ვალი, მაგრამ რამდენი?
მაკა ღანიაშვილი
ფინანსთა სამინისტროს მონაცემებით, 2012 წლის 31 ოქტომბრის მდგომარეობით, ქვეყნის სახელმწიფო საგარეო ვალი 4 373 121 000 აშშ დოლარია. მთლიანი სახელმწიფო საგარეო ვალიდან, 3 948 848 000 აშშ დოლარი მთავრობის საგარეო ვალია, 424, 273 მლნ აშშ დოლარი კი _ საქართველოს ეროვნული ბანკის. ეროვნული ბანკის მთლიანი ვალი საერთაშორისო სავალუტო ფონდზე (სსფ) მოდის. გარდა ამისა, 2013 წელს საქართველოს სახელმწიფოს როგორც შიდა, ისე საგარეო ვალდებულებები 818 მლნ ლარით გაიზრდება. ამის შესახებ ქვეყნის 2013 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონპროექტის განმარტებით ბარათშია ნათქვამი. კანონპროექტის მიხედვით, 2013 წლისთვის ვალდებულებების ცვლილება 281.7 მლნ ლარს შეადგენს, მათ შორის ვალდებულებების ზრდა – 818 მლნ ლარს.
მათგან საგარეო წყაროებიდან მიღებული კრედიტები 718.0 მლნ ლარით არის განსაზღვრული, საიდანაც 650 მლნ საინვესტიციო პროექტების დასაფინანსებლად მიღებული გრძელვადიანი შეღავათიანი კრედიტებია, 68 მლნ ლარი კი – მსოფლიო ბანკის საბიუჯეტო დახმარება. ამასთან, საშინაო წყაროებიდან მიღებული სახსრები 100 მლნ ლარით განისაზღვრება. რაც შეეხება ვალდებულებების კლებას, იგი 536.3 მლნ ლარით არის განსაზღვრული, საიდანაც 473 მლნ საგარეო ვალის დაფარვაზე მიიმართება, ხოლო 63.3 მლნ – საშინაო ვალდებულებების შესრულებაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო საგარეო ვალის მდგრადობა საქართველოს სუვერენული საკრედიტო რეიტინგის ერთ-ერთი ძლიერი მხარეა, რაც აღიარებულია ბოლო წლებში საქართველოსთან მომუშავე სარეიტინგო სააგენტოების Standard & Poor’s-ის, Fitch-ის და Moody’s-ის მიერ, ექსპერტთა შეფასებით, მდგომარეობა მაინც საყურადღებოა და თუ ხელისუფლებამ შესაბამისი ღონისძიებები სასწრაფოდ არ გაატარა, შეიძლება ევროპის ბევრი ქვეყნის მსგავსად, საქართველოც სავალალო მდგომარეობაში აღმოჩნდეს.
როგორც წესი, ქვეყნის მდგომარეობა საგარეო დავალიანების კუთხით ითვლება არასტაბილურად, როდესაც ოფიციალური კრედიტორები (საერთაშორისო ორგანიზაციები ან სხვა სახელმწიფოების მთავრობები, სხვადასხვა დონორები) აღარ განაგრძობენ ქვეყნის მხარდაჭერას ახალი დაფინანსების მეშვეობით არსებული დეფიციტის დასაფარად, აგრეთვე, იმ შემთხვევაში, როდესაც დავალიანების მომსახურება ზედმეტად დიდი ტვირთი ხდება ქვეყნისთვის.
საგარეო ვალში გამოარჩევენ რამდენიმე ჯგუფს. პირველ რიგში, ეს არის სახელმწიფოს ვალი, რომელიც უნდა გადაიხადოს უშუალოდ სახელმწიფომ, მაგრამ, გარდა ამისა, ვალი შეიძლება აიღოს ნებისმიერმა კერძო სტრუქტურამ. ეს ვალი არ არის სახელმწიფოს გადასახდელი. რაც შეეხება ქვეყნის მთლიან საგარეო ვალს, ეს არის ჯამი სახელმწიფო და არასახელმწიფო სტრუქტურების მიერ აღებული ვალებისა.
საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემების მიხედვით, საქართველოს მთლიანმა საგარეო ვალმა 2012 წლის 30 ივნისის მდგომარეობით, 12 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა. აქედან, სამთავრობო სექტორის ვალი დაახლოებით 33%-ია, 6% – ეროვნული ბანკის; 17% – საბანკო სექტორის; 20% – სხვა სექტორებისა და 24% – კომპანიათაშორისი ვალი. საქართველოს მთლიანი საგარეო ვალის შეფარდება მშპ-სთან 78,7%-ს შეადგენს (იგულისხმება პერიოდი 2011 წლის მესამე კვარტალიდან 2012 წლის მეორე კვარტალის ჩათვლით).
მსოფლიოში მიღებული პრაქტიკის შესაბამისად, სახელმწიფო ვალის ზედა ზღვრად მთლიანი შიდა პროდუქტის მიმართ ვალის მოცულობის 60-პროცენტიანი დონე მიიჩნევა. საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი მშპ-ის 29,8 პროცენტია, ეს ციფრი გვაჩვენებს, რომ მდგომარეობა საკმაოდ სტაბილურია. შეიძლება ითქვას, რომ მშპ-ის მიმარ საქართველოს საგარეო ვალი მსოფლიოში ერთ-ერთი დაბალია. სახელმწიფო ვალის კოეფიციენტები მნიშვნელოვნად შემცირდა 2003 წლიდან. ამას მოჰყვა კოეფიციენტების დროებითი ზრდა 2008-2010 წლებში გლობალური ფინანსური და ეკონომიკური კრიზისის ფონზე, რომელმაც უარყოფითად იმოქმედა ეკონომიკური ზრდის ტემპებზე არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ რეგიონში. საქართველოში ვალის კოეფიციენტების კლების ტენდენცია 2011 წლიდან გაგრძელდა.
თუმცა, როდესაც სახელმწიფოს უნარზე ვსაუბრობთ _ მოემსახუროს საგარეო ვალს _ მხოლოდ სახელმწიფო საგარეო ვალის მშპ-სთან ფარდობის მაჩვენებელი ბევრს არაფერს გვეუბნება. გასათვალისწინებელია ბევრი სხვა გარემოებაც. მაგალითად, სახელმწიფო ვალში არ შედის, მაგრამ ვიცით, რომ რკინიგზამ ობლიგაციები გამოუშვა. ”საქართველოს რკინიგზა” სახელმწიფო კომპანიაა და თუ ამ თანხას ვერ გადაიხდის, ქვეყანა მას დაკარგავს. ქვეყნის მთავრობა ამ დროს გვერდზე ვერ გადგება და ამ ფაქტზე თვალს ვერ დახუჭავს. თუ რკინიგზას პრობლემა შეექმნება, ეს თანხაც ბიუჯეტის გადასახდელი იქნება. ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი არა მხოლოდ სამთავრობო ან სახელმწიფო ვალზე, არამედ მთლიან საგარეო ვალზე მსჯელობა. აუცილებელია ყურადღება მიექცეს სამივე პარამეტრს: სახელმწიფოს ვალსაც, საბანკო სექტორის ვალსაც და მთლიან საგარეო ვალსაც. მარტო ერთი პარამეტრით რეალური სიტუაციის შეფასება რთულია.
გარდა ამისა, არსებობს სხვა მაჩვენებლებიც, რომლებიც არცთუ დამაიმედებელია. კერძოდ _ საგარეო ვალი ექსპორტთან შედარება. ექსპორტი ქვეყანაში ვალუტის შემოდინების რეალური წყაროა და ეკონომისტები ექსპორტს საგარეო ვალს ადარებენ. საქართველოს მთავრობის ვალის შეფარდება ექსპორტთან არის 176%, სახელმწიფო ვალის, ანუ სამთავრობო ვალს დამატებული ეროვნული ბანკის ვალის შეფარდება ექსპორტთან 214%ია, თუ კომერციული ბანკების ვალსაც გავითვალისწინებთ, შეფარდება ექსპორტთან არის 295%, ხოლო ჯამში, მთელი ქვეყნის საგარეო ვალს თუ შევადარებთ ექსპორტს, მივიღებთ დაახლოებით 510%-იან ნიშნულს. ამ მონაცემების მიხედვით, შეიძლება ითქვას, რომ კატასტროფული მდგომარეობა გვაქვს, რადგან ეს რიცხვები ერთ რამეზე მიუთითებს: ექსპორტის დონე ქვეყანაში ძალიან დაბალია, რის გამოც ჩვენს ეკონომიკას არ აქვს სათანადო უნარი, მოემსახუროს საგარეო ვალებს. ექსპერტთა შეფასებით, პრობლემა ის კი არ არის, რომ ვალი გვაქვს, პრობლემა ის არის, რომ ქვეყნის ეკონომიკა ვერ ქმნის რესურსს, რომ ამ ვალებს მოემსახუროს.
ქვეყნის საგარეო დავალიანებისა და მასთან დაკავშირებული ეკონომიკური სტრესების პროგნოზირებისას, აუცილებელია ყოველი ქვეყნისათვის აქტუალური ფაქტორებისა და კომპონენტების გათვალისწინება. მნიშვნელოვანია, მაგალითად, ქვეყნის მიერ ვალების მომსახურების გამოცდილების გათვალისწინება. აგრეთვე მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებაც, თუ რამდენად შეღავათიანია ქვეყნის მიერ მოპოვებადი კრედიტები. ღარიბი ქვეყნების შემთხვევაში, საპროცენტო განაკვეთები საბაზრო განაკვეთებისგან, როგორც წესი, განსხვავდება.
საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი ღარიბი ქვეყნების საგარეო ვალებთან დაკავშირებული მდგომარეობის ანალიზისას ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტი ხშირად ქვეყნის საგარეო ვალების ზრდის მიზეზად გვევლინება. გამოცდილება ცხადყოფს, რომ ქვეყნები, რომლებსაც უარყოფითი საგადამხდელო ბალანსი გააჩნიათ, უფრო ხშირად ხვდებიან საგარეო ვალებთან დაკავშირებულ არასტაბილურ მდგომარეობაში.
გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს ერთხელ უკვე გადაუვადეს სავალო ვალდებულებების მომსახურების თარიღი. მოხდა საქართველოს საგარეო ვალების რესტრუქტურიზაცია პარიზის კლუბის მიერ 2004 წელს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქვეყანას ამ ეტაპზე არავითარი გამოსავალი _ გარდა იმისა, რომ დაიწყოს ვალდებულებების მომსახურება _ არ აქვს.
საგარეო ვალებთან ერთად, დიდი სისწრაფით იზრდება საქართველოს შიდა ვალდებულებებიც. წლის დასაწყისიდან სახელმწიფოს შიდა ვალის მოცულობა ერთბაშად ნახევარი მილიარდი ლარით არის გაზრდილი. შიდა ვალი კი ყოველ კვირა გამართული ფასინი ქაღალდების აუქციონების მეშვეობით იზრდება. სახაზინო ვალდებულებების, სახაზინო ობლიგაციებისა და სახელწიფო ობლიგაციების მეშვეობით, ზუსტად წინასაარჩევნოდ შიდა ვალდებულებების მოცულობა 500 მლნ ლარით გაიზრდა.
2008 წელს მთავრობამ ევროობლიგაციები გამოუშვა და ნახევარი მილიარდის ოდენობის ვალი აიღო, რომლის გადახდის ვადა 2013 წელი უნდა ყოფილიყო. აღნიშნულმა ტრანზაქციამ ქვეყანა გააცნო საერთაშორისო კაპიტალის ბაზრებს. 2011 წელს საქართველომ გამოუშვა მეორე, ამჯერად, 10-წლიანი ევროობლიგაცია, რომლის ფინანსური პარამეტრები, მიმზიდველობის თვალსაზრისით, გაუთანაბრდა უფრო მაღალი საკრედიტო რეიტინგის მქონე სუვერენული სახელმწიფოების ფასიან ქაღალდებს. ამ ტრანზაქციის ფარგლებში მოხდა 2008 წელს გამოშვებული 5-წლიანი ევროობლიგაციის წინსწრებით გამოსყიდვა. 2013 წელს ჩვენ ამ ვალს ვერ გადავიხდიდით. 2011 წელს მთავრობამ ახალი ევროობლიგაციები გამოუშვა, რომლითაც დაიფარა ძველი ვალის 84 პროცენტი. ექსპერტთა შეფასებით, ევროობლიგაციების გამოშვება, ერთი მხრივ, კარგია, რადგან ის ხელს უწყობს ქვეყანაში ფინასური ბაზრების განვითარებას, მაგრამ, მეორე მხრივ, სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები, ცოტა საშიშია ისეთი არამყარი ეკონომიკის მქონე ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა.
2013 წლის სახლემწიფო ბიუჯეტის კანონპროექტი
ვალების მომსახურების თემა განსაკუთრებით პრობლემატური ხდება (არა მარტო საქართველოსთვის) მაშინ, როცა ქვეყნის ბიუჯეტი მეტწილად სოციალურ პროგრამებზეა ორიენტირებული და არა ეკონომიკურ განვითარებაზე. ჩვენი ბიუჯეტი სოციალურად ორიენტირებულია და ეს ტენდენცია კიდევ უფრო ღრმავდება. 2012 წელს სოციალური ხარჯები 2 მილიარდი იყო, ახალი წლიდან კი, ახალი მთავრობა პენსიების ზრდისა და სადაზღვევო პროგრამების დაფინანსების ზრდას აპირებს. მაშინ, როცა ქვეყნის ეკონომიკას სტიმულირება სჭირდება.
5 ნოემბერს საქართველოს მთავრობამ პარლამენტს განსახილველად 2013 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონპროექტის პირველადი ვარიანტი წარუდგინა. ფინანსთა სამინისტროს განმარტებით, სხვადასხვა უწყებისთვის საბიუჯეტო დაფინანსების შემცირების, სარეზერვო ფონდების შეკვეცისა და საგადასახადო პოლიტიკის ცვლილებების შედეგად, 740 მილიონი ლარის რესურსის მოძიება გახდა შესაძლებელი.
ბიუჯეტის პროექტის თანახმად, მომავალ წელს, 20 სამინისტროდან რვას დაფინანსება შეუმცირდება. ესენია _ რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 127 მილიონი ლარით), ფინანსთა (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 18 მილიონი ლარით), ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 64 მილიონი ლარით), ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 172 მილიონი ლარით), საგარეო საქმეთა (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 7 მილიონი ლარით), კულტურის და ძეგლთა დაცვის (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 25 მილიონი ლარით), სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 12 მილიონი ლარით) და გარემოს დაცვის სამინისტროები (დაფინანსება უმცირდება დაახლოებით 2 მილიონი ლარით). ბიუჯეტიდან შემცირებულ დაფინანსებას მიიღებს პრეზიდენტის ადმინისტრაციაც. ამ უწყების საბიუჯეტო დაფინანსება 2013 წლისთვის 9.2 მილიონ ლარით განისაზღვრა. 2012 წელს პრეზიდენტის ადმინისტრაცია 14.1 მილიონი ლარით ფინანსდებოდა. 40 მილიონით შემცირდება პრეზიდენტის სარეზერვო ფონდის მოცულობაც. აღნიშნული ფონდი მომავალ წელს 10 მილიონ ლარს მიიღებს (2012 წ. _ 50 მილიონი ლარი). დაახლოებით 23 მილიონი ლარით შეუმცირდება დაფინანსება პრეზიდენტზე დაქვემდებარებულ კიდევ ერთ უწყებას _ ეროვნული უშიშროების საბჭოს. მომავალ წელს უშიშროების საბჭოს აპარატი 1.8 მილიონ ლარს მიიღებს. 2012 წელს ეს უწყება ბიუჯეტიდან 24.7 მილიონი ლარით ფინანსდებოდა. 2013 წელს შემცირებულ საბიუჯეტო დაფინანსებას მიიღებს ყველა გუბერნატორის ადმინისტრაცია. ასევე შეიკვეცება ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობებისთვის გადასაცემი ტრანსფერების ოდენობაც. 2012 წლის მონაცემებით, ტრანსფერების საერთო ჯამი 832 მილიონ ლარს შეადგენდა, მომავალ წელს კი 770.1 მილიონამდე შემცირდა. 200 მილიონზე მეტით შეიკვეცება საქართველოს რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების სარეზერვო ფონდის მოცულობა. 2012 წელს ფონდი ბიუჯეტიდან არსებულ 357.9 მილიონ ლარს იღებდა. მომავალ წელს მისთვის 150 მილიონი ლარი გამოიყოფა. დაფინანსება უმცირდება სახალხო დამცველის აპარატსაც. 2012 წელს იგი 2.1 მილიონ ლარს იღებდა, მომდევო წელს კი 1.8 მილიონ ლარს მიიღებს. 49.6 მილიონიდან 31.8 მილიონ ლარამდე ეკვეცება დაფინანსება საზოგადოებრივ მაუწყებელს. იმ უწყებებს შორის, რომელიც მომავალ წელს ბიუჯეტიდან გაზრდილ დაფინანსებას მიიღებს, აღსანიშნავია რამდენიმე სამინისტრო. დაახლოებით 200 მილიონით გაიზრდება შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს საბიუჯეტო დაფინანსება. 2013 წელს უწყების ბიუჯეტი 2 მილიარდი ლარით განისაზღვრა (2012 წ. _ 1.809 მლრდ). 2013 წელს დაფინანსება ასევე გაეზრდება თავდაცვის, შინაგან საქმეთა, განათლებისა და მეცნიერების, სოფლის მეურნეობის, იუსტიციის, სასჯელაღსრულებისა და დევნილთა სამინისტროებს, ასევე რეინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის და დასაქმების მინისტრის აპარატებს. 2013 წლის ბიუჯეტის პროექტი დაახლოებით 4-მილიონიან ზრდას ითვალისწინებს მთავრობის კანცელარიისთვის (2013 წ. _ 13.6 მლნ 2012 წ. _ 10 მლნ). მთავრობის სარეზერვო ფონდი კი უცვლელი რჩება _ 50 მილიონი ლარი. საქართველოს პარლამენტის მომავალი წლის ბიუჯეტი 700 ათასი ლარით იზრდება (2013 წ. _ 39.8 მლნ 2012 წ. _ 39.1 მლნ). 2013 წლის ბიუჯეტის პროექტის თანახმად, გაიზრდება საქართველოს საპატრიარქოს დაფინანსებაც. მომდევნო წელს, საპატრიარქო 25 მილიონ ლარს მიიღებს (2012 წ. _ 22.8 მლნ). ბიუჯეტის პროექტის მიხედვით, ახალი მთავრობის პრიორიტეტები სოციალური მდგომარეობა, სასჯელაღსრულების სისტემა და განათლებაა. როგორც ფინანსთა სამინისტროში აცხადებენ, სწორედ ამ სფეროების უკეთ განვითარების მიზნით გაიზარდა შესაბამისი სამინისტროების დაფინანსება.
საქართველოს 2013 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების საპროგნოზო მაჩვენებელი 7 437 მლნ ლარით განისაზღვრა. 2013 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტის გადასახადების საპროგნოზო მაჩვენებელი 6 920.0 მლნ ლარით განისაზღვრა, რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის 23.6%-ს შეადგენს. რაც შეეხება გადასახადების საპროგნოზო მაჩვენებლებს ცალკეული გადასახადების სახეების მიხედვით, ასე გამოიყურება: საშემოსავლო გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 1 805.0 მლნ ლარით, რაც მშპ-ის 6.2%-ს შეადგენს და 2012 წლის საპროგნოზო მაჩვენებელთან შედარებით 11.3%-ით იზრდება. მოგების გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 930.0 მლნ ლარით, რაც მშპ-ის 3.2%-ია და 2012 წლის საპროგნოზო მაჩვენებელთან შედარებით 8.5%-ით იზრდება; დამატებული ღირებულების გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 3 388,0 მლნ ლარით, რაც მშპ-ის 11.6%-ს შეადგენს და 2012 წლის საპროგნოზო მაჩვენებელთან შედარებით 10.8%-ით იზრდება. აქციზის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 663.0 მლნ ლარის ოდენობით, რაც მშპ-ის 2.3%ს შეადგენს და 2012 წლის საპროგნოზო მაჩვენებელთან შედარებით 3.0%-ით იზრდება. იმპორტის გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 104.0 მლნ ლარით, რაც მშპ-ის 0.4%-ს შეადგენს და 2012 წლის საპროგნოზო მაჩვენებელთან შედარებით 15.2%-ით იზრდება.
სხვა გადასახადის საპროგნოზო მაჩვენებელი კი 30.0 მლნ ლარით განისაზღვრა. ამასთან, 2013 წლისთვის გრანტების საპროგნოზო მაჩვენებელი განისაზღვრა 167.0 მლნ ლარით, მათ შორის საბიუჯეტო გრანტები _ 52.0 მლნ ლარით, საინვესტიციო (ხარჯზე მიბმული) გრანტები კი _ 115.0 მლნ ლარით.
ასევე, ბიუჯეტის პროექტის თანახმად, 2013 წლისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტის სხვა შემოსავლების საპროგნოზო მაჩვენებელი განსაზღვრულია 350 მლნ ლარის ოდენობით, საიდანაც 151 მლნ ლარი სახელმწიფო წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმოების მოგებიდან მისაღებ დივიდენდებს წარმოადგენს.
მაგრამ ექსპერტთა შეფასებით, ბიუჯეტის ციფრებზე მეტად, ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია ის, რომ საქართველოში დამყარდეს საბიუჯეტო წესრიგი, როგორც შემოსავლების, ისე საბიუჯეტო ხარჯების კუთხით.
განვლილ გზას რომ გადავხედოთ, უდაოა, რომ 2003 წლიდან საქართველოში დაიწყო ფინანსური წესრიგის დამყარება. თუმცა, ეს, ძირითადად, ეხებოდა ბიუჯეტის საშემოსავლო და არა ხარჯვით ნაწილს. ექსპერტთა რეკომენდაციით, მთავარია ახალმა ხელისუფლებამ ახლა ფინანსური წესრიგი დაამყაროს ხარჯვით ნაწილში. ხარჯვით ნაწილში წესრიგის დასამყარებლად კი, სპეციალისტთა რეკომენდაციით, პირველ რიგში, უნდა შემცირდეს სახელმწიფოს მმართველობითი ხარჯები. უნდა მოხდეს იმ თანხების მობილიზაცია, რაც სჭირდება სოციალური პროგრამების განხორციელებას.
როგორც წინა ხელისუფლება ხშირად აპელირებდა, 2003 წლიდან ბიუჯეტი საგრძნობლად გაიზრდა. მაგრამ რის ხარჯზე მოხდა ეს ნახტომისებური ზრდა? 2003 წლამდე არსებობდა 2 სახის ბიუჯეტი _ ნაერთი სახელმწიფო ბიუჯეტი და სპეცსახსრების ბიუჯეტი. ე.წ. ”ვარდების რევოლუციის” შემდეგ მთავრობამ ეს ორი ბიუჯეტი გააერთიანა და მივიღეთ დიდი ციფრი. რაც იმას ნიშნავს, რომ ბიუჯეტის თანხობრივი ზრდა გამოიწვია ამ ღონისძიებებმა და არა ეკონომიკურმა განვითარებამ. ამას დაემატა ფინანსური წესრიგის დამყარება საგადასახადო ნაწილში და მივიღეთ ის, რომ 2007 წლისთვის ბიუჯეტი უკვე 7 მილიარდი ლარის გარშემო იყო და ამ რიცხვის გარშემო ტრიალებს ახლაც, ბოლო 5 წელის განმავლობაში.
2012 წელს ბიუჯეტის შემოსავლები იყო 7 800 000 მილიონი ლარი. აქედან 6 300 000 იყო საგადასახადო შემოსავლები. ბიუჯეტის 14% შეივსო იმ გრანტების ნაწილით, რომელიც დონორებმა რუსეთ-საქართველოს ომის შედეგ გამოგვიყვეს. საუბარია, 1 100 000 მილიონზე. 2013 წელს ეს დახმარება, ფაქტობრივად, იწურება, რჩება ძალიან მიზერული ნაწილი, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2013 წლიდან საქართველოს მთავრობა სერიზოული გამოწვევების წინაშე დგება. ბიუჯეტის შესავსებად აღარ არსებობს იმ დახმარების ნაწილი, რომელიც დონორთა კონფერენციამ 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ გამოგვიყო. როგორ უნდა შეივსოს ბიუჯეტი? აუცილებელია ეკონომიური ზრდა, რომელიც ბიუჯეტის შევსების გარანტია გახდება.