რას მოიგებს აშშ იუანის რევალვაციით

რედაქციისგან

ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის პირველი პირის, ჰუ ძინტაოს აშშ-ში ბირთვულ სამიტზე დასწრებას ბარაკ ობამასთან შეხვედრა მოჰყვა, რომელზედაც საკითხთა ფართო წრე განიხილეს. ერთ-ერთი უმთავრესი მათ შორის, ჩინური ვალუტის იუანის კურსია, რომლის ბედსაც ამერიკელები უფრო განიცდიან, ვიდრე დოლარის მომავალს. იუანის რევალვირების მოთხოვნაზე ბევრი ამერიკელი კონგრესმენის პოლიტიკური კარიერაა დამოკიდებული.

იუანის კურსთან დაკავშირებით ამერიკელ ეკონომისტებს შორის ისეთი განხეთქილება გაჩნდა, საზოგადოება ლამის ორ მტრულ ბანაკად გაიყო. ესენია ეკონომიკაში ნობელის პრემიის ლაურეატი პოლ კრუგმანისა და Morgan Stanley-ის აზიური მიმართულების მეთაურის, აზიურ ეკონომიკაში ექსპერტის სტივენ როუჩის დაჯგუფებები. ბოლო პერიოდში პოლემიკა განსაკუთრებით გამოცოცხლდა. აშშ-მ სერიოზულად დაიწყო საუბარი ჩინეთის მისამართით სანქციების გამოყენებაზე, თუკი ჩინეთი ეროვნული ვალუტის კურსის აწევაზე არ იზრუნებს. აშშ-ის ხაზინა დაიმუქრა კიდეც, რომ ჩინეთს სავალუტო მანიპულატორთა რიცხვში შეიყვანდა. მარტის შუა რიცხვებში კი 135-მა ამერიკელმა სენატორმა მიმართვას მოაწერა ხელი, რომლითაც ხელისუფლებას ჩინეთის წინააღმდეგ სავაჭრო ომისკენ მოუწოდებენ.
ანალიტიკოსები აშშ-სა და ჩინეთს შორის მოლაპარაკებებიდან დიდ შედეგს არ ელიან, რასაც ორი მიზეზი აქვს: პირველ რიგში, ჩინეთი ეროვნული ვალუტის მნიშვნელოვან რევალვაციას არ დაუშვებს, რადგან ეს დიდ დარტყმას მიაყენებდა ჩინელ ექსპორტიორებს. საუბარი შეიძლება იყოს მხოლოდ სიმბოლურ ჟესტზე, რომელმაც საეჭვოა, რომ ამერიკელი კონგრესმენები დააკმაყოფილოს; მეორეც, ჩინური ვალუტის მნიშვნელოვანი გაძვირებით საეჭვოა, რომ აშშ-მ თავის ორ უმთავრეს მაკროეკონომიკურ პრობლემას უშველოს, ეს არის უმუშევრობის ზრიდს შეჩერება და სავაჭრო ბალანსის დეფიციტის შემცირება.
უკან ოთხმოციან წლებში
ამას ახლა ცოტა თუ იხსენებს, მაგრამ იყო დრო, როცა ჩინური ვალუტა უფრო ძვირი იყო, ვიდრე დღეს. 1990-იან წლებში დოლარში 5.8 იუანს იძლეოდნენ, ხოლო 1980 წლის ბოლოს სამ იუანსაც. 1994 წელს ჩინელებმა გადაწყვიტეს, ზრდის საექსპორტო მოდელზე გაეკეთებინათ არჩევანი და მაშინ ჩინური იუანის კურსი ერთ დღეში სამჯერ დაეცა. ამან ჩინურ პროდუქციას საშუალება მისცა კონკურენტუნარიანი გამხდარიყო.
მას შემდეგ, თითქმის 2005 წლის ივლისამდე, იუანი დოლარის კურსზე მკაცრად მიება. ამ ბალანსის შესანაჩუნებლად ჩინეთის სახალხო ბანკი იძულებული გახდა ყოველთვიურად ეყიდა მილიარდი აშშ დოლარი. ეს გახდა მიზეზი, რომ ჩინეთმა მოახერხა ორ ტრილიონზე მეტი ღირებულების რეზერვი დაეგროვებინა, ძირითადად, დოლარისა და აშშ-ის ვალუტაში ნომინირებული ფასიანი ქაღალდების სახით. ჩინეთის მსოფლიო ფაბრიკად გარდაქმნამ და მოთხოვნის ზრდის შედარებით ნელმა ტემპებმა ამ ქვეყანას ძირითად პარტნიორებთან ვაჭრობაში სერიოზული პროფიციტი გაუჩინა, პირველ რიგში, აშშ-სთან, სადაც ამ საკითხმა ძალიან მალე მიიღო პოლიტიკური ჟღერადობა.
გარე ზეწოლამ და ეკონომიკურ განვითარებაში დისბალანსის გამოსწორების აუცილებლობამ ჩინეთის ხელისუფლება იძულებული გახადა უარი ეთქვა ყოფილიყო დოლარზე მკაცრად მიბმული. 2005 წლის ივლისში ჩინური ვალუტა ერთ დღეში 2.1%-ით გაიზარდა, ბოლო ორი წლის მანძილზე კი, კიდევ 19%-ით. იუანის კურსის აწევა საკვანძო ელემენტი გახდა ჩინეთის სტრატეგიის ცვლილებაში – ეკონომიკას ორიენატცია შეეცვალა და ექსპორტიდან შიდა მოხმარებაზე გადაწყობილიყო. ჩინეთში იმედი ჰქონდათ, რომ წარმოების გაძვირება შეძლებდა დაეკეტა მავნე წარმოება დაბალი დამატებითი ღირებულებით. ნაწილობრივ ეს გეგმა შესრულდა, მაგრამ შემდეგ კრიზისი დაიწყო და გაკოტრებული ექსპორტიორების დასახმარებლად ჩინეთის ხელისუფლება იძულებული გახდა ძველ სისტემას დაბრუნებოდა. 2008 წლის ივნისიდან იუანის კურსი 0.5%-იანი ცვლილებებით ასეთია: ერთი დოლარი – 6.82 იუანი.
გარე ზეწოლის გარეშე
ბოლო 20 თვის განმავლობაში ჩინეთში იუანის რევალვაციის ნებისმიერ მოწოდებაზე მკაცრად რეაგირებდნენ. ჯერ კიდევ მიმდინარე წლის 14 მარტს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ მისი აზრით, ჩინური ვალუტა შეუფასებელი არ არის. პირველი ნიშნები იმისა, რომ რევალვაციის შესახებ პრინციპული გადაწყვეტილება მიღებულია, აპრილის თვეში გახდა ცნობილი, მაგრამ ეს ნიშნები იმდენად აშკარაა, რომ საეჭვო არც არაფერია.
“ზომიერი რევალვაციის”” დადებით მომენტებზე ხელისუფლებასთან დაახლოებული ეკონომისტები ალაპარაკდნენ და დაახლოებით მსგავსი განცხადებები გაისმის:””ჩვენ არ გვინდა, რომ იუანი ყოველთვის დოლარზე იყოს მიბმული”, ანდა “ჩინეთმა უმოკლეს ვადაში უნდა ააღორძინოს კრიზისამდელი მოდელი – ვალუტის მართვადი მცურავი კურსი””და ა.შ.
შეიცვალა ოფიციალური რიტორიკაც. თუკი ადრე ოფიციალურ გამოსვლებში ძირითადი აქცენტები კეთდებოდა ამერიკელების პოზიციის კრიტიკაზე, ახლა ოფიციალური პირები ხაზს უსვამენ, რომ ჩინეთი მზად არის იმოძრაოს, მაგრამ მხოლოდ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. ოფიციალურ კომუნიკეში, რომელიც აპრილში გახდა ცნობილი, ნათქვამია, რომ “ჩინეთი მზად არის იმ შედეგებისთვის, რასაც იუანის დოლარის კურსზე მიბმის გაუქმებას მოჰყვება””, მაგრამ ჩინეთში სიტუაცია სტაბილური უნდა დარჩეს. აპრილის შუა რიცხვებში ჩინეთის სახალხო ბანკმა დაადგინა იუანის საშუალო კურსი იუანის დოლარზე მიბმის მომენტიდან ყველაზე მაღალ ნიშნულზე – 6.8259.
აშშ-ის ფინანსთა სამინისტრომ გადადო სავალუტო ანგარიშის გამოქვეყნება, რომელშიც, როგორც მოსალოდნელი იყო, ჩინეთი სავალუტო მანიპულატორად უნდა დასახელებულიყო, ამის შემდეგ თვითონ ტიმოტი გაიტნერი (აშშ-ის ფინანსთა მინისტრი) ეწვია ჩინეთს და ჩინეთის სახელმწიფო საბჭოს ვიცე-პრემიერს, ვან ცინშამენს შეხვდა, მაგრამ მოლაპარაკებების დეტალები არ გახმაურებულა, მაგრამ მათი საუბრის მთავარი თემა იუანი უნდა ყოფილიყო.
ამ შეხვედრამდე ორი დღით ადრე აშშ-ის ფინანსთა მინისტრი აცხადებდა, რომ აშშ არავითარ შემთხვევაში არ ჩაერეოდა ჩინეთის ეკონომიკურ პოლიტიკაში – “მოახდინოს თუ არა იუანის რევალვაცია, ეს ჩინეთის გადასაწყვეტია, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ უფრო რბილ სავალუტო სისტემაზე გადასვლა მათივე ინტერესებშია””, – განაცხადა მინისტრმა.
იუანის რევალვაციას ჩინეთს შიდა მიზეზებიც უბიძგებს. ბოლო სამი თვის მანძილზე ჩინეთში მნიშვნელოვნად გაიზარდა ინფლაცია, როგორც საკრედიტო ბუმის, ისე იმპორტირებულ ნედლეულზე ფასების ზრიდს გამო. I კვარტლის ოფიციალური მონაცემები ჯერ არ გამოქვეყნებულა, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მშპ-ის ზრდის ტემპი 10%-ს გადააჭარბებს, შესაძლებელია 12%-საც მიაღწიოს. ჩინეთის ეკონომიკა ისევ გადახურების საშიშროების პირას დგას, განსაკუთრებით ეს საფონდო ბაზარსა და საბინაო ბაზარს შეეხება.
მოსალოდნელი ეფექტი
ბოლო პერიოდში იუანის კურსის მომავლის გარშემო სპეკულაცია აზიის სხვა ქვეყნების ვალუტებზე მომქმედ მთავარ ფაქტორად იქცა. მაშინ, როცა The New York Times-მა ჩინურ წყაროზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ “უმნიშვნელო რევალვაციის”” შესახებ გადაწყვეტილება ფაქტიურად მიღებულია, რამდენიმე დღით თითქმის ყველა აზიურმა ვალუტამ – ახალი ტაივანური დოლარიდან დაწყებული, ინდური რუპიით დასრულებული – აშშ დოლართან მიმართებაში “წონაში მოიმატა””.
აზიაში მიაჩნიათ, რომ იუანის დაჭერა რეგიონის ეკონომიკაზე არაერთგვაროვან გავლენას იქონიებს, ზოგიერთი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ, მაგალითად, სამხრეთ კორეისთვის ეს ნაბიჯი ორლესული მახვილივით იქნება. სამხრეთკორეელები დარწმუნებულები არიან, რომ მოკლევადიან პერსპექტივაში მათმა ექსპორტიორებმა დიდი კონკურენტუნარიანობის ხარჯზე უნდა მოიგონ, მაგრამ ჩინეთში მოთხოვნის ზრდის შენელების ეშინიათ, ჩინეთი ხომ კორეისთვის ბოლო ორი წელია ძირითად ბაზრად გადაიქცა. გარდა ამისა, სეულში ელიან, რომ თავიანთი ვალუტის კურსი ცოტა ხანში მაღლა აიწევს, რაც ამ უპირატესობის ნიველირებას ახდენს.
აშშ-სთვისაც არ იქნება კარგი იუანის რევალვაციაზე დიდი იმედები დაამყაროს. როგორც ამასწინანდელი ისტორია მოწმობს, ამას ყოველთვის არ მივყავართ სასურველ მაკროეკონომიკურ შედეგებამდე.
2005 წლიდან 2008 წლამდე იუანი 21%-ით გაიზარდა დოლართან მიმართებაში და ამავე პერიოდში ჩინეთის სავაჭრო ბალანსის პროფიციტი 102 მილიარდიდან 295 მილარდ დოლარამდე გაიზარდა. ჩინური საქონელი, რომელიც სულ უფრო და უფრო ძვირდება, ალბათ, სხვა ექსპორტიორი ქვეყნების საქონლით ჩანაცვლდება. თუ გადავხდავთ ჩინეთიდან აშშ-ში უმსხვილესი საექსპორტო საქონლის სიას, ცხადი გახდება, რომ აშშ-ში ასეთი საქონლის წარმოების გადასატანად მხოლოდ იუანის კუსრის აწევა საკმარისი არ იქნება. ჩინეთი აშშ-ში ყოველწლიურად 100 მილიარდი დოლარის ღირებულების კომპიუტერების, ელექტროტექნიკის, საყოფაცხოვრებო მოწყობილობებს და სათამაშოების ექსპორტირებას ახდენს. ყოველივე ამის წარმოება დაიწყება ვიეტნამში ან ინდონეზიაში, რომლებიც დღემდე ოცნებობენ ჩინეთს საექსპორტო შეკვეთების წილი წაართვან. გარდა ამისა, თუკი იუანის მკვეთრი ზრდა ჩინეთის ზრდას შეანელებს, ამერიკელი ექსპორტიორებიც დაზარალდებიან, ასევე, ამერიკული ის კომპანიები, რომლებმაც ჩინეთის წარმოებაში ფული დააბანდეს.
ყველაზე რეალური სცენარი
დღეს ისე ჩანს, თითქოს ჩინეთის ვალუტის რევალვაცია უკვე 2005 წელს აპრობირებული სცენარით წარიმართება, მაგრამ შესაძლებელია მოხდეს სხვანაირადაც – ჩინეთის ხელისუფლებამ ერთ მომენტში იუანის კურსი დოლართან მიმართებაში დაახლოებით 2%-ით ასწიოს, ხოლო შედგომ გააფართოვოს კურსის ყოველდღიური ცვლილების საზღვრები. მომავალი დამოკიდებული იქნება მსოფლიოსა და ჩინეთის ეკონომიკებსა და ექსპორტიორების რეაქციაზე.
თუკი დარტყმა მნიშვნელოვანი არ იქნება, რევალვაცია გაგრძელდება, თუკი ბევრი დაზარალება, იუანი ისევ გაიყინება, მაგრამ ახალ ნიშნულზე. მთლიანობაში ტრეიდერები უახლოეს მომავალში ჩინეთის ვალუტის 3-4%-იან ზრდას ელიან.
ახლა მთავარი კითხვა იმაში მდგომარეობს, თუ როდის დაიწყება იუანის რევალვაცია. ჩინეთისთვის ახლა მთავარია პაუზა, რომ რევალვაცია გარე ზეწოლის შედეგად გადადგმულ ნაბიჯად არ გამოიყურებდოს. ძალიან მალე ჩინეთში სტატისტიკური სამსახურის მარტის ანგარიში უნდა გამოქვეყნდეს და თუკი ჩინელი ჩინოვნიკების ფრთხილ კომენტარებს გავითვალისწინებთ, მოსალოდნელია, რომ ბოლო წლების განმავლობაში პირველად ჩინეთს სავაჭრო ბალანსის დეფიციტი აღმოაჩნდება. ამან უნდა დასწიოს გარე ფაქტორების ზეგავლენა ჩინეთზე და დაეხმაროს რევალვაციის გადაწყვეტილების მიღებაში.
ვაშინგტონის ბოლო განცხადებებს თუ გავითვალისწინებთ, ამერიკაში ამ გარემოებებს გაგებით ხვდებიან და მზად არიან ზაფხულამდე მოიცადონ ან, ყოველ შემთხვევაში, მაისის ბოლომდე მაინც, როცა ჩინეში გაიმართება სტრატეგიული ეკონომიკური დიალოგი აშშ-სა და ჩინეთს შორის.
მაგრამ თუკი ჩინეთი არ გადადგამს იმ ნაბიჯს, რასაც მისგან აშშ მოელის, დაიწყება ახალი დაპირისპირება იუანთან დაკავშირებით, მაგრამ უფრო მკაცრი, ვიდრე აქამდე, რომელიც, შესაძლოა, სანქციებითაც დასრულდეს. ჩინეთში ეს კარგად ესმით. თუკი ვაშინგტონს ძალა ეყოფა, რომ თამაში მკვეთრი მოძრაობებით არ გააფუჭოს, იუანის რევალვაცია გარდაუვალია.