკმაყოფილებელია და ლარის კურსი კი – დღითი დღე მყარი.
შედეგი – უძვირესი ექსპორტი, თუნდაც იგივე ღვინის. როგორ იქნება ჩვენი ღვინო კონკურენტუნარიანი, როცა დანახარჯები, რომელიც ლარში აქვს საქსპორტო ფასის მისაღებად, გადაგვყავს ევროზე და დოლარზე და თვითღირებულება უფრო მეტია, ვიდრე ბორდოს ღვინოები იყიდება რესტორნებსა და ბარებში. როგორ უნდა გაუწიოს კონკურენცია? ასეთი ძვირი დოლარი კლავს ექსპორტს. რატომ არის საქართველოში ყველა ინვესტიცია ძირითადად საბანკო სფეროში? იმიტომ, რომ ძალიან ძვირია კრედიტი და ბანკებს გარანტირებული მოგება აქვთ, რადგან საბრუნავ სახსრებს მონოპოლიურად განაგებენ, მძიმე ტვირთად აწვებიან წარმოებას, მათ შორის – სასოფლო-სამეურნეო სექტორს.
საგადამხდელო ბალანსის მნიშვნელოვანი ნაწილია მოსახლეობის მიერ დოლარში მიღებული ტრანსფერი უცხოეთიდან, რომელიც მათი არსებობის წყაროა. ამიტომ მოსახლეობა ამ სიმწრით მიღებულ თანხას ლარზე ახურდავებს და უკვე ბოლო ორი წლის მონაცემით, ყოველ ას დოლარზე 10 ლარს კარგავს, ამას დამატებული 12-14% ინფლაცია. ადვილი წარმოსადგენია, როგორ იძაბება სოციალური ფონი და კლებულობს მოსახლეობის მსყიდველობითუნარიანობა, ანუ მოხმარების ინდექსი. ამიტომაა ჩვენთან ფართო ფულის მასა მშპ-ის 20 პროცენტი, როცა ნებისმიერ ნორმალურ ქვეყანაში იგი 100%-ზე მეტია.
რა ფულად-საკრედიტო პოლიტიკაა ეს, რა იდეოლოგია და მიზანი უდევს მას სათავეში?
არადა, მთელს მსოფლიოში ეროვნულ ბანკს ორი მიზანი აქვს და ესეც ანაბანაა ვალუტის ოპტიმალური კურსის და ინფლაციის დონის რეგულირება, ან უმუშევრობის დონის რეგულირება წარმოების წახალისებით ან შეკვეცით.

ჩვენი ეროვნული ბანკის პოზიცია:
ლარის გაცვლის კურსი აშშ დოლარის მიმართ 2004-2006 წლებში 1.8278-დან 1.7355-მდე გამყარდა მაშინ, როცა ოფიციალური მონაცემებით, ინფლაცია წინა წლის დეკემბრის დონესთან შედარებით 13%-მდე გაიზარდა, ექსპერტული გათვლებით – 15%-მდე, სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი – 12 მილიარდი ლარიდან 2 მილიონ ლარამდე, ოფიციალური მონაცემებით, უმუშევრობა – მილიონ შვიდას ოთხმოციდან მილიონ ექვსას ოცდაათამდე შემცირდა და საერთო მთლიანი შიდა პროდუქტის ოდენობა 6 მლრდ დოლარს არ აღემატება. ეს მეტად დაბალი მაჩვენებელია, რომ არაფერი ვთქვათ სამომხმარებლო ინდექსსა და ექსპორტის მოცულობის ზრდაზე. მაშ რა ამყარებს ლარის გაცვლით კურსს?
ეროვნული ბანკის წარმომადგენლებმა მედიის საშუალებით განაცხადეს, რომ ჩვენი ვალუტის გაცვლითი კურსი უფრო სტაბილურია, ვიდრე დოლარისა და ევროსი. ხუმრობთ?
დღეს სადავო არ არის ის, რომ ლარის კურსი არ არის ოპტიმალური და ის ექსპორტის განვითარებას აბრკოლებს, მეორე, კრედიტი ქართულ ბიზნესსივრცეში მეტად მაღალგანაკვეთიანია და ხელს არ უწყობს საექსპორტო წარმოების განვითარებას და ინვესტიციების მოზიდვას სამრეწველო სასოფლო-სამეურნეო სფეროში.
მესამე, აუცილებელია საკუთრების საკითხში უპირატესობა მიენიჭოს სააქციო საზოგადოებებს სახელმწიფო სექტორში, ხოლო, კერძო სექტორში მოხდეს მათი წახალისება. დიახ, ბაზარი ყველაფერს დააყენებს თავის ადგილზე, მაგრამ ეს მაღალგანვითარებულ და ორგანიზებულ ბაზარზე, სადაც სერიოზულად კონტროლდება კარტელური შეთანხმებები და შეღწევა და რესურსებთან მიკარება სრულიად თავისუფალია. ამდენად, ამ იდეის მატარებელი უნდა იყოს 2007 წლის ფულად-საკრედიტო და ის ეკონომიკური პოლიტიკაც, რომელსაც ეს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა ეყრდნობა. ჩვენ მსოფლიო ტენდენციების საპირისპიროდ ვერ წავალთ.