მსოფლიო ეკონომიკის კრიზისი – წამზომი ჩაირთო

მოამზადა ეკა წირღვავამ

ცხადია, რომ მსოფლიო ეკონომიკის კრიზისი გარდაუვალია. ისიც ცხადია, რომ ის ისეთივე სიმწვავით შეეხება განვითარებად ქვეყნებს, მათ შორის, საქართველოს, როგორც განვითარებულ ქვეყნებს. ერთი უნცია ოქროს ფასი 1000$ გახდა. ეს იმას ნიშნავს, რომ დოლარმა ნდობა დაკარგა და კაპიტალი საფონდო ბირჟებიდან გარბის, სავალუტო ბაზარი კრიზისის მოლოდინშია. 4.6 ტრილიონი დოლარის მსოფლიო ქვეყნების სავალუტო რეზერვებს სერიოზული გაუფასურება ელოდება და სასაქონლო ბაზარს არნახული გაძვირება, როგორც მოხმარების ზრდის მიზეზით, ასევე სპეკულაციის მიზეზითაც. და მაინც, როგორია კრიზსული მსოფლიო ეკონომიკის კონტურები?

2008 წელს აშშ-ის ეკონომიკა რეცესიის აშკარა ნიშნებით იწყებს – ეკონომიკის ზრდის ტემპის სერიოზული ვარდნა, ასევე ცალკეული მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების გაუარესება, მათ შორის ბიუჯეტის დეფიციტი, რომელიც 2008 წელს, წინა წლის 163 მილიარდ დოლართან შედარებით 250 მილიარდ დოლარამდე გაიზარდა (წყარო-Congressional Budget Office). მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სამხედრო ხარჯების გარდა გაიზარდა სახელმწიფო ვალის მომსახურების ხარჯები 430 მლრდ დოლარამდე. შვეიცარიაში, დავოსში ეკონომიკურ ფორუმზე გამოსვლის დროს სახელმწიფო მდივანმა კ. რაისმა დაამშვიდა მსოფლიო და განაცხადა, რომ აშშ-ის ეკონომიკა კვლავ მსოფლიო ეკონომიკის ლოკომოტივი იქნება და გაუძლებს ყველა ძნელ გამოცდას. მან მხარი დაუჭირა ბუშის ადმინისტრაციის ბოლო ინიციატივას – საგადასახადო წნეხის მთლიანი შიდა პროდუქტის 1%-ით შემცირების შესახებ, რაც 140-150 მლრდ დოლარის ტოლი იქნება. ეს ბანკებსა და იპოთეკური კრიზისით დაზარალებულ სექტორს შვებას მისცემს, რადგან დანაკარგი მეტად დიდია და ამის ნათელი მაგალითია “City Group-ი და “Meryl Lynch-ი. ამ საპრეზიდენტო პროგრამის მიზანია სამომხმარებლო ხარჯებისა და საქმიანი ინვესტირებისათვის მხარდაჭერა, რაზედაც არა მარტო ამერიკის, არამედ აშშ-ის ძირითადი პარტნიორების – მთელი ევროპის, ჩინეთისა და იაპონიის ეკონომიკაა დამოკიდებული. მიუხედავად ამისა, ექსპერტები ცალსახად ამტკიცებენ, რომ კრიზისი გაღრმავდება განსაკუთრებით იპოთეკურ დაკრედიტებაში – სუბპრიმე-ის კატეგორიაში, რაც მომაკვდინებელად იმოქმედებს ბანკებისა და სადაზღვევო კომპანიების აქციების ფასებზე.
ჯორჯ სოროსის აზრით, ამერიკის ეკონომიკის კრიზისი ნაკლებად მტკივნეული იქნება განვითარებადი ბაზრებისათვის და არა შვიდეულის ქვეყნებისათვის, რადგან ამ შემთხვევაში მხსნელი იქნება ინდოეთისა და ჩინეთის ეკონომიკა და იქ გაიზრდება მოთხოვნა, რომელიც სტაბილიზატორის როლს ითამაშებს. “აქედან გამომდინარე, ნაკლებად სავარაუდოა მსოფლიო ეკონომიკის რეცესია”- განაცხადა ჯ. სოროსმა. Reuters-ის ცნობით, განვითარებადი ქვეყნები უფრო მომზადებულნი არიან ამ კრიზისის გადასატანად. ამიტომ გაჩნდა ფსიქოლოგიური ფაქტორი – ნდობა დაკარგა ამერიკულმა ფასიანმა ქაღალდებმა და ინვესტორებს ახალი, მაგრამ მზარდ და კრიზისისგან დაზღვეულ ბაზარზე ინვესტირება მოუწევთ. წინა წელს განვითარებადი ქვეყნების აქციების ღირებულება 36,5%-ით გაიზარდა, როცა Standard&Poor’s 500 გაიზარდა 3,5%-ით. მაგრამ ერთი რამ ცხადია, 2008 წელი სერიოზულად შეატორტმანებს მსოფლიო ეკონომიკას და ასევე საქართველოს ეკონომიკასაც. მაინც რა ხდებოდა მსოფლიო ბიზნესში და რა მოხდება წელს?

აშშ-ის ბაზარი
2007 წელს აშშ-ის საფონდო ბირჟაზე სარგებლის მიღების შესაძლებლობა ყველა სახის ინვესტორისათვის იყო. წლის დასაწყისშივე ბაზარი სწრაფი ტემპით მიიწევდა წინ. პროგნოზების მიხედვით, ამერიკის ეკონომიკის ზრდის ტემპი შენელდებოდა საბინაო სექტორში კორექციის გამო, მაგრამ ის მაინც საკმაოდ მაღალი დარჩებოდა და ხელს შეუწყობდა კორპორატიული მოგების ზრდას. აქციების ბაზრის მონაწილეები ეკონომიკის ზრდის ტემპის შენელების ფონზე ინფლაციის შესუსტებას და ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ განაკვეთების შემცირებას ელოდებოდნენ, რაც საფონდო ბირჟების გაძლიერების უმთავრესი ფაქტორი იყო.
მაგრამ თებერვლის მეორე ნახევარში Dow Jones Industrial Average-ის მიერ დამყარებული რეკორდების სერიების შემდეგ ბაზრის წინსვლა შენელდა. ბაზრის მონაწილეებს იანვრის გაზრდილი ინფლაციის მაჩვენებლები, ეკონომიკური ზრდის შენელება და subprime-ს იპოთეკური სესხების გადაუხდელობის პრობლემები აშფოთებდა. სუბპრიმე-ი სესხების კლასს განეკუთვნება დაბალი საკრედიტო რეიტინგით გაცემული სესხები. თებერვალში ცნობილი გახდა, რომ რამდენიმე მსხვილი იპოთეკური კომპანია სუბპრიმე-ი სესხების გადაუხდელობის გამო ფინანსურ სირთულეებს განიცდიდა. იპოთეკური ბაზრის მცირე სეგმენტში გამოვლენილი ეს პრობლემები თავდაპირველად არ აწუხებდა ინვესტორებს, მაგრამ ამ პროცესებმა თანდათან საფონდო ბირჟებზეც გამოიწვია სირთულეები და ვაჭრობის მონაწილეებმა კორექციაზე იფიქრეს.
27 თებერვალს აშშ-ის საფონდო ბაზარმა უდიდესი ზარალი მიიღო. ამერიკული საფონდო ბირჟების ვარდნა განაპირობა ჩინეთის სააქციო ბაზრის ვარდნამ, რაც თავიდან ამერიკული ბირჟების ნგრევის მიზეზადაც კი მიიჩნიეს. მაგრამ ჩინეთის ბაზარმა მალევე მოიკრიბა ძალები და აღმავლობის გზაზე დადგა. ამერიკულ ბაზარზე კი “ციებ-ცხელება” კიდევ 3 კვირა გაგრძელდა და ამ ხნის განმავლობაში 2006 წლის ოქტომბრის თვის ფასების დონეს მიუახლოვდა. ბაზრის არასტაბილურობის მთავარ მიზეზად მიიჩნიეს რისკი, რომელიც იპოთეკური დაკრედიტების სექტორთან იყო დაკავშირებული და რომელიც, როგორც ინვესტორები აღნიშნავდნენ, კრიზისის სცენარით განვითარდა.
საფინანსო სფეროში გაჩნდა შიში, რომ სუბპრიმე-ის კრიზისი გამოიწვევდა იპოთეკური დაკრედიტების სტანდარტების გამკაცრებას და ურჩი გადამხდელების ბინების გასაყიდად გამოტანის შემთხვევების რაოდენობის ზრდას, რაც საბინაო ფართებზე მოთხოვნის შემცირებით დასრულდებოდა. სააქციო ბაზრის მონაწილეები ვარაუდობდნენ, რომ უარეს შემთხვევაში სუბპრიმე-ის იპოთეკური სესხების დეფოლტის დონის ზრდა ამ კრედიტებზე დამოკიდებული ობლიგაციების ფასებს შეამცირებდა, ამას კი შედეგად მოყვებოდა იპოთეკური სფეროს დაფინანსების მოცულობის შემცირება და საბინაო ბაზარზე ვითარების გაუარესება.
მარტის შუა რიცხვებში ბაზრის მონაწილეებმა ჩათვალეს, რომ სუბპრიმე-ის კრიზისთან დაკავშირებული რისკი უკვე დისკონტირებული იყო კოტირებებში და შეძენები განაახლეს. აპრილის მეორე ნახევარში Dow Jones-ის ინდექსმა კვლავ დაიწყო რეკორდულად ზრდა, რასაც ხელი შეუწყო ამერიკული კორპორაციების მიერ I კვარტალში გაკეთებულმა ანგარიშებმა. როგორც კვარტალურმა ანგარიშებმა აჩვენა, მსხვილი ამერიკული კომპანიების ბიზნესი მსოფლიო ეკონომიკის ზრდის გამო მნიშვნელოვნად გაფართოვდა. უოლ-სტრიტის ანალიტიკოსების შეფასებით, ამერიკის სააქციო ბაზრის მთავარი ინდექსის Standard & Poor’s 500-ის შემადგენლობაში არსებული კომპანიები თავიანთი შემოსავლების 30-40%-ს საზღვარგარეთ გაყიდვებით იღებდნენ.
კორპორატიული მოგების ზრდით გათამამებულმა სააქციო ბაზარმა ნახტომი გააკეთა, რის შედეგადაც Dow Jones-ის ინდექსი აპრილის ბოლოს 13000 პუნქტის ნიშნულს გასცდა. ინდექსმა აინაზღაურა ყველა ზარალი, რაც მას თებერვლის ბოლოსა და მარტის დასაწყისში მიადგა და 2007 წლის დასაწყისთან შედარებით უკვე პლიუსებშიც გადავიდა. 2006 წელი Dow Jones-მა 12463 პუნქტის ნიშნულზე დაასრულა, ასე რომ, უკვე აპრილში სუბპრიმე-ის კრიზისი არავის აღარ ახსოვდა. მაგრამ ბაზრის მონაწილეები შეაშფოთა აშშ-ის მშპ-ის შესახებ პირველადმა ინფორმაციამ, რომლის მიხედვით I კვარტალში ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 1,3%-ით გაიზარდა. ქვეყნის მშპ-ის ასეთი ნელი ზრდა გამოიწვია ბინათმშენებლობაში ინვესტიციების კლებამ, ამერიკული ექსპორტის შემცირებამ და საქონლის მარაგების მცირე ზრდამ. მოგვიანებით გამოქვეყნდა დაზუსტებული მონაცემები იმის შესახებ, რომ აშშ-ის მშპ I კვარტალში 1,3%-ით კი არა მხოლოდ 0,6%-ით გაიზარდა, თუმცა ეს უკვე აღარ აღელვებდა ბაზრის მონაწილეებს. საფონდო ბირჟები ზრდას განაგრძობდნენ, რასაც ხელი შეუწყო მაისში გამოქვეყნებულმა ეკონომიკურმა მაჩვენებელმა. კერძოდ, ინფლაციური სურათის გაუმჯობესებამ და მრავალრიცხოვანმა ინფორმაციამ კორპორატიული შეძენების გეგმების შესახებ.
თითქოს ყველაფერი კარგად მიმდინარეობდა, მაგრამ ივნისის შუა რიცხვებში კვლავ სუბპრიმე-ის სექტორმა იჩინა თავი. საინვესტიციო ბანკი “Bear Stearns-ის ორმა ჰეჯ-ფონდმა დიდი ზარალი განიცადა სუბპრიმე-ის იპოთეკური სესხების ფასიან ქაღალდებში ჩადებული ინვესტიციის გამო. ბაზრის მონაწილეებს გაუჩნდათ შიში, რომ ასევე ზარალი მიადგებოდა სხვა ფონდებს, რომლებმაც მსგავს ფასიან ქაღალდებში ჩადეს ინვესტიციები. მაგრამ ეს შიში დიდ ხანს არ გაგრძელებულა. ბირჟები დაამშვიდა იმ დროისთვის გამოქვეყნებულმა პოზიტიურმა ეკონომიკურმა მონაცემებმა.
ივლისის შუა რიცხვებში სააქციო ბაზარმა ახალ მწვერვალებს მიაღწია, რაც გამოიწვია II კვარტალის კორპორატიული ანგარიშის მიმართ ინვესტორების დადებითმა რეაქციამ. 13 ივლისის ვაჭრობის დროს Standard & Poor’s 500 ინდექსმა მაქსიმალურ დონეს მიაღწია და 1555,10 პუნქტამდე ავიდა. 13 ივლისს სააქციო ბაზრის ამაღლების ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორი გახდა მრავალპროფილიანი კომპანია ” General Electric-ის კვარტალური ანგარიში, სადაც წარმოჩინდა II კვარტალში მოგების მნიშვნელოვანი ზრდა და ოპტიმისტური სამომავლო პროგნოზი.
აგვისტოს დასაწყისში პრობლემები გაჩნდა საკრედიტო ბაზარზე. ეს პრობლემები განაპირობა სუბპრიმე-ის იპოთეკური სესხების დეფოლტების ზრდამ, რაც ორმა გარემოებამ – მცოცავი საპროცენტო განაკვეთების გაზრდამ და ამერიკის საბინაო ბაზრის ვარდნამ გამოიწვია. როგორც მოსალოდენლი იყო, სუბპრიმე-ის იპოთეკური სესხების დეფოლტების ზრდამ გამოიწვია იპოთეკური დაკრედიტების სტანდარტების გამკაცრება და ამ კრედიტებთან დაკავშირებული აქტივების გაუფასურება.
ბოლო წლებში სუბპრიმე-ის ამერიკული სესხების საფუძველზე ფასიანი ქაღალდები სხვადასხვა ქვეყნის უამრავმა საინვესტიციო ფონდმა და ბანკმა შეიძინა. ამ ფასიანი ქაღალდების გაუფასურებამ გამოიწვია ჰეჯ-ფონდების გაკოტრება და ამა თუ იმ დოზით შეეხო ბევრი საინვესტიციო ფონდისა და საბანკო ინსტიტუტების ფორტფელებს. ამის შედეგად კი გაჩნდა ლიკვიდურობის პრობლემა რამაც ხელი შეუწყო ფინანსური ბაზრის მონაწილეებს შორის უნდობლობის გაჩენას. საბოლოოდ ამან გამოიწვია საკრედიტო კრიზისი, რომელიც გაჩნდა აგვისტოს დასაწყისში და დაანგრია სააქციო ბაზარი.
საკრედიტო კრიზისით გამოწვეულმა ამერიკის საფონდო ბაზრის ზარალმა, 16 აგვისტოს აპოგეას მიაღწია, როცა Dოწ ჟონეს-ის ინდექსი ვაჭრობის პროცესში 300 პუნქტით დაეცა და 12517,94 პუნქტი შეადგინა. თუმცა ბაზარმა ისევ აღმავლობა დაიწყო და ამ პროცესს საფუძვლად დაედო ფედერალური ფონდების განაკვეთის შემცირების შესახებ ფედერალური სარეზერვო სისტემის სხდომის წინასწარი მონაცემები. მოცემული განაკვეთი აშშ-ში სესხების ღირებულებას განსაზღვრავს. ეს წინასწარი მონაცემები არც ისე ზუსტი აღმოჩნდა. სინამდვილეში 16 აგვისტოს შედგა ფედერალური სარეზერვო სისტემის მმართველობითი საბჭოს ტელეკონფერენცია, სადაც გადაწყვიტეს დისკონტური განაკვეთის შემცირება, ანუ განაკვეთის, რომლითაც ფედერალური სარეზერვო სისტემა პირდაპირ აკრედიტებს კომერციულ ბანკებს.
18 სექტემბრის სხდომაზე ფედერალური ფონდების განაკვეთი 50 საბაზისო პუნქტით – 5,25%-დან 4,75%-მდე შემცირდა. ამის შემდეგ სააქციო ბაზარს ხელები გაეხსნა. ამ სექტორის აღმავლობას ასევე ხელი შეუწყო ინვესტორების რეაქციამ ბანკების მიერ სავალდებულო აქტივების ჩამოწერის შესახებ გაკეთებულ განცხადებაზე, რაც ბაზრის მონაწილეებმა საბანკო სექტორში საკრედიტო კრიზისის პრობლემის მოგვარებად მიიჩნიეს. ოქტომბრის პირველ ნახევარში Dow Jones-ისა და Standard & Poor’s 500-ის ინდექსებმა ახალ მაქსიმუმს – 14166,97 და 1565,26 პუნქტს მიაღწია. შემდეგ ლიდერის პოზიციაში გამოვიდა Nasdaq Composite-ის ინდექსი, რომელშიც დომინირებს high-tech-ის კომპანიები. 31 ოქტომბრის ვაჭრობებზე Nasdaq Composite-ის ინდექსმა 2861,51 პუნქტს მიაღწია, რაც მისთვის მრავალი წლის შემდეგ მაქსიმუმი გახდა.
ოქტომბრის ბოლო სესიაზე ძლიერი ზრდის დემონსტრირება მოახდინა Dow Jones-ისა და Standard & Poor’s500-ის ინდექსებმა. იმავე დღეს ფედერალური ფონდების განაკვეთი კიდევ 25 საბაზისო პუნქტით – 4,50%-მდე შემცირდა.
ნოემბერი, ოქტომბერთან შედარებით, სააქციო ბაზრისთვის მძიმე აღმოჩნდა. ბანკები ახალ მრავალმილიარდიან ფინანსურ დანაკარგებზე აკეთებდნენ განცხადებებს. 26 ნოემბრის ვაჭრობის დახურვის დროს აშშ-ის ყველა ძირითადი საბირჟო ინდექსი კორექციას მოითხოვდა. იმ დროისთვის Dow Jones-ისა და Standard & Poor’s 500-ის ინდექსები ოქტომბრის დასაწყისში მიღწეულ ისტორიულ მაქსიმუმზე 10%-ით ნაკლები იყო, ხოლო Nasdaq Composite-ის ინდექსი 31 ოქტომბერს დაფიქსირებულ მაქსიმუმზე 11%-ით ნაკლები.
ნოემბრის ბოლოდან აშშ-ის საფონდო ბაზარმა ისევ დაიწყო აღმავლობა. ეს განაპირობა აქციების მიმზიდველმა ფასებმა და ფედერალური სარეზერვო ფონდის მიერ დეკემბერში განაკვეთის შემცირების მოლოდინმა. ბანკთაშორისი სესხების ბაზარზე ნოემბრის ბოლოს საპროცენტო განაკვეთების ზომიერი მატება დაფიქსირდა.
29 ნოემბერს ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარემ ბენ ბერნანკემ თავის გამოსვლაში განაცხადა, რომ საფინანსო ბაზარზე ახალი დესტაბილურობის ტალღა შეიმჩნეოდა. მან აღნიშნა, რომ ინვესტორების ყურადღება კონცენტრირებული იყო საკრედიტო დანაკარგებზე და ფინანსური ინსტიტუტების აქტივების ჩამოწერაზე. ბევრ შემთხვევაში ეს ჩამოწერები დაკავშირებული იყო სარეიტინგო კომპანიების მიერ იპოთეკური კრედიტებით უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდების რეიტინგის შემცირებასთან.
11 დეკემბერს ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ ფედერალური ფონდების განაკვეთები კიდევ 25 საბაზისო პუნქტით – 4,25%-მდე შეამცირა. ეს გადაწყვეტილება გამოწვეული იყო ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენელებით, საბინაო სექტორის კორექციის გაძლიერებით და კორპორატიული და სამომხმარებლო ხარჯების შესუსტებით, ამასთან საფინანსო ბაზრებზე დაძაბულობის მატებით.
მიუხედავად იმისა, რომ საფონდო ბირჟები განაკვეთის 25 საბაზისო პუნქტით შემცირების მომხრეები იყვნენ, დეკემბრის სხდომის შედეგებმა მათ კორექციაზე უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა. 11 დეკემბრის სხდომის შემდეგ აშშ-ის საბირჟო ინდექსები 2,1-2,5%-ით შემცირდა.
12 დეკემბერს ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ და რიგმა ცენტრალურმა ბანკებმა მსოფლიო საფინანსო სფეროში დაძაბულობის მოხსნისათვის ზომების მიღების შესახებ განაცხადეს. ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ საბანკო ინსტიტუტებისათვის მოკლევადიან სესხებზე აუქციონის გამართვა დაგეგმა. ორი ასეთი აუქციონის გამართვა ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ 2007 წლის დეკემბრის მეორე ნახევარში დაგეგმა, ხოლო ორის კი – 2008 წლის იანვრის პირველ ნახევარში. ფედერალური სარეზერვო სისტემის წარმომადგენლების აზრით, ეს აუქციონები ლიკვიდურობის ეფექტურ გავრცელებას შეუწყობენ ხელს იმ დროს, როცა ბანკთაშორისი ბაზრები სტრესულ მდგომარეობაში იმყოფებიან.
აშშ-ის საფონდო ბაზარი თავიდან ენთუზიაზმით შეხვდა ფედერალური სარეზერვო სისტემის ამ გადაწყვეტილებას. თუმცა მოგვიანებით ენთუზიაზმი შეცვალა იმ აზრმა, რომ აუქციონები მართალია დაეხმარებოდა საბანკო ლიკვიდურობის პრობლემის მოხსნას, მაგრამ ეს ბანკებს იმ ზარალს ვერ ააშორებდა, რომელიც აქტივების გაუფასურებით მიიღეს.
აქტივების შემდგომი გაუფასურების თავიდან ასაცილებლად დასახული იქნა სხვა გეგმა, რომელიც ნოემბრის დასასრულს და დეკემბრის დასაწყისში შეიმუშავა აშშ-ის ხაზინამ იპოთეკურ კომპანიებთან ერთად. გეგმა მიზნად ისახავს სუბპრიმე-ის იპოთეკური სესხების დეფოლტების აღკვეთას და სთავაზობს სუბპრიმე ARM-ის იპოთეკური ხელშეკრულებების მოდიფიცირებას, რომლებიც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2007 წლის 31 ივლისამდე პერიოდში იყო დადებული და რომელთა გადახედვის ვადა 2008 წლის 1 იანვრიდან 2010 წლის 31 ივლისის პერიოდში დგება. გეგმის შემმუშავებლები იმედოვნებენ, რომ სუბპრიმე ARM-ის იპოთეკური სესხების განაკვეთების გაყინვის პრობლემა დროთა განმავლობაში გადაწყდება, როცა ამერიკის საბინაო ბაზარზე გამოცოცხლება დაიწყება. ბაზრის გამოცოცხლებისთანავე საცხოვრებელი ფართების ფასები აიწევს და იპოთეკური სესხების რეფინანსირების შესაძლებლობა გახდება.
თუ ეს გეგმა ეფექტური აღმოჩნდება, სუბპრიმე ARM-ის იპოთეკური სესხების ბევრ კრედიტორს დეფოლტის თავიდან აცილებისა და თავიანთი სახლების შენარჩუნების შესაძლებლობა მიეცემა. თუ დეფოლტის დონე არ გაიზრდება, სუბპრიმე -ის კრედიტების ფასიანი ქაღალდების პრობლემაც არ გამწვავდება, ასევე კრედიტორებს თავიანთი სახლები შერჩებათ. თუმცა არის საკითხი, თუ რამდენ კრედიტორს დაეხმარება შემუშავებული გეგმა. როგორც აშშ-ის ადმინისტრაციამ განაცხადა, დახმარების მიღება შეუძლია დაახლოებით 1,2 მლნ კრედიტორს.
ამერიკის სააქციო ბაზრის 2008 წლის პერსპექტივები დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ განვითარდება მოვლენები ქვეყნის საბინაო სექტორში, საბანკო-საფინანსო ინდუსტრიაში და მსოფლიო ეკონომიკაში. აშშ-ის მშპ-ის 2007 წლის II და III კვარტალში მნიშვნელოვანი ზრდის მიუხედავად, ბევრი ეკონომისტი თვლის, რომ ამერიკის ეკონომიკაში რეცესიაა მოსალოდნელი. მათი აზრით ამას ხელს უწყობს აშშ-ის საბინაო ბაზრის მკვეთრი ვარდნა, საკრედიტო პირობების გამკაცრება და საწვავის მაღალი ფასები. ყველა ეს ფაქტორი უკიდურესად უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ამერიკელი მომხმარებლების ხარჯებზე. თუ პესიმისტური პროგნოზი გამართლდება და აშშ-ის სამომხმარებლო მოთხოვნას ეროზია დაემუქრება, ვითარების შემდგომი განვითარება დამოკიდებული იქნება იმაზე შენარჩუნდება თუ არა ტრადიციული კავშირი ამერიკის ეკონომიკასა და დანარჩენ მსოფლიო ეკონომიკებს შორის, თუ შეიქმნება ახალი კავშირი. ტრადიციული კავშირი გულისხმობს იმას, რომ ამერიკაში სამომხმარებლო მოთხოვნის შემცირება იმ ქვეყნების ეკონომიკებს შეუქმნის საფრთხეს, რომლებიც მას თავის პროდუქცია აწვდიან და შესაბამისად შეაჩერებს მსოფლიო ეკონომიკის ზრდას. ახალი კავშირი, თუ ის შეიქმნა, გულისხმობს იმას, რომ სხვა ქვეყნები ნაკლებად იქნებიან ამერიკის სამომხმარებლო მოთხოვნაზე დამოკიდებული და შეძლებენ შიდა მოთხოვნის გენერირებას, რომელიც ამერიკის ეკონომიკას დაეხმარება. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, აშშ-ის მშპ-ის II და III კვარტალში ზრდაში მნიშვნელოვანი წილი ამერიკის ექსპორტის მოცულობის ზრდამ შეიტანა.

განვითარებადი ბაზრები
2007 წელი განვითარებადი ბაზრებისათვის წარმატებული იყო – მოხდა სწრაფი ეკონომიკური ზრდისა და კოტირების ამაღლების დემონსტრირება. კორექციას არც ამ ბაზრებისთვის აუვლია გვერდი, თუმცა სპეციალისტების დაკვირვებით, 2007 წლისათვის დამახასიათებელი იყო თავისებურებები. კერძოდ, ერთის მხრივ, ინვეტორების რისკისადმი მაღალი მიდრეკილება, მეორეს მხრივ კი, წლის განმავლობაში ტრადიციულ განვითარებად ბაზრებზე მოსალოდნელი შემოსავლების შემცირება. 2007 წელს განვითარებადი ქვეყნების MSCI Emerging Markets-ის ინდექსი თითქმის 40,3%-ით გაიზარდა, ზრდის მიხედვით ლიდერები აღმოჩნდნენ ჩინეთი და უკრაინა (ინდექსის 100%-ზე მეტი ზრდა), ასევე ბრაზილია, პერუ, თურქეთი, ინდოეთი, ინდონეზია, სამხრეთ კორეა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნები. რუსეთი ლიდერთა სიაში არ შედის, რადგან იქ ბაზარი მთელი წლის მანძილზე მხოლოდ 17,5%-ით გაიზარდა.
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ უკვე 2007 წლის დასაწყისში განვითარებადი ბაზრები საკმაოდ მიმზიდველი იყო გლობალური ინვესტორებისათვის. 2007 წლის შედეგების მიხედვით ეს მიმზიდველობა არა მხოლოდ შენარჩუნდა, არამედ გაიზარდა კიდევაც.
ანალიტიკოსები თვლიან, რომ განვითარებადი ბაზრების ზრდას ხელი შეუწყო მსოფლიო ცენტრალური ბანკების შერბილებულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ (იაპონიის ბანკმა, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა და აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ წლის ბოლოს მონეტარული პოლიტიკის შერბილება დაიწყო). მსოფლიო საფინანსო სისტემაში ლიკვიდურობის მაღალმა დონემ ხელი შეუწყო აქტივების ღირებულების და როგორც განვითარებული, ასევე განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკების ზრდას. აღსანიშნავია ასევე შიდა მოთხოვნის ზრდა შედარებით სწრაფად განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყნებში – ჩინეთში, ინდოეთსა და რუსეთში. აქედან გამომდინარე, განვითარებადი ქვეყნების საფონდო ბაზრები ჯერჯერობით ახერხებენ იმ სირთულეების გადალახვას, რომლის წყაროც აშშ-ის იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების ბაზარი გახდა.
განვითარებადი ბაზრების მიმზიდველობა რამდენიმე მიზეზმა განაპირობა:
1. ამ ბაზრების ეკონომიკური ზრდა უფრო შთამბეჭდავია, ვიდრე განვითარებული ბაზრებისა. მისი წილი მსოფლიო ეკონომიკის დინამიკაში სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. განვითარებადი ბაზრების წილი მსოფლიო შიდა პროდუქტზე 75%-ია.
2. განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკური ზრდა უფრო სტაბილური გახდა. ის ემყარება არა მხოლოდ ნედლეულის ტრადიციულ ექსპორტს, არამედ გაზრდილ შიდა მოთხოვნას. განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკის კრიზისის ზეგავლენა (კერძოდ, აშშ-ის ეკონომიკის) სულ უფრო მცირდება.
გარდა ამისა, სტაბილური ხდება ბევრი განვითარებადი ეკონომიკის ფინანსური სისტემა. ეს გამოწვეულია არა მხოლოდ ისეთი ისტორიულად ახალი ფენომენით, როგორიცაა გლობალური სავალუტო რეზერვების ზრდა და SWF(სტაბილური ეროვნული ფონდები), არამედ განვითარებადი ეკონომიკების დაფინანსების წყაროების ცვლილებებით. კერძოდ, თუ 20 წლის წინ დაფინანსების ძირითადი წყარო იყო საგარეო სავალდებულო დაფინანსება, დღეისათვის პირველ ადგილზეა უცხოური ინვესტიციები და ეს ტენდენცია სულ უფრო მძლავრდება. ასევე მნიშვნელოვანია სააქციო კაპიტალში უცხოური ინვესტიციების წილი. სახელდობრ, ეს მაჩვენებელი 20 წლის განმავლობაში 4-ჯერ გაიზარდა და 20%-ს უახლოვდება.
3. განვითარებადი ბაზრების საინვესტიციო მიმზიდველობის ზრდა საერთოდ განუყოფელია მათ რეგიონალურ დიფერენციაციასთან. კერძოდ, აშშ-ის შენელებული ეკონომიკის ზემოქმედება აზიურ ბაზრებზე მეტია, ვიდრე რუსეთის ბაზარზე. შესაბამისად, აშშ-ის რეცესიის საშიშროების ზრდის შემთხვევაში მოსალოდნელია ჩინეთის ბაზრის მიმზიდველობა შედარებით მეტად შემცირდეს გლობალური ინვესტორებისათვის და გაიზარდოს რუსეთის ბაზრის მიმზიდველობა.
განვითარებადი ბაზრების მიმზიდველობის შედეგად 2007 წლის დასაწყისში გლობალური ინვესტორების ინტერესი გამოიკვეთა ისეთი განვითარებადი ბაზრებისადმი, როგორიცაა სამხრეთ-დასავლეთ აზიის (ინდონეზიის საფონდო ბაზრის ინდექსი გაიზარდა +44%-ით, მალაიზიის – +30,81%-ით) და აფრიკის (ეგვიპტის საფონდო ბაზრის ინდექსი გაიზარდა 46,35%-ით, ბოტსვანის – 43,73%-ით, ნიგერიის – 63,22%-ით, მავრიკიის – 50,17%-ით) ქვეყნები.

ჩინეთი
განვითარებადი ქვეყნების ლიდერად რჩება ჩინეთი. მსოფლიოში ყველაზე მრავალრიცხოვანი მოსახლეობის ქვეყანა ეკონომიკურ ზრდას განაგრძობს 2008 წლის ოლიმპიადის მოლოდინში და მილიარდობით დოლარს დებს ინფრასტრუქტურის განვითარებაში. ამავე დროს იზრდება ჩინეთის იმპორტის მაჩვენებელი. ჩინეთის მშპ-ის ზრდა 2007 წელს 11,5%-ს შეადგენდა, სამომხმარებლო ფასების ინდექსი 5%-ზე დაბალი იყო. 2008 წელს ნავარაუდევია ჩინეთის მშპ-ის 11,6%-მდე ზრდა, ხოლო 2009 წელს კი ქვეყნის მშპ სავარაუდოდ 11% იქნება. საერთოდ ბოლო 5 წლის განმავლობაში ჩინეთის მშპ-ის ზრდა წლიურად რეკორდულ 10%-ს შეადგენდა. ამ პირობებში 2020 წლისთვის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე შესაძლებელია 4-ჯერ გაიზარდოს, 2000 წლის მაჩვენებელთან შედარებით. ამ ფონზე საკვირველია ის, რომ ჩინოვნიკების პროგნოზებით, წლის შედეგებით სამომხმარებლო ფასების ინდექსი 5%-ზე ნაკლები იქნება. ასევე აღსანიშნავია, რომ ოქროს ვალუტის რეზერვი წლიური გაანგარიშებით 2007 წლის III კვარტალში 101 მლრდ დოლარით გაიზარდა.
2007 წლის დასაწყისში ჩინეთის საფონდო ბაზარი 90%-ით, ხოლო ძირითადი საფონდო ინდექსი ორჯერ გაიზარდა. “ზეციური” ციფრები, რომელიც ახასიათებს ჩინეთის ბაზარს დიდი ხანია აშფოთებს როგორც ქვეყნის, ასევე უცხოელ ექსპერტებს. ჩინეთის ხელისუფლებაში განაცხადეს, რომ აუცილებელია საფონდო ბაზრის “გაგრილება”. ამის მიზეზი გახდა ბაზარში ფიზიკური პირების მიერ ჩადებული ინვესტიციების უკონტროლო რაოდენობა, რაც ალტერნატიული ინვესტიციების არარსებობამ გამოიწვია. გარდა ამისა, ჩინეთის საფონდო ბაზარზე არ არსებობს რეგულირების აუცილებელი მექანიზმები და გამჭვირვალობის საკმარისი დონე. ფუნდამენტური მაჩვენებლებით ჩინეთის ბაზარი სხვა განვითარებადი ქვეყნების ბაზრებს შორის ყველაზე ძვირია, ამიტომ ბევრი ინვესტორი თავს იკავებს ამ ქვეყანაში ინვესტიციის განხორციელებაზე.
ჩინეთში არაჯანსაღი ვითარების ფორმირების ნიშნები მსოფლიოს ინვესტორებმა 2007 წლის თებერვლის ბოლოს დააფიქსირეს, როცა ქვეყნის საფონდო ინდექსები 9%-ით შემცირდა. ამ პერიოდში ჩინეთიდან 140 მლრდ დოლარის კაპიტალის გადინება მოხდა. თუმცა მნიშვნელოვანი ზიანი მაინც სხვა ბაზრებს მიადგათ. კერძოდ, ევროპაში 18 ბაზარი დაიხურა წაგებით, ხოლო აშშ-ის ბირჟებზე კოტირების ყველაზე დიდი შემცირება აღინიშნა. ამის შედეგად აშშ-ის საფონდო ბაზარმა რამდენიმე დღეში 600 მლრდ დოლარი დაკარგა.
2007 წლის შედეგებით, ჩინეთის საფონდო ბაზარმა რამდენიმე რეკორდი დაამყარა. პირველ რიგში ამ ქვეყნის ბაზარი გახდა ლიდერი IPO-ს (კერძო კომპანიების აქციების გაყიდვა) რაოდენობის მიხედვით.

ინდოეთი
ინდოეთი ახალი აზიური გიგანტია, რომელმაც გატარებული რეფორმებით მნიშვნელოვან ეკონომიკურ ზრდას მიაღწია. ინდოეთის ეკონომიკა, რომელიც 906 მლრდ დოლარითაა შეფასებული, 2007 წლის III კვარტალში 8,9%-ით გაიზარდა, 2006 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით. უცხოელმა ინვესტორებმა, რომლებიც ინდოეთის ეკონომიკის ზრდამ მოიზიდა, 2007 წელს ქვეყანაში 18 მლრდ დოლარის ინვესტიცია განახორციელეს ინდოეთის კომპანიების აქციებსა და ობლიგაციებში, რაც 2-ჯერ მეტია 2006 წლის მაჩვენებელზე. ინდოეთის ხელისუფლება ყველა ღონეს ხმარობს ქვეყანაში უცხოური კაპიტალის შემოდინების შეზღუდვისათვის, რათა არ მოხდეს ეკონომიკის რღვევა და ეროვნულ საფონდო ბირჟაზე ვითარების გამწვავება.
მიუხედავად იმისა, რომ ინდოეთის ეკონომიკა თითქმის ღიაა ყველანაირი ინვესტიციებისათვის, ჯერ-ჯერობით ქვეყნის ეკონომიკის ზრდას თან არ სდევს ინვესტიციების შემოდინება. ფუნდამენტური მაჩვენებლების მიხედვით, ინდოეთის აქციები უფრო მიმზიდველია, ვიდრე ჩინეთის. ინვესტიციებს ზღუდავს ის, რომ ინდოეთის ხელისუფლებას მონეტარული პოლიტიკის შეცვლის სურვილი არა აქვს. ქვეყნის ეკონომიკის სუსტი ადგილია ასევე ზედმეტი ბიუროკრატიზმი და ცუდი ინფრასტრუქტურა. ამავე დროს, ინდოეთის ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ ის აპირებს საავიაციო და ნავთობის სფეროს კომპანიებისათვის საინვესტიციო კანონმდებლობის შერბილებას.
ანალიტიკოსების აზრით, ინდოეთში 2008 წელს მოსალოდნელია ბაზრის ზრდა და ეს ტენდენცია უახლოეს 3-5 წელი გაგრძელდება.

ბრაზილია
ბრაზილიის ეკონომიკა 2007 წლის III კვარტალში მკვეთრად გაიზარდა. კერძოდ, ქვეყნის მშპ 5,7%-ით გაიზარდა, II კვარტალში 5,6%-თან შედარებით. როგორც ანალიტიკოსები ვარაუდობენ, 2008 წელს ბრაზილიის ეკონომიკა 4,2%-ით გაიზრდება. ლათინური ამერიკის უმსხვილესი ეკონომიკის ზრდის დაჩქარება დაკავშირებულია რეკორდულად მცირე საპროცენტო განაკვეთებთან, რომელიც მოხმარების სტიმულირებას ახდენს. კომპანიების საინვესტიციო ხარჯების ზრდა წარმოების სწრაფ ზრდას გამოიწვევს და ფასების ზრდას შეუშლის ხელს. 2007 წლის IV კვარტალში ქვეყნის ეკონომიკა 5,2%-ით გაიზარდა. ექსპერტები თვლიან, რომ ბრაზილიაში, სადაც ინფლაციის ზრდა გამოწვეულია სოფლის მეურნეობის პროდუქციაზე ფასებით და შიდა მოთხოვნით, ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ციკლის შერბილება დასასრულს მიუახლოვდა.
ბრაზილიის საფონდო ბაზარი არასრულფასოვნადაა შეფასებული და მას კარგი პერსპექტივები აქვს, რადგან ქვეყნის ეკონომიკა სტაბილურად იზრდება. ბრაზილიის ცენტრალური ბანკის ანგარიშის მიხედვით, 2008 წელს მოსალოდნელია სამწერველო წარმოების 5,22%-დან 5,3%-მდე ზრდა, ასევე უახლოესი 2 წლის მანძილზე ბრაზილიის კომპანიების აქციები დიდი ტემპებით გაიზრდება.

2008 წლის პროგნოზი
2008 წელს მსოფლიო საფინანსო არენაზე ძალების გადანაწილებაზე საუბრის დროს ექსპერტები ყურადღებას ამახვილებენ იმ ფაქტორებზე, რომლებმაც 2007 წელს მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინა ბაზრის მონაწილეების განწყობაზე. ამერიკის ეკონომიკის მდგომარეობას ბევრი სპეციალისტი ისევ რისკის ძირითად ფაქტორად განიხილავს.
Merrill Lynch-ის პროგნოზებით, განვითარებადი ბაზრების მკვეთრი ზრდა 2008 წელს შენელდება იმის გამო, რომ ნედლეულის მაღალი ფასებისა და სუსტი დოლარის მიუხედავად, გარე რისკების ზრდამ და ბაზრების სწრაფი განვითარების წლებმა ამ კლასის აქტივებს მიმზიდველობა დაუკარგა. საინვესტიციო ბანკი მთელი 2008 წლის განმავლობაში განვითარებადი ბაზრების აქციებიდან მხოლოდ 15-20%-იან მოგებას ელოდება. სავარაუდოდ, წამყვან საფონდო ბაზრებად დარჩება ბრაზილია, რუსეთი, ინდოეთი და ჩინეთი. განვითარებადი ბაზრების აქციებმა განვითარებული ბაზრების ფასიანი ქაღალდების ღირებულების პარიტეტს მიაღწია და ზრდის გაგრძელების პოტენციალი გააჩნია. Merrill Lynch-ი ინვესტორებს რეკომენდაციას აძლევს, რომ ჯერჯერობით სანამ რისკიანი აქტივების დონე მაღალი რჩება ყურადღება უნდა გადაიტანონ ბრაზილიის, მექსიკის, პერუსა და ფილიპინების საშუალოვადიან ობლიგაციებზე. როგორც კი რისკის საფრთხე იკლებს, ინვესტორებს შეუძლიათ თავიანთი კაპიტალი ჩადონ არგენტინის, კოლუმბიის, ინდონეზიისა და თურქეთის ობლიგაციებში, ასევე ბრაზილიის ელექტროენერგეტიკაში, მექსიკის სატელეკომუნიკაციო კომპანიებში, რუსეთის საბანკო სფეროში და ფოლადის წარმოებაში.
ამავე დროს საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოს Standard & Poor’s-ის ექსპერტები თვლიან, რომ განვითარებად ბაზრებს ექნებათ სულ უფრო მაღალი რეიტინგი, რადგან სავალუტო რეზერვები და ბიუჯეტის პროფიციტი მათ მსოფლიო საკრედიტო ბაზრებზე არსებული არასტაბილური მდგომარეობის გადალახვის შესაძლებლობას აძლევს. მოცემული კატეგორიის 9 ქვეყნას, ჩინეთისა და ბრაზილიის ჩათვლით, დადებითი რეიტინგი ექნება.
ამჟამად განვითარებადი ბაზრების აქტივები ინვესტორებისთვის “საიმედო ნავსაყუდელია”. მაგრამ თუ აშშ-ის ეკონომიკის ზრდა ისევ გააგრძელებს შენელებას, სავსებით შესაძლებელია, რომ განვითარებად ბაზრებზე საინვესტიციო ინტერესი შემცირდეს. ექსპერტები არ გამორიცხავენ, რომ ამ შემთხვევაში ეს ბაზრები გახდება “წყნარი ნავსაყუდელი”, სადაც შესაძლებელი იქნება დაცდა ეკონომიკური ქარბუქის დაწყნარებამდე.

სავალუტო ბაზარი – აშშ დოლარი
აშშ-ის ვალუტის კურსი ძირითად მსოფლიო ვალუტებთან მიმართებაში თითქმის მთელი 2007 წლის განმავლობაში არასახარბიელო მდგომარეობაში იყო. ამის ძირითადი მიზეზი გახდა აშშ-ის საკრედიტო კრიზისი, რომელიც ქვეყნის ფარგლებს გასცდა და უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა პრაქტიკულად მსოფლიოს საფინანსო ბაზრებსა და ვალუტებზე.
აშშ-ის იპოთეკური დაკრედიტების ბაზარზე ვითარების გაუარესება 2007 წლის თებერვალში დაიწყო, რაც ნეგატიური ფაქტორი გახდა და ხელი შეუწყო “Forex-ის ბაზარზე ვალუტების კურსების ვოლატილურობის ზრდას. 2007 წლის მაისში ამერიკელი კრედიტორების პრობლემები აშშ-ის კონგრესის განხილვის საგანი გახდა, თუმცა ამ პროცესის შეჩერება უკვე შეუძლებელი იყო.
2007 წელს დაწყებული აშშ-ის იპოთეკური დაკრედიტების სუბსტანდარტული (subprime) სეგმენტის კრიზისის გამო ყველაზე მეტად დაზარალდა New Century Financia. კომპანიამ ახალი კრედიტების გაცემა შეაჩერა მას შემდეგ, რაც მისი დაფინანსება შეწყვიტეს უმსხვილესმა კრედიტორებმა: Bank of America, Barclays, Citigroup, Credit Suisse, Goldman Sachs – Morgan Stanley. 2007 წელს სულ 30-მდე იპოთეკური კომპანია დაიხურა. ექსპერტები აცხადებდნენ, რომ subprime-ის სექტორში არსებული პრობლემები აშშ-ის უძრავი ქონების ბაზარზე უფრო სერიოზული პრობლემების მომასწავებელი იყო.
2007 წლის 6 აგვისტოს საფინანსო და სავალუტო ბაზრებზე არსებულ ვითარებას დაემატა ამერიკული საინვესტიციო ბანკის Bear Stearns-ის შეტყობინება იმის თაობაზე, რომ აშშ-ის სუბპრიმე-ის იპოთეკური დაკრედიტების ბაზარზე არსებული კრიზისი ბოლო 20 წლის მანძილზე ყველაზე მძიმე გამოდგა. სარეიტინგო სააგენტო ” Standard & Poor’s-მა განაცხადა, რომ იპოთეკურ კრედიტებთან დაკავშირებულმა პრობლემებმა უარყოფითად იმოქმედა “Bear Stearns-ის მოგებასა და რეპუტაციაზე, ასევე გაკოტრდა “Bear Stearns-ის 2 ჰეჯ-ფონდი, რომელთა საინვესტიციო პორტფელი ძირითადად იპოთეკური დაკრედიტების სექტორის ობლიგაციებისაგან შედგებოდა. საერთოდ ამ მოვლენებმა ამერიკის ვალუტაზე უმძიმესი ზეგავლენა მოახდინა.
2007 წლის 9 აგვისტოს, უმსხვილესი ფრანგული ბანკის “BNP Paribas-ის მიერ თავისი 3 საინვესტიციო ფონდის გაყინვის შესახებ გაკეთებული განცხადების შემდეგ ევროპულ ბაზარზე პანიკა დაიწყო. ევროზონაში ბანკთაშორის კრედიტებზე “overnight-ის განაკვეთი 4,62%-მდე გაიზარდა. ამ მაჩვენებელმა 2001 წლის ოქტომბრის შემდეგ მაქსიმუმს მიაღწია. ვითარების განმუხტვის მიზნით ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა აშშ-ის სუბპრიმე-ის კრიზისით შედარებით მეტად დაზარალებული ბანკებისთვის 130,2 მლრდ დოლარის სესხის უპროცენტო გაცემაზე გააკეთა განცხადება. მოგვიანებით კანადის ბანკმა განაცხადა, რომ განვითარებული ქვეყნების ცენტრალური ბანკები მზად იყვნენ მხარი დაეჭირათ საკრედიტო ბაზარზე ლიკვიდურობისათვის.
ამის შემდეგ ყველა ქვეყნის ცენტრალურმა ბანკებმა აქტიურად დაიწყო თავის საფინანსო ბაზრებზე ლიკვიდურობის მხარდაჭერა. კერძოდ, აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემის წარმომადგენლებმა 10 აგვისტოს განაცხადეს, რომ ამერიკის საფინანსო ბაზარი 35 მლრდ დოლარს ჩადებდა ქვეყნის ეკონომიკის სტაბილიზაციისათვის. ამ თანხაზე ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ აშშ-ის ბანკებში ნაღდი თანხების მოცულობის გასაზრდელად მთელი რიგი “repo” გარიგებები დადო. ფედერალური სარეზერვო სისტემის განცხადებაში აღინიშნა, რომ სისტემა მზად იყო ყველა აუცილებელი რეზერვი გაეღო ფინანსური ბაზრის ნორმალური ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად. ამერიკის ხელისუფლებამ ბაზრის დაფინანსების შესახებ განაცხადა მას შემდეგ, რაც ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა ევროზონის ბანკებს დამატებით 61,05 მლრდ ევრო გამოუყო აშშ-ის იპოთეკური კრიზისის გამო ბაზარზე გაჩენილი ლიკვიდურობის დეფიციტის აღმოსაფხვრელად.
აზიის ცენტრალურმა ბანკებმა ასევე ყველა ხერხს მიმართეს საფინანსო ბაზარზე არსებული ვითარების დასარეგულირებლად. კერძოდ, იაპონიის ბანკმა საფინანსო სექტორისთვის პირველად 8,45 მლრდ დოლარი, ხოლო შემდეგ 5,1 მლრდ დოლარი გამოყო. აზიის რეგიონის სხვა ცენტრალური ბანკებიც მზად იყვნენ საჭიროების შემთხვევაში იგივე გაეკეთებინათ.
გარდა ამისა, ლიკვიდურობის პრობლემის გამო ფედერალური სარეზერვო სისტემა 17 აგვისტოს იძულებული გახდა სადისკონტო განაკვეთი 6,25%-დან 5,75%-მდე შეემცირებინა. ფედერალური სარეზერვო სისტემის წარმომადგენლებმა ასევე განაცხადეს, რომ აშშ-ის სუბპრიმე-ის ბაზრის კრიზისის დასაძლევად, რომელიც გავრცელდა ასევე კრედიტებზე და მასთან დაკავშირებულ საფინანსო ბაზარზე და ინვესტორების მიერ აღქმული იყო, როგორც ძირითადი სააღრიცხვო განაკვეთის შემცირების წინაპირობა, მიიღებდნენ აუცილებელ ზომებს. 2007 წლის სექტემბერში ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ მართლაც სააღრიცხვო განაკვეთი 0,5%-ით,ანუ 4,75%-მდე შეამცირა. განაკვეთის შემცირებამ ევროს კურსის აწევის ფონზე დოლარის ვარდნას შეუწყო ხელი, რამაც ინვესტორების შეშფოთება გამოიწვია.
ინვესტორების აზრით, ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ განაკვეთის შემცირების ფაქტი ნიშნავდა იმას, რომ კრიზისმა სერიოზული ზიანი მიაყენა საფინანსო ბაზარს და აშშ-ის ეკონომიკას. იპოთეკური ბაზრის კრიზისი შეეხო მსოფლიოს თითქმის ყველა საფინანსო ბაზარს და მსოფლიოს თითქმის ყველა ვალუტას.
2007 წლის სექტემბრის შუა რიცხვებში ბრიტანეთის ბანკმა “Northern Rock-მა, რომელიც დიდი ბრიტანეთის საკრედიტო ბაზრის ერთ-ერთი უმსხვილესი ოპერატორია, ინგლისის ბანკს საგანგებო დაფინანსებისათვის მიმართა, რამაც რამდენიმე დღეში ბრიტანეთის საბანკო სექტორის აქციების ფასის თითქმის 60%-ით შემცირება გამოიწვია. გარდა ამისა, ამ ფონზე ბრიტანული ფუნტ-სტერლინგის ფასი დოლართან მიმართებაში მაქსიმალურად შემცირდა და 1 ფუნტზე 2,032 დოლარი შეადგინა.
ამის შემდეგ რიგმა ევროპულმა ბანკებმა განაცხადეს იპოთეკური სესხების დავალიანებების ჩამოწერის შესახებ. 2007 წლის ბოლოს ამ ბანკების საერთო ზარალი 50 მლრდ დოლარზე მეტი იყო. მაგალითად, “Citigroup-ის ზარალი იყო 11 მლრდ დოლარი, ” Merrill Lynch-ის – 8 მლრდ დოლარი, “Morgan Stanley-ის – 4,0 მლრდ დოლარი, ” Bear Stearns-ის – 3,0 მლრდ დოლარი, ბრიტანული “Barclays-ის – 3,0 მლრდ დოლარი, HSBC-ის – 3,5 მლრდ დოლარი, ევროპული “UBS-ის – 3,4 მლრდ დოლარი, “Deutsche Bank-ის – 3,2 მლრდ დოლარი და “Credit Suisse-ის – 1 მლრდ დოლარი.
საკრედიტო სექტორში პირობების გამკაცრებისა და საბინაო ბაზრის უწყვეტი დასუსტების დასაძლევად, ამერიკის ეკონომიკის დასახმარებლად აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა გამოაქვეყნა იპოთეკური სესხების გადახდის პირობების შეცვლის გეგმა, რომელიც ითვალისწინებდა გირაოს გადახდებისა და იპოთეკაზე დეფოლტების ტალღის შენელებას. აშშ-ის ხელისუფლების გეგმამ ბაზრის მონაწილეებს იმედი გაუჩინა, რომ ამერიკის ეკონომიკის ვარდნა შეიზღუდებოდა და მას რეცესია არ დაემუქრებოდა.
2007 წლის 12 დეკემბერს წამყვანმა ცენტრალურმა ბანკებმა (აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემა, ევროპის ცენტრალური ბანკი, ინგლისის ბანკი, კანადის ბანკი, შვეიცარიის ბანკი) მსოფლიო ეკონომიკაში ლიკვიდურობის დონის ასამაღლებლად ზომები მიიღეს. ერთ-ერთი მათგანი იყო ის, რომ აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ გამართა აუქციონები, სადაც ბანკების მოკლევადიანი სესხებით უზრუნველყოფა მოხდა.
აშშ-ის ხელისუფლების მიერ მიღებული ზომების გარდა, ასევე ღონისძიებები განახორციელა ქვეყნის მონეტარულმა ხელისუფლებამ. კერძოდ, 2007 წლის 11 დეკემბერს აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის სხდომაზე მიიღეს გადაწყვეტილება სააღრიცხვო განაკვეთის 0,25%-ით,ანუ 4,25%-მდე შემცირების შესახებ.
2007 წლის ბოლოს ინვესტორები მარჩიელობდნენ იმაზე, თუ როდის გაუტოლდებოდა აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის სააღრიცხვო განაკვეთი ევროპის ცენტრალური ბანკის განაკვეთს. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ განაკვეთი მხოლოდ 0,25%-ით, ანუ 4,25%-მდე შეამცირა, მაშინ, როცა ევროპის ცენტრალური ბანკის განაკვეთი 4,0%-ის დონეზე დარჩა. შესაძლებელია, რომ 2008 წლის პირველ სხდომაზე აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ სააღრიცხვო განაკვეთი 0,50%-ით, ანუ 3,75%-მდე შეამციროს.
წლის ბოლოს ტრადიციულად ჩნდება კითხვა მომავალი წლის პერსპექტივასთან დაკავშირებით. ტრეიდერებს აინტერესებთ, თუ რა მოხდება აქციების ბაზარზე, ბანკირებს – განაკვეთები და ლიკვიდურობა, კერძო მეანაბრეებს თავიანთი ანაბრების ბედი აწუხებთ, თუმცა ყველას აერთიანებს მხოლოდ ერთი – ეროვნული ვალუტის კურსის დინამიკის პერსპექტივები.

სასაქონლო ბაზარი – ნავთობის ბაზარი 2007 წელს
2007 წელს ნავთობის ბაზარზე ვითარება აღმავალი ტენდენციით ხასიათდებოდა. მთელი წლის მანძილზე ნავთობის ფიუჩერსების ფასები ნიუ-იორკის სასაქონლო ბირჟაზე (NYMEX) და ლონდონის ნავთობის საერთაშორისო ბირჟაზე (ICE Futures) გასული წლის მაჩვენებელზე მაღალი იყო. ნავთობის ფასის ზრდის მწვერვალი 2007 წელს ნოემბრის ბოლო კვირაში დაფიქსირდა, როცა ნავთობის ფიუჩერსებმა ახალ რეკორდებს მიაღწია: WTI/Light Sweet – ბარელზე 99,29 დოლარი (21 ნოემბერი) და Bრენტ – ბარელზე 96,53 დოლარი (21 ნოემბერი).
ძირითადი ფაქტორი, რომელმაც 2007 წელს ნავთობის ფასების ზრდაზე იმოქმედა, იყო მოთხოვნის ზრდა. კერძოდ, ოპეკის შეფასებით, 2007 წელს ნავთობზე მსოფლიო ეკონომიკის მოთხოვნა, 2006 წელთან შედარებით, დღეში 1,2 მლნ ბარელით გაიზარდა (+1,4%) და 85,7 მლნ ბარელი შეადგინა.
ნავთობის ფასების ზრდაზე ასევე ზემოქმედება მოახდინა გეოპოლიტიკურმა ფაქტორმა. ნავთობის ფიუჩერსებზე ფასების ზრდა გამოიწვია აშშ-ისა და ირანის კონფლიქტმა და ერაყის პოლიტიკურმა არასტაბილურობამ.
გარდა ამისა, 2007 წელს დოლარის კურსის სხვა ძირითად მსოფლიო ვალუტებთან მიმართებაში მკვეთრმა ვარდნამ ზემოქმედება მოახდინა ნავთობისა და ყველა ძირითადი სამრეწველო საქონლის ფასის ზრდაზე. ამასთან წლის მეორე ნახევარში აშშ-ის იპოთეკურ კრიზისთან დაკავშირებულმა მოვლენებმა, რამაც ბანკების ლიკვიდურობის კრიზისი გამოიწვია, სასაქონლო ბაზრებზე და ნაწილობრივ ნავთობის ბაზარზე სპეკულაციური სახსრების შემოდინებას შეუწყო ხელი.
2007 წლის მანძილზე აშშ-ს ნავთობის ნედლეულისა და ნავთობპროდუქტების საკმარისი მარაგი გააჩნდა, რაც ნავთობზე ფასების კლებას განაპირობებდა, მაგრამ შემოდგომის მოახლოებისთანავე მარაგების მოცულობის ზემოქმედება გაძლიერდა, ძირითადად მათი შემცირების გამო.
2007 წლის დასაწყისში აშშ-ში ნავთობის ნედლეულის მარაგი 300 მლნ ბარელზე მეტი იყო, 14 დეკემბერს კი – 296,9 მლნ ბარელი. ბენზინის მარაგი წლის დასაწყისიდან დეკემბრის დასაწყისამდე 200 მლნ ბარელი იყო.
ნავთობის ყველაზე დაბალი ფასი 2007 წლის იანვარში იყო, როცა ნავთობის ფიუჩერსებზე ფასები ბოლო 20 თვის მანძილზე მაქსიმალურად შემცირდა, კოტირება ბარელზე 50 დოლარზე მაღლა რჩებოდა.
მთელი წლის მანძილზე ნავთობზე ფასები მატულობდა, ნოემბერში კი ეს ტემპი თითქმის გეომეტრიული პროგრესით გაიზარდა. ზამთრის დასაწყისში Bრენტ-ისა და Lიგჰტ-ის ფიუჩერსებმა ბარელზე 100 დოლარს მიაღწია.
2008 წლის პროგნოზებით, ნავთობის ფიუჩერსების კოტირების ზრდა გაგრძელდება, რაც გამოწვეული იქნება იმპორტიორი ქვეყნების მიერ მოთხოვნის ზრდით. კერძოდ, ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ 2008 წელს ნავთობზე მსოფლიო მოთხოვნა დღე-ღამეში 86,9 მლნ ბარელი გახდება, რაც 2007 წლის მოთხოვნაზე 1,2 მლნ ბარელით მეტია.
რაც შეეხება ენერგომატარებლებს, მათი ფასი 2008 წლის შემდეგ შემცირდება და ამას განაპირობებს ოპეკის ქვეყნებში საწარმო სიმძლავრეების გაფართოება, ამ ორგანიზაციაში არამონაწილე ქვეყნების მიერ მოპოვების ზრდა, ასევე აზიაში ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნების ამოქმედება.

2007 წელს ძვირფასი ლითონის ბაზარი
2007 წელს ძვირფასი ლითონის ბაზარი პლატინაზე, ოქროსა და ვერცხლზე ფასების რეკორდული ზრდით ხასიათდებოდა. ფასების ზრდის მიხედვით ძვირფასი ლითონის ბაზრის ლიდერი პლატინა გახდა. ექსპერტები თვლიან, რომ ოქროს მაღალმა ფასმა განაპირობა 2007 წელს ძვირფასი ლითონებისადმი მაღალი ინტერესი.
2007 წლის ნოემბერში ოქროს ფასმა 28-წლიან მაქსიმუმს – უნციაზე 845,3 დოლარს მიაღწია, ხოლო ვერცხლის ფიუჩერსზე ფასი უნციაზე 15,46 დოლარი იყო. ამ დრომდე ეს მაჩვენებლები უცვლელი რჩება და 1980 წლის იანვრის რეკორდულ მაჩვენებელს შეესაბამება.

ოქროს ფასის 2007 წლის დინამიკა
ოქროს მაღალი ფასები განაპირობა გაზრდილმა საინვესტიციო ინტერესმა, რასაც ხელი შეუწყო დოლარის დასუსტებამ, გეოპოლიტიკური არასტაბილურობის საფრთხემ, ენერგომატარებლების მაღალი ფასისა და აშშ-შ-ის იპოთეკური კრიზისის გამო მსოფლიო ეკონომიკის დაცემის საშიშროებამ. ამასთან ოქროს კოტირებას ხელი შეუწყო მასზე მოთხოვნის ზრდამ, პირველ რიგში, საიუვილერო სექტორში, ასევე ოქროს საიუვილერო ნაწარმზე ინდოეთის, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების ინტერესის სტაბილურად შენარჩუნებამ.
ვერცხლი ორმაგი დანიშნულების ლითონია, კერძოდ, ბოლო დროს იგი გამოიყენება როგორც საიუვილერო წარმოებაში, ასევე ელექტრონიკაში. 2007 წელს მისი გაძვირება ოქროს ბაზარზე არსებულმა ვითარებამ გამოიწვია. ვერცხლის სპეკულაციურ ყიდვებს დამატებით ხელი შეუწყო სპილენძის მაღალმა ფასმა და საფონდო ბაზარზე ვერცხლის ინვესტირებისათვის საწარმოო ინსტრუმენტების გაჩენამ.
2007 წლის 18 დეკემბერს პლატინის ფასმა რეკორდულ მაჩვენებელს – უნციაზე 1526,4 დოლარს მიაღწია. ამ ლითონის ფასის რეკორდულ ზრდას მნიშვნელოვანწილად ხელი შეუწყო მსოფლიო ბაზარზე 9 წლის განმავლობაში მისმა დეფიციტმა, ამასთან სულ უფრო იზრდებოდა პლატინაზე მოთხოვნა მანქანათმშენებლობის სფეროში, ასევე მაღალი მოთხოვნა იყო პლატინის საიუვილერო ნაწარმზე ჩინეთში.
2007 წელს ასევე გაიზარდა პალადიუმის ფასები, თუმცა მათი ზრდა სხვა ძვირფასი ლითონის ფასებთან შედარებით არც ისე დიდი იყო. 2007 წელს პალადიუმის მაქსიმალური ფასი უნციაზე 388,25 დოლარი იყო. პალადიუმთან დაკავშირებული ოპერაციების ინტერესი გამოიწვია პირველ რიგში, პლატინის მაღალმა ფასმა.
2007 წელს ოქროს საშუალო ფასი უნციაზე 683 დოლარს უდრიდა, ექსპერტების აზრით, 2008 წელს ოქროს ფასი უნციაზე 650 დოლარზე ნაკლები არ იქნება, ხოლო საშუალო ფასი – 760 დოლარი უნციაზე. ოქროს ფასის გარკვეული ცვლილება შეიძლება გამოიწვიოს დოლარისა და ნავთობის ფიუჩერსების კოტირებამ.
ვერცხლის ფასი დაკავშირებული არაა ნავთობთან, მაგრამ პირდაპირკავშირშია ოქროს ფასთან, ამდენად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მისი საშუალო ფასი 2008 წელს უნციაზე 13,5-15 დოლარი იქნება. თუ მიმდინარე მაკროეკონომიკური ვითარება შენარჩუნდება, მისი ფასი უნციაზე 11 დოლარზე ნაკლები არ იქნება.
ანალიტიკოსების აზრით, ძვირფასი ლითონის ფასების დინამიკა 2008 წლის პირველ ნახევარში შემცირდება, ხოლო წლის მეორე ნახევარში აღსდგება. ეს აიხსნება, ერთის მხრივ, ავტოწარმოებისა და აშშ-ში მშენებლობის სექტორის ვარდნით და ჩინეთის ეკონომიკის ზრდის ტემპის შენელების მცდელობით. მეორეს მხრივ – მზარდი მოთხოვნით.
მოსალოდნელია ასევე ხორბალზე, შაქარზე, სიმინდზე, ყავაზე, ხორცზე და სხვა საკვებ პროდუქტებზე ფასების მატება. ბუნებრივია, ეს სერიოზულ ზეწოლას მოახდენს საქართვეოლში ინფლაციურ ფონზე.