მოსახლეობის 70%-სთვის სამედიცინო მომსახურება ხელმიუწვდომელია

ალექსანდრა ლალიაშვილი

საქართველოში ჯანდაცვის სისტემის დეცენტრალიზაციის მიმართულებით პირველი ნაბიჯები 2006 წელს გადაიდგა, რის შედეგადაც სამედიცინო დაწესებულებების დიდი ნაწილი კერძო სექტორში გადავიდა, სადაზღვევო კომპანიებმა კი, სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამის ფარგლებში, ბიუჯე-ტიდან მასშტაბური დაფინანსება მიიღეს. ამჟამად პროგრამა ბიუჯეტიდან დაახლოებით 140 მილიონი ლარით ფინანსდება, თუმცა, ამის მიუხედავად, ჯანმრთელობის დაზღვევის სისტემა ბოლომდე გამართულად მაინც ვერ მუშაობს და სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამაში ჩართული სოციალურად დაუცველი მოქალაქეები ბევრ პრობლემას აწყდებიან.

მთავარი გამოწვევა ჯანდაცვის სფეროში ისაა, რომ მოსახლეობის 70%-ს ხელი ჯერ ისევ არ მიუწვდება ელემენტარულ სამედიცინო მომსახურებაზე. ეს განსაკუთრებით ეხება სოფლად მცხო-ვრებ მოსახლეობას, რომლებიც არც უმწეოთა პაკეტებით არიან დაზღვეულები და ვერც ასაკის გამო მოხვდნენ დაზღვეულთა არეალში. იმის გამო, რომ მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი თვითდა-საქმებულია და მცირედი შემოსავლები აქვს, მათი პერსპექტივა უახლოეს მომავალში მაინც იქნან დაზღვეული, მიზერულია.
გარდა ამისა, დაზღვეული მოქალაქეების მნიშვნელოვანი ნაწილი ვერ იღებს ჯეროვან სამედიცინო მომსახურებას, რისი მიზეზიც, ხშირ შემთხვევაში, ინფორმირების დაბალი დონეა. ექსპერტთა ნაწილის შეფასებით, ამის ერთ-ერთი მიზეზი სადაზღვევო კომპანიების მხრიდან არასრულყოფილი მომსახურება და ხელშეკრულებებში ორაზროვანი მუხლების ჩადებაცაა. კრიტიკას ნაწილობრივ იზიარებენ სადაზღვევო კომპანიების წარმომადგენლები, რომლებიც აცხადებენ, რომ მთავარი პრობლემა დღეს საქართველოში დაზღვევის კულტურის უქონლობა და საკითხისადმი ზერელე დამოკიდებულებაა. მათი განცხადებით, ისინი გარანტიას ყიდიან, რომელიც ფიზიკურად არარეალიზებული პროდუქტია და ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია, თუ რა წერია ხელშეკრულების პირობებში. “სამწუხაროდ, ამას მოსახლეობის ნაწილი დაზღვევისას ყურადღებას არ აქცევს და, როდესაც ადამიანი დაზღვევის პაკეტს მხოლოდ ფასის მიხედვით ირჩევს, ბუნებ-რივია, რომ რაც უფრო იაფია პროდუქტი, მით უარესია პირობები” – მიიჩნევენ კომპანიების წარმომადგენლები.
საქართველოს სადაზღვევო ასოციაციაციის გამგეობის თავმჯდომარე, დევი ხეჩინაშვილი: “2006 წელს, სადაზღვევო ინდუსტრიის საერთო საპრემიო შემოსავალი 70 მილიონი ლარი იყო, აქედან დაახლოებით 20%-ზე ნაკები მოდიოდა ჯანმრთელობის დაზღვევაზე, დაზღვეული იყო დაახლოებით 80 000 ადამიანი. ამ მონაცემებიდან ჩანს, რომ დაზღვევის ეკონომიკური მნიშვნელობა საქართველოში 4-5 წლის წინ ძალიან მცირე იყო. სადაზღვევო კომპანიებიც შესაბამისად იყვნენ პატარა ზომის, მიმართული კლიენტის ყველა სურვილის დაკმაყოფილებაზე, სტანდარტული პროგრამები ცოტა იყო, ანდერრაიტინგი ძლიერი, გაყიდვები პატარა და პროფესიული, შიდა აუდიტი იყო შედარებით სუსტი, საკმაოდ დაბალი დონე იყო Iთ-ის მხრივაც. 2007 წლის ბოლოდან, როდესაც დიდი სიახლე მოხდა და სახელმწიფო ჯანდაცვითი პროგრამების გადმოტანა დაიწყო სადაზღვევო პროგრამებზე, უკვე სხვა გამოწვევის წინაშე დადგა ინდუსტრია. ნათელი გახდა, რომ კომპანიების ძირითადი ბიზნესი იქნებოდა სტანდარტული პროდუქტის შეთავაზება, ძალიან მნიშვნელოვანი გახდა IT, სტანდარტიზება, ანგარიშგება, მნიშვნელოვანი გახდა შიდა კონტროლის სისტემების აწყობა. 2007 წლიდან ზედამხედველობა დარგზე ძალიან აქტიურდება. იწყება გაცილებით უფრო გამჭვირვალე და ინფორმატიული ანგარიშგებების სისტემის დანერგვა. 2008-2009 წლებში უკვე პრინციპული ცვლილებები ხდება. დარგი ანგარიშგასაწევი და მნიშვნელოვანი სტრუქტურა ხდება. იმ ციფრებით, რომელიც დღეს უკვე ყოველთვიურად ქვეყნდება, შეიძლება დარგის განვითარებისათვის თვალყურის დევნება და ტენდენციების დანახვა. შედეგად, 2009 წლის ბოლოს უკვე მილიონამდე ადამიანია სახვადასხვა დონის სახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეული. მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი არასახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეულთა რაოდენობაც, დაახლოებით 250 000.
ს.ე. – რა ძირითადი გამოწვევების წინაშე დგას დღეს ჯანდაცვის დაზღვევის სისტემა საქართველოში?
დ.ხ. – 2010 წლის ბოლოს, მნიშვნელოვანი ოპტიმიზაცია ხდება არსებული სადაზღვევო პორგრამების – სადაზღვევო პროგრამებს ემატება წამლის კომპონენტი. მანამდე სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამების ძირითადი პრობლემა სწორედ წამლის კომპონენტის არ არსებობა იყო. ეს კომპონენტი სადაზღვევო პროგრამებში 2 მნიშვნელოვანი ასპექტით შემოდის: ესენციალური წამ-ლების ჩამონათვალი და რეცეპტი. რაც ასე ძალიან აკლდა ჩვენ სისტემას. ამავე დროს, ესენციური წამლების ჩამონათვალი არის გენერიკებზე დაყრდნობით.
გარდა ამისა, ჩემი აზრით, ჯანდაცვის დაფინანსების უმნიშვნელოვანესი პრობლემა თანხების სიმწირეა. მართალია, ჯანდაცვის დაფინანსებაზე ჩვენ მშპ-ის 10%-ს ვხარჯავთ, მაგრამ თვითონ მშპ გვაქვს პატარა და ამიტომ დაფინანსების თანხაც მცირე გამოდის. 10%-ზე ბევრად ზემოთ ვერც წახვალ, ეს არის საშუალო მაჩვენებელი, რომელსაც ქვეყნები ჯანდაცვის პროგრამებზე ხარჯავენ. ამიტომ აუცილებელია ეკონომიკა განვითარდეს და მშპ გაიზარდოს. რაც იმას ნიშავს, რომ იმედი იმისა, რომ ჩვენ მალე გვექნება მეტი ფული ჯანდაცვის სისტემის დასაფინანსებლად, არ არსებობს. ფაქტია, რომ ჯანდაცვის დაფინანსების ჯამური თანხა არის ძალიან მცირე და, უფრო მეტიც, ამ თანხის 40-50% არის წამლის დანახარჯი, რაც სრულიად დაუშვებელია.
ეს არის, ერთი მხრივ, მიწოდების საკითხი და ბაზარზე არსებული მაღალი ფასები, რაზეც, სხვათა შორის, დიდი გავლენა მოახდინა 2009 წელს წამლის იმპორტის ლიბერალიზაციამ. იქ, სადაც კონკურენცია არსებობს, მაგალითად, თბილისში, ფასები წამლებზე ნელ-ნელა მცირდება. მაგრამ რაიონებში, სადაც კონკურენცია არ არის და დომინირებენ დიდი კომაპნიები, ფასები ისევ მაღალია. მაგრამ ექსკლუზიურ ფასებზე ზეწოლა ნელ-ნელა ხორციელდება. გარდა ამისა, ჩვენი ბაზარი მთლიანად გაჯერებულია ბრენდებით, რომლებიც გენერიულ ფორმებზე 3-4-ჯერ ძვირი ღირს. ექიმების 90%-ზე მეტი მაინც ბრენდებს ნიშნავენ. რატომ იქცევიან ექიმები ასე? ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს – პირველი – დღეს ექიმები არიან “თავისუფალ ფრენაში”, რასაც უნდათ იმას ნიშნავენ. არ არსებობს გაწერილი წესები თუ როგორ უნდა იკურნებოდეს ესა თუ ის დაავადება. ეს არის ცნობილი გაიდლაინ პროტოკოლების თემა და მათი არ არსებობა ძალიან დიდი პრობლემაა. არავინ უკონტროლებს ექიმებს წესების დაცვას. მნიშვნელოვანი ფაქტორია ისიც, რომ ექიმებს აქვთ პირდაპირი ურთიერთობა ფარმაცევტულ კომპანიებთან და მათი პოლიტიკით ნიშნავენ წამლებს. ანუ წამლების მაღალი ფასი განპირობებულია ბევრი ფაქტორით. ეს უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა, მით უმეტეს, რომ ახალი ჰოსპიტლების გახსნის ფონზე, სერვისის მოხმარება სულ უფრო იზრდება.
აქამდე სადაზღვევო კომპანიები კაპიტაციას რომ უხდიდნენ პირველად ჯანდაცვას რაიონებში, გამოდიოდნენ იქიდან, თუ რა სერვისის მიწოდება შეეძლო ამ სისტემას, მაგალითად, ლაგოდეხის რაიონში ეხო არ კეთდებოდა, შესაბამისად, კაპიტაციას როცა იხდიდნენ, ითვალისწინებდნენ იმას, რომ შეზღუდული იყო სერვისები, რომელზედაც მიუწვდებოდა ხელი პირველად ჯანდაცვას. ახლა მიწოდების სერვისები იზრდება, განსაკუთრებით რეგიონებში. იზრდება მოხმარებაც და ამას სჭირდება მეტი ფული. ზემოთ კი ვთქვით, რომ მეტი ფული, ჯერჯერობით, ფაქტობრივად, ვერ გვექნება, ამიტომ აუცილებელია წამლის კოლოსალური ღირებულების შემცირება და ამ თანხის ხარჯზე მომსახურების სხვა სერვისებით უზრუნველყოფის გაზრდა.
ჯანდაცვის დაზღვევის სისტემის მეორე დიდი პრობლემა არის თვითდასაქმებული ადამიანების დაზღვევა. ჩემი აზრით, იაფი დაზღვევის პროგრამა იყო ამ გამოწვევაზე პასუხი. თუ დააკვირდებით, ამ პოლისებზე პიდაპირ ეწერა, რომ ფორმალურად დასაქმებულები ამას ვერ გამოიყენებენ. ეს პროგრამა განკუთვნილი იყო, არა ღარიბი, თვითდასაქმებული ადამიანებისათვის. ეს უნდა ყოფილიყო მათთვის ბიძგის მიმცემი, იმისათვის, რომ შესულიყვნენ სადაზღვევო სისტემაში და შემდეგ ფეხი მოეკიდებინათ იქ. ამ პროგრამით 120 000 კაცი დაეზღვა. მოლოდინი ბევრად მეტი იყო, მაგრამ მოსახლეობა ამ პროგრამას ძალიან ფრთხილად შეხვდა, ბევრმა ვერ გაიგო მისი არსი, პროგრამას ჰქონდა ცუდი პიარი, ძალიან იყო მიბმული პოლიტიკურ თემებს და ა.შ.
2010 წლის მეორე ნახევრიდან დიდი სიახლეები აღარ ყოფილა. მთავარი სიახლე იყო ის, რომ 1,5-2 წელიწადში ჰოსპიტალური ინფრასტრუქტურის ჯერ მშენებლობა უნდა დასრულებულიყო, მერე კადრებით აღჭურვა და კვალიფიციური სერვისის მიწოდების უზრუნველყოფა. ჩემი წარმოდგენით, სადაზღვევო ინდუსტრიამ უპრეცენდენტო რამ გააკეთა. ქვეყანაში ამის განხო-რციელების ბოლომდე არავის სჯეროდა. 1,5 წელიწადში 50-მდე სრულიად ახალი ჰოსპიტალის აშენება წარმოუდგენლად რთული იყო.
ს.ე. – სადაზღვევო კულტურა რამდენად მაღალია მოსახლეობაში?
დ.ხ. – ნამდვილი სადაზღვევო კულტურა ნიშნავს იმას, რომ შენ ხვალინდელ დღეზე ზრუნავ, მაგრამ ჩვენი სადაზღვევო სფეროს პრობლემა ის არის, რომ ხშირად ხალხი ჩვენთან დაზღვევით ცდილობს დღევანდელი პრობლემის მოგვარებას, რაც, ფაქტობრივად, შეუძლებელია.
ს.ე. – საცალო გაყიდვებთან დაკავშირებით რა ტენდენციებია?
დ.ხ. – სადაზღვევო კომპანიებმა ნელ-ნელა დაიწყეს ყურადღების მიქცევა საცალო გაყიდვებისთვისაც. ჩვენ დღეს დაახლოებით გვყავს მილიონ ნახევარი დაზღვეული. აქედან სადღაც 400 000-მდე არის ე.წ. კორპორატიული, ანუ დასაქმებისმიერი დაზღვეული. მილიონზე მეტია სახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეულთა რაოდენობა, ხოლო საცალო სექტორში დაზღვეულების რაოდენობამ დაახლოებით 40 000-ს მიაღწია.
საცალო ბაზრს ძალიან ბევრი საფრთხე ახლავს თან – პირველი, ეს არის ანტისელექცია, ანუ დასაზღვევად მოდის მარტო ის, ვისაც უკვე პრობლემა აქვს. მეორეც, ფორმალურ შრომაში ჩაურთველი ადამიანისგან თვიური პრემიის მიღება ძალიან დიდი პრობლემაა საქართველოში. პრაქტიკაც ანახებს ამას, რომ სადაზღვევო პრემიის გადახდა ყველაზე ხშირად “ავიწყდებათ”. ამას შეხსენება უნდა, შეხსენება კი სადაზღვევო კომპანიების მხრიდან, დიდ დანახარჯებთანაა დაკავშირებული. ხშირად წყდება კონტრაქტები ამის გამო. ეს ნაწილი არის მნიშვნელოვნად და-სარეგულირებელი. ამას ემატება ისიც, რომ სამოქალაქო კანონმდებლობით, იმისათვის, რომ სა-დაზღვევო კომპანიამ გაუწყვიტოს კონტრაქტი იმ დაზღვეულებს, რომლებიც სადაზღვევო პრემიას არ იხიდან, დაახლოებით თვენახევარი მაინც არის საჭირო. ამ პერიოდის განმავლობაში კი სადაზ-ღვევო კომპანია მაინც ვალდებულია მიაწოდოს მომსახურება დაზღვეულს. ეს სადაზღვევო კომპანიებისათვის სერიოზული პრობლემაა.
ს.ე. – ექსპერტთა ნაწილი აღნიშნავს, რომ განსაკუთრებით სახელმწიფო პროგრამით დაზღვეულ ბენეფიციართა მხოლოდ 20% იღებს კვალიფიციურ მომსა-ხურებას.
დ.ხ. – არავითარ შემთხვევაში არ ვიზიარებ ამ შეხედულებას და ამის გადამოწმება ციფრების ნახვით სულ მარტივია. დღეს ჯანდაცვის სისტემის ზარალიანობა ასულია 83%-ზე, ანუ ფულის 80%-ზე მეტი იხდება ზარალიანობის დაფარვაზე. შემოსული ფულის მინიმუმ 75% იხდება სადაზღვევო ზარალის დაფარვაზე. ეს ნათელია. პირიქით, პრობლემა აქვთ სადაზღვევო კომპანიებს. ზარალიანობის ამხელა მაჩვენებლის გათვალისწინებით აღარ არის გასაკვირი, თუ რატომ არის სადაზღვევო სფეროს ფინანსური მაჩვენებლები უარყოფითი. ეს ბუნებრივია, რადგან ბიზნესის მომგებიანობა მცირდება და ხარჯები იზრდება. თუნდაც ეს ჰოსპიტალური მშენებლობა. 200 მილიონზე მეტი ინვესტიციაა გაკეთებული. ეს ინვესტიციები აისახება აქტივებშიც, პასივებშიც, მოგება-ზარალშიც და ასე შემდეგ.
სადაზღვევო სექტორის ზარალიანობას განაპირობებს ისიც, რომ აქამდე დაბალი იყო სა-დაზღვევო პრემიები. ეს ორი მიზეზითაა განპირობებული – მომსახურების სერვისი იყო უფრო ია-ფი და მოხმარებაც იყო უფრო დაბალი, სამედიცინო მომსახურებაზე წვდომის სხვადასხვა ბარიე-რების გამო. ეს მდგომარეობა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ნელ-ნელა იცვლება. დარგს ძალიან გაუჭირდება იმ სადაზღვევო პრემიებით არსებობა, რომელიც დღეს არის. ახლა მთელი იმედი, სადაზღვევო შემთხვევების უფრო ეფექტურ მართვაზეა. ძალიან სერიზულად დგას კვალიფიციური კადრების პრობლემაც. ადგილებზე კვალიფიციური სამედიცინო კადრების მოძიება ძალიან ჭირს.
სადაზღვევო სექტორის ციფრები
2011 წლის 9 თვის მონაცემების მიხედვით, მოზიდული პრემიის თანხამ 263 143 801 მილიონ ლარი შეადგინა. საიდანაც ყველაზე დიდი წილი, 168 153 522 მილიონი ლარითა და 64%-ით მოდის ჯანდაცვის დაზღვევაზე, შემდეგ მოდის ქონების დაზღვევა მოზიდულ პრემიაში 12.25%-იანი წილით (32 243 137 მილიონი ლარი), მესამე ადგილზე კი სახმელეთო სატრანსპორტო საშუალებათა დაზღ-ვევაა 8%-იანი წილით (21 227 204 მილიონი ლარი). 2010 წლის ბოლოსათვის სადაზღვევო სექტორის მიერ მოზიდული პრემია 361 457 160 მილიონ ლარს შეადგენდა. საიდანაც ჯანმრთელობის დაზღვევაზე მოდიოდა 245 796 219 მილიონი ლარი (მოზიდული პრემიის 68%).