დაუზღვეველი პასუხისმგებლობა

ალექსანდრა ლალიაშვილი

მაისის დასაწყისში სადაზღვევო კომპანიებმა “ალდაგი ბისიაიმ” და “იმედი ელმა” გაერთიანების შესახებ გააკეთეს განცხადება. გაერთიანების შედეგად, “საქართველოს ბანკმა” სადაზღვევო კომპანია “ალდაგის” კაპიტალი დამატებით 32.5 მლნ ლარით შეავსო, რის შედეგადაც “ალდაგის” კაპიტალის ოდენობამ 77 მლნ ლარს გადააჭარბა. “იმედი ელს” “საქართველოს ბანკში” 8 მლნ ოდენობის სესხი ჰქონდა, რაც უკვე ახლადშექმნილი ჰოლდინგის ვალდებულებაში აისახება. ამ ეტაპზე, “ალდაგი ბისიაი” “იმედი ელის” საკონტროლო პაკეტს, აქციების 98,5%-ს ფლობს, დანარჩენი 15%-ის შესაძენად კი, კომპანიებს შორის მოლაპარაკება ისევ მიმდინარეობს. როგორც პრესკონფერენციაზე “ალდაგი ბისიაის” გენერალურმა დირექტორმა, ნიკა გამყრელიძემ განაცხადა, სადაზღვევო და ჯანდაცვის ბაზრებზე კომპანიის გამსხვილება მენეჯმენტის მიერ გაცხადებული სტრატეგიის შედეგია. “ალდაგი ბისიაისა” და “იმედი ელს” შორის შემდგარი გარიგების თანხამ 8 მილიონი ლარი შეადგინა.

რამ აიძულა ბაზრის ძვველი მოთამაშეები გაერთიანებულიყვნენ? ექსპერტთა ნაწილის შეფასებით, დღეს სადაზღვევო კომპანიებს ნამდვილად არ ულხინთ, ბაზრის განუვითარებლობის პარალელურად, ამის მიზეზად სადაზღვევო კომპანიების ჯანდაცვის სექტორში ჩართვაც სახელდება. მათი შეფასებით, სადაზღვევო კომპანიების ჰოსპიტალურ სექტორში ჩართვამ დაზღვევის სფეროს სერიოზული პრობლემები შეუქმნა, რადგან ეს არ იყო მათ მიერ ბიზნესის განვითარებისთვის მიღებული ბუ-ნებრივი გადაწყვეტილება. სახელმწიფო ჯანდაცვის პროგრამებით დაზღვეულები დიდ ფინანსურ ტვი-რთს წარმოადგენენ კომპანიებისათვის, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ სამედიცინო დაზღვევა სექტემბრიდან საქართველოს მოსახლეობის ნახევარს შეეხება, მოსალოდნელია ამ ტენდენციის გაგრძელება.
მას შემდეგ, რაც მთავრობამ ვალდებულებათა შეუსრულებლობის გამო ხელშეკრულება გაწყვიტა “ბლოკ ჯორჯიასთან”, იმის ნაცვლად, რომ საბიუჯეტო სახსრებით მომხდარიყო საავადმყოფოების რეაბილიტაცია-მშენებლობა ან ამ სფეროში უფრო მეტად კომპეტენტური ინვესტორების მოზიდვა უზრუნველეყო, ხელისუფლებამ გადაწყვიტა ჰოსპიტალური სექტორის რეფორმირების ტვრითი სადაზღვევო კომპანიებზე გადაენაწილებინა, რომლებიც ყოველწლიურად სახელმწიფო ბიუჯეტიდან სოლიდური თანხებით ფინანსდებიან.
დღევანდელი გადასახედიდან თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო დარტყმა კორპორატიული კლიენტებისთვის, რადგან სწორედ ამ პერიოდში გაძვირდა პაკეტები, შემცირდა სერვისების რაოდენობა და თანაგადახდის პროცენტი. პრობლემები შეექმნათ უმწეოებსაც, რომლებსაც სახელმწიფო დაზღვევა აქვთ. ეს ყველაფერი კი იმის გამო მოხდა, რომ კომპანიებმა სერიოზული სახსრები მიმართეს ჰოსპიტალური სექტორისაკენ. ეს არის სახელმწიფოს პირდაპირი ჩარევის შედეგი კერძო სექტორის განვითარებაში.
ასეთი პოლიტიკის შედეგი უკვე სახეზეა, ბაზრის მონაწილეები ერთიანდებიან. რაც არცთუ სახარბიელო ტენდენციაა, რადგან მსხვილი მოთამაშეების ჩამოყალიბების კვალდაკვალ, კონკურენცია იკლებს. სპეციალისტთა შეფასებით, ორი უმსხვილესი კომპანიის გაერთიანებით, სადაზღვევო ბაზარზე ერთი მკვეთრად გამოხატული ლიდერი ჩამოყალიბდება, რომელიც დანარჩენი კომპანიებისათვის ორიენტირი იქნება და განსაზღვრავს, კონკურენცია რა მიმართულებით უნდა წავიდეს. მათი შეფა-სებით, ამ გაერთიანების წილი 120-130 მლნ ლარის ფარგლებში იქნება, რაც ძალიან სერიოზული მოცულობაა, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ქართული სადაზღვევო ბაზარი 300-400 მლნ. ლარის საზღვრებში ტრიალებს.
გიორგი გიგოლაშვილი, სადაზღვევო ინსტიტუტის პრეზიდენტი: “როგორც კომპანიები თვითონ აღნიშნავენ, ეს იყო მათი სტრატეგიული გადაწყვეტილება და მიმაჩნია, რომ ეს იყო სწორი ნაბიჯი მათი მხრიდან, რადგან არ გამოვრიცხავ, რომ “იმედი ელს” ჰქონდა გარკვეული ფინანსური პრობლემები, რომელიც საფრთხეს უქმნიდა ვალდებულებების შესრულებას ათასობით კლიენტის წინაშე. ფინანსური პრობლემების გამწვავება, რა თქმა უნდა, კომპანიის მომხმარებელს ძალიან ძვირი დაუჯდებოდა. ამიტომაც კომპანიის მენეჯმენტმა მიიღო სწორი გადაწყვეტილება და ორმა ყველაზე მსხვილმა აქციონერმა გაყიდა თავის აქციები, საუბარია დაახლოებით 98,5%-ზე.
ს.ე. – რა შეიძლება ყოფილიყო სადაზღვევო ბაზრის ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი მოთამაშის ფინანსური პრობლემების მიზეზი?
გ.გ. – პირველ რიგში, ის რომ სახელმწიფო დაზღვევის ფასები დღეს ძალიან დაბალია. ის 9-11 ლარი, რომელსაც სახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეულები ყოველთვე იხდიან, აღარ შეესაბამება დღევანდელ ფასებს. ეს ფასები დათვლილია 2010 წლის აპრილში, მას შემდეგ 2 წელი გავიდა. გასა-თვალისწინებელია ინფლაციის ფაქტორი, კომპანიების ადმინისტრაციული და სხვა სახის დანახარჯები. მეორე ფაქტორია ის ფინანსური ვალდებულებები, რომელიც კომპანიის ჰოსპიტალური სექტორის რეფორმაში ჩართვას და იქ აღებულ ვალდებულებების შესრულებას უკავშირდება. რა თქმა უნდა, ამხელა ფინანსური ვალდებულებები მეტი რისკის შემცველია.
ს.ე. – რამდენად სწორი გადაწყვეტილება იყო სადაზღვევო კომპანიების ჰოსპიტალურ სექტორის რეფორმაში ჩართვა, რა მოუტანა ამან კომპანიებს?
გ.გ. – ეს, პირველ რიგში, ძალიან დიდი ვალდებულებაა კომპანიებისათვის. წარმოიდგინეთ, 180 მილიონი ლარი მიმართულია 10 სადაზღვევო კომპანიის მხრიდან ჰოსპიტალური სექტორის განვითარებისკენ. ეს ძალიან დიდი თანხაა თუ გავითვალისწინებთ იმ პრემიებს, რომელიც სადაზღვევო სექტორმა მთლიანობაში მოიზიდა. 2010 წელს ჯამში მოზიდული სადაზღვევო პრემია 360 მილიონი ლარი იყო, 2011 წელს კი, ჯერ დაუზუსტებელი მონაცემებით, დაახლოებით 340 მილიონი ლარი (მიაქციეთ ყურადღება, რომ კლებაა მოზიდული პრემიის მაჩვენებელში). ამ რიცხვების გათვალისწინებით კი, 180 მილიონი ლარის მიმართვა ჰოსპიტალურ სექტორზე კომპანიებისთვის მძიმე ტვირთია. ამ თანხის ამოღებას კომპანიები ალბათ 10-15 წლის განმავლობაში ვერ შეძლებენ. დიდი მოცულობის თანხებზეა საუბარი და მის ამოღებას დიდი დრო სჭირდება. მაგრამ მეორე საკითხია ის, რომ მათ წინასწარ იცოდნენ, თუ რაზე მიდიოდნენ, და ალბათ ამ დანახარჯებისთვის მზად იყვნენ. როდესაც ჩაერთნენ ამ პროგრამაში, მათ აიღეს ვალდებულება და ეს ვალდებულებები უნდა შესრულდეს.
ს.ე. – სხვა სადაზღვევო პროდუქტებზე რას იტყვით? ჯანდაცვის მომსახურებაზე გადატანილმა ყურადღებამ, ხომ არ დაამუხრუჭა ბაზრის სხვა სეგმენტების განვითარება?
გ.გ. – მართალია, რომ ლომის წილი ჯანდაცვის სადაზღვევო პროგრამებზე მოდის (სახელმწიფო პროგრამების ჩათვლით) – მთლიანი ბაზრის 65-68%. შესაბამისად, სხვა სეგმენტები ნაკლებ განვითარებულია, განსაკუთრებით საცალო სადაზღვევო სეგმენტზეა საუბარი. სტატისტიკური მონაცემები რომ ვნახოთ, საქართველოში სულ 30-35 ათასი მსუბუქი ავტომობილი და 25-30 ათასი უძ-რავი ქონებაა დაზღვეული, რაც ძალიან მცირე მაჩვენებელია. ის, რომ სახელმწიფო ყოველწლიურად 140 მილიონ ლარს იხდის სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამებში, შეიძლება გახდა სადაზღვევო კომპანიების მხრიდან ყურადღების მოდუნების მიზეზი, მაგრამ მთავარი მიზეზი ბაზრის სხვა სეგმენტების განუვითარებლობის, მაინც მოსახლეობის დაბალი გადახდისუნარიანობაა. საქართველოში დაზღვევა ჯერ ისევ პასიური მოთხოვნის პროდუქტია. შედარებისათვის აშშ-ში, კანადასა და იაპონიაში ერთ სულ მოსახლეზე სადაზღვევო პრემიის მოცულობა საშუალოდ 3700-3900 აშშ დოლარია, საქართვე-ლოში კი მხოლოდ 45-50 დოლარი. მოსახლეობის გადახდისუუნარობა ძალიან დიდი პრობლემაა”, – დასძენს გიორგი გიგოლაშვილი.
სადაზღვევო ბაზარზე კონკურენციის განვითარებას ის გარემოებაც აფერხებს, რომ მომხმარებელს არ აქვს არჩევანის გაკეთების საშუალება. სახელმწიფო პირდაპირ ანაწილებს დაზღვეულებს ტენდერის მეშვეობით, ანუ რომელ სადაზღვევო კომპანიაში წავიდნენ. ეს კომპანიები ხშირად არიან ჰოსპიტალური სექტორის მოთამაშეები და ფარმაცევტული ბიზნესის წარმომადგენლები, რაც მიუღებელია, რადგან ინტერესთა კონფლიქტი იქმნება. მაგრამ მიუხედავად ჯანდაცვის სადაზღვევო პროდუქტის ლომის წილისა მთლიან სადაზღვევო ბაზარზე, ფაქტია, რომ ჩვენთან ჯანდაცვის სისტემა ჯერ ისევ კატასტროფულ მდგომარეობაშია. საქართველოში ჯანდაცვის სფეროში გასატარებელი რეფ-ორმები გეგმაზომიერად არ არის გაწერილი, ყველაფერი სპონტანურად ხდება. რამდენიმე წლის წინ დაწყებული “100 საავადმყოფოს” რეფორმა ფიასკოთი დამთავრდა. ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში საქართველო ბოლოდან მეორე ადგილზეა სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ჯანდაცვის დაფინანსების მხრივ.
დღეს ბევრს საუბრობენ საავადმყოფოების მშენებლობაზე, მაგრამ როგორია სერვისებზე ხელმისაწვდომობა ახალ კლინიკებში? ახლადაშენებულ საავადმყოფოებში სამედიცინო მომსახურების ფასებმა მნიშვნელოვნად მოიმატა. თუ გარკვეული ოპერაცია 2000-3000 ლარი ღირდა, ახლა 4000-5000 ღირს. რეფორმის მთავარი შინაარსით, კმაყოფილი უნდა იყოს პაციენტიც და ექიმიც. მაგრამ პაციენტები კმაყოფილნი არ არიან იმიტომ, რომ ფასები მაღალია, ხოლო ექიმები კი უკმაყოფილოები არიან, რადგან ახლადაშენებულ საავადმყოფოებში მათი ხელფასები 30-40%-ით შემცირდა, რადგან ინ-ვესტორებს, რომლებმაც საავადმყოფოების მშენებლობაში ინვესტიცია ჩადეს, თანხის ამოღება ექიმებისა და პაციენტების ხარჯზე უნდათ. საქართველოში პაციენტების თითქმის 78% მკურნალობის ხარჯებს ნაღდი ფულით იხდის, მხოლოდ 22% მოდის დაზღვევასა და სხვადასხვა სახელმწიფო პროგრამაზე მაშინ, როდესაც სხვა ქვეყნებში ნაღდი ფულით გადახდის მაჩვენებელი ძალიან დაბალია, თუ არ ჩავთვლით ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა გვინეა, პაკისტანი და ა.შ. სომხეთში ეს მაჩვენებელი 58%-ია, რუსეთში – 36%, თურქეთში – 27%. მოსახლეობას მძიმე ტვირთად აწვება მედიკამენტების ფასებიც. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის კვლევების მიხედვით, სამედიცინო მომსახურებაში წამ-ლების ხარჯი 25-30%-ს შეადგენს. ჩვენთან ეს მაჩვენებელი დაახლოებით 55%. ასეთ პირობებში სადაზღვევო პროდუქტებზე მოსახლეობის დამოკიდებულების ხარისხი უფრო მაღალი უნდა იყოს. სადაზღვევო სექტორში დღეს არსებული მდგომარეობა კი ამის საშუალებას ნამდვილად არ იძლევა.
რაც შეეხება სტატისტიკურ მაჩვენებლებს, ჯანმრთელობის დაზღვევის პროგრამებზე, სამი კვარტლის შედეგების მიხედვით, მოზიდული პრემიების რაოდენობით, პირველ ადგილზე სადაზღვევო კომპანია “ალფაა”, მეორე ადგილზე – “იმედი ელი”, ხოლო “ალდაგი ბისიაი” მე-5 ადგილზეა. “ალფა” ბაზარზე 2009 წელს შემოვიდა და წელი 1,5 მლნ. პრემიით დაასრულა, ხოლო 2010 წელს 6 მლნ-მდე ავიდა. დღეს კომპანია მხოლოდ ჯანმრთელობის დაზღვევის კუთხით, პირველ ადგილზეა, მოზიდული პრემია, დაახლოებით, 32-33 მლნ-ს შეადგენს.
ექსპერტთა ნაწილის შეფასებით, მთელი სადაზღვევო სექტორის ფინანსების 65-70% მოდის საჯარო ფინანსებზე, როგორიცაა, მაგალითად, უმწეოების დაზღვევა და სხვა მსგავსი პროგრამები. ამიტომ იმის თქმა, რომ სადაზღვევო ბიზნესი არის სრულად კერძო, არ შეიძლება. ეს არის საჯარო სექტორი და აქ შემოდის სოციალური პასუხისმგებლობა, გადაწყვეტილებების საჯაროდ მიღების საჭიროება. სადაზღვევო სექტორის ცალკე განხილვა არ შეიძლება, იგი ჰოსპიტალურ სექტორთან კავშირში უნდა განვიხილოთ.
აღსანიშნავია ისიც, რომ არ არსებობს დოკუმენტი, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს სახელმწიფო პოლიტიკა დაზღვევის სფეროში. ბაზარი მუდმივად რყევებშია. რაც ბუნებრივია, აზარალებს სადაზღვევო ბიზნესს. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს კომპანიები არ არიან მხოლოდ ჯანმრთელობის დაზღვევის ბიზნესის მომსახურე კომპანიები. მათ პორტფელში სხვა სახის დაზღვევებიცაა. სადაზღვევო სფეროს ამ სეგმენტის განვითარება კი კიდევ უფრო მუხრუჭდება.
სადაზღვევო ბაზრის მოთამაშეებისთვის თამაშის ახალ წესებს ამჯერად ჯანდაცვის ახალი მინისტრი ამუშავებს. ზურაბ ჭიაბერაშვილის განცხადებით, კონკრეტული პროექტი არსებობს და იგი როგორც სადაზღვევოებს, ისე კლინიკებს გადაეგზავნება. მინისტრის მტკიცებით, აშკარად საჭირო იყო ამ თამაშის წესების შემუშავება, რადგან ჯერ კიდევ არსებობს პრობლემები და მოქალაქეებმა, რო-მელთაც სახელმწიფო დაზღვევა აქვთ, ხშირად შეიძლება ვერ მიიღონ შესაბამისი მომსახურება.
ჭიაბერაშვილის განმარტებით, დასარეგულირებელია ურთიერთობები სადაზღვევო კომპანიებსა და კლინიკებს შორის, რათა ფინანსური ანგარიშსწორება მათ შორის ხდებოდეს გარკვეულ წესებზე დაყრდნობით. მისი თქმით, ამაზეა დამოკიდებული კლინიკებში მედპერსონალისთვის ხელფასების გაცემა. ჯანდაცვის მინისტრის თქმით, ყველა პაციენტმა და განსაკუთრებით სახელმწიფო დაზღვევის მქონე პაციენტებმა უნდა მიიღონ ადექვატური მომსახურება და სრულად უნდა გამოიყენონ სადაზღვევო პოლისი.