პირდაპირი ინვესტიციების როლი ბიზნესის აქტივიზაციაში

თეიმურაზ შენგელია, ეკ. მეცნ. დოქტორი, პროფესორი; მ. გელაშვილი, ასოცირებული პროფესორი

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალის ზრდის ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორია ქვეყანაში ინვესტიციების მოზიდვა. პოლიტიკოსთა და ამ დარგის ანალიტიკოსთა უმრავლესობა ეთანხმება იმ მოსაზრებას, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ეკონომიკის რესტრუქტურიზაციაში. ამიტომაც ინვესტიციური ნაკადების ზრდა ეკონომიკური პოლიტიკის უმნიშვნელოვანესი ელემენტია.

თუ გავითვალისწინებთ საქართველოს საკანონმდებლო სისტემაში მიმდინარე რეფორმებს, რასაც დადებითად აფასებს საერთაშორისო ინსტიტუტები (მხოფლიო ბანკი, საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი და სხვა), ცხადი გახდება, რომ საქართველოში ინვესტიციების მოზიდვის თვალსაზრისით მიღწეული წარმატებები სახეზეა, წინასწარი ანალიზით, 2007 წლისათვის ინვესტიციების საერთო მოცულობა ორ მილიარდ ლარს გადააჭარბებს.
ბოლო წლებში საქართველოს ხელისუფლება მნიშვნელოვან ნაბიჯებს დგამს ქვეყანაში ბიზნესგარემოს გასაუმჯობესებლად. 2005 წელს მიღებული ახალი საგადასახადო კოდექსით შემცირდა იმ საგადასახადო განაკვეთებისა და გადასახადების რაოდენობა, რომლითაც ბიზნესი იბეგრებოდა. 2006 წელს მიღებული საბაჟო კოდექსით შემცირდა საბაჟო კატეგორიები და ექსპორტისა და იმპორტის სატარიფო განაკვეთები, რაც ამარტივებს ვაჭრობას. მსგავსი ლიბერალიზაცია განხორციელდა ლიცენზირების, ნებართვებისა და შრომის რეგულირების სფეროებშიც. პრივატიზება განიხილება არა როგორც სახელმწიფო საკუთრების მართვის პოლიტიკა, არამედ როგორც სახელმწიფოს სტრუქტურული და ინსტიტუციური პოლიტიკის ელემენტი. მიუხედავად ამისა, აქტუალურია კითხვები: მოიზიდავს კი ხელსაყრელ ბიზნესგარემო ინევსტიციებს ავტომატურად? თუ ინვესტიციებს წინ ისეთი დაბრკოლებებიც ეღობება, რომელსაც საქართველო ვერ აკონტროლებს? რა როლი ენიჭება ამ საკითხების გადაწყვეტაში მთავრობის აქტიურ პოლიტიკას და ინტენსიურ მოწყობას?
ამ საკითხების უშუალოდ განხილვამდე, მოკლედ უნდა გავაანალიზოთ ინვესტიციებისათვის დამახასიათებელი გლობალური პრობლემები.
2006 წლის გაერო-ს ვაჭრობისა და განვითარების კონფერენციის (UNCTAD) ინვესტიციების მსოფლიო ანგარიშის თანახმად, 2005 წელს პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნაკადებმა 916 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც, წინა წელთან შედარებით, 29 პროცენტით მეტია. ამ ინვესტიციების ძირითადი ნაწილი მაღალგანვითარებული ქვეყნების კომპანიებთან შერწყმით არის განპირობებული. ამავე დროს მუდმივად იზრდება ინვესტიციები განვითარებადი და გარდამავალი ქვეყნებიდან, რადგან კონკურენცია და ეკონომიკური ზრდა აზიასა და სხვა განვითარებად ეკონომიკებში მათ კომპანიებს სხვა ქვეყნებში გაფართოებისაკენ უბიძგებს. განვითარებადი ქვეყნებიდან გასულმა საინვესტიციო ნაკადებმა 2005 წელს 133 მლრდ აშშ დოლარი, ანუ მთელი ინვესტიციების 17 პროცენტი შეადგინა. [5]
გარდამავალი და განვითარებადი ქვეყნების წილი იზრდება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოსულ ნაკადებშიც. 2005 წელს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპასა და დსთ-ში განხორციელებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობამ 40 მლრდ აშშ დოლარი, ანუ მთელი ინვესტიციების 4 პროცენტი შეადგინა. მათი კონცენტრაცია რეგიონში, სადაც შედის საქართველოც, საკმაოდ მაღალი იყო: შემოსული ნაკადის 75 პროცენტი მხოლოდ სამ ქვეყანაზე – რუსეთზე, უკრაინასა და რუმინეთზე მოდიოდა. [3]
გარდამავალი და განვითარებადი ქვეყნების, როგორც ინვესტორი ქვეყნების, როლის ზრდა შეიძლება გლობალიზაციის მზარდი ზეწოლითაც აიხსნას, რაც კომპანიებს აიძულებს კონკურენციისათვის იბრძოლონ როგორც შიდა, ასევე გარე ბაზრებზე; ამის ახსნა ხარჯების შემცირების აუცილებლობითაც და აქტივების გაუმჯობესების საჭიროებითაც შეიძლება. ამასთან UNCTAD-ი აღნიშნავს, რომ გარდამავალი და განვითარებადი ქვეყნები თავიანთ ინევსტიციებს, სავარაუდოდ, ასეთივე ტიპის სხვა ქვეყნებში დააბანდებენ და ეს ინვესტიციები მიმღები ქვეყნების განვითარების მნიშვნელოვანი ფაქტორი იქნება. [3] ამდენად, კონფერენციის მასალების ანალიზიდან გამომდინარე, საქართველოს შეუძლია დიდი სარგებლობა მიიღოს ისეთი აღმოცენებადი მეზობელი ბაზრების ინვესტიციებით, როგორიცაა თურქეთი, უკრაინა, რუსეთი, აზერბაიჯანი. ამ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოტივაცია და მამოძრავებელი ძალა, რა თქმა უნდა, განსხვავებული იქნება ქვეყანაში დარგების მიხედვით.
საქართველოში უცხოური ინვესტიციების განხორციელების პირველი ეტაპი დაკავშირებული იყო სახელმწიფო ქონების პრივატიზების პროცესთან. პრივატიზების საწყის ეტაპზე თვით სახელმწიფო ქონების პრივატიზების ფორმები არ იყო ჩამოყალიბებული, ანუ პრივატიზების პროცესი ხშირ შემთხვევაში ირღვეოდა და გაურკვეველი, გაუგებარი მეთოდებით ხორციელდებოდა. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ეს პროცესი ერთ პირზე ან ერთ ჯგუფზე იყო მორგებული და წარმოადგენდა სახელმწიფო ქონების პირდაპირ გადაცემას, “მიყიდვის” ან იშვიათად ნულოვანი აუქციონით ხელში ჩაგდებას.
სტატისტიკური მასალებიდან ჩანს, რომ სახელმწიფო ქონების პრივატიზაციის პირველი ეტაპის პირველი ორი წლის (1995-1996 წწ.) მანძილზე საქართველოში უცხოური ინვესტიციები ფაქტობრივად არ განხორციელებულა. აღნიშნულ პერიოდში უცხოური ინვესტიციებიდან მხოლოდ უკრაინული ინვესტიცია იქნა მოზიდული – 3753 ათასი აშშ დოლარის ოდენობით; 1996 წელს უცხოური ინვესტიციების ოდენობა განისაზღვრა 3753 ათასი აშშ დოლარით, 1997 წელს – 242586 ათასი აშშ დოლარით. აღნიშნულმა მაჩვენებელმა 1998 წელსაც მოიმატა და შეადგინა 265331 ათასი აშშ დოლარი. 1999-2003 წლებში კი, ზოგიერთი ქვეყნის წარმომადგენლებმა ინვესტიციების პროცესი შეაჩერა (იხ. ცხრილი #1), რაც, უპირველეს ყოვლისა, განპირობებული იყო შემდეგი მიზეზებით: არამართებული და არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზით, კორუფციის მაღალი დონით, ინვესტორისათვის არახელსაყრელი გარემოთი და ფაქტობრივად “კანონიერი რეკეტით”, რომელსაც სახელმწიფო სტრუქტურები ახორცილებდნენ.
სახელმწიფო ქონების პრივატიზაციის პროცესი, განხორციელებული ინვესტიციებიდან გამომდინარე, შეიძლება ორ ეტაპად დავყოთ. პირველი ეტაპია 1995-2002 წლები, რომელიც ფაქტობრივად შეიძლება შეუსრულებელ მისიად მივიჩნიოთ. მოცემულ პერიოდში განხორციელდა 1.002315 ათასი აშშ დოლარის ინვესტიცია. მიუხედავად აღნიშნული რაოდენობის ინვესტიციისა, ქვეყანაში მაინც ღრმა ეკონომიკური და სოციალური პრობლემები იყო. აღნიშნულ წლებში განხორციელებულმა რეფორმებმა პრივატიზების სფეროში შეაფერხა საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროს განვითარება.
მეორე ეტაპად შეიძლება ჩაითვალოს 2003-2006 წლები. “ვარდების რევოლუციის” შემდეგ საქართველოს ახალი ხელისუფლება მყარად დაადგა რადიკალური და შეუქცევადი რეფორმების კურსს. საქართველოს მთავრობის ეკონომიკური პოლიტიკის პრიორიტეტს წარმოადგენს ქვეყანაში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა და ბიზნესის წარმოებისათვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა. საქართველოს ეკონომიკის რეფორმა ფოკუსირებულია სახელმწიფო ჩარევისა და რეგულირების შემცირებაზე, ინვესტიციების დაცვის მყარი ინსტიტუციონალური გარიგების შექმნასა და საერთაშორისო საქმიანი თანამშრომლობის ხელშეწყობაზე. ეს კომპლექსური ამოცანაა, რომლის გადასაწყვეტად საჭიროა ინიციატივების შეთანხმებისაკენ მიმართული ერთობლივი ღონისძიებების განხორციელება სტრატეგიულად მნიშვნელოვან სფეროებში, მათ შორის სახელმწიფოს მართვის, კანონმდებლობის, საგადასახადო, საბაჟო, ლიცენზირებისა და სასამართლო სისტემების და აგრეთვე ინფრასტრუქტურის აღდგენის ჩათვლით. სწორედ სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკის შედეგია 2003-2005 წლებში განხორციელებული ინვესტიციების ოდენობა, რომელიც განისაზღვრება 1034140 ათასი აშშ დოლარით, რაც 1995-2002 წლებში განხორციელებულ ინვესტიციებზე 31825 ათასი აშშ დოლარით მეტია.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მთავრობის შეცვლამ განვითარებული ქვეყნების მხრიდან ჩვენ ქვეყანაში ინვესტირების ერთგვარი ინტერესი გამოიწვია. ბოლო სამი წლის მანძილზე განხორციელებული ინვესტიციების მიხედვით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველო ინვესტორებისათვის სულ უფრო მიმზიდველი ხდება.
2005 წლის ძირითად კაპიტალში განხორციელებული ინვესტიციების ნომინალური წლიური ზრდის ტემპი 13 პროცენტს შეადგენდა, რაც ერთი შეხედვით არც თუ მაღალი მაჩვენებელი იყო. ზრდა ძირითადად სახელმწიფო და კერძო სექტორში სამშენებლო ხარჯებმა განაპირობა, ხოლო მსხვილი ენერგოპროექტების ფარგლებში გაწეულმა სამშენებლო სამუშაოებმა იკლო. 2005 წელს მკვეთრად გაფართოვდა ბინათმშენებლობა, რისი მიზეზიც, სამშენებლო ხარჯების გაზრდილი ფასების მხედველობაში მიღებითაც კი, უძრავი ქონების ღირებულების რეკორდული ზრდა იყო. მაგრამ ძირითადი საინვესტიციო რესურსი, რომელიც დღეისათვის ერთ-ერთ ყველაზე მომგებიან დარგში ჩაიდო, არ განიხილება, როგორც პროდუქტიული აქტივი1.
2006 წელი საქართველოსთვის, სავალუტო ნაკადების შემოდინების თვალსაზრისით, საკმაოდ მნიშვნელოვანი იყო. ძირითად კაპიტალში განხორციელებულმა ინვესტიციებმა 3853 მლნ ლარი შეადგინა; ინვესტიციების წილმა მშპ-ში 28 პროცენტი შეადგინა, რაც აღემატებოდა აქამდე არსებულ მაჩვენებელს. მნიშვნელოვნად შეიცვალა ინვესტიციების სტრუქტურაც. უცხოურმა პირდაპირმა ინვესტიციებმა მთლიანი ინვესტიციების 47 პროცენტი შეადგინა, ნაცვლად 2005 წლის 25 პროცენტისა. [4] უდაოა, რომ უცხოური ინვესტიციების მკვეთრი მატება ქვეყანაში ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებით და წარმატებული პრივატიზაციის პროცესით იყო განპირობებული. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველო თანდათანობით სტაბილურ საინვესტიციო ქვეყნად ყალიბდება და ეს პროცესი შეუქცევადია.
2006 წელს აბსოლუტურ მაჩვენებელებში უცხოურმა პირდაპირმა ინვესტიციებმა 1026 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 128 პროცენტით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს. უცხოური პირდაპირი ინვესტიციების ძირითადი ნაკადი მოდიოდა დიდი ბრიტანეთიდან (17,7%), ყაზახეთიდან (14,8%), თურქეთიდან (12,4%). [4] ქვეყნის ყველაზე მსხვილი ინვესტორი 2006 წელს იყო BP-ი რომელმაც წლის მანძილზე 200 მლნ აშშ დოლარზე მეტი ინვესტიცია შემოიტანა. ინვესტიციების მთლიან მოცულობაში დიდი იყო სახელმწიო ქონების პრივატიზაციის შედეგად მოზიდული ინვესტიციების წილი. [4]
უცხოური პირდაპირი ინვესტიციების მკვეთრი მატება ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორი იყო, რაც ეროვნულ ვალუტაზე დიდ მოთხოვნას და სავალუტო ბაზარზე ლარის კურსის გამყარებას იწვევდა.
წინასწარი საპროგნოზო მონაცემების მიხედვით, 2007 წელსაც ინვესტიციების დიდი ოდენობით ზრდას ვარაუდობენ. კვლავ დიდი ოდენობით გეგმავს ინვესტირებას ბრიტანული კომპანია BP-ი, სახელმწიფო ქონების პრივატიზაციის შედეგად ნავარაუდევია დაახლოებით 200 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით უცხოური კაპიტალის მოზიდვა, ჩაიდება ინვესტიციები სასტუმროებისა და აეროპორტის მშენებლობაში, რომელიც 2007 წელს უნდა განხორციელდეს. რაც შეეხება საბანკო სექტორს, აქაც მოსალოდნელია სავალუტო ნაკადების ზრდა, რომლის მოცულობამ შესაძლებელია გადააჭარბოს 500 მლნ აშშ დოლარს. უკვე დღეს, 2007 წლის I და II კვარტალის მონაცემებით, ინვესტიციების საერთო მოცულობამ 1,500 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა.
საინვესტიციო პოლიტიკის შეფასებისა და მეტი კაპიტალის მოსაზიდად ადეკვატური პოლიტიკის განსაზღვრისათვის მნიშვნელოვანია იმ კომპანიების მოტივაციის გაანალიზება, რომლებიც საქართველოში აბანდებენ კაპიტალს, ანუ აუცილებელია პირდაპირი უცხოური ინვესტირების მიკროსაფუძვლები, ვინაიდან მთლიანი და აგრეგირებული ციფრები ხშირად არასწორ შთაბეჭდილებას გვიქმნის და მცდარ სტრატეგიულ გადაწყვეტილებამდე მივყავართ. მაგალითად, 2003 წლიდან მოყოლებული ინვესტიციების უდიდესი ნაწილი ჯერ ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენს, მოგვიანებით კი სამხრეთ-კავკასიური (შაჰ-დენიზის) გაზსადენის მშენებლობას უკავშირდება (იხ. ცხრილი #2). საერთაშორისო კონსორციუმების წილმა 2005 წელს საინვესტიციო ნაკადების 75 პროცენტი შეადგინა, 2006 წელს – 60 პროცენტი, ხოლო 2007 წელს წინასწარი მონაცემებით 50 პროცენტია ნავარაუდევი.
უდაოა, რომ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებსა და ეკონომიკურ ზრდას შორის ნამდვილად არსებობს კორელაცია, მაგრამ მისი ქმედების მიმართულება არ არის ნათელი: ხშირად შეინიშნება ორმხრივი მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთქმედება ბრუნვის სასარგებლო ეფექტით. ქვეყანა მიმზიდველი უნდა იყოს (“საინვესტიციო კლიმატი”) პირდაპირი უცხოური ინვესტირებისათვის და ხელი უნდა შეუწყოს ექსპორტზე ორიენტირებული ინვესტიციების დაბანდებას, რათა საგადამხდელო ბალანსის ნეგატიური ეფექტი შესუსტდეს. როგორც პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებთან დაკავშირებული თეორიული და ემპირიული ლიტერატურის ბოლოდროინდელი, საკმაოდ ვრცელი მიმოხილვა გვიჩვენებს, ადგილობრივ ინსტიტუციურ გარემოს საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები პოზიტიურ როლს ავტომატურად არ ასრულებს. მათ შეიძლება დაბალი ტექნოლოგიური გადაცემა მოჰყვეს, თუ უცხოელების საკუთრებაში მყოფი სექტორი იზოლირებული იქნება დანარჩენი ეკონომიკისაგან, როგორც ეს ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობის შემთხვევაში იყო. ეს ტენდენცია უფრო ძლიერია მაშინ, როდესაც მიმღებ ქვეყანაში სამრეწველო საკუთრების უფლებები არ არის სათანადოდ დაცული. ამჟამად საქართველოში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები არ არის მრეწველობაზე ორიენტირებული, იგი ინფრასტრუქტურაში ან მომსახურებაში (საცალო ვაჭრობა, დაზღვევა, საბანკო საქმე) იდება. იგივე ტენდენციებია ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, სადაც პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნახევარზე მეტი არასაწარმოო სექტორშია თავმოყრილი. [3]
მხოლოდ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს შეუძლია საქართველოს ეკონომიკის ზრდის დაჩქარება, განსაკუთრებით ისეთ სექტორში, როგორიცაა სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა (საავტომობილო გზები, რკინიგზა, საზღვაო პორტები და აეროპორტები), ტურიზმი (სასტუმროები), სოფლის მეურნეობისა და კვების პროდუქტების წარმოება და მრეწველობის სხვა დარგები. დღემდე საქართველოში შემოსულ საინვესტიციო ნაკადებს საშუალოვადიან პერსპექტივაში უნდა დაემატოს კაპიტალდაბანდებები ისეთ წარმოებაში, რომელიც დასაქმებისა და ექსპორტის ზრდას შეუწყობს ხელს.
ინვესტიციების ხელშეწყობა ადვილად ხორციელდება, როდესაც იგი საერთო ეროვნული განვითარების სტრატეგიის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა ნებისმიერი რეგიონული, მცირე და საშუალო ბიზნესის ან ზოგადად სამრეწველო სტრატეგიის ძირითადი კომპონენტია. ევროკავშირის ახალი წევრი ქვეყნები და წევრობის კანდიდატები მოტივირებული არიან სწორედ ასეთი სტრატეგიები შეიმუშაონ, რადგან სწორედ ამ სტრატეგიებიდან გამომდინარე ხდება ევროკავშირის სტრუქტურული ფონდებიდან დახმარების გაცემა. ახალი წარმოების დასაწყებად ინვესტიციების მოზიდვაზე, როგორც საინვესტიციო ხელშეწყობის პოლიტიკის ერთ-ერთ ასპექტზე, ყურადღების გამახვილებით საქართველომ უნდა შეძლოს პროაქტიული სტრატეგიების შერწყმა და უცხოელი ინვესტორების ხელშეწყობით ადგილობრივი წარმოების აღორძინება. ინვესტიციების ხელშეწყობა ინდუსტრიული პოლიტიკის ქვაკუთხედს უნდა წარმოადგენდეს, რადგან, საბოლოო ჯამში, მხოლოდ ის სექტორები მოიზიდავს ინვესტიციებს, რომლებიც კონკურენტუნარიანია რეგიონალურ დონეზე მაინც. ურთიერთკავშირის ნათელი მაგალითია ჩეხეთში განხორციელებული მომწოდებელთა განვითარების საპილოტო პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც მოხდა მსხვილი მულტინაციონალური კორპორაციების ინვესტიციების ხელშეწყობა მეორე და საშუალო ზომის საწარმოების დასახმარებლად. [3]
ეკონომიკური პოლიტიკისა და სამართლებრივი საკითხების ქართულ-ევროპული საკონსულტაციო ცენტრის კვარტალურ მიმოხილვაში გაანალიზებულია სწორედ ამ საპილოტო პროგრამის არსი და მნიშვნელობა, რომელიც ინვესტიციების ხელშეწყობის აშკარა ილუსტრაციაა. 1999 წელს “ჩეხინვესტმა”, უცხოური ინვესტიციების სააგენტომ განახორციელა პროგრამა ელექტრონიკის სექტორისათვის.
პროგრამაში მონაწილეობისათვის ელექტრონიკის სექტორიდან შეირჩა 18 მულტინაციონალური კორპორაცია და 45 ჩეხი მომწოდებელი. აუდიტორებმა განსაზღვრეს და შეათანხმეს ის სფეროები, რომლებშიც ადგილობრივი კომპანიები ჯერ კიდევ ვერ აკმაყოფილებდნენ მულტინაციონალური კორპორაციის კრიტერიუმებს. აუდიტის მეორე რაუნდის დროს, აღნიშნული კრიტერიუმების საფუძველზე უკვე კომპანიების საქმიანობის გაუმჯობესება შეფასდა. საბოლოო ეტაპისათვის შეირჩა 20 ყველაზე წარმატებული და მაღალი პოტენციალის მქონე კომპანია. თითოეულ მათგანს ინდივიდუალური, მისთვის საჭირო საპილოტო დახმარება გაეწია. ამ პროგრამის მეშვეობით 15 კომპანიამ ახალი კონტრაქტები გააფორმა. ახლადდაწყებული ბიზნესის მოცულობა ყოველ თორმერტ თვეში იყო შესაძლებელი. თავიანთი პროდუქციის 40%-ს კომპანიები აღნიშნულ კორპორაციებს ჩეხეთის ტერიტორიაზე აწვდიდნენ. მიღებული შემოსავლების საშუალოდ 26% საბოლოო პროდუქციაზე მოდიოდა, 62% – ნაწილებსა და კომპონენტებზე, ხოლო 12% – შესაფუთ მასალაზე. კომპანიათა ნახევარზე მეტში მიწოდებული პროდუქციით შექმნილი დამატებული ღირებულების ზრდამ 75% შეადგინა.
პროგრამაში მონაწილე კომპანიებში გაუმჯობესდა შიდა მენეჯმენტი, ადამიანური რესურსების და კლიენტებთან ურთიერთობის მართვაც.
ეს პროგრამა იმის დადასტურებაა, რომ კორპორაციების მსხვილი ინვესტიციების გარეშე ძნელია ისეთი ფართომაშტაბიანი პროგრამის განხორციელება, რომლებიც ადგილობრივ ეკონომიკასთან ურთიერთკავშირს გააძლიერებს. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ამჟამად საკმაოდ სოლიდური მოცულობის დაბანდებათა გარეშე გაუმართლებელია ინვესტიციების ხელშემწყობი მსგავსი მასშტაბური პროგრამების განხორციელება. მიუხედავად ამისა, საქართველოს და სხვა მსგავსი პატარა ეკონომიკებისათვის, რომლებიც ინვესტორთათვის მაინცა და მაინც დიდ ინტერესს არ წარმოადგენს, ღირს მცირე საპილოტო პროგრამების განხორციელება. მაგალითად, საქართველოს შეუძლია კონკურენტული გახდეს თხილისა და ციტრუსების ან სოფლის მეურნეობის სხვა პროდუქციის წარმოებაში. ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანია მსხვილი საერთაშორისო ინვესტირებისათვის ხელშეწყობა, რათა შეიქმნას მცირე ზომის მომწოდებელი საწარმოები.
როგორც აღვნიშნეთ, საქართველომ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა საინვესტიციო კლიმატის გასაუმჯობესებლად. ყველაზე მნიშვნელოვანი კანონები, რომლებიც საქართველოში უშუალოდ საინვესტიციო საქმიანობას არეგულირებს, არის 1996 წელს მიღებული კანონი “საინვესტიციო საქმიანობის ხელშეწყობისა და გარანტიების შესახებ”, 2002 წლის კანონი “საქართველოს ეროვნული საინვესტიციო სააგენტოს შესახებ” და 2006 წლის კანონი “ინვესტიციების სახელმწიფო მხარდაჭერის შესახებ”. მათი შემუშავების და მიღების მიზნებია ინვესტიციების განხორციელების ხელშეწყობა ინვესტიციების დაბანდებისა და სამეწარმეო საქმიანობისათვის აუცილებელი პროცედურების გაუმჯობესებით და დამატებითი სამართლებრივი რეჟიმის შექმნით.
“ინვესტიციების სახელმწიფო მხარდაჭერის შესახებ” კანონით დგინდება სპეციალური ნორმები და დამატებითი ხელშემწყობი ღონისძიებები განსაკუთრებული მნიშვნელობის ინვესტიციების წასახალისებლად. ინვესტიციების სახელმწიფო მხარდაჭერას უზრუნველყოფს საქართველოს ეროვნული საინვესტიციო სააგენტო. იგი არის სახელმწიფოს წარმომადგენელი ადმინისტრაციულ ორგანოებთან და სხვა პირებთან ურთიერთობებში. ამ მიზნით ინვესტორსა და სააგენტოს შორის დადებული ხელშეკრულებით სააგენტო უწევს ინვესტორს მომსახურებას საინვესტიციო საქმიანობისათვის საჭირო ყველა ლიცენზიის ან/და ნებართვის აღებაში ან სხვა წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების განხორციელებაში. სააგენტოს მიერ აღნიშნული უფლებამოსილების განხორციელება ანაზღაურებადია და მის საფასურს განსაზღვრავს საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო. ამავე დროს სააგენტოსათვის განსაზღვრული წარმომადგენლობითი უფლება-მოსილება არ ზღუდავს ინვესტორს ადმინისტრაციულ ორგანოებთან ურთიერთობა განახორციელოს უშუალოდ ან სხვა წარმომადგენლის მეშვეობით.
მოცემული კანონი მნიშვნელოვნად უადვილებს შესაძლო ინვესტორს საინვესტიციო საქმიანობისა და საინვესტიციო მიზნების განხორციელებას, მაგრამ ამ კანონშიც არის ეპიზოდები, რაზედაც შეიძლება ყურადღების გამახვილება. მაგალითად, არანაირი საზღაური არ არის დაწესებული “განსაკუთრებული მნიშვნელობის ინვესტიციებზე”, ანუ ინვესტიციაზე, რომელიც აღემატება 8 მილიონ ლარს, ან საქართველოს მაღალმთიან რეგიონში განხორციელებულ ისეთ ინვესტიციაზე, რომელიც 2 მლნ ლარს აღემატება. “ინვესტიციების სახელმწიფო მხარდაჭერის შესახებ” კანონში არ არის განსაზღვრული საქართველოს მთავრობასა და ინვესტორს შორის გასაფორმებელი მემორანდუმის, ე.წ. “უცვლელი მუხლები”, ანუ არ ჩანს თუ რა შეღავათს ანიჭებს ინვესტორს განსაკუთრებული მნიშვნელობის ინვესტიციის სტატუსი. კანონი ასევე განსაზღვრავს წინასწარი ლიცენზიისა და/ან ნებართვის გაცემის პროცედურებს, მკაფიოდ განმარტავს საქართველოს ეროვნული საინვესტიციო სააგენტოს კომპეტენციას და მუნიციპალიტეტებისა და სახელმწიფო ორგანოების მოვალეობებს – დროულად გააცნონ პროცედურა ინვესტორებს. პრაქტიკაში ამ დებულებებმა შეიძლება დააბნიოს ინვესტორები, რადგან ისინი არც მეორადი კანონმდებლობით არის გამყარებული, არ არის დადგენილი სააგენტოს მომხმარებლის ტარიფები.
ამგვარად, 2006 წლის კანონი ნებართვის აღების პროცესის ზედმეტ რეგულირებას ახდენს, რისი არც ინსტიტუციური შესაძლებლობები და არც მეორადი კანონმდებლობა არ არსებობს. გარდა ამისა, ზოგი დებულება მთელ ამ პროცესს უცხოელი ინვესტორებისათვის ნაკლებ მიმზიდველს ხდის. არ შეიძლება ყურადღება არ გავამახვილოთ იმ ფაქტზეც, რომ 2006 წლის კანონი დამატებით განმარტავს პრივატიზებასთან დაკავშირებულ ადმინისტრაციულ პროცედურებსაც, რომლებიც ერთგვარად აგრძელებენ პრივატიზების შესახებ 1997 წელს მიღებული კანონის დებულებებს. კერძოდ, მასში განსაზღვრული პირდაპირი მიყიდვის კრიტერიუმები საკმაოდ ფართოა. ეს საპრივატიზაციო ობიექტის უფრო სწრაფად გაყიდვის საშუალებას იძლევა, მაგრამ ამავე დროს არ გამორიცხავს ადმინისტრაციული თვითნებობის შესძლებლობასაც ინვესტიციასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართული უწყებების მხრიდან.
რა თქმა უნდა, ქვეყნისათვის უმნიშვნელოვანესია უცხოური ინვესტიციის მოზიდვა, მაგრამ ამავდროულად არ უნდა შეილახოს ეროვნული ინტერესები. სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს როგორც უცხოურ, ასევე შიდა ინვესტიციების მოზიდვას. ეჭვგარეშეა, რომ უცხოური ინვესტიციები ქვეყანას უზრუნველყოფს ფონდებით ეკონომიკური ზრდისათვის, ხოლო შეზღუდვები აფერხებს კაპიტალის შემოდინებას ქვეყანაში და შესაბამისად ზღუდავს ეკონომიკურ თავისუფლებას.
ამდენად, უდაოდ დიდია ინვესტიციების მხარდაჭერის სააგენტოს როლი, რომლის ფუნქციებშიც შედის ინვესტიციების გენერირება და ქვეყნის იმიჯზე ზრუნვაც. დღეს მსოფლიოში ინვესტიციების მხარდაჭერის 180-ზე მეტი ეროვნული და 300-ზე მეტი ქვეეროვნული სააგენტო არსებობს. ის, თუ რამდენად ახერხებენ ისინი ინვესტორთა გადაწყვეტილებებზე ზემოქმედებას, მწვავე კამათის საგანია. საბოლოო ჯამში სააგენტოს ეფექტიანობა დამოკიდებულია იმ გარემოზე, რომელშიც იგი ფუნქციონირებს. [7]
სააგენტო, რომელიც არახელსაყრელ საინვესტიციო გარემოში მოქმედებს, ნაკლებ ეფექტიანია. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საკანონმდებლო სფეროს ბოლო წლებში განხორციელებული რეფორმების შედეგად საქართველო, ინვესტირების ხელშეწყობის აქტიური სტრატეგიის მეშვეობით, წარმატებული ქვეყანა უნდა იყოს.
გარდა ამისა, საქმიანობის მიმართულებები, რომელსაც სააგენტო ახორციელებს, განსაზღვრავს მისი ფუნქციონირების ხარისხსაც. სააგენტოები, რომლებიც თავიანთი რესურსების ფოკუსირებას სახელმწიფო პოლიტიკის პროპაგანდაზე ახდენენ, უფრო შედეგიანია, ვინაიდან ეს საქმიანობა ყველა ინვესტორს (ადგილობრივსაც და უცხოურსაც) ეხება.
საქართველომ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა ზოგადად საინვესტიციო კლიმატის გასაუმჯობესებლად. მიუხედავად ამისა, კვლავ რჩება ბევრი სფერო, სადაც გარკვეული ხარვეზები შეიმჩნევა. ეს განსაკუთრებით ეხება ეფექტიანი და მიუკერძოებელი სასამართლო სისტემის ჩამოყალიბებას, კორუფციასთან ბრძოლას და ბიზნესთან დაკავშირებული ადმინისტრაციების (საგადასახადო, საბაჟო და სხვა ინსპექციები) რეფორმირებას.
ინვესტიციების ხელშეწყობის ქმედითუნარიანი სააგენტოს შექმნა კი გაადვილებს პოლიტიკური, ინსტიტუციური და ტექნიკური პრობლემების გადალახვას ურთიერთდაკავშირებული რეფორმების კომბინირებაში.