კეინზი და კეინზიანელობა

ი. დოღონაძე
1. კეინზი და კეინზიანელობა
ჯონ მეინარდ კეინზი დაიბადა 1883 წელს კემბრიჯში, ქალაქის უნივერსიტეტის ლოგიკისა და ეკონომიკური თეორიის პროფესორის ოჯახში. კემბრიჯის უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ იგი 25 წლის ასაკში გახდა ამავე უნივერსიტეტის პოლიტეკონომიის პროფესორი. მისი მასწავლებლები იყვნენ ა. მარშალი და ა. პიგუ. კეინზი გახდა მსხვილი სადაზღვევო კომპანიის თავმჯდომარე. იყო ინგლისის ყველაზე გავლენიანი ჟურნალის რედაქტორი და ინგლისური ბანკის ერთ-ერთი დირექტორი.

ჯ. კეინზმა ორი წელი იმუშავა ფინანსთა სამინისტროს დეპარტამენტში ინდოეთის საქმეებთან დაკავშირებით. შემდეგ მან დაიკავა ამ სამინისტროში მრჩეველის თანამდებობა.
სხვადასხვა სამსახურებში მუშაობისას კეინზი აანალიზებდა ეკონომიკური თეორიის პრობლემებს. “დიდი ეკონომიკური კრიზისის პერიოდში მან შექმნა ახალი ეკონომიკური დოქტრინა, რომელსაც ფუნდამენტური დასაბუთება მისცა თავისსავე წიგნში “დასაქმების, პროცენტის და ფულის ზოგადი თეორია”. ნეოკლასიკოსებისაგან განსხვავებით კეინზი იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ეკონომიკის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრობლემა არა რესურსების მიწოდებაში, არამედ მოთხოვნაშია.
საწყისი პრობლემის სახით კეინზმა შეარჩია დასაქმება, რადგანაც იგი უმნიშვნელოვანეს ხასიათს იღებს ეკონომიკური კრიზისების დროს. ჯ. კეინზმა გაანალიზა კაპიტალისტური ეკონომიკის ფუნქციონირება 30-იანი წლების “დიდი დეპრესიის” ფონზე, როცა უმუშევრობამ შეერთებულ შტატებში 25%-ს მიაღწია. მისი აზრით, ამ პირობებში წარმოების გაფართოება შეიძლებოდა საწარმოო ხარჯების ან ფასების ზრდის გარეშე. პირიქით, ფასების და ხელფასების შემცირება წარმოების მოცულობას არ შეამცირებდა. ჯ. კეინზმა დაამტკიცა, რომ კაპიტალისტურ სისტემაში არ არის სრული დასაქმების ავტომატური მექანიზმი, რაც პრაქტიკულად 30-იანი წლების დეპრესიამ გამოიწვია. მისი რეკომენდაცია მთავრობისადმი იყო: გაეზარდათ ხარჯები წარმოების გასაფართოებლად და ამით შეექმნათ დამატებითი სამუშაო ადგილები უმუშევრებისათვის.
დასაქმების დონე, კეინზის აზრით, განისაზღვრება არა ხელფასის ცვლილებებით, როგორც ამას ნეოკლასიკოსები ამტკიცებდნენ, არამედ ეფექტური მოთხოვნის დინამიკით, რომელიც შედგება მოხმარებისა და ინვესტიციების მოსალოდნელი ხარჯებისაგან. ეფექტური მოთხოვნა სრულადაა დამოკიდებული მეწარმეების ქცევასა და მოგების მაქსიმალიზაციაზე. შესაბამისად, იგი განისაზღვრება მოგების მოსალოდნელი ნორმით.
ეფექტური მოთხოვნა, როგორც ჯ. კეინზი წერს, შედგება ორი კომპონენტისაგან. ესენია: მოხმარება და ინვესტიციები. პირადი მოხმარების ზრდას კეინზი შემოსავლის ზრდის მყარ ფუნქციად მიიჩნევს. ამასთან, იგი ასკვნის, რომ მოხმარება არ იზრდება იმავე პროპორციით, რომლითაც შემოსავალი. ამიტომ მოხმარების წილი შემოსავალში მცირდება. მოხმარების ასეთ დინამიკას კეინზმა უწოდა საზოგადოების “ძირითადი ფსიქოლოგიური კანონი, რადგანაც ფსიქოლოგიურად ადამიანის მისწრაფება მოხმარებისაკენ უფრო ნაკლებია, ვიდრე მისი დაინტერესება შემოსავალის გაზრდით.
კეინზის მიხედვით ინვესტიციებს ორი ფაქტორი განსაზღვრავს: კაპიტალდაბანდებებიდან მოსალოდნელი შემოსავალი და საპროცენტო განაკვეთი. მოსალოდნელი შემოსავალი, უპირველეს ყოვლისა, დამოკიდებულია მომავალ მოგებაზე, რომლის ქვედა ზღვარი დღევანდელი საპროცენტო განაკვეთია.
საპროცენტო განაკვეთი, კეინზის მიხედვით, ავტონომიური ფაქტორია, რომელიც ფულზე მოთხოვნისა და მიწოდების საფუძველზე ყალიბდება.
კეინზი თავის თეორიაში ასახავს რაოდენობრივ კავშირს ინვესტიციებს, მოხმარებასა და ერთობლივ შემოსავალს შორის1. იგი ამ კავშირს ადგენს მულტიპლიკატორის მეშვეობით, რომლის მიხედვითაც ინვესტიციის ყოველი დამატებითი ერთეული პირველად შემოსავალთან ერთად ქმნის დამატებით შემოსავალსაც. (ყოველივე ეს დამოკიდებულია მოსახლეობის მიერ დანახარჯებისადმი ზღვრულ მიდრეკილებაზე).
ჯ. კეინზი მოთხოვნის რეგულირებისათვის განიხილავდა ორ ძირითად ინსტრუმენტს: ფულად-საკრედიტო პოლიტიკას და საბიუჯეტო პოლიტიკას. მისი აზრით, სახელმწიფოს ჩარევით შესაძლებელია ფულის ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთის რეგულირება გრძელვადიანი პერსპექტივით, თუმცა ეს მეთოდი ნაკლებად ეფექტურია კრიზისების პერიოდში. კრიზისთან ბრძოლაში იგი მთავარ როლს ანიჭებს რწმენის აღგენას, რისთვისაც საპროცენტო განაკვეთის შემცირება საკმარისი არაა. რეგულირების მთავარ ინსტრუმენტად იგი სახელმწიფო საბიუჯეტო პოლიტიკას მიიჩნევდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ჯ. კეინზმა თავისი ეკონომიკური შეხედულებები 1936 წელს ჩამოაყალიბა, მან აღიარება 1960-იან წლებში ჰპოვა, როდესაც ეკონომისტების უმრავლესობა ამ თეორიას მიემხრო. თანამედროვე კეინზიანელები აღიარებენ, რომ მონეტარული პოლიტიკა არსებით ზემოქმედებას ახდენს ეკონომიკურ აქტივობაზე. ერთი მხრივ, ადრეული კეინზიანელები 1950-იან წლებსა და 1960-იანი წლების დასაწყისში, როგორც წესი, ინარჩუნებდნენ შეხედულებას, რომ მონეტარული პოლიტიკა ვერ ზემოქმედებს საქმიან აქტივობაზე.
მათი მოსაზრებები მონეტარული პოლიტიკის არაეფექტურობაზე ეფუძნება სტრუქტურულ მოდელზე დამყარებულ ემპირიულ მტკიცებულებებს, რომლებიც შემდეგ პუნქტებს გულისხმობს:
1. “დიდი დეპრესიის” პერიოდში აშშ-ს ხაზინის საპროცენტო განაკვეთები მაქსიმალურად დაბალ დონეზე დაეცა (მაგ.: 3 თვიან სახაზინო ობლიგაციებზე 1%-ზე ნაკლები იყო). ადრეული კეინზიანელები მონეტარული პოლიტიკის ერთობლივ მოთხოვნაზე ზემოქმედების მხოლოდ ერთ არხს განიხილავდნენ: ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების ზემოქმედება საინვესტიციო დანახარჯებზე. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ “დიდი დეპრესიის” პერიოდში დაბალი საპროცენტო განაკვეთები იყო შედეგი მასტიმულირებელი პოლიტიკისა, რომელსაც შეეძლო საინვესტიციო დანახარჯების მოცულობის გაზრდა, მაგრამ ვერ შეძლო ემოქმედა იმ პერიოდის ეკონომიკურ აქტივობაზე. ისინი ფიქრობდნენ, რომ ფულის მასის ცვლილება ვერანაირ ზემოქმედებას ვერ ახდენს წარმოების მოცულობაზე, ანუ ფულს არანაირი მასტიმულირებელი მნიშვნელობა არა აქვს.
2. ადრეული კეინზიანელები ვერ ხედავდნენ ვერანაირ კავშირს ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებასა და საინვესტიციო დანახარჯებს შორის. ისინი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების ეფექტს მიიჩნევდნენ მონეტარული პოლიტიკის ერთობლივ მოთხოვნაზე გადაცემის ერთადერთ მექანიზმად. მას შემდეგ, რაც ისინი დარწმუნდნენ ამ არხის სისუსტეში, ჩათვალეს, რომ ფულის მასის ცვლილება ვერანაირად ვერ აისახება წარმოების მოცულობის ცვლილებაზე.
3. ადრეული კეინზიანელების მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ საბაზრო საპროცენტო განაკვეთები ვერანაირად ვერ ზემოქმედებს ძირითად კაპიტალში განხორციელებული ინვესტიციების მოცულობათა შესახებ ფირმების გადაწყვეტილებებზე. ამან კიდევ ერთხელ გაამყარა მათი დასკვენი იმის თაობაზე, რომ საპროცენტო განაკვეთების და საინვესტიციო დანახარჯების ურთიერთკავშირი მეტად სუსტია.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, 1960-იანი წლების შუახანებამდე ეკონომისტები, როგორც წესი, მონეტარულ პოლიტიკას დიდ ყურადღებას არ აქცევდნენ.

2. მილტონ ფრიდმანი
და მონეტარისტები

ჩიკაგოს სკოლის მთავარი წარმომადგენელი მილტონ ფრიდმანი იყო ეკონომიკის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატი (1976 წ.). მისი ძირითადი ნაშრომებია: “დაბეგვრა ინფლაციის ასალაგმავად” (1943 წ.), “სამომხმარებლო ფუნქციის თეორია” (1957 წ.), “ფასების თეორია” (1962 წ.), “ამერიკის შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია 1867-1960 წლებში” (1963 წ.), “ინფლაციის მიზეზები და შედეგები” (1963წ.) და სხვ. სწორედ მილტონ ფრიდმანის შეხედულებებმა ჩაუყარა საფუძველი თანამედროვე მონეტარულ თეორიას და მონეტარიზმს, როგორც ეკონომიკურ მიმდინარეობას.
მონეტარიზმი ერთ-ერთი ძირითადი მაკროეკონომიკური თეორიაა, რომლის წარმომადგენლებიც (მ. ფრიდმანი, ფ. კეიგანი, ა. მელტცერი, ფ. ჰაიეკი) იცავდნენ დებულებას ეკონომიკური სისტემის თვითრეგულირების შესახებ, ხოლო ეკონომიკის ციკლურ მერყეობას ფულის ფაქტორით ხსნიან. მონეტარიზმი ფულის რაოდეობრივი თეორიის სახეშეცვლილი ვარიანტია. მისი არსი გამოიხატება შემდეგში: ფული საბაზრო მეურნეობის მთავარი მამოძრავებელი ძალაა. მიმოქცევაში არსებული ფულის რაოდენობა გადამწყვეტ ზემოქმედებას ახდენს წარმოების დინამიკასა და ფასების დონეზე. ამიტომ, ეკონომიკის სტაბილიზაციისათვის საკმარისია სახელმწიფომ გაატაროს აქტიური ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა და არაა საჭირო გამოიყენოს საბიუჯეტო-საგადასახადო ბერკეტები. ქვეყნის ცენტრალურმა ბანკმა ზემოქმედება უნდა მოახდინოს ფულის მიწოდებაზე. ფულადი მასის ზრდის ტემპი წელიწადში არ უნდა აღემატებოდეს 3-5%-ს. წინააღმდეგ შემთხვევაში გაიზრდება წარმოების მოცულობის მერყეობა და ინფლაცია. ეკონომიკაზე სახელმწიფოს ზემოქმედება შემოიფარგლება ფულადი მასის მუდმივი ზრდის ტემპების შენარჩუნებით. მონეტარიზმი უპირისპირდება კეინზიანელობას. ფრიდმანი და “ჩიკაგოს სკოლის” სხვა წარმომადგენლები, კეინზისაგან განსხვავებით, ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის წინააღმდეგნი არიან. მათი აზრით, სახელმწიფოს სოციალური დანახარჯები, ერთი მხრივ, ზრდის ბიუჯეტის დეფიციტსა და ინფლაციას, ხოლო მეორე მხრივ, შრომის სტიმულების დაცემით აქვეითებს წარმოების ეფექტურობას. მონეტარისტებისათვის ეკონომიკა, უპირველეს ყოვლისა, არის ბაზარი, ხოლო ბაზარი თვითრეგულირებადი სისტემა, რომელზედაც ზემოქმედება შესაძლებელია პირველ რიგში ფულადი მასის რეგულირებით.
ფრიდმანი და მისის მიდევრები გამოდიოდნენ ადრეული კეინზიანელების შეხედულებათა წინააღმდეგ, ამხელდნენ რა სტრუქტურული მოდელის არასრულყოფილებას.
1963 წელს მილტონ ფრიდმანმა და ანა შვარცმა გამოაქვეყნეს თავიანთი ნაშრომი “ამერიკის შეერთებული შტატების მონეტარული ისტორია 1867-1960 წლებში”, რომელშიც აჩვენეს, რომ ადრეული კეინზიანელების დასკვნების საპირისპიროდ მონეტარული პოლიტიკა დიდი დეპრესიის პერიოდში არ იყო მასტიმულირებელი. უფრო მეტიც, ის იყო “მკაცრი”, როგორც არასდროს. აღნიშნულ ნაშრომში აღწერილია იმ პერიოდში ბანკების მასიური გაკოტრების და ფულის მასის შემცირების საკითხები.
საფონდო ბირჟის კრახმა დიდი დარტყმა მიაყენა როგორც ფასიანი ქაღალდების მფლობელ ფიზიკურ პირებს (რამაც თავის მხრივ მნიშვნელოვნად შეამცირა მათი სამომხმარებლო დანახარჯები), ისე კომერციულ ბანკებსაც, რომლებსაც აქტივების დიდი ნაწილი სწორედ ფასიან ქაღალდებში ჰქონდათ განთავსებული. შედეგად ფასიანი ქაღალდების გაუფასურების გამო ბანკებმა სერიოზული დანაკარგები განიცადეს, რამაც ისინი გაკოტრებამდე მიიყვანა.
კომერციული ბანკების მასიურმა გაკოტრებამ მისურის, ინდიანას, ილინოისის, აიოვას, არკანზასის და ჩრდ. კაროლინას შტატებში, სიტუაცია იქამდე მიიყვანა, რომ შეშფოთებული მეანაბრეები ცდილობდნენ თავიანთი საჩეკო და ვადიანი ანაბრების ბანკებიდან გამოეტანათ. შიშმა შეიპყრო, პირველ რიგში, აგრარული მეურნეობის სექტორის წარმომადგენლები, რომლებიც სხვებზე მეტად დაზარალდნენ 1920-იანი წლებში ბანკების გაკოტრების დროს. 1930 წლის ნოემბერში გაკოტრდა 265 ბანკი (180 მლნ აშშ დოლარის ოდენობის დეპოზიტებით), დეკემბერში გაკოტრდა 532 ბანკი (370 მლნ აშშ დოლარის ოდენობის დეპოზიტებით). განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო 11 დეკემბერს “ამერიკის შეერთებული შტატების ბანკის” გაკოტრება (200 მლნ აშშ დოლარის დეპოზიტებით). აღნიშნული ბანკი მოზიდული დეპოზიტების მიხედვით ყველაზე მსხვილი ბანკი იყო ბოლო დრომდე აშშ-ს ისტორიაში გაკოტრებული ბანკებიდან. ამასთან, მოსახლეობაში არსებობდა მოსაზრება ამ ბანკში სახელმწიფოს ინტერესების არსებობის თაობაზე. აქედან გამომდინარე მისმა გაკოტრებამ სერიოზული პრობლემები შეუქმნა საზოგადოების მხრიდან საბანკო სისტემისადმი ნდობას.
პირველი საბანკო პანიკა (1930 წლის ოქტომბერი – 1931 წლის იანვარი) დაიწყო დეპოზიტების მოცულობათა კლებით. ამ პერიოდში არ არსებობდა დეპოზიტების დაზღვევის სისტემა, რის გამოც ბანკის გაკოტრების შემთხვევაში მეანაბრეები თავიანთი ანაბრების მხოლოდ მცირე ნაწილს მიიღებდნენ. ანაბრების დაკარგვის შიშით შეპყრობილმა საზოგადოებამ გამოიტანა თავისი დანაზოგები ბანკებიდან. ამის შედეგად მნიშვნელოვნად გაიზარდა ბანკებს გარეთ არსებული ნაღდი ფულის მოცულობა. ამავე დროს, გაკოტრების თავიდან აცილების მიზნით კომერციული ბანკები ზრდიდნენ რეზერვების მოცულობას, რის შედეგადაც მნიშვნელოვნად შემცირდა ფულის მულტიპლიკატორის კოეფიციენტი:
1 + C
m = –
r + e + C
სადაც C – ბანკებს გარეთ არსებული ნაღდი ფული (M0);
r – სავალდებულო რეზერვები ფსს-ში;
e – კომ. ბანკების მიზნობრივი რეზერები.
ფულის მიწოდების მოდელის თანახმად თუ C – იზრდება, მაშინ ფულადი მასა მცირდება (მულტიპლიკატორის შემცირების საფუძველზე). C-ს ზრდა იწვევს დეპოზიტების გაფართოების უნარის დასუსტებას და, შესაბამისად, ფულის მულტიპლიკატორის კლებასაც, რაც თავის მხრივ განაპირობებს ფულადი მასის შემცირებას. e-ს (მიზნობრივი რეზერვები) ზრდა ნიშნავს იმ სახსრების კლებას, რომლებიც იძლევა დეპოზიტების გაფართოების (საბანკო ფულის შექმნის) შესაძლებლობას.
საბანკო კრიზისი 1931 -1933 წლებში გრძელდებოდა აღნიშნული მოდელის შესაბამისად: C და ე აგრძელებდნენ ზრდას. კრიზისის ბოლოს, 1933 წლის მარტში, M1 შემცირდა 25%-ზე მეტად. ეს არის აბსოლუტური რეკორდი აშშ-ს მთელ ისტორიაში. ფულადი მასა მცირდებოდა არნახულად, მიუხედავად მონეტარული ბაზის 20%-იანი ზრდისა. აქედან ჩანს, თუ რამდენად ძლიერად ზემოქმედებს C და e ფულად მასაზე, ანუ, როგორ ართულებს მონეტარული პოლიტიკის წარმმართველი სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობას დეპოზიტარებისა და ბანკების ქმედებები.
კეინზიანელებს შეუძლიათ გამოხატონ აზრი იმის თაობაზე, რომ მონეტარული პოლიტიკა არ იყო “მკაცრი”. საპროცენტო განაკვეთები იმ პერიოდში მართლაც დაბალი იყო. სახაზინო ობლიგაციებზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთის მიუხედავად, ზოგიერთ კორპორატიულ ობლიგაციებზე იგი კვლავ მაღალი რჩებოდა. ამასთან, ფრიდმანი ემყარებოდა არა ნომინალურ, არამედ რეალურ საპროცენტო განაკვეთებს. დეფლაციის პერიოდში მცირე ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების არსებობა სულაც არ ნიშნავდა მონეტარული პოლიტიკის სიმსუბუქეს.
მონეტარისტებმა უარყვეს აგრეთვე ადრეული კეინზიანელების შეხედულებები, რომ მონეტარული პოლიტიკა ვერ ზემოქმედებს საინვესტიციო დანახარჯებზე, რადგანაც ნომინალური საპროცენტო განაკვეთები სუსტადაა დაკავშირებული მათთან. ნომინალური საპროცენტო განაკვეთების სუსტი კავშირი საინვესტიციო დანახარჯებთან სულაც არ ნიშნავს რეალური საპროცენტო განაკვეთების სუსტ კავშირს საინვესტიციო დანახარჯებთან.
1960-იანი წლების დასაწყისში მილტონ ფრიდმანისა და მისი მიმდევრების მიერ გამოქვეყნებული კვლევები ემყარებოდა ემპირიულ მტკიცებულებებს. მთლიანობაში შესაძლებელია განვიხილოთ ემპირიული მტკიცებულებების შემდეგი სახეები: დროითი დამტკიცება, რომელიც ემყარება მაჩვენებელთა სინქრონულ ცვლილებას; სტატისტიკური დამტკიცება, რომელიც ემყარება ცვლადების კორელაციის სტატისტიკურ შეფასებას; ისტორიული დამტკიცება, რომელიც გულისხმობს ცალკეული ფირმების ურთიერთდაკავშირებას ისტორიული პროცესების გათვალისწინებით. განვიხილოთ თითოეული მათგანი მონეტარისტების თვალთახედვით:
1. დროითი დამტკიცება: მონეტარისტები იკვლევდნენ ფულადი მასის ზრდის კავშირს ეკონომიკური აქტივობის ციკლურ ცვლილებებთან. ამ კავშირის არსებობა პირველად ფრიდმანის და შვარცის ცნობილ ნაშრომში დამტკიცდა, რომელიც 1963 წელს გამოქვეყნდა. მათ აჩვენეს, რომ თითქმის 100 წლის განმავლობაში წარმოების მოცულობის კლება ფულადი მასის კლებას ემთხვეოდა. საშუალოდ, ფულადი მასის ზრდის პიკი 16 თვით უსწრებდა ეკონომიკის ზრდის პიკს. ამასთან, ამ პერიოდის ხანგძლივობა მერყეობდა რამდენიმე თვიდან 2 წლამდე. ამის საფუძველზე მონეტარისტებმა დაასკვნეს, რომ ფულადი მასის ზრდა ზემოქმედებს ეკონომიკური აქტივობის ციკლურ მერყეობაზე, მაგრამ ეს ზემოქმედება ხორციელდება გარკვეული პერიოდის შემდეგ.
დროითი დამტკიცება ეფუძნება ფილოსოფიის იმ პრინციპს, რომელიც ლათინურად შემდეგნაირად ჟღერს: პოსტ ჰოც, ერგო პროპტერ ჰოც და გულისხმობს იმას, რომ თუ მეორე მოვლენა ხდება პირველი მოვლენის შემდეგ, მაშინ მეორე მოვლენა განპირობებულია პირველით. ეს პრინციპი მართებულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენ დარწმუნებულები ვართ პირველი მოვლენის დამოუკიდებლობაში, ან სხვა მესამე ფაქტორის არარსებობაში.
2. სტატისტიკური დამტკიცება: სტატისტიკური დამტკიცება დაფუძნებულია ფულადი მასისა და მშპ-ს ფორმალურ სტატისტიკურ შეფასებაზე. იმავე 1963 წელს მილტონ ფრიდმანმა და დეივიდ მეიზელმანმა გამოაქვეყნეს აღნიშნული ტესტირების შედეგები, რომელიც ეხებოდა კეინზიანური მოდელის კრიტიკას. აღნიშნული მოდელის მიხედვით ინვესტიციები და სახელმწიფო ხარჯები იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის მერყეობას, ამიტომ ფრიდმანი და მეიზელმანი განიხილავდნენ “კეინზიანურ” მაჩვენებელ A-ს (ავტონომიური დანახარჯები), რომელიც ინვესტიციების და სახელმწიფო ხარჯების ტოლია. ისინი ამტკიცებდნენ: კეინზიანური მოდელი, რომელიც გულისხმობს, რომ A-ს გააჩნია წარმოების მოცულობა Y-ის მიმართ მაღალი კორელაციის უნარი, ხოლო ფულის მიწოდება M-ს იგივე უნარი არ აქვს – მცდარია.
3. ისტორიული დამტკიცება: ისტორიული დამტკიცება, რომელსაც “აშშ-ს მონეტარული ისტორია” შეიცავდა, რჩება მონეტარისტული პოზიციის ძალზედ ავტორიტეტულ არგუმენტად. ჩვენ ვხედავდით, თუ რა დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ამ წიგნს ადრეული კეინზიანელობის კრიტიკისათვის, რადგან იგი ამტკიცებდა, რომ “დიდი დეპრესიის” პერიოდში მონეტარული პოლიტიკა იყო “მკაცრი”, ხოლო წარმოების დაცემა ფულადი მასის მკვეთრმა კლებამ გამოიწვია, რომელიც თავის მხრივ იყო შედეგი 1930-1933 წლების საბანკო პანიკისა. ამასთან, წიგნში დამტკიცებულია, რომ ფულადი მასის ზრდის ტემპის ცვლილება წინ უსწრებს წარმოების მოცულობის ცვლილებას.
ზემოაღნიშნული არგუმენტების საფუძველზე შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ დასკვნები მონეტარისტების მტკიცებებიდან. როგორც ვხედავთ, უკუ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის შესაძლებლობა ან შიდა ფაქტორების მოქმედება ამცირებს დროითი ან სტატისტიკური დამტკიცების ჭეშმარიტებას. ამასთან, ბევრად უფრო დამაჯერებელია ზოგიერთი ისტორიული მტკიცებულება, რომლებშიც ფულადი მასის ზრდის ეგზოგენური შეფერხება წინ უსწრებდა ეკონომიკურ დაცემას.

3. ნეოკეინზიანელობა
თუ მონეტარიზმი საქართველოში

საქართველოს ეკონომიკა ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვნად იზრდებოდა. 2005 წელს ნომინალური მშპ-ს ზრდის ტემპმა შეადგინა 9,6%, 2006 წელს – 9,4%, 2007 წელს – 12,3%, ხოლო 2008 წელს ზრდის მოკრძალებული ტემპი – 2,1% დაფიქსირდა. 2008 წლის აგვისტოს შემდეგ ქვეყნის ეკონომიკა გარკვეულ პრობლემებს განიცდიდა, რომლებიც სერიოზულად გართულდა ბოლო თვეების განმავლობაში. ეკონომიკური კრიზისის თავიდან ასაცილებლად სწორი და დროული მოქმედებების განხორციელებისათვის, აუცილებელია ზუსტი ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავება. აქედან გამომდინარე, ჩვენი ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანია ნეოკეინზიანელებისა თუ მონეტარისტების შეხედულებების გათვალისწინებით არსებული მდგომარეობისადმი ობიექტური მიდგომების ჩამოყალიბება.
როგორც ვიცით, მშპ-ს მდგენელებს წარმოადგენს სამომხმარებლო ხარჯები, ინვესტიციები, სახელმწიფო ხარჯები და წმინდა ექსპორტი. აღსანიშნავია, რომ ბოლო პერიოდში ქვეყანაში სამომხმარებლო ბუმი იყო, რაც თავის მხრივ გამოწვეული იყო საბანკო სესხების ზრდით. სექტემბრის შემდეგ კომერციულმა ბანკებმა გაზრდილი საკრედიტო რისკებისა და ლიკვიდობის სიძნელებების გამო გაზარდეს საპროცენტო განაკვეთები სესხებზე. ეს, თავის მხრივ, შეანელებს ქვეყანაში სამომხმარებლო დანახარჯების ზრდას. ჩვენს ქვეყანაში ასევე იკლო უცხოური ინვესტიციების შემოდინებამ, რისი მიზეზებიცაა მსოფლიოში მიმდინარე ფინანსური კრიზისით გამოწვეული ლიკვიდობის დეფიციტი, აგვისტოს ომი საქართველოში და ჩვენში არსებული პოლიტიკურად არასტაბილური ვითარება. ინვესტიციების კლება მოსალოდნელია 2009 წლის ბოლომდე. ეს მნიშვნელოვნად დაასუსტებს ინვესტიციების ზრდის კვალდაკვალ მშპ-ს ზრდის უნარს. რაც შეეხება ექსპორტს, ჩვენი ქვეყნიდან ექსპორტის დიდი ნაწილი გადის თურქეთში, უკრაინაში, აზერბაიჯანში, გერმანიაში. ამ ქვეყნებში ამჟამად სერიოზული ეკონომიკური პრობლემებია. ეს, ბუნებრივია, შეამცირებს მათი მხრიდან მოთხოვნას ჩვენს პროდუქციაზე. შემცირდება იმპორტიც, რადგან საქართველოში ფულადი მასის შემცირება შიდა მოთხოვნასაც ამცირებს.
აქედან გამომდინარე, მშპ-ს ზრდის ერთ-ერთ ძირითად ბერკეტად შეიძლება სახელმწიფო ხარჯების ზრდა მივიჩნიოთ. თუმცა აქ თავს იჩენს ერთი მეტად მნიშვნელოვანი პრობლემა: საიდან მოხდება აღნიშული საბიუჯეტო ხარჯების დაფინანსება? ეკონომიკის ზრდის ტემპის შემცირება ამცირებს დასაბეგრ ბაზას ქვეყანაში. შედეგად დაიკლებს მიღებული საგადასახადო შემოსავლებიც. ეს პროცესი მოსალოდნელია 2009 წლის შემდეგაც გაგრძელდეს. არსებობს საბიუჯეტო დეფიციტის ალბათობა. საბიუჯეტო დეფიციტის დაფინანსება კი შესაძლებელია როგორც შიდა ისე გარე წყაროებითაც. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ საქართველომ უკვე მოახდინა ევროობლიგაციების ემისია და ქვეყანაში გაზრდილია პოლიტიკური და ეკონომიკური რისკები, გარე წყაროებიდან ფულის სესხება მეტად გაძნელდება. რაც შეეხება შიდა წყაროებს, აღნიშნული მეთოდი მნიშვნელოვნად გაზრდის ქვეყანაში საპროცენტო განაკვეთებს (მონეტარისტების ერთ-ერთი არგუმენტი კეინზიანელების საწინააღმდეგოდ), რაც თავისმხრივ კიდევ უფრო შეაფერხებს ეკონომიკურ ზრდას.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შესაძლებელია აქცენტი გადავიტანოთ მონეტარულ პოლიტიკაზე. 2008 წლის სექტემბრიდან ეროვნულმა ბანკმა აამოქმედა რეფინანსირების ინსტრუმენტი, რომელიც კომერციული ბანკების მოკლევადიანი დაფინანსებისათვის გამოიყენება. ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთადაც სწორედ აღნიშნული ინსტრუმენტის განაკვეთი (7 დღიანი სესხების წლიური საპროცენტო განაკვეთი) იქნა აღებული.
ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის გადაწყვეტილებით რეფინანსირების განაკვეთი ყოველთვიურად მცირდება. 2009 წლის 15 აპრილის გადაწყვეტილებით იგი 6%-ს შეადგენს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ფასების დონე მნიშვნელოვნად იკლებს, ეროვნულმა ბანკმა უნდა მოახდინოს აღნიშნული განაკვეთის მნიშვნელოვანი კლება და საბანკო სისტემის სტიმულირება, რისთვისაც მეტად მნიშვნელოვანია ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობის ხარისხის ზრდა.