პრეზიდენტი ქონების განკარგვაში აბსოლუტურად თავისუფალია

ნინო არველაძე

ტერმინი “თვითმმართველობის ერთეული” დემოკრატიული სახელმწიფო მოდელის განუყოფელი ნაწილია და შეუძლებელია ლიბერალურ დემოკრატიაზე პრეტენზიის მქონე ქვეყანაში თვითმმართველობის ძლიერი ერთე-ულები არ არსებობდეს. მე-20 საუკუნეში განვითარებული ქვეყნები დაადგნენ თვითმმართველობებზე ძალაუფლების გადანაწილების გზას. 21-ე საუკუნეში საქართველოში ამ კუთხით გატარებული რეფორმები კი ურთიერთსაწინააღმდეგო ხასიათს ატარებს.

“ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკის” მიხედვით საქართველო ვალდებულია გააუმჯობესოს თვითმმართველი ერთეულების დამოუკიდებლობის ხარისხი და მათ ძალაუფლება გადაუნაწილოს. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა მთავრობამ შესანიშნავად იცის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ ქვეყანაში თვითმმართველი ერთეულის დამოუკიდებლობის ხარისხი, საქართველოში მაინც არ გამოიძებნა მთავრობა, რომელიც თვითმმართველობის ინსტიტუტს გააძლიერებს და ქვეყანაში რეალურად განახორციელებს დეცენტრალიზაციის პროცესს. ცენტრალური ხელისუფლება აცხადებს, რომ ამ სფეროში მნიშვნელოვან რეფორმებს ატარებს, მაგრამ საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის ექსპერტებმა გიორგი ტოკლიკიშვილმა და შოთა მურღულიამ გამოააშკარავეს ამ სფეროში არსებული მნიშვნელოვანი ხარვეზები და 14 მაისს “დიუმას ცენტრში” გამართულ სემინარზე საზოგადოებას წარუდგინეს. ცენტრი პრობლემური საკითხების შესახებ ფრიდრიხ ებერტის ფონდის დაკვეთით გამოსცემს ბიულეტენს.
დაუშვებელია ძირითადი ქონების გასხვისება!
გიორგი ტოკლიკიშვილმა ისაუბრა თვითმართველი ერთეულის ქონების ფორმირებაზე. მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ადგილობრივი თვითმართველი ერთეულის ქონების ფორმირების ცალკეული მცდელობები ჯერ კიდევ საბჭოთა წყობილების დასრულებისას დაიწყო და მუნიციპალიტეტებისათვის ქონების გადაცემას დღემდე გარკვეულ სირთულეები ახლავს. ცენტრალური ხელისუფლება წინა პერიოდში ქმნიდა ისეთ შთაბეჭდილებას, თითქოს აპირებდა ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის ქონების გადაცემას, მაგრამ, ამავდროულად, მინიმუმს აკეთებდა ზემოაღნიშნულის განსახორციელებლად. ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის ქონების გადაცემა ნიშნავდა ადგილობრივი ხელისუფლების გაძლიერებას. ცენტრალურ ხელისუფლებას კი არ ხელს არ აძლევდა ადგილობრივი ხელისუფლებების გაძლიერება და ხელოვნურად აჭიანურებდა თვითმართველობებისათვის ქონების გადაცემის პროცედურებს. შესაბამისად, ადგილობრივ თვითმარველობებს ქონება არ გააჩნდათ.
რატომ უნდა გადაცემოდათ ქონება თვითმმართველობის ერთეულებს? 1997 წლის ორგანული კანონის საფუძველზე “თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” ცენტრალურმა ხელისუფლებამ უამრავი ექსკლუზიური უფლება, ანუ თავისი საჯარო უფლებების ერთი დიდი ნაწილი ადგილობრივ თვითმმართველობებს გადასცა. ამ საჯარო უფლება-მოსილებების ეფექტური განხორციელებისათვის მუნიციპალიტეტებს სჭირდებოდათ შესაბამისი ფინანსები და ქონება. მაგალითად, თუ წყლის მიწოდება მუნიციპალიტეტის კომპეტენციაა, მაშინ მის საკუთრებაში უნდა იყოს წყლის სისტემაც და სათავე ნაგებობაც. ადგილობრივი მნიშვნელობის გზების დაგება და კეთილმოწყობა მუნიციპალიტეტის კომპეტენციაა. ამ დროს მუნიციპალიტეტის საკუთრებას არ წარმოადგენდა ადგილობრივი მნიშვნელობის გზა. 2005-2006 წლების შემდეგ ვარდების რევოლუციის შედეგად მოსულმა ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ ამ სფეროში სერიოზული რეფორმის გატარებას აპირებს, რაც გამოიხატა თვითმმართველი ერთეულების გამსხვილებაში. ცალკე მსჯელობის საგანია, იყო თუ არა ეფექტური აღნიშნული გადაწყვეტილება. ეს რეფორმა გამოიხატა გარკვეული კანონების მიღებაში, მათ შორის, ორგანული კანონისა “ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ”. რაიონული დონის გაუქმებას და ამ დონეზე თვითმართველობის მოსვლას სხვა პროგრესული კანონების მიღება მოჰყვა. მათ შორის იყო კანონები “ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტების შესახებ” და “თვითმმართველი ერთეულის ქონების შესახებ”. 2005 წლის კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობის ქონების განსაზღვრისათვის არსებობს ორი კატეგორია: პირველია ძირითადი ქონება. მასში მოიაზრება როგორც უძრავი, ასევე მოძრავი ქონება. ექსპერტ გიორგი ტოკლიკიშვილის აზრით, კანონი ბუნდოვნად განმარტავს დეფინიციას “ძირითადი ქონება”. ეს არის თვითმმართველობის საჯარო უფლებამოსილებების განხორციელებისთვის აუცილებელი ქონება. მისი აზრით, უმჯობესი იქნებოდა განმარტება – ექსკლუზიური უფლებამოსილებებისთვის საჭირო ქონება. კანონი თვითმმართველი ერთეულის ქონების შესახებ იმპერატიულად ამბობს, რომ დაუშვებელია ძირითადი ქონების გასხვისება, მაგრამ შემდეგ წინააღმდეგობაში მოდის საკუთარ თავთან და ამბობს, რომ ეს დასაშვებია საკრებულოს 2/3 გადაწყვეტილების მიხედვით, თუკი შეიქმნა ანალოგიური სახის ქონება, რომლის შექმნითაც პირვანდელმა ქონებამ დაკარგა თავისი მნიშვნელობა. მაგალითად, მუნიციპალიტეტს შეუძლია გაასხვისოს გზა, რომელიც სოფლის ერთ პუნქტს მეორესთან აკავშირებდა, თუკი მან გააკეთა ამ პუნქტების დამაკავშირებელი მეორე გზა, რის შემდეგაც პირველმა თავისი მნიშვნელობა დაკარგა. კანონი ამბობს, რომ 2/3 ხმების საშუალებით მიიღება გადაწყვეტილება ქონების გასხვისების შესახებ. ეს შეცდომაა, რადგან მთავარი პრობლემა მუნიციპალიტეტებში ძირითადი ქონების ნუსხის არარსებობაა. მართალია, ძირითადი ქონების ნუსხა კი არსებობს, მაგრამ მას არ აქვს ერთი დოკუმენტის სახე. თვითმმართველობები მიუთითებენ იმ ქონებაზე, რომელიც საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრომ ძირითადი ქონების სახით გადასცა თვითმმართველ ერთეულებს. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მუნიციპალიტეტებს უამრავი სხვა ქონებაც გადაეცა: ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები, სკვერები, პარკები, რომლებიც ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს გადაცემის ამ პროცედურას არ ექვემდებარება. კანონის თანახმად იგი გადავიდა მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში. ეს ქონება აუცილებლად უნდა იყოს ძირითადი ქონების სიაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიქმნება პრობლემები ქონების განკარგვასთან დაკავშირებით, რადგანაც გამგეობამ, როგორც აღმასრულებელმა, უნდა იცოდეს საკრებულოს მიერ დამტკიცებული და განსაზღვრული თვითმმართველი ერთეულის ძირითადი ქონების ნუსხა, რათა შესაბამისი წესით განკარგოს იგი. იმის არცოდნა, რომ რაღაც კატეგორიის ქონება ძირითადი ქონების ნუსხაშია, გამოიწვევს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ მის უკანონოდ განკარგვას. მეორეა დამატებითი ქონება. კანონი აღნიშნავს, რომ ყველაფერი ის, რაც არ არის ძირითადი ქონების ნაწილი, არის დამატებითი ქონება და მისი განკარგვა ხდება კანონმდებლობით დადგენილი წესით. გიორგი ტოკლიკიშვილი აცხადებს, რომ აუცილებელია მუნიციპალიტეტების ძირითად ქონებას ჰქონდეს სტატუსი. თუმცა, მუნიციპალიტეტები არ ჩქარობენ შიდა გზების საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას, რადგან ის ძირითადი ქონებაა და გაყიდვას არ ექვემდებარება. ადგილობრივი ქონების კანონისმიერობასთან დაკავშირებით საუბრისას, გიორგი ტოკლიკიშვილი აცხადებს, რომ შეიძლება გამოიყოს ორი საფუძველი: სახელმწიფოს მხრიდან გადაცემა (კანონით გადაცემული) და მეორე, როდესაც თვითმმართველობა თავად მოითხოვს სახელმწიფოსგან გარკვეული ქონების გადმოცემას. მუნიციპალური ქონების ფორმირების მეორე გზაა, როცა მუნიციპალიტეტი თავად შექმნის ან შეიძენს ქონებას. მუნიციპალიტეტს უფლება აქვს მიიღოს საკუთრებაში ქონება შემდეგი გზებით: შეიძინოს, შექმნას და მიიღოს მემკვიდრეობით. ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა ქონების გადაცემასთან დაკავშირებულ კანონისმიერი გზები და ის ქონებები, რომლებსაც თვითმმართველი ერთეულები სახელმწიფოსგან ითხოვენ.
რას ნიშნავს ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე?
ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის რაობის განსაზღვრის საფუძველს ორი ძირითადი კანონი წარმოადგენს. ერთია “თვითმმართველი ერთეულის შესახებ” კანონის 47-ე მუხლი, სადაც ჩამოთვლილია მიწა და ბუნებრივი რესურსები, რომელიც კანონის თანახმად: “თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაშია”. მეორეა “თვითმმართველი ერთეულის ქონების შესახებ” კანონი. მასში მეორე მუხლის მეხუთე პუნქტში მოცემულია ძირითადი ქონების შესახებ ჩამონათვალი, რომელიც საკუთრებაში თვითმმართველ ერთეულებს გადაეცა.
კანონის მიხედვით, ჩამონათვალში არსებული ქონება ადგილობრივი მნიშვნელობისაა: გზები, ხიდები, გვირაბები, ქუჩები, მიწისქვეშა გადასასვლელები, ტროტუარები, შუქნიშნები, გარე განათების კონსტრუქციები, ბოძები, სკვერები, ბულვარები (უნდა აღინიშნოს, რომ ისინი ძირითადი ქონების ნუსხაში შედიან, მათი გასხვისება შეუძლებელია და ამიტომ დიდი ყურადღება არ ექცევა დეფინიციებს) შადრევნები, პარკები, მწვანე ნარგავები (მწვანე ნარგავები ძირითადი ქონებაა, მუნიციპალიტეტები პრაქტიკაში აწყდებიან შემდეგ პრობლემას – საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება როგორც უძრავი ქონება. მაგალითად, თუ მწვავე ნარგავი ძირითადი ქონებაა, გაურკვეველია მისი გადაბელვის ან მოჭრის შემდეგ შეშისა და მასალის სახით წარმოქმნილი ქონება ძირითადია თუ არა), ნაგებობები, ტყე და წყლის რესურსები, არასასოფლო და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწები (იგულისხმება ყოფილი ორგანული საბალანსო ქონება). ბალანსზე დარიცხული ქონება არ ნიშნავს მის საკუთრებაში ფლობას, რაც სადავო საკითხია. ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ ინტერპრეტაციას გაუკეთებენ კანონში არსებულ ჩანაწერს. გიორგი ტოკლიკიშვილი ყურადღებას კიდევ ერთ პრობლემაზე ამახვილებს. გაურკვეველი იყო, თუ რას წარმოადგენდა ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე. ამიტომ კანონის შემქმნელებმა განაცხადეს, რომ ორგანულ კანონში 47-ე მუხლში ჩამოთვლილი ტყის, წყლის რესურსების, არასასოფლო და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების საჯარო რეესრტში რეგისტრაცია უნდა მოხდეს მას შემდეგ, რაც მთავრობა 2007 წლის 1 მაისამდე მიიღებს შესაბამის დადგენილებებს და ჩამოთვლილია, თუ რა დადგენილებები უნდა მიეღო მთავრობას. ერთ-ერთი იყო დადგენილება ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის განსაზღვრის წესის შესახებ, ასევე დადგენილება წყლის რესურსების განსაზღვრის შესახებ. კანონის წაკითხვის დროს ცხადი გახდებოდა, რომ ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის ტერმინი კანონში არსებობს, ეს არის “წყლის შესახებ” კანონი, სადაც წყალთან და ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციებთან დაკავშირებით ადგილობრივი მნიშვნელობის სახით ბევრი რამ წერია. ეს კანონმდებლების ბრალია, რადგან მათ დროულად არ გაარკვიეს ეს საკითხი. არსებობს თვითმმართველობასთან დაკავშირებული აქტებიც, რომლების გასწორებას მოითხოვს, იცვლება ტერმინები: მმართველობა, ანუ რაიონული მმართველობა და თვითთმართველობების ტერმინებში არ იგულისხმება დღეს არსებული გავრცელებული თვითმმართველობა. საუბარია სოფლის თვითმმართველობებზე, ერთი სიტყვით, საქართველოს კანონმდებლობაში არსებობდა ტერმინი ადგილობრივი თვითთმართველობის წყალი, პრობლემა მხოლოდ ადგილობრივი თვითთმართველობის ტყის ტერმნინთან იქმნებოდა. მთავრობის დადგენილებებს უნდა გაერკვიათ, თუ რა იყო ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე, რადგან მთავრობამ თვითმმართველობას გადასცა ადგილობრივი მნიშვნელობის ქონება, მაგრამ არ განმარტა, თუ რა იყო ის და საქართველოს მთავრობას მიანდო სახელმწიფო ქონება საკუთარი დადგენილებით განესაზღვრა და გაემიჯნა ადგილობრივი მნიშვნელობის ქონებისგან.
დაგვიანებული დადგენილებები
ტყის ფონდის გადაცემის სამართლებრივი საფუძველი ორგანული კანონის 47-ე მუხლია, სადაც წერია, რომ ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე თვითმმართველობის საკუთრებას წარმოადგენს. მთავრობამ 23 დღით დაიგვიანა და დადგენილება ადგილობრივი ტყის განსაზღვრის შესახებ მიიღო 2007 წლის 23 მაისს. ამ დადგენილებით მოხდა განსაზღვრა იმისა, თუ რა არის ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე და როგორ უნდა მოხდეს ამ ტყის გადაცემა. თვითმმართველობებს გადაეცემათ ყოფილი კოლმეურნეობებისა და საბჭოთა მეურნეობების ტყეები, პროცესს კოორდინირებს გარემოს დაცვისა და საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროები. ტექნიკური სამუშაოები დაევალა გარემოს დაცვის სამინისტროსთან არსებულ მიწის გამოყენებისა და დაცვის სახელმწიფო კომისიას. ტექნიკურ სამუშაოებში იგულისხმება გადასაცემი ფონდების განსაზღვრა. მართალია, დადგენილება მუნიციპალიტეტებისთვის ყოფილი კოლმეურნეობების და საბჭოთა მეურნეობის ტყეების გადაეცემის შესახებ მიიღეს, მაგრამ ჩასატარებელი იყო მთელი რიგი სამუშაოები, დასადგენი იყო საზღვრები და ა.შ. გადასაცემი ფართობების ნუსხას და გადაცემის ვადებს ადგენდა საქართველოს მთავრობა. კომისიის მიერ დადგენილების მიღების შემდეგ მთავრობას ცალ-ცალკე უნდა მიეღო დადგენილებები ცალკეულ შემთხვევებში. მიიღეს რამდენიმე დადგენილება. ტყის გადაცემის პროცესის ბოლოს ფორმდებოდა მიღება-ჩაბარების აქტი, რომელსაც ხელს აწერდნენ ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო, გარემოს დაცვის სამინისტრო და თვითმმართველი ერთეულის უფლებამოსილი წარმომადგენლები, ანუ საკრებულოს თავმჯდომარე, ან გამგებელი. ტყის ფონდის გადაცემისას არსებულ სირთულეებზე საუბრისას აღსანიშნავია რესურსებისა და დროის სიმცირე ინვენტარიზაციისთვის, ძველი საკადასტრო დოკუმენტები, რომლებიც სინამდვილეს არ ასახავენ, მუნიციპალიტეტების დაბალი მოტივაცია. ზემოაღნიშნული მიზეზების გამო ეს პროცესი მუნიციპალიტეტებში უმეტესწილად შეჩერებულია. რეალურად არ ხდებოდა ტყეების კონტროლი.
კოლმეურნეობების საკუთრებაში არსებულ ტყეების ინვენტარიზაციასთან დაკავშირებით 1991 წლის შემდეგ მიღებულია 3 ნორმატიული აქტი. მათ შორისაა პრეზიდენტის ბრძანებულებაც. ეს ნორმატიული აქტები პრაქტიკულად არ მუშაობს და არც ტყეებზე უზრუნია ვინმეს. ბოლოს მუნიციპალიტეტებს მიღება-ჩაბარების აქტის გაფორმებისას ტყის ისეთი ფართობებიც შესთავაზეს, რომლებიც გაჩეხილი იყო. მუნიციპალიტეტები ტყეების მიღებაზე უარს არ ამბობენ, მაგრამ მათ სურთ ინვენტარიზაციის ჩატარება.
მუნიციპალიტეტებს, მართალია, გადაეცემათ ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყეები, მაგრამ აქვთ თუ არა მათ ამ ქონების მართვის გამოცდილება? აღნიშნული სფეროს ექსპერტებს გაანგარიშებული აქვთ სპეციალისტების გადამზადებისა და შენახვის ხარჯები პირველ ეტაპისათვის, მაგრამ უმთავრესი პრობლემა ამ ტყეების რეალური კადასტრია. სპეციალისტები ამბობენ, რომ ინვენტარიზაციის ჩატარებას ფულის ქონის პირობებში 2-3 წელი დასჭირდება.
სამინისტრო ინფორმაციას არ ფლობს!
ორგანული კანონის 47-ე მუხლში ჩაწერილია, რომ თვითმმართველ ერთეულებს საკუთრებაში გადაეცათ ადგილობრივი წყლის მნიშვნელობის რესურსები. იგივე კანონის 67-ე მუხლის თანახმად, მთავრობას შესაბამისი დადგენილებით უნდა განესაზღვრა, რა არის ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის რესურსი და დაედგინა მუნიციპალიტეტებისთვის მისი გადაცემის წესი. საქართველოს მთავრობას მსგავსი წესი არ მიუღია. შესაბამისად, კანონის თანახმად, ადგილობრივი მნიშვნელობის წყლის რესურსი არ არის საკუთრების ობიექტი. გარემოს დაცვის სამინისტრო იძლევა შემდეგ განმარტებას: როცა მათ დაავალეს აღნიშნული დადგენილების პროექტის მომზადება, ისინი დარჩნენ განცვიფრებულები. მათ არ ჰქონდათ ინფორმაცია ჯერ კიდევ 2005 წლის ორგანულ კანონში არსებული ჩანაწერის შესახებ, რომლის თანახმადაც ადგილობრივი თვითმმართველობის წყალი გადადის თვითმმართველობის ერთეულის საკუთრებაში. სამინისტროში განაცხადეს, რომ ისინი რამდენიმე წელია მუშაობენ საქართველოში წყლის რესურსების მართვის კონცეფციაზე, რომელიც აღნიშნული რესურსის მენეჯმენტს გულისხმობს და არ ითვალისწინებს მისი თვითმმართველ ერთეულებისათვის გადაცემას. გიორგი ტოკლიკიშვილის განცხადებით, რეალური ვითარებიდან გამომდინარე მთვარობამ ან დადგენილება უნდა მიიღოს, ან წყლის რესურსები უნდა ამოვარდეს თვითმმართველობის საკუთრებაში გადასაცემი ქონების ნუსხიდან.
გადაეცემათ თუ არ გადაეცემათ?
რთული მდგომარეობაა სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების საკითხებთან დაკავშირებითაც. ორგანული კანონის იმავე 47-ე მუხლში წერია, რომ თვითმმართველ ერთეულებს გადაეცეთ მათ ტერიტორიაზე არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწები. იქვეა ჩაწერილი გამონაკლისების მთელი ნუსხა:
პირუტყვის გადასარეკი ტრასები;
კერძო და დაცული ტერიტორიები;
სასაზღვრო ზოლის 500 მ-ში არსებული მიწები (არ იგულისხმება არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა);
ისტორიის, კულტურის, ბუნებისა და საკულტო-რელიგიური ძეგლებისთვის განკუთვნილი მიწა;
სახელმწიფო ტყის ფონდის მიწა;
საბიუჯეტო დაფინანსებაზე მყოფი დაწესებულებებისა და საჯარო სამართლის იურიდიული პირისათვის უზუფრუქტის ფორმით სარგებლობის უფლებით გადაცემული მიწა;
წყლის ფონდის მიწა;
კერძო საკუთრებაში არსებული მიწა;
მიწები, რომლებიც პრივატიზებას ექვემდებარება “სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის პრივატიზების შესახებ კანონის” თანახმად.
პრობლემას ქმნის ის ფაქტი, რომ “ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” ორგანული კანონის 47-ე მუხლში არაა განსაზღვრული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების ის კატეგორია, რომელიც თვითმმართველ ერთეულებს არ გადაეცემათ “სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის პრივატიზების შესახებ” კანონის მიხედვით.
აღნიშნული კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით “პრივატიზებას ექვემდებარება იჯარით გაცემული და იჯარით გაუცემელი სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა”, ანუ მთლიანად გამოირიცხება თვითმმართველი ერთეულებისათვის სასოფლო-სამეურნეო დანიშულების მიწის გადაცემის შესაძლებლობა. იგივე კანონის მე-3 მუხლით დგინდება იმ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ჩამონათვალი, რომელიც გამონაკლისის სახით არ ექვემდებარება პრივატიზებას:
საძოვარი, გარდა “სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის პრივატიზების შესახებ” კანონის ამოქმედებამდე იჯარით გაცემული საძოვრებისა. ასევე საძოვრები, რომლებიც დადგენილი წესით მიმაგრებულია მასზე მდებარე, ფიზიკური და იურიდიული პირების კერძო საკუთერბაში არსებულ ან/და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ შენობა-ნაგებობებზე;
პირუტყვის გადასარეკი ტრასები;
წყალმომარაგების წყლის ობიექტების სანიტარული დაცვის ზონის პირველი სარტყელი (მკაცრი რეჟიმის ზონა);
ტყის ფონდის მიწა, რომელიც გამოიყენება სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულებით;
რეკრეაციული დანიშნულების მიწა;
ისტორიის, კულტურის, ბუნებისა და საკულტო-რელიგიური ძეგლებისთვის განკუთვნილი მიწა;
დაცული ტერიტორიების მიწა;
საბიუჯეტო დაფინანსებაზე მყოფი დაწესებულებებისა და საჯარო სამართლის იურიდიული პირების უზუფრუქტის ფორმით სარგებლობაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწები.
ერთი სიტყვით, თვითმმართველ ორგანოებს საკუთრებაში გადაეცა 2005 წლის 29 ივლისამდე იჯარით გაუცემელი საძოვრები.
რთულდება სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის (საძოვრის) საჯარო რეესტრში რეგისტრაცია. “ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” ორგანული კანონის 67-ე მუხლის 111 პუნქტის მიხედვით 2007 წლის 1 მაისამდე მთავრობას უნდა მიეღო დადგენილებები, რომელიც ეხება თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში არსებული არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწისა და სახელმწიფო ქონებაზე (წიაღის ჩათვლით) დამაგრებული და სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით არსებული საზოგადოების ქონებაზე დამაგრებული მიწების, აგრეთვე იმ მიწების, რომლებიც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ექვემდებარება დასახლებული კატეგორიის ქონებაზე დამაგრებას, განსაზღვრისა და გამიჯვნას. ასევე, ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის, წყლის რესურსების, გზებისა და ობიექტების განსაზღვრის წესი.
ამავე 67-ე მუხლის 111 პუნქტით დადგენილია, რომ 47-ე მუხლში ჩამოთვლილი ქონება, საჯარო რეესტრში თვითმმართველმა ერთეულმა უნდა გაატაროს მას შემდეგ, როდესაც შემუშავდება 67-ე მუხლის 111 პუნქტში გათვალისწინებული წესები. სამწუხაროდ, არც ერთი წესი შემუშავებული არ არის და შესაბამისად, კანონში არსებული ხარვეზის გამო თვითმმართველი ერთეულისთვის საკუთრებაში გადაცემული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა დარეგისტრირებული არ არის.
მართალია, “ვარდების რევოლუციის” შედეგად მოსულმა მთავრობამ სცადა ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმის პროცესი დაეჩქარებინა და საქართველოს პარლამენტმა “ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ ევროპული ქარტიის” რატიფიცირებაც მოახდინა, მაგრამ ზემოაღნიშნული სერიოზული ხარვეზებიდან გამომდინარე მთავრობამ უნდა გამოიტანოს დასკვნა, რომ რეფორმის წარმატებისთვის მხოლოდ კანონის მიღება საკმარისი არ არის.
საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის ექსპეტმა შოთა მურღულიამ ისაუბრა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების ქონების განკარგვის პრობლემაზე და დასკვნები გააკეთა სახელმწიფო მიდგომების შესახებ. გიორგი მურღულიას განცხადებით, მთავარია თვითმმათველობა ადგილობრივ ქონებას დამოუკიდებლად და სრულად განკარგავდეს და მთავრობამ შემუშავებული წესებისთა და დანერგილი მიდგომემით არ შეზღუდოს მისი ძირითადი უფლება. დამოუკიდებლობის შეზღუდვის პრობლემები იკვეთება ადგილობრივი ქონების პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის პროცესში. გიორგი მურღულია აღნიშნავს, რომ დეცენტრალიზაციის პროცესის ხელშესაწყობად ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯია “ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის შესახებ” საქართველოს კანონის მიღება. მართალია, ქონების პრივატიზების პროცესი საქართველოში 1991 წელს დაიწყო, შემუშავდა საკანონმდებლო ბაზაც, მაგრამ სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩა საკმაოდ დიდი მოცულობის საწარმოო დანიშნულების და სხვა სახის ქონება. 2004 წლიდან იწყება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გადაწყვეტილებებით თანმდევი ე.წ. “აგრესიული” პრივატიზების პროცესი, რომლის მიზანიც დარჩენილ სახელმწიფო საწარმოთა და სხვა სახის ქონების დაჩქარებული პრივატიზება იყო. ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთრებაში არსებული ქონების პრივატიზების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს ადგილობრივი ხელისუფლება, თუმცა, პრივატიზების წესი და ქონების საწყისი ფასი ნორმატიული აქტით რეგულირდება. ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ქონების პრივატიზაცია ხდება აუქციონის და პირდაპირი მიყიდვის ფორმით. ქონება პირდაირ იყიდება, თუკი
არსებობს ინვესტიციების განხორციელების სიმრავლე;
დაინტერესებულ პირთა მიერ შემოთავაზებული პირობები და ალტერნატივები.
შოთა მურღულია მიიჩნევს, რომ კანონში ეს ჩანაწერი ბუნდოვანია და არსებულ კითხვებს ამომწურავად ვერ პასუხობს. მას არასწორად მიაჩნია, რომ საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს კონკურენტული შერჩევის საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება ქონების პირდაპირი მიყიდვის თაობაზე და გვერდი აუაროს იმ ღონისძიებებს, რომელსაც ითვალისწინებს კანონი სახელმწიფო ქონებისა და “ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ქონების პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის შესახებ”. ეს პრეზიდენტს აბსოლუტურ თავისუფლებას ანიჭებს ქონების განკარგვაში.
კანონი “სახელმწიფო ქონებისა და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის შესახებ” ადგენს სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ქონების პრივატიზების წესებს და ამ პროცესის განმახორციელებელ ორგანოს. ეს არის საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო. აღნიშნული კანონის მე-4 მუხლით განსაზღვრულია სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ქონების ჩამონათვალი, რომლის გასხვისებაც დაუშვებელია:
წიაღისეული;
წყლის რესურსები;
ტერიტორიული წყლები;
კონტინენტური შელფი;
ტყის ფონდი;
საჰაერო სივრცე;
სახელმწიფო ნაკრძალი;
ეროვნული პარკი;
ბუნების ძეგლი;
აღკვეთილი;
დადგენილი წესით დამტკიცებული ისტორიულ-კულტურული და მხატვრული ფასეულობის ობიექტები, კულტურული და სახელოვნებო დანიშნულების შენობა-ნაგებობები, შესაბამისი პირობებისა და საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტროსთან შეთანხმების გარეშე;
რელიგიური და საკულტო ნაგებობები (მოქმედი და უმოქმედო), მათი ნანგრევები, აგრეთვე მიწის ნაკვეთები, სადაც ისინია განთავსებული;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის ისტორიული და კულტურული მნიშვნელობის სახელმწიფო არქივები;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის კინო-, ფოტო- და ფონოდოკუმენტების სახელმწიფო ფონდი;
საქართველოს სამინისტროების (უწყებების), სამეცნიერო-კვლევითი, დაწესებულებების განსაკუთრებული მნიშვნელობის არქივები და ფონდები;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის სამუზეუმო კოლექციები, ფონდები;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის სახლ-მუზეუმები;
ელექტროენერგეტიკული სექტორის დისპეჩერიზაციის განმახორციელებელი ქონება;
საჯარო სამართლის იურიდიული პირების საკუთრებაში არსებული ქონება, რომელშიც ფუნქციონირებს საჯარო სკოლები, უმაღლესი საგანმანათებლო და სამეცნიერო დაწესებულებები;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის ნავსადგურების ნავმისადგომები, ჰიდროტექნიკური ნაგებობები, შუქურები, შუქნიშნები და აკვატორია;
გაზის მაგისტრალური მილსადენი;
საავტომობილო გზები (ალტერნატიული მნიშვნელობის გზის არარსებობისას);
საჰაერო მოძრაობის, მართვისა და კონტროლის საშუალებები;
განსაკუთრებული მნიშვნელობის ასაფრენ-დასაფრენი ზოლები;
სიხშირეთა სპექტრი;
საქართველოს პოზიცია გეოსტაციონარულ ორბიტაზე;
სახელმწიფო პანთეონები;
საქართველოს პროკურატორის, თავდაცვისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროებისათვის კანონმდებლობით დადგენილი წესით განთავსებისთვის გადაცემული ქონება.
განუსხვისებელი სახელმწიფო ქონების ჩამონათვალში 2008 წელს შეტანეს ცვლილებები, რომლის თანახმადაც ნუსხიდან ამოიღეს სახელმწიფო მნიშვნელობის რკინიგზის ლიანდაგი და მასთან დაკავშირებული სიგნალიზაციის, ტელეკომუნიკაციის, დისპეჩერიზაციისა და ენერგომომარაგების სისტემები. 2007 წელს განუსხვისებელი სახელმწიფო ქონების ნუსხიდან ამოიღეს წყალმომარაგების სისტემების სათავე ნაგებობები, წყალსადენის სატუმბავი სადგურები და მაგისტრალური მილსადენები, საკანალიზაციო სისტემების მაგისტრალური კოლექტორები და რეგიონული გამწმენდი სადგურები. ბუნებრივია, მკითხველს გაუჩნდება მოსაზრება, თუ რის პრივატიზებას გეგმავს სახელმწიფო. 2007 წლამდე საქართველოს რკინიგზა სტრატეგიული მნიშვნელობის ობიექტს წარმოადგენდა და მისი პრივატიზება აკრძალული იყო. შოთა მურღულია კატეგორიულად აღნიშნავს, რომ დაუშვებელია სტრატეგიული მნიშვნელობის ქონების გასხვისება, განსაკუთრებით, ჩრდილო მეზობლის ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად იურიდიულ პირზე, მაშინ როდესაც საქართველოში რუსული კაპიტალი სულ უფრო მეტად იკიდებს ფეხს, მთავრობა კი რუსეთს დაუძინებელ მტრად მოიხსენიებს.
შოთა მურღულია კიდევ ერთ დაუდევრობას აღნიშნავს – განუსხვისებელი ქონების ნუსხას არ მიეკუთვნება პირუტყვის გადასარეკი ტრასები; ტყის ფონდის მიწა; სანიტარული დაცვის ზონის პირველი სარტყელი და რეკრეაციული დანიშნულების მიწა, ანუ მათი პრივატიზება შესაძლებელია. შოთა მურღულიამ ყურადღება გაამახვილა ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაში არსებული ქონების სარგებლობის უფლებით გადაცემის საკითხზე. შესაბამის კანონში ჩაწერილი წესი იურისტებს ორგვარი ინტერპრეტირების საშუალებას აძლევს და ამით პრობლემებს ქმნის.
“სახელმწიფო ქონების და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეული ქონების პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის შესახებ” საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პრიმა პუნქტით ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანო არაკომერციულ იურიდიულ პირებს ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ქონების ბაზაზე აფუძნებს. ჩანაწერის თანახმად თვითმმართველობებს შეუძლიათ აიპ-ის დაფუძნების დროს მის ქონებად ადგილობრივი ქონების შესაბამისი ნაწილი განსაზღვრონ. იურიდიულად გაუმართლებელი პროცედურა ადგილობრივ თვითმმართველობებს საშუალებას აძლევს (არაკომერციული) იურიდიულ პირად ჩამოაყალიბოს სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების. ამის გამო, ბოლო წლებში თითქმის ყველა თვითმმართველობა ბაღებს აიპ-ი ფორმით არეგისტრირებს, ხოლო მათი დაფინანსება ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტების საკუთარი სახსრებიდან ხდება.
კიდევ ერთხელ ვრწმუნდებით, რომ ნაჩქარევად ან სათანადო განხილვების გარეშე მიღებული კანონები რეფორმის გატარებას შეუძლებელს ხდის, რაც საზოგადოების მხრიდან სამართლიან კრიტიკას იწვევს. კრიტიკის მოყვარული მთავრობა კი საქართველოს ჯერ-ჯერობით არ ჰყოლია. ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბება შეუძლებელია ძლიერი თვითმმართველობებისა და მათი ბიუჯეტის საკითხების გადაწყვეტის გარეშე.