ეკონომიკური ზრდის პერსპექტივები ფინანსური არასტაბილურობის გამო კვლავ უიმედოა

მოამზადა ეკა წირღვავამ

2007 წლის III კვარტალში მყარი ზრდის შემდეგ გლობალური ეკონომიკური აღმავლობა ფინანსური არასტაბილურობის გამო კვლავ შენელდა. სავარაუდოდ, გლობალური ზრდის ტემპი 2008 წელს 4,9%-დან 4,1%-მდე შემცირდება, რაც 0,3 საპროცენტო პუნქტით ნაკლებია “მსოფლიო ეკონომიკის განვითარების პერსპექტივების” 2007 წლის ოქტომბრის გამოცემის მონაცემებთან შედარებით.

ბოლო მონაცემებით, გლობალური ეკონომიკის ზრდა 2007 წლის IV კვარტალში მნიშვნელოვნად შემცირდა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საფინანსო სექტორის არასტაბილურობამ გამოიწვია. საფინანსო ბაზრებზე არსებული დაძაბული ვითარება დაკავშირებულია აშშ-ის იპოთეკური სექტორის კრიზისთან. აქედან გამომდინარე, დაიწყო საბანკო ბალანსების გაუარესება, ხოლო მსოფლიო საფონდო ბაზრებზე მასიური გაყიდვები ბოლო დროს სიმპტომური მოვლენა გახდა – გაურკვევლობამაც იმატა. აშშ-ის ეკონომიკის ზრდა მნიშვნელოვნად შემცირდა 2007 წლის IV კვარტალში. ბოლო მონაცემები გადამამუშავებელი მრეწველობისა და საბინაო სექტორის დასუსტებაზეც მეტყველებს. ეკონომიკის ზრდა შემცირდა ასევე დასავლეთ ევროპაში. იაპონიაში ეკონომიკის ზრდის ტემპის შენარჩუნება სამშენებლო ნორმების გამკაცრების ხარჯზე მოხდა, რის შედეგადაც მომხმარებლებისა და მეწარმეების განწყობა უარყოფითად შეიცვალა. ახალი ბაზრების ქვეყნებსა და განვითარებად ქვეყნებში, რომელთაგან წამყვანი ადგილები ინდოეთსა და ჩინეთს უჭირავს, მიუხედავად ექსპორტის მაჩვენებლის შემცირებისა, ეკონომიკური ზრდის ტემპი მაინც შენარჩუნდა. ამ ქვეყნების ეკონომიკაზე დადებითი ზეგავლენა მოახდინა შიდა მოხმარების ზრდამ, მაკროეკონომიკური პოლიტიკის უფრო მკაცრმა ნორმებმა, ასევე საბირჟო საქონლის ექსპორტიორებისათვის კვების პროდუქტებსა და ენერგორესურსებზე მაღალმა ფასებმა.
2007 წლის შუა პერიოდში ინფლაციის საერთო დონე გაიზარდა როგორც განვითარებულ, ისე განვითარებად ქვეყნებში. აშშ-ში ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ ეკონომიკური აქტივობისათვის რისკების თავიდან ასაცილებლად საპროცენტო განაკვეთები შესაბამისად შეამცირა. იმავე პერიოდში განვითარებადი ქვეყნების ცენტრალურმა ბანკებმა, სადაც კვების პროდუქტები და ენერგორესურსები სამომხმარებლო კალათის შედარებით მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდა და ეკონომიკის “გადახურება” შეშფოთების საგანი გახდა, გააგრძელეს ფულად-საკრედიტო პილიტიკის გამკაცრება.
სავარაუდოდ, ამ ფონზე გლობალური ეკონომიკის ზრდის ტემპი 2008 წელს 4,1% იქნება (2007 წელთან შედარებით 4,9%-ით ნაკლები). პროგნოზების შესაბამისად მნიშვნელოვნად შემცირდა განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკები. 2008 წელს აშშ-ის ეკონომიკის პროგნოზირებული ზრდა წლიური გამოთვლებით 1,5%-ითაა შემცირებული. აშშ-ის ეკონომიკის ზრდის 2008 წლის წლიური მაჩვენებელი 2007 წლის ტენდენციების გაგრძელებაზე მეტყველებს. ამგვარად, პროგნოზები, რომლებიც გათვლილია 2007 წლის IV კვარტლიდან 2008 წლის IV კვარტლამდე, ზრდის ტემპის შემცირების დინამიკაზე საუკეთესო წარმოდგენას იძლევა. აქედან გამომდინარე, სავარაუდოდ აშშ-ის ეკონომიკა 2008 წელს 0,8%-ით გაიზრდება (2007 წელს ეს მაჩვენებელი 2,6% იყო). ასევე შემცირებულია ევროზონის ეკონომიკის ზრდის ტემპის მაჩვენებელი 1,3%-მდე (2007 წელს ეს მაჩვენებელი 2,3% იყო).
2008 წელს ახალი ბაზრების ქვეყნებსა და განვითარებად ქვეყნებში მოსალოდნელია ეკონომიკის ზრდის შენელება 2007 წლის 7,8%-დან 6,9%-მდე. ჩინეთში ეკონომიკის ზრდის ტემპი 11,5%-დან 10%-მდე შემცირდება, რაც ამ ქვეყნის ეკონომიკის გადახურებას ნაკლებად გამოიწვევს.
პროგნოზის მიხედვით, გლობალური ეკონომიკის ზრდისათვის ძირითადი რისკი იმაში მდგომარეობს, რომ ფინანსურ ბაზრებზე არასტაბილური ვითარების გაგრძელებამ შეიძლება განვითარებული ქვეყნების შიდა მოთხოვნების შემცირება განაპირობოს, ხოლო განვითარებად ქვეყნებში უფრო სერიოზული მეორადი ეფექტები გამოიწვიოს. ეს შეიძლება ყველზე მეტად აისახოს იმ ახალი ბაზრების ქვეყნების ეკონომიკის ზრდაზე, რომლებიც მიუხედავად იმისა, რომ მათი შიდა მოთხოვნის მყარი დინამიკა უზრუნველყოფს ზრდის პოტენციალს, მაინც მნიშვნელოვნად არიან დამოკიდებული კაპიტალის შემოდინებაზე. გარდა ამისა, ასევე მაღალი რჩება ზოგიერთი სხვა რისკი. ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის წინაშე დგას რისკების დაბალანსების რთული ამოცანა, რომლებიც დაკავშირებულია ინფლაციის ზრდასა და ეკონომიკური აქტიურობის შემცირებასთან, თუმცა ნავთობის ფასის შემცირების შესაძლებლობა ინფლაციას შეასუსტებდა.

საფინანსო ბაზრების მდგომარეობისა და გლობალური ფინანსური სტაბილურობის შესახებ
“გლობალური საფინანსო სტაბილურობის შესახებ” ბოლო ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ გლობალურ საფინანსო ბაზრებზე დაბალი კრედიტუნარიანობის იპოთეკური სესხების კრიზისის შედეგად პირობები გაუარესდა. განაკვეთების შემცირებასთან დაკავშირებით ცენტრალური ბანკების კოორდინირებულმა მოქმედებამ ბანკთაშორის ბაზარზე ლიკვიდურობის პრობლემის შერბილებას შეუწყო ხელი, მაგრამ დაძაბულობა კვლავ არსებობს და შედარებით გრძელვადიან ინსტრუმენტებზე პრემიების დონე კარგა ხანს მაღალი იქნება. ეს განპირობებულია იმით, რომ ეს პრემიები ასახავს საფინანსო სისტემის ისეთ საერთო პრობლემებს, როგორიცაა რთული საფინანსო პროდუქტების ღირებულების შეფასება, სესხის მდგომარეობის გაუარესება, უნდობლობა კონტრაგენტებს შორის და ორგანიზაციის ბალანსების პრობლემები. საკრედიტო და საფინანსო რისკები კვლავ იზრდება და გლობალური მაკროეკონომიკური პერსპექტივები არც ისე სახარბიელოა. პროგნოზების მიხედვით, მოსალოდნელია მსოფლიო ეკონომიკის ზრდის ტემპის შემცირება. განვითარებადი ქვეყნების ბაზრები ჯერ კიდევ მყარად არიან, რადგან ბაზური ზრდა და შედარებით მოქნილი ეკონომიკური პოლიტიკა აქტიური კაპიტალის შემოდინებას უწყობს ხელს. თუმცა ბოლო პერიოდში აქციების ფასების შემცირება იმაზე მეტყველებს, რომ ზოგიერთი განვითარებადი ქვეყანა შეიძლება მეორად ეფექტებს ვერ გაექცეს.
სირთულეები, რომელიც პირველად შეეხო სტრუქტუირებული სესხების ბაზარს და მასთან დაკავშირებული ფინანსირების მოთხოვნებს, ახალ სტადიაში გადავიდა, როცა დაკრედიტების სფეროს პრობლემები მხოლოდ დაბალი კრედიტუნარიანობის იპოთეკური სესხების კრიზისით არ შემოიფარგლება. ეს ნაწილობრივ აისახება სხვადასხვა ორგანიზაციის ბალანსებზე ზეწოლაში, რაც ზემოაღნიშული კრიზისის შედეგია. კაპიტალის პრობლემები დამატებით ზარალთან ერთად, რომელიც აშშ-ის გადაუხდელი იპოთეკური სესხების რეკორდული დონის შედეგია, ზრდის დანახარჯებს და ორგანიზაციებს სესხების გასაცემად საკუთარი ბალანსების გამოყენებაში ზღუდავს. ეს ვითარება შეიძლება ცუდი პირობების გამო კიდევ უფრო გამწვავდეს. დაკრედიტების საკითხებზე ჩატარებული გამოკვლევები უკვე ადასტურებს სესხის მიღებისათვის მოთხოვნების გამკაცრებას.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ მოვლენების ეპიცენტრი ჯერ კიდევ აშშ-შია, ევროპული ბანკებიც მისი ზემოქმედების ქვეშ არიან. სხვა რეგიონებში საფინანსო ორგანიზაციებს ეტყობა ნაკლებად ღია პოზიციები აქვთ, მაგრამ მაინც არის არაპირველად იპოთეკურ სესხებთან დაკავშირებული აქტივების ღირებულების ნაწილობრივ ჩამოწერის შესაძლებლობა.
აშშ-ის ან სხვა რეგიონების ეკონომიკის კიდევ უფრო ვარდნის ალბათობიდან გამომდინარე, კრიზისი შეიძლება დაბალი კრედიტუნარიანობის იპოთეკური სესხების სექტორის ფარგლებს გასცდეს სესხების საერთო ხარისხის შემცირების გამო. კორპორატიული აქტივების ხარისხის შემცირებამ უკვე გამოიწვია სესხების მნიშვნელოვანი გაძვირება და კორპორატიული დეფოლტის მოსალოდნელი ტემპები დაახლოებით 5-ჯერ გაიზარდა. გარდა ამისა, ეკონომიკური აქტივობის შემცირება უმუშევრობის დონის ზრდისა და სამუშაო ადგილების შემცირების პირობებში კიდევ უფრო გაამკაცრებს საკრედიტო პირობებს.
მიუხედავად იმისა, რომ განვითარებადი ქვეყნები ჯერ კიდევ ინარჩუნებენ სტაბილურობას, მომავალში ისინი რთული ამოცანების წინაშე დადგებიან. ასეთი ქვეყნების აქციების კურსი იზრდებოდა უფრო სწრაფად, ვიდრე განვითარებული საფონდო ბაზრებისა, მაგრამ ზოგიერთ ბაზარზე წლის დასაწყისში აქციების ფასები მცირდება იმის გამო, რომ სავარაუდოდ აშშ-ის ეკონომიკის ზრდა კიდევ უფრო სწრაფი ტემპებით იკლებს. ჯაჭური რეაქციის ნიშნები შედარებით თვალსაჩინოდ აისახება განვითარებადი ქვეყნების ბაზრების მიერ კერძო ობლიგაციების გამოშვების მკვეთრ შემცირებაში, ძირითადად ევროპის ზოგიერთ განვითარებად ქვეყანაში, რომელთა ბანკები შიდა სესხების ზრდის მაღალი ტემპების ხელშესაწყობად გარე დაფინანსებას იყენებდნენ. აღმოსავლეთ ევროპაში უცხოური ბანკების მიერ სესხების დაფინანსების დონე ჯერ კიდევ სტაბილურია, მაგრამ ის შეიძლება შემცირდეს გლობალური ვითარების გაუარესებისა და გლობალური მასშტაბით დაფინანსების პირობების გამკაცრების შედეგად. განვითარებადი ბაზრების უმეტესობა უწინდებურად ახერხებს პორთფელური ინვესტიციების მოზიდვას.
უახლოეს პერიოდში დაძაბულობის გადალახვისა და შედარებით გრძელვადიან პერსპექტივაში ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად საჭიროა პოლიტიკური ზომების მიღება. ამჟამად საერთოდ, კერძო სექტორსა და სახელმწიფო სექტორის სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციაში მზადდება ინიციატივები ამ დაძაბული ვითარების დასაძლევად.
მოკლევადიან პერსპექტივაში აუცილებელია კონტრაგენტებს შორის ნდობისა და ორგანიზაციების ფინანსური სტაბილურობის აღდგენა. ბანკთაშორისი ბაზრებისთვის ნორმალურად ფუნქციონირების შემთხვევაში შესაძლებელი გახდება ლიკვიდურობის პრობლემების ნაწილობრივ მოგვარება. ბოლო დროს ერთადერთი დადებითი ცვლილება ის არის, რომ ორგანიზაციები, რომლებსაც ბალანსები გაუუარესდათ, კაპიტალის მოზიდვისა და დივიდენდების შემცირებისათვის ყველა ზომას იღებენ. საზედამხედველო ორგანოებმა და აუდიტორებმა გადამწყვეტი როლი უნდა ითამაშონ დაბალი კრედიტუნარიანობის იპოთეკური სესხებისა და მათთან დაკავშირებული ფასიანი ქაღალდების რაოდენობისა და ღირებულების შესახებ ინფორმაციის დროულად გახსნაში როგორც ბალანსებში, ასევე მის გარეთ.
ცენტრალურმა ბანკებმა უნდა გააგრძელონ საფინანსო ბაზრების ლიკვიდურობის ცვალებადი მოთხოვნილებების მართვაში თანამონაწილეობა, ეს აუცილებელია ამ ბაზრების შეუფერხებელი ფუნქციონირებისათვის. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია ცენტრალური ბანკების ადაპტირება ბაზრის მოთხოვნილებებთან, შესთავაზონ და მიიღონ ერთობლივი ინიციატივები, კერძოდ, მოკლევადიანი სესხების აუქციონების პროგრამა, რომელიც გამოაცხადა აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის საბჭომ, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა და შვეიცარიის ნაციონალურმა ბანკმა 2007 წლის დეკემბერში.
არასტაბილურობის პერიოდი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია განვითარებული ბაზრების საბანკო სისტემის ლიკვიდურობის პრობლემები, კერძო სექტორის, ცენტრალური ბანკებისა და სხვა საფინანსო ორგანიზაციების წინაშე გარკვეულ ამოცანებს აყენებს. მაგალითად, საკრედიტო რეიტინგის სააგენტოებს შეუძლია თავიანთი მეთოდოლოგიის სრულყოფა, შეადგინონ დიფერენცირებული რეიტინგი და წარმოადგინონ მეტი ინფორმაცია მათი რეიტინგის ბაზურ მონაცემებზე დამოკიდებულობის შესახებ.
ცენტრალურმა ბანკებმა უნდა შეაფასონ რამდენად ეფექტურია ბაზარზე არსებული ვითარების გამოსასწორებლად მათ მიერ გამოყენებული ინსტრუმენტები და მუშაობს თუ არა ეს მეთოდები გლობალური მასშტაბით.